3 januari 1928. Drie Surinaamse verstekelingen komen aan in ...

128
Een snelle blik in de verschillende dagbladen uit die tijd leert dat de motieven van
bewondering voor de Balinese show nogal uiteen liepen. Veel recensenten
evoceerden een exotisch sprookje. Het Koloniaal Weekblad, orgaan van de
vereniging Oost & West, benadrukte in een voorbeschouwing vooral het zedelijke
van de show.
De legong-danseresjes, altijd meisjes van beneden de 12 jaar, zijn tot
aan den hals toe gekleed en hebben zelfs de armen bedekt met de fraaiste
handweefsels. Maar stellig zullen haar even sierlijke als bevallige
bewegingen de harten van alle toeschouwers stormenderhand veroveren.
Het commentaar op de Balinese show van het Algemeen Dagblad geeft in dit verband
te denken. De recensent van deze krant verloor zijn hart in het Concertgebouw,
maar wel door de ‘oerkracht’, ‘animalische zuiverheid’ en ‘spontane
hartstochtelijkheid’ die volgens hem uit de dansen sprak, en ‘welke ons Westerlingen
het Oosten voor den geest brengen als een verloren paradijs’. 2 Deze bewoordingen
waren niet ongewoon geweest voor een bespreking van een show van de populaire
maar in Amsterdam verboden Joséphine Baker. Naast dit exotisme had een
respectabel aantal recensenten verdergaande aandacht voor de Balinese show. Zo
deden Henri Borel in Het Vaderland, en J.W.F. Werumeus Buning en Arntzenius in
De Telegraaf pogingen om de betekenis, de bijzondere structuur en de vorm van
deze dans en muziek te ontrafelen. Anders gezegd: er was niet alleen oog voor de
curiositeit, maar ook voor de kwaliteit. 3
De algehele bewondering voor de Balinese show vraagt om een verklaring.
Waarover ging het enthousiasme voor de Balinese show nu precies? En wat was
de betekenis van de waardering in (of voor) de Nederlandse cultuur? Misschien dat
de hiervoor verzamelde krantenbesprekingen hier een antwoord op kunnen geven.
Allereerst moeten we echter kijken naar de speciale rol die aan de Balinezen was
toebedeeld en de koloniale band die hen naar Europa bracht. In hoeverre werd de
Nederlandse waardering van de Balinezen bepaald door koloniaal besef, of
gevoelens van koloniale trots?
Oosterse dansen en nationale trots
Het bezoek van de Balinezen aan Europa hield niet op bij de optredens in Den Haag
en Amsterdam. Enkele dagen later zouden zij hulde brengen aan koningin Wilhelmina
op Het Loo. Het belangrijkste doel van hun uitzending naar Europa was de
Internationale Koloniale Tentoonstelling te Parijs. Daar zouden zij met hun dansen
muziekoptreden de grote publieksattractie worden van de Nederlandse koloniale
afdeling, net zoals bijna vijftig jaar eerder Javaanse danseressen dat waren op de
wereldtentoonstelling te Parijs in 1889. Nederland zag in juni 1931 de voorpremière
van een pronkshow, die wat betreft de Nederlandse tentoonstellingsorganisatoren
Cultuur en migratie in Nederland. Kunsten in beweging 1900-1980