ben IK in beeld?

H2 De narcistische persoonlijkheidsstoornis
2.3.3 Cognitief- gedragstherapeutisch model
Het cognitief- gedragstherapeutische model gaat er van uit dat de manier waarop iemand zijn of haar
ervaringen structureert niet wordt bepaald door wat iemand objectief gezien meemaakt, maar hoe hij
de situatie subjectief beoordeelt en hiermee omgaat. Hierbij spelen leerprocessen een belangrijke
rol. Op grond van iemands eerdere ervaringen wordt de situatie geconstrueerd. Door foutieve
conditionering ontstaan foutieve denkschema’s. Hierin bestaat er een wisselwerking tussen de
omgeving en het individu (Albersnagel & Boelens, 1992; Kraaimaat, 1992).
In Figuur 2.1 wordt schematisch weergegeven hoe het gedrag bepaald wordt volgens de cognitieve
psychologie.
vroege ervaring _ kernovertuiging _ disfunctionele assumpties _ kritieke gebeurtenis
_ geactiveerde assumpties _ huidige reactie: - gevoel
- gedrag
- cognitie
figuur 2.1 Het cognitieve model schematisch weergegeven
De assumpties worden ook wel schema's genoemd. Beck, die een kortdurende therapie voor
depressie heeft ontwikkeld, omschrijft de assumpties als een fundamentele, in woorden gevatte
aanname van de persoon over het zelf, de ander en de wereld. De assumpties zijn te omschrijven
als basisveronderstellingen, die het handelen en de emotionele gedachten voortdurend sturen
(Hellinga, 1999). Ze worden als automatisch bestempeld, omdat deze cognities vanzelf bij de
persoon opkomen. Ze worden gevormd door eerdere levenservaringen. In plaats van
gebeurtenissen onbevooroordeeld tegemoet te treden, vindt dus een taxatie van de situatie plaats
op basis van de al eerder gevormde assumpties. Er zijn goede en foutieve assumpties. Ze worden
door Beck disfunctioneel genoemd, wanneer ze tot ongewenste gevoelens leiden.
Wanneer iemand een disfunctionele assumptie ontwikkelt wordt dit door verschillende processen in
stand gehouden. Beck onderscheidt hierbij onder andere de processen: willekeurige gevolgtrekking,
overschatting en overwaardering, selectieve abstractie en personalisatie. Willekeurige
gevolgtrekking betekent dat iemand een conclusie trekt, zonder dat dit verband hoeft te houden met
de werkelijkheid. Bij selectieve abstractie richt iemand alle aandacht op een specifiek detail en trekt
daardoor dit detail uit zijn verband. Overschatting en onderwaardering vinden plaats wanneer
iemand alle negatieve gebeurtenissen overschat en alle negatieve gebeurtenissen devalueert. Bij
personalisatie betrekt de persoon alle dingen die niets met iemand te maken hoeven hebben wel op
zich zelf (Albersnagel & Boelens, 1991).
Hieronder volgen voorbeelden van selectieve abstractie, onderwaardering en personalisatie.
Selectieve abstractie: In een groepsimprovisatie kan Mariken niet direct aansluiten, zij voelt zich hierdoor waardeloos,
tot niets in staat.
Onderwaardering: Jan krijgt een compliment voor zijn spel. Hij verwerpt dit compliment en zegt dat hij zelf vond dat hij
niet de noten speelde die hij in zijn hoofd had.
Personalisatie: Nadat de groep een compliment krijgt voor het mooie samenspel, neemt Klaas dit compliment direct aan
en zegt dat het hem inderdaad goed gelukt is om de groep eindelijk eens een mooie groove te laten spelen.
15