ben IK in beeld?

H3 Schemagerichte therapie
3.3 Kernschema's en schemamodi van de narcistische persoonlijkheidsstoornis
3.3.1 Inleiding
In paragraaf 3.2.1 werd genoemd dat mensen met persoonlijkheidsstoornissen verschillende vroege
onaangepaste schema's hebben. Bij de cliënt met NPS staan onder andere de schema's 'gerechtigd
zijn/grandiositeit', 'onverbiddelijke hoge normen' en 'deffect en schaamte' centraal.
Young & Mc.Ginn stellen dat afhankelijk van de situatie bepaalde schema's op de voorgrond treden.
De schema's lijken in een vaste groep naar voren te komen en zich te uiten als een soort 'staat van
zijn', wat door Young omschreven wordt als een modus (meervoud 'modi').
Hoewel verscheidene schema's ten grondslag kunnen liggen aan de gedragingen,
gedachten, gevoelens en relaties ten opzichte van andere mensen, zijn niet steeds alle
schema's tegelijkertijd actief. Doorgaans worden enkele schema's geactiveerd, terwijl
andere inactief blijven. Een schemamodus staat voor een groep schema's die voor een
bepaald individu op dat moment actief zijn. [...] Een schemamodus is als een facet van het
zelf, dat gekenmerkt wordt door een natuurlijke groepering van schema's en
schemaprocessen en dat niet volledig geïntegreerd is met andere facetten.Wanneer een
individu overschakelt op een andere schemamodus wordt een andere groep schema's, die
tot dan toe in ruste was, actief. (Young & Mc. Ginn, 1998, p.125).
Young & Mc. Ginn (1998) voegen aan de bovenstaande omschrijving toe dat cliënten afhankelijk van
de situatie van de ene naar de andere modus kunnen overschakelen. De cliënt met NPS kan naar
de volgende modi overschakelen: de Zelfverheffer, het Kwetsbare kind 9 en de Onthechte zelfsusser.
Hierbij dient voor de volledigheid opgemerkt te worden dat ook wanneer de schema's bijvoorbeeld
horend bij de Zelfverheffer actief zijn, de schema's van het Kwetsbare kind nog wel op de
achtergrond aanwezig zijn. Deze zijn echter "in ruste".
De modi lijken veel overlap te vertonen met de 'Ik-toestanden', die onderdeel uitmaken van de
transactionele analyse. Hellinga (1999) omschrijft een ik-toestand als de toestand waarin de persoon
verkeert en die men kan herkennen aan zijn manier van praten en zijn gezichtsuitdrukking, gedrag,
standpunt ten aanzien van de gespreksstof, enz. Volgens de transactionele analyse heeft ieder
persoon op volwassen leeftijd een vijftal ik-toestanden: 1) de kritische ouder; 2) de zorgende ouder;
3) de volwassene; 4) het aangepaste kind en 5) het vrije kind. Iemand kan op éénzelfde situatie
verschillend reageren, afhankelijk vanuit welke ik-toestand hij reageert.
De schemamodi en de bijbehorende schema's worden in de volgende paragraaf besproken.
9 Voor de modus "het Kwetsbare kind" wordt ook wel de naam "het eenzame kind" gebruikt. In deze scriptie wordt uitgegaan van de
engelse term "the vulnerable child", zoals Young deze modus noemt. De letterlijke vertaling hiervan is "het Kwetsbare kind".
23