Maritiem Zaandam - Zaans Industrieel Erfgoed

De houthaven van Zaandam in de jaren vijftig van de vorige eeuw (foto's Gemeentearchief Zaanstad)
01 Zeehaven en ophaalbrug Kattegat 3/3
Herinneringen van een zeer trouwe bezoeker aan de Zaandamse houthaven
Er is altijd een nauwe relatie geweest tussen Zaandam en Rusland. Er is een grote Russische buurt met o.a. een
Jasykoffstraat, Golofkinstraat, Menschikoffstraat, Tolstoistraat, Czarinastraat en Krimp. Na de Tweede
Wereldoorlog lagen er regelmatig grote Russische houtschepen in de houthaven met hout uit de noordelijke Russische
havens zoals Archangel. Zweden en Finland, voor de Eerste Wereldoorlog nog de grootste leveranciers van balken,
hadden zich, door de ontwrichting van die oorlog, zelf op de houtbewerking toegelegd exporteerden na de oorlog alleen
nog gezaagd hout. Door de moderne scheepvaart werden de noordelijke havens steeds beter bereikbaar en werden er
voor de Eerste Wereldoorlog steeds meer balken in Rusland aangekocht. Na de politieke omwentelingen in Rusland viel
de export vanuit Rusland en Finland geheel stil. Het werd steeds moeilijker om balken te importeren. De Zaandamse
zagerijen investeerde niet meer in nieuwe zaaginstallaties. Er werd steeds meer gezaagd hout aangevoerd. Na de
Tweede Wereldoorlog herstelde de handelsrelatie met Rusland. De schepen werden nog met de hand, plank voor plank
gelost waardoor de schepen vaak wekenlang in de haven lagen. (Zaandam prijsde zichzelf aan als houthaven met de
hoogste ‘lossingsnelheid’ !). Na de opening in 1911 van de ‘Nieuwe haven’ werden de balken trouwens gelost in de
balkenhaven, aan de andere kant van de spoordijk naar de Hembrug. Voor de bemanningen werden dan
sportwedstrijden en andere evenementen georganiseerd. Door het grote aantal nationaliteiten, voornamelijk uit
Scandinavië en Rusland, waren dit internationale wedstrijden waar heel de havenbuurt voor uit liep. De Russen
kregen een speciale behandeling in het buurthuis, er hing toch altijd een mysterieuze sfeer rondom deze schepen. De
bemanning kon eigenlijk niet zonder begeleiding van een partijfunctionaris van boord. Bovendien stemde veel Zaanse
havenwerkers op de CPN. De grootste geheimzinnigheid rondom de Russische schepen werd gevormd door de
buitenproportionele radio antennes op de schepen. De schepen waren, volgens veel Zaandammers, varende
afluisterposten. Nog willen agenten die voor de Nederlandse regering aan boord van deze schepen kwamen, niet praten
over wat zich in die periode van de koude oorlog heeft afgespeeld op en rond die Russische houtschepen.
Cees Kingma
27