ben IK in beeld?

H2 De narcistische persoonlijkheidsstoornis
De volgende casus geeft een beeld van een cliënt met NPS:
Tijdens een lichamelijk routine onderzoek begon Nick plotseling te huilen en gooide eruit dat hij depressief was. Zijn arts
verwees hem voor psychiatrisch onderzoek.
Nick is een grote, gespierde, aantrekkelijke man. Hij is zeer netjes gekleed in een wit pak en heeft een roos in zijn
knoopsgat. [...]Toen hem gevraagd werd, waarom hij voor een onderzoek gekomen was, antwoordde hij lachend dat hij
dit gedaan had om zijn huisarts een plezier te doen, die “zich zorgen maakte”. Nick haalt uit zijn diplomatenkoffer een
aantal krantenknipsels, zijn curriculum vitae, foto’s van zichzelf, waarvan sommige met bekende mensen en een
fotokopie van een dollarbiljet met zijn eigen gezicht in plaatst van dat van George Washington. (American Psychiatric
Association, 1995).
Volgens Miller (2002) is de cliënt met NPS nooit echt vrij, omdat hij afhankelijk is van andermans
bewondering is en omdat deze bewondering gebonden is aan eigenschappen die plotseling kunnen
wegvallen. Zij omschrijft dit aan de hand van het volgende beeld:
Een kleurige luchtballon, die met gunstige wind nog wat hoger vliegt, maar ook plotseling
een gaatje kan krijgen, waardoor de ballon als een vod op de grond kan komen te liggen
(Miller, 2002, p.41).
Millon (1998, p.86-87) stelt dat wanneer iemand niet succesvol is, niet die bewondering ontvangt die
hij verwacht en wanneer pogingen falen om deze kwetsing te rationaliseren, iemand zich schaamt,
zich afgewezen voelt en een gevoel van leegte ervaart 5 . Hij noemt verder dat de narcist hier slecht
mee om kan gaan. Hij creëert als antwoord op deze nare gevoelens een imaginaire wereld, waar hij
zich zelf gerust stelt en zijn trots en status kan herstellen.
Ingenhoven, Abraham & Hartman (2000, p.47) menen dat een cliënt met NPS zichzelf vaak in een
isolerende positie zet:
Het gebrek aan respect voor anderen (superioriteit) en de gebruikmakende aard van het
contact (de ander gebruiken als leverancier van behoeften; het gebruik van zelfzuchtige
normen) roept bij de ander verzet en woede op die de cliënt aanvankelijk niet kan begrijpen
of accepteren. Het gevoel is vaak een escalerend conflict waarin de cliënt de ander
devalueert en verwerpt of zijn heil zoekt in almachtsfantasieën. Hierdoor gaan (potentieel)
waardevolle contacten verloren. [...] De cliënt manoeuvreert zich onbedoeld en onbewust in
een eenzame, geïsoleerde positie om zichzelf nog enigszins te beschermen.
Young (1999, Young & Flanagan, 1998; Young & Mc. Ginn, 1998) besteedt veel aandacht aan de
verschillende kanten, die een narcist kan laten zien. Hij stimuleert dat een cliënt zijn kwetsbare
kanten laat zien en het contact met anderen aangaat, zonder dat iemand zichzelf boven anderen
plaatst of direct 'vlucht' naar een imaginaire wereld.
Verschillende auteurs plaatsen kanttekeningen bij de diagnostische criteria genoemd in de
DSM-IV. Ingenhoven, Abraham en Hartman (2000) stellen dat vaak meerdere
persoonlijkheidsstoornissen op één cliënt van toepassing zijn. Gunderson (in Cooper, 1998) noemt
dat er belangrijke gaten zijn tussen hoe NPS in de praktijk wordt herkend en de diagnostische
5 Dit proces is te omschrijven als narcistische krenking. Reber (2000, p. 388) omschrijft dit als een psychologische beschadiging van
iemands essentiële zelf. Een dergelijk klap toegebracht aan iemands kernidentiteit verlaagt typisch de zelfachting en levert gevoelens
van vernedering en woede op.
10