Maritiem Zaandam - Zaans Industrieel Erfgoed

STAD ZAANDAM 2/2
ONTSTAAN EN GESCHIEDENIS (citaat uit bron 30 tenzij anders aangegeven)
Foto links: aan de Westzijde ontwikkelde zich vanaf 1886 het Verkade-complex (foto: bron35)
Foto rechts: vanaf circa 1980 heeft men aan de Oostzijde veel industriecomplexen vervangen door woningbouw
(foto: bron 31h)
Vanaf het eind van de 19de eeuw werd de ruimte tussen de 17de-eeuwse dwarspaden
verkaveld volgens bestaande structuren (kavelsloten). De Zeemansstraat en
Botenmakersstraat dateren uit deze periode. De Gedempte Gracht, waarvan de gracht circa
1850 is gedempt, is een 17de-eeuws dwarspad. Naast verdichting van de bebouwing kwam in
noordelijke richting ook een nagenoeg gesloten strook fabrieksbebouwing tot stand (Albert
Heijn, Sigma, Van Gelder). Aan de Westzijde ontwikkelde zich vanaf 1886 aan weerszijden
van de weg het Verkade-complex.
Tussen de Voorzaan en het Noordzee Kanaal kwam in 1879 het zijkanaal G in gebruik. In
1883 werd het Oostzijder Kattegat doorgraven en splitste men de Voorzaan in een
balkenhaven (noordelijke deel) en een havenkom (zuidelijke deel). In 1903 opende men de
nieuwe Wilhelminasluis en werd de Achterzaan uitgediept. Een in 1911 aangelegde nieuwe
balkenhaven kreeg een directe verbinding met de oude havenkom in de Voorzaan). Rondom
de nieuw aangelegde balkenhaven was de houtverwerkende industrie gevestigd (Bruynzeel,
1897).
Het gebied ten oosten van de Zuiddijk werd in de jaren twintig en dertig volgebouwd.
Belangrijke ingrepen in het centrum waren de aanleg van het plein de Dam en de
Wilhelminastraat (circa 1910), en later de doorbraak tussen Gedempte Gracht en Dam (1955)
en de bouw van de Beatrixbrug (1958) en de nieuwe Wilhelminabrug (1965) over de sluizen.
Verschillende buurten zijn gesaneerd - vooral in de laat-19de-eeuwse uitbreidingen -
waaronder de Russische Buurt en de Stationsbuurt. Vanaf circa 1980 heeft men aan de
Oostzijde veel industriecomplexen vervangen door woningbouw, zoals de
levensmiddelenfabriek van Albert Heijn (1994), of verbouwd tot appartementen, zoals de
gortpellerij van G.J. van Gelder (2005). Ook zijn er nieuwe kantoren gebouwd, bijvoorbeeld
het hoofdkantoor van Ahold (moederconcern Albert Heijn) aan de Albert Heijnweg (1988-'90,
ontwerp W. Visser).
8