Pdf versie - Rhegie

vraag/anwoord-spel. Eerst wordt een
passage zacht gespeeld, notatie gewone
toonhoogte en vervolgens wordt de passage
identiek bevestigd, of beantwoord zo men
wil, met het volle werk. De muziek staat een
octaaf hoger genoteerd! En dit is omdat de
16’ meeklinkt. Wanneer het stuk op een
orgel gespeeld zou moeten worden zonder
16’ op het klavier, dient men dus een octaaf
lager te spelen dan in de partituur
aangegeven staat om een schril gepiep te
voorkomen.
Het omgekeerde komt trouwens ook voor.
August Reinhard vermijdt bijvoorbeeld tot
in de vollere registraties de 16’. Daar waar hij
het volle werk of een 16’ voorschrijft, wordt
geacht een octaaf hoger te spelen dan staat
genoteerd, zoals hij aangeeft in zijn
voorwoord bij de 50 Studien für
Harmonium op.74.
Voor organisten is er nog een belangrijke tip.
Hoge voetmaten bepalen in belangrijke mate
de klankkroon in het volle werk. Dat komt,
omdat labialen, de meeste pijpen, naar de
discant sterker klinken dan in de bas. Bij
tongregisters is het omgekeerde het geval.
Op een harmonium is een 4’ daarom meestal
mild en bescheidener in toon dan de lagere
voetmaten.
b: uitkomende stemmen
Wanneer er twee klavieren zouden zijn, is
het mogelijk op het ene klavier een
krachtigere registratie te maken dan op het
andere. Zo kan een solo uitkomend gespeeld
worden.
Op een eenklavierinstrument kan dit
moeilijker.
Het harmonium is echter van begin af zo
ontworpen, dat op één klavier toch
uitkomend gespeeld kan worden. De muziek
voor harmonium is daar vaak ook op
gebaseerd!
Dit wordt bereikt door middel van de
manuaaldeling. In de bas wordt een andere
registratie gekozen, dan in de discant.
Om een en ander nog beter te realiseren met
voldoende speelbereik voor de linker èn
voor de rechterhand, speelt de linkerhand
54
een octaaf lager en de rechterhand
(regelmatig) een octaaf hoger.
Om toch op normale toonhoogten uit te
komen wordt de linkerhand een 4’
toebedeeld en de rechterhand een 16’.
Laat dit maar even op u inwerken, of
probeer het uit, wanneer u achter het
harmonium zit. Links een 16’ en rechts een
4’ is een bizarre niet klinkende registratie. Er
zijn echter wel muziekstukken, waarbij links
een 16’ gevraagd wordt als extra
ondersteunende bas, zonder 16’ in de
discant.
Pas op: Andere voetmaten in bas dan in
discant zijn alleen toe te passen, wanneer een
uitkomende stem gevraagd wordt.
Indien u dat niet doet en bijvoorbeeld
gewoon een vierstemmig koraal speelt, dan
klinkt het koraal niet en kan het zelfs
onherkenbaar worden, omdat de sopraan,
waar de melodie ligt, misschien
onherkenbaar wordt doordat bijvoorbeeld
de tenor er bovenuit klinkt.
Ook harmonisch kunnen er daardoor
vreemde dingen gebeuren.
U speelt een kwartparallel, maar omdat de
hoogste noot een octaaf lager klinkt, hoort u
een kwintparallel.
Daar waar bij doorlopende spelen naar
hartenlust registers gecombineerd kunnen
worden om zo klankkleuren te maken,
aansluitend bij de muziek, die ook
‘doorlopend’ geschreven moet zijn, dient
bewust vooraf nagedacht worden over een
combinatie, waarbij voor bas en discant
verschillende voetmaten gebruikt worden
om muzikale problemen te voorkomen!
Deze problemen kunnen nog groter worden,
wanneer er een 2’ in de bas en een 32’ in de
discant bijkomen, die beiden niet als
doorlopende registers voorkomen, zoals bij
het Kunstharmonium. Trek voor een vol
werk in dat geval niet deze registers uit!
Let op wat componisten zoal hebben gedaan
om registerdelingen toe te passen.
In het volgende voorbeeld uit L’ Organiste
van César Franck ontstaat een heel andere
klankwereld, wanneer er geen aandacht aan
de registratie gegeven wordt. Dan is de
linkerhand gewoon een beweeglijke bas en