Maritiem Zaandam - Zaans Industrieel Erfgoed

WERVEN AAN DE HOGENDIJK 1/3
Links een tekening van de scheepswerven aan de Hogendijk en de houtzaagmolens op het Oosterkattegat
naar een schilderij van P.Betlem, 1898 (Gemeentearchief Zaanstad). Foto rechts: Scheepswerf Brouwer
aan de Hogendijk (bron 13)
Belangrijke rol
De kronkelende Hogendijk heeft een bijzondere plaats in de structuur van Zaandam en is de
hoofdverkeersader van de buurt. De dijk is onderdeel van de Noorder IJ en Zeedijk. Deze
voormalige zeedijk is een waterkering en als dijk één van de eerst bewoonde straten van
Zaandam.
Zowel in de zeventiende als in de achttiende eeuw is de scheepsbouw van groot belang geweest voor de
ontwikkeling en de werkgelegenheid van de Hogendijk en omgeving. De scheepsbouw verschafte niet alleen
arbeid aan scheepstimmerlieden, sjouwerlieden, breeuwers, e.d. maar ook aan een aantal toeleveringsbedrijven:
smeden, nagelmakers, mastenmakers, blokmakers, beeldsnijders, bijlmannen en/of scheepsbeschieters,
zeilmakers, touwslagers en kompasmakers. (bron 21)
Scheepswerven (bron 13)
Onderzoek van de scheepswerven aan de Hogendijk in Zaandam tussen 1998 en 1999
resulteerde in het blootleggen van drie houten scheepshellingen en de funderingen van een
aantal huizen. De hellingen bleken gemaakt van sloophout van oude schepen. De langste
helling had een lengte van bijna 30 meter. De vroegste helling dateerde uit de periode rond
1575. Hierdoor werd nieuw licht geworpen op de ontwikkeling van de Zaanse scheepsbouw,
die in de 17de eeuw toonaangevend was in Europa. Het bleek onder andere dat in de
Zaanstreek al veel eerder grote, waarschijnlijk zeegaande schepen werden gebouwd dan tot
nu toe werd aangenomen.
Opvallend was dat de hellingen buitendijks waren aangelegd op met kluiten klei, afval en zaagsel aangeplempte
grond. Het hout van de hellingen was grotendeels tweedehands. Als fundering voor de hellingen werden spanten,
roeren, stevens en dekbalken van gesloopte schepen gebruikt. Hieruit bleek dat de beroemde Zaanse werven,
waar in 1697 zelfs Czaar Peter de Grote kwam kijken, gemaakt waren van afvalhout en aangelegd op terpen van
huisvuil. Wanneer de werven verzakt waren, werd er zand en klei overheen gegooid en bouwde men bovenop de
oude helling een nieuwe. Op sommige plaatsen werden drie hellingen boven elkaar aangetroffen.
Ondanks, of misschien wel dankzij, de zuinige manier van bouwen werd er veel geld verdiend. Tussen het
vondstmateriaal van de werf en de aangrenzende huizen bevonden zich scherven van dure karaffen en Italiaans
aardewerk.
18