3 januari 1928. Drie Surinaamse verstekelingen komen aan in ...

133
de bevallige schoonheid van de danseressen, of ‘de donkere koppen’ van de
gamelanspelers. Veelal doelden zij op de spontaniteit en directheid die voor hen uit
de dansen sprak, op de oude fabels en de volksvertellingen die de dansers en
danseressen uitbeeldden, en op het natuurlijk harmonieuze samenspel tussen
muziek en dans. Bewust lichtten ze datgene uit wat zij in het Westen misten: zij
omschreven dat als ‘spontaan’, ‘natuurlijk’, ‘kinderlijk’. In samenhang hiermee is in
sommige besprekingen ook de vrees voor het Westerse bederf van de Balinezen
te bespeuren, ‘[...] om hun zuivere volkskunst is het niet te hopen, dat zij daar in
Parijs niet te zien krijgen hetgeen een gedegenereerde beschaving voor danskunst
aanbiedt. Opdat hun Oostersche kunst niet besmet wordt door Westersch verderf’,
aldus De Tijd. Deze angst voor besmetting was ook al te vinden bij de bewonderaars
van de Javaanse danseressen op de wereldtentoonstelling te Parijs in 1889. 13
De bekoring van het Oosten was dus een vorm van zelfkritiek. Het exotische
sprookje was gewenst. Het enthousiasme voor de Balinese dansen lijkt in eerste
instantie te duiden op een heersende behoefte in Europa. Maar al te graag liet het
publiek in Nederland en in Parijs zich betoveren door de Balinese idylle in 1931,
ontgoocheld als het was door de gevolgen van een wereldoorlog en de internationale
economische crisis.
Gemeenschapskunst en cultuurkritiek
De bewondering van de recensenten voor de Balinezen was voor een groot deel
toe te schrijven aan de manier waarop zij naar hun eigen samenleving keken. In
het Interbellum groeide onder critici in Europa en in Nederland een conservatieve
zorg over de verwording van de westerse samenleving. Door de Eerste Wereldoorlog
en revoluties in omringende landen was het geloof in de technische vooruitgang en
de maakbaarheid van de wereld gebroken. Om zich heen zagen deze criticasters
maatschappelijke ontworteling, individualisering en vervlakking van de cultuur.
Moderne ontwikkelingen als industrialisering, internationalisering, verstedelijking en
de opkomst van nieuwe communicatiemiddelen zagen zij als oorzaak. Navenante
verschijnselen als dancings, de bioscoop of de radio, die een grote
aantrekkingskracht hadden op de jeugd, keurden zij af vanwege hun vermeende
nivellerende werking. Illustratief voor deze bezorgde houding zijn de reacties in
Nederland op de zogenoemde uitheemse dansrages, onder meer uitmondend in
een landelijk onderzoek naar dancings en dansgelegenheden. 14 Controle was echter
niet de enige oplossing voor deze vermeende ontaarding der zeden. Leiders van
verschillende levensbeschouwelijke stromingen zochten hun toevlucht bij het
romantische idee van gemeenschap of gemeenschapskunst. Als tegenpool van
jazz en shimmy en uit zorg om de teloorgang van traditionele familie- en
(dorps)gemeenschapsbanden trachtten vertegenwoordigers van de socialistische
Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) en de katholieke Heemvaartbeweging het
saamhorigheidsgevoel te doen herleven en te
Cultuur en migratie in Nederland. Kunsten in beweging 1900-1980