Maritiem Zaandam - Zaans Industrieel Erfgoed

STAD ZAANDAM 1/2
ONTSTAAN EN GESCHIEDENIS (citaat uit bron 30 tenzij anders aangegeven)
Hogendam en directe omgeving, midden zeventiende eeuw.
Naar Claes Vasterz. Stierp, 1648 (Bron 8, afb.38 op blz.131).
Oost-en Westzaandam
Stad, ontstaan aan de monding van de Zaan in het IJ. Het nabijgelegen dorp Saenden werd in
1155 door de West-Friezen verwoest, waarna in de 13de eeuw op de oostoever van de Zaan
een nieuwe nederzetting ontstond bij een rond 1288 in de Zaan gelegde dam. Op een
kunstmatige terp verrees een kapel, eerste vermelding 1411. Kort daarop ontwikkelde zich
ook een bewoningskern ten westen van de dam en sindsdien wordt er gesproken van de
Oostzijde en de Westzijde of van Oost- en Westzaandam.
De Westzijde kreeg in 1640 een eigen kerk. De bebouwing ontwikkelde zich langs de beide
rivierdijken in noordelijke richting (de Achterzaan; Oostzijde en Westzijde) en in zuidelijke
richting (de Voorzaan; Hogendijk en Zuiddijk). Haaks op de rivierdijken lagen landinwaarts
veel dwarspaden die naar industriemolens leidden.
De dam had aanvankelijk twee overwelfde schutsluizen. Na de drooglegging van de Beemster
(1612) werden deze aangevuld met een uitwateringssluis. Voor de grotere schepen kwam er
in 1609 een overtoom, die tot 1718 heeft gefunctioneerd. De 17de eeuw was een periode van
ongekende industriële bloei voor Zaandam, dat een belangrijk centrum van houthandel en
scheepsbouw werd. In 1697 en in 1717 verbleef tsaar Peter de Grote enige tijd in Zaandam
om zich te bekwamen in de scheepsbouw.
Stad Zaandam
Voor de groeiende bevolking werden in de 17de eeuw veel eenvoudige woningen gebouwd
langs de bestaande en langs nieuwe dwarspaden. Door de verminderende bevaarbaarheid
van de Zaan ging het in de 18de eeuw economisch neerwaarts. In 1811 verenigde Napoleon
bij Keizerlijk Decreet de dorpen Oost- en Westzaandam tot de stad Zaandam. Een tweede
industriële bloeiperiode beleefde Zaandam na 1850. Daarbij verdween ook veel van de 17deeeuwse
bebouwing.
7