ben IK in beeld?

H3 Schemagerichte therapie
3.2.2 Schemaprocessen
Young (1999, p.25-29) onderscheidt 3 schemaprocessen, die verklaren hoe de schema’s in stand
gehouden worden.
Schemabevestiging: hieronder vallen de processen die de vroege onaangepaste schema’s
bekrachtigen. Deze processen zijn volgens Young verantwoordelijk voor de rigiditeit, die
kenmerkend is voor persoonlijkheidsstoornissen. Een voorbeeld van schemabevestiging is het
overdrijven van informatie, die het schema bevestigt en door het negeren, minimaliseren of
ontkennen van informatie die het schema tegenspreekt.
Beck omschrijft schemabevestiging als cognitieve vervormingen. Voorbeelden hiervan zijn
overschatting en onderwaardering en selectieve abstractie (deze begrippen werden in paragraaf
2.3.3 uitgelegd). Schemabevestiging zorgt ervoor dat patiënten zich hopeloos voelen over het
veranderen van hun schema’s, zelfs nadat ze geleerd hebben ze te onderkennen en te observeren.
Schemavermijding: Een schema dat opgeroepen wordt, gaat vaak gepaard met een hoog niveau
van emotie, zoals intense woede, angst, verdriet of schuld. Deze emoties zijn onaangenaam. De
persoon ontwikkelt om deze reden vrijwillige en automatische processen die zowel het oproepen van
het schema, als de ervaring van het affect, dat verbonden is met het schema, vermijden. Young
onderscheidt drie vormen van schemavermijding, namelijk cognitieve vermijding (dit overlapt het
psychoanalytische concept van verdedigingsmechanismen zoals onderdrukking en ontkenning),
affectieve vermijding en gedragsmatige vermijding. Een vorm van cognitieve vermijding kan
depersonalisatie zijn. Affectieve vermijding kan zelfs plaatsvinden wanneer er geen sprake is van
cognitieve vermijding. In extreme vorm leidt gedragsmatige vermijding tot sociale isolatie, agorafobie
of tot falen om een productieve carrière op te bouwen.
Een kenmerk van schemavermijding kan de aanwezigheid van somatische symptomen zijn zoals
duizeligheid, flauwte, koorts, depersonalisatie, enz. Deze komen vaak in de plaats van primaire
emoties zoals woede, angst en verdriet.
Schemacompensatie: processen, die ervoor zorgen dat iemand zich tegenovergesteld gedraagt aan
wat verwacht zou kunnen worden op grond van zijn schema’s.
Het zijn gedeeltelijk succesvolle pogingen om de schema’s uit te dagen.
Schemacompensatie houdt bijna altijd een falen in om de onderliggende kwetsbaarheid
onder ogen te zien en laat de patiënt daardoor onvoorbereid op de emotionele pijn, wanneer
schemacompensatie mislukt en het schema doorbreekt (Young, 1999, p.29).
Het volgende voorbeeld illustreert het bovenstaande:
Klaas verlangt dat zijn vrienden hem bewonderen om zijn muzikale talenten. Dit is eigenlijk het tegenovergestelde van
wat hij van binnen voelt. Hij heeft een gevoel van minderwaardigheid en schaamt zich wanneer hij voor publiek moet
spelen.
22