voor tekstedities en intellectuele geschiedenis voor tekstedities en ...

ceerd door O. Weijers, bevatten het resultaat van
congressen over afgebakende onderdelen van het
onderwerp, monografieën of geredigeerde bundels
artikelen. Zo is deel 2, Vocabulaire du livre et de
l’écriture au moyen âge (Turnhout 1989), gewijd aan
termen uit de wereld van het boek of de boekproductie.
Hierin wordt bijvoorbeeld het voor
de universiteit zo belangrijke fenomeen van het
pecia-systeem besproken, een systeem waarbij
een lange tekst op afzonderlijke katernen wordt
opgeschreven, welke vervolgens worden verhuurd
aan studenten ter overschrijving. Deel 4, om een
ander voorbeeld te noemen, Dictionnaires et répertoires
au moyen âge (1991), is geheel gewijd aan termen
die worden gebruikt voor een heel nieuw genre
dat in de dertiende eeuw tot bloei komt: de zogenaamde
consultatieliteratuur – opzoekboeken,
indexen, woordenboeken en naslagwerken. De
reeks, die internationaal grote belangstelling en
medewerking heeft gekregen, heeft overtuigend
aangetoond dat de analyse van het meer technische
vocabulaire van het middeleeuwse intellectuele
bedrijf een waardevolle bijdrage levert aan
de verdieping van onze kennis en begrip van het
culturele leven.
In de zomer van 2003 is een tiende en afsluitend
deel in de reeks gepubliceerd door M.J.
Teeuwen. Dit deel doet dienst als handboek en
is een praktisch instrument voor het vinden van
informatie en materiaal over een aanzienlijk aantal
‘technische’ termen – dat wil zeggen, termen
die in de context van middeleeuwse onderwijs
of wetenschap specifieke betekenissen hebben
ontwikkeld. Het terminologische veld is verdeeld
in vier categorieën: 1. het vocabulaire van
scholen en universiteiten (bijvoorbeeld schola,
magister, universitas, etc.); 2. het vocabulaire van het
boek en de boekproductie (bijvoorbeeld armarium,
pecia, scriptorium, etc.); 3. het vocabulaire van
onderwijsmethoden, instrumenten en producten
van wetenschappelijk onderzoek (bijvoorbeeld
concordantia, disputatio, glossa, etc.); en ten slotte 4.
de namen van de disciplines en hun beoefenaars
(bijvoorbeeld artes liberales, canonista, decretista, theologia,
etc.). Binnen deze vier categorieën worden
termen, individueel of inhoudelijk gegroepeerd,
beschreven in korte, uniforme artikelen. Hierin
wordt aandacht besteed aan hun betekenis(sen)
in middeleeuwse context(en), aan hun (klassieke)
oorsprong en hun betekenisontwikkeling, en aan
historische of regionale verschillen in betekenis.
Als voorbeeld van een term die een sterke betekenisverschuiving
doormaakt kan compilare of
compilatio dienen. In het klassiek Latijn heeft het
werkwoord compilare uitsluitend een negatieve betekenis:
‘met geweld afnemen’, ‘roven’, of ‘plunderen’.
In de late oudheid komen daar compilatio
en compilator bij, woorden die ook in figuurlijke
zin gebruikt worden voor het ‘plunderen’ van
andermans werk, het plegen van plagiaat. In de
dertiende eeuw echter, die wel gekenschetst is
als ‘the age of the compiler’, werd de praktijk van
projecten 23