ben IK in beeld?

H2 De narcistische persoonlijkheidsstoornis
wordt het gewoonlijk als een neurose gekwalificeerd. Kenmerkend voor deze neurose is dat de
zelfliefde domineert boven de liefde voor anderen, of deze zelfs uitsluit.
Het secundaire narcisme ontstaat na een poging tot het hervinden van evenwicht in het ondergaan
van dagelijkse frustratie (bijv. het kind moet wachten op borstvoeding). Het evenwicht kan op twee
manieren hervonden worden:
1) Door het fantaseren/creëren van een beeld van de eigen almacht en volmaaktheid van de
persoon (het grandioze zelf). Er ontstaat een terugkerende behoefte om deze grootheid te tonen en
bevestigd te krijgen vanuit de omgeving.
2) Door het toeschrijven van grootheid en perfectie aan de ouder (idealisatie). De ouder wordt in
deze fase nog niet als onafhankelijk en apart beleefd, maar als een verlengstuk van het zelf (het
geïdealiseerde zelfobject). Hierdoor deelt het kind in de volmaaktheid van de ouder. De ouder die
het kind in zijn behoefte bevredigt, laat zich (aanvankelijk) ook op deze wijze door het kind
gebruiken.
In beide vormen van dit secundaire narcisme (het grandioze zelf en het geïdealiseerde zelfobject)
blijft de illusie van volmaaktheid binnen de symbiotische twee-eenheid (kind: 'het zelf' en ouder: 'zelfobject').
Hierbij wordt de moeder in beide gevallen door het kind niet als autonoom beschouwd, maar
als zelf-object. In het eerste geval bewondert het kind de ouder, in het tweede geval verwacht het
kind dat de moeder het kind bewondert. Wanneer frustraties geleidelijk toenemen zal het kind de
krenkingen leren te verdragen en de almachtsgevoelens stapsgewijs opgeven. Het secundaire
narcisme wordt dan losgelaten en is niet langer nodig om eigenwaarde op peil te houden. Het zelfobject
wordt een zelfstandig object en plezier over de eigen gebreken komt in plaats van de illusie
van grandiositeit.
Bij te grote en traumatiserende frustraties van het secundaire narcisme wordt deze ontwikkeling
echter verstoord. Het zelf-object wordt hierdoor niet afgesplitst. De 'true-self' (ware zelf) blijft hangen
op het narcistische niveau. Er ontstaat een 'false-self' (alsof-persoonlijkheid). Dit kan ontstaan
wanneer de moeder niet in staat is om de empathie op te brengen voor de behoeften van het kind.
Het kind wordt bijvoorbeeld te lang alleen gelaten; krijgt eten, wanneer het geknuffeld wil worden en
wordt betutteld, wanneer het kind met rust gelaten wil worden.
Daarnaast kan narcistische pathologie ook ontstaan door grovere vormen van traumatisering zoals
fysiek- en seksueel misbruik (Drieschner & Ingenhoven, 1994).
Wanneer het kind zichzelf was geweest in het spel, werd het aangespoord tot presteren, tot iets ‘beters’. Zijn wereld die
net bezig was te ontstaan werd hierdoor omvergereden. Het kind kreeg wel liefde van de ouder, maar niet voor diegene
die hij zelf was. De ouder heeft ook hoge verwachtingen van zijn kind. Hij idealiseert hem. Het kind ontwikkelt een
houding, waarbij hij alleen laat zien wat er van hem wordt verlangd en hij geheel opgaat in wat hij laat zien. De
aanpassing aan de behoeften van de ouders leidt tot een 'alsof-persoonlijkheid' (Miller, 2002).
De traumatische frustraties resulteren in het geval van het fantaseren van een beeld van de eigen
almacht tot fixatie aan de beleving van het grandioze zelf. Als gevolg daarvan blijft de persoon zijn
hele leven op zoek naar weerspiegeling van de eigen grootheid.
In het geval van het toeschrijven van de grootheid en perfectie aan de ouder leidt het tot fixatie van
het geïdealiseerde zelfobject. De persoon blijft in zijn leven op zoek naar idealiserende
oudersubstituten. Het kind niet kan doorgroeien naar integratie van de goede en slechte kanten van
13