3 januari 1928. Drie Surinaamse verstekelingen komen aan in ...

138
klonken. De zich herhalende melodische motieven in het gamelanspel - wellicht
saai voor westerse oren - hadden voor Van der Bijl een intrigerend eentonig effect,
dat gedragen werd door een levendig, vast ritme en heftige forse uitbarstingen. 25
Ook Henri Borel waagde zich in Het Vaderland aan een analyse van de
gamelanmuziek, daarbij uitgaande van de verschillen tussen het westers gehoor
en het Balinese. ‘Voor een op de westersche gamma van een octaaf ingesteld oor
is het aanvoelen en beleven van een vijftonige gamma-muziek, waarvan de tonen
tusschen de ons bekende liggen, met andere intervallen, veelal ondoenlijk.’ Borel
verwachtte ook dat velen onder het westerse publiek het gezang van de meisjes
tijdens de Jangerdans onwelluidend zouden vinden, vanwege de kwarttonen, die
voor het oosters gehoor juist zo gewoon waren. Maar ‘wat zullen Debussy-liefhebbers
en adepten van allermodernste muziek openbaringen vinden in deze
gamelan-muziek’ voorspelde Borel. Hij beriep zich er op dat hij in 1894 de eerste
Nederlandse literator was geweest die over Javaanse kunst zijn geestdrift uitte, en
over de pracht van Javaanse gamelanmuziek en tandak-danskunst schreef. Destijds
zou dat door zijn landgenoten in Indië maar overdreven zijn gevonden. Nu, 34 jaar
later, zou er dan eindelijk een begin van erkenning zijn, getuige het enthousiast
ontvangen optreden van de Balinezen. 26
Waar het hier om gaat is dat de hier genoemde besprekingen de Balinese muziek
verhieven tot een hoge kunstvorm, weliswaar anders, eventueel eerder aan te duiden
als volkskunst, maar op hetzelfde niveau als de westerse muziektraditie. Als het
niet met zoveel woorden werd gezegd, valt die indruk er toch uit af te leiden. Dit
gegeven baarde één persoon grote zorgen.
De dorpsfanfare
Te midden van al het enthousiasme over de Balinese show was er één opvallend
negatief geluid te horen. In 1931 verbleef de toonaangevende en gewiekste
muziekcriticus Matthijs Vermeulen in Parijs, als correspondent van verschillende
Nederlandse en Indische dagbladen. Aldaar zag hij de Balinezen optreden in het
Nederlandse paviljoen op de wereldtentoonstelling voor een uitzinnig enthousiast
publiek. Dit enthousiasme en de lof der musicologen en recensenten in Nederland
ten aanzien van de Balinese muziek vond Vermeulen zwaar overdreven. Het werd
tijd om orde op zaken te stellen. In het liberale tijdschrift De Gids zette hij op een
rijtje waarom de westerse muziek mijlenver boven de Balinese stond - zowel de
klassieke-muziektraditie als de dorpsfanfare waarmee hij de Balinese eerder meende
te moeten vergelijken: de vraag was voor hem niet of het hier ging om hoge kunst
of volkskunst, maar om kunst of mindere kunst. De etnomusicoloog en koloniaal
ambtenaar Jaap Kunst, kenner van de Indonesische toonkunst, voelde zich verplicht
om te reageren. Hun discussie, waarin ook anderen zich mengden, is te lezen in
De Gids en het Javanologische culturele tijdschrift Djawa.
Cultuur en migratie in Nederland. Kunsten in beweging 1900-1980