Pdf versie - Rhegie

Hoofdstuk 3
Eigenschappen van het harmonium
Het harmonium wordt gekenmerkt door een
groot aantal elementen, die het instrument
een unieke kwaliteit geven, onvergelijkbaar
met welk ander muziekinstrument dan ook.
Een eerste kennismaking
1. De toetsen
Bij een eerste aanblik van het harmonium
vallen ogenblikkelijk de toetsen op, meestal
op één klavier, dat ook wel het manuaal
wordt genoemd. Er bestaan ook twee
klaviers- en drie klavierinstrumenten. Soms
is er dan nog het pedaal, grote toetsen voor
de voeten. De manuaalomvang kan
verschillen. Doorgaans zijn er 5 octaven.
De meeste Europese instrumenten gaan van
C…c4.
De Amerikaanse instrumenten beginnen wel
op G of F.
De toetsen zijn vergelijkbaar met die van een
19 e eeuws orgel, of een piano, maar dan een
beetje korter. Je kunt de toetsen indrukken.
Om geluid uit een harmonium te krijgen zijn
nog twee handelingen nodig. Er dient een
sprekend register opengetrokken te worden
en met de voeten moet rustig op de trappers,
ook wel pedalen genoemd, getrapt te
worden. Of er moet een windmotor
aangezet worden, maar dat laten we in dit
bestek buiten beschouwing.
Aan het harmonium
34
2. De sprekende registers, de tongenrijen
Boven de toetsen bevinden zich de registers,
doorgaans ronde knoppen, die
opengetrokken kunnen worden. Bij een
Debain vindt men ze soms onder de toetsen.
Ook andersoortige bedieningselementen
kunnen voorkomen: wippers, lippen o.i.d..
Er zijn twee soorten registers: de sprekende
en de niet-sprekende.
De belangrijkste registers zijn die, waarmee
de klankkleuren worden gekozen. Een rij
tongen of spel wordt zo ingeschakeld, dat er
lucht door de tongen van die rij kan klinken,
waarvan de toetsen ingedrukt worden. Deze
registers worden sprekende registers genoemd.
De meeste harmoniums beschikken over één
klavier. Om de klankmogelijkheden ten volle
te kunnen benutten en om soli te kunnen
realiseren, worden de registers gedeeld.
Er is een registertrekker voor de klank in de
bas, het linker klavierdeel en een
registertrekker in de discant, het rechter
klavierdeel. Ondanks dezelfde klank hebben
de klavierdeelregisters meestal verschillende
namen, bijvoorbeeld Basson in de bas en
Hautbois in de discant. De scheiding tussen
het linker- en rechterklavierdeel kan
verschillend zijn. Vaak tussen e1 en f1 bij de
meeste en genormaliseerde
drukwindharmoniums, maar rond de
centrale c en een octaaf lager tussen e0 en f0
bij de meeste Amerikaanse harmoniums. Het
is dus opletten geblazen, zeker wanneer een
uitkomende stem nodig is!
Naast delingen komen bij met name
Amerikaanse harmoniums veel afleidingen
voor, meestal een zachtere, doffere variant
van hetzelfde register, waarbij gebruik
gemaakt wordt van dezelfde tong. Wanneer
beide registers, de harde en de zachte
variant, opengetrokken worden, horen we
niet twee samensmeltende klanken, maar
klinkt per toets één tong.