3 januari 1928. Drie Surinaamse verstekelingen komen aan in ...

160
tevens drie andere hoofdpersonen voor, Emanuel Querido, Alice van Nahuys en
Fritz Landshoff. Over hen later meer.
‘Uw manuscript is kwaadaardig’
Het exilbestaan van Irmgard Keun kon beginnen nadat ze op 11 april 1936 een
contract had getekend met uitgeverij Allert de Lange in Amsterdam voor haar roman
Das Mädchen, mit dem die Kinder nicht verkehren durften. Keun had al sinds enkele
jaren nauwelijks meer kunnen publiceren en zat zonder geld. Met het honorarium
voor de roman kon ze op 4 mei van dat jaar naar het Belgische Oostende emigreren.
‘Ze was naïef en briljant, geestig en vertwijfeld, volks en vurig’, een vrouw ‘die zich
schaamt voor haar vaders en broers, een profetes die aanklaagt, een prediker die
tekeergaat, een politiek mens die een complete cultuur zag verloederen’. 3 Dat schrijft
de literator Hermann Kesten over Keun toen hij haar in Oostende ontmoette,
waarmee hij haar temperament en instelling goed weergeeft (Kesten 1959, 427).
In Oostende kreeg Keun een relatie met de schrijver Joseph Roth (1894-1939),
die eveneens geëmigreerd was. Met hem reisde ze verschillende keren naar
Amsterdam, naar hun beider uitgeverij Allert de Lange. Dat Keun, Roth en vele
anderen in Nederland Duitstalige boeken konden publiceren, was mogelijk doordat
allerlei Nederlandse uitgevers die taak van hun Duitse collega's hadden overgenomen
toen hun uitgeverijen waren opgeheven. Enkele Nederlandse uitgevers slaagden
er zelfs in een echte Duitstalige afdeling op poten te zetten. Daarvan waren de
Duitstalige afdeling van Allert de Lange en Querido Verlag van Em. Querido's
Uitgeversmaatschappij - beide in 1933 opgericht - de grootste.
Uitgeverij Allert de Lange publiceerde Keuns roman in juli 1936 (in het Nederlands
verscheen hij als Het meisje, waarmee de kinderen niet mogen omgaan, Amsterdam,
De Steenuil, 1936). Het was een relatief onschuldig boek over een elfjarig meisje,
dat door haar eigenzinnigheid en nuchtere waarnemingen voortdurend problemen
heeft met haar burgerlijke, hypocriete omgeving. Alhoewel je de roman kunt lezen
als een metafoor voor Keuns eigen positie in het Duitsland van na 1933, wordt
duidelijk de Duitse samenleving van voor die tijd geschetst. Dat was in haar tweede
roman Nach Mitternacht, die eind dat jaar bij Allert de Lange zou verschijnen, heel
anders. Deze roman beschrijft twee lentedagen in het Frankfurt van 1936. De
hoofdpersoon Sanna Moder vertelt hoe de Führer op de eerste dag een feestelijk
bezoek aan de stad brengt. De volgende dag komt haar verloofde Franz, en bericht
Sanna dat hij in zijn machteloze woede een SA-man heeft vermoord; deze man had
Franz bij het regime aangegeven om er zelf voordeel uit te slaan. Na middernacht
vluchtten Sanna en Franz daarom per trein naar het buitenland. Nach Mitternacht
is een meeslepend boek, waarin Keun het toenmalige Duitsland in satirische termen
schildert en Hitler (‘unser National-Sonnensträlchen’) en zijn aanhang op de hak
neemt.
Cultuur en migratie in Nederland. Kunsten in beweging 1900-1980