Voederbomen: een verrijking voor het rantsoen? - Praktijknetwerk ...

3. Factoren die de nutritionele waarde en
verteerbaarheid beïnvloeden
3.1 Inleiding
Doel van dit hoofdstuk is inzicht te krijgen in de factoren die de nutritionele waarden en
verteerbaarheid van bomen beïnvloeden en wat hun effect is op de nutritionele waarden en
verteerbaarheid van bomen. Allereerst is er aandacht voor het verschil tussen browsers en grazers
en hun verteringstelsel. Het verloop van de nutritionele waarde in het blad tijdens het seizoen
komt aanbod, waarbij gekeken wordt naar de factoren die dit verloop beïnvloeden. Het
mineralengehalte in blad en de factoren die hier invloed op hebben worden besproken. Tot slot is
er aandacht voor de secundaire plantstoffen en de bewaring van houtachtige plantdelen.
3.2 Verschil tussen browsers en grazers
Een koe is een grazer, terwijl een geit een intermediate feeder is. Een intermediate feeder is een
dier dat tussen grazer en browser in zit. Een browsers is een dier waarbij het rantsoen voor
minstens 75% uit plantdelen van houtachtige planten bestaat (Shipley, 1999). Grazers en
browsers hebben hun bouw en verteringstelsel aangepast aan het rantsoen dat zij eten, waardoor
browsers beter in staat zijn houtachtige planten te benutten als voedsel. Geiten zijn daarom als
intermediate feeders beter in staat om houtachtige planten als voedsel te benutten, dan koeien.
Het verschil tussen de bouw en verteringstelsel van grazers en browsers en tussen grassen en
houtachtige planten wordt hier verder uitgewerkt.
De kaak en tanden bij grazers en browsers verschillen van elkaar. Gras is een homogeen voedsel
bron als gekeken wordt naar de eetbare delen en nutritionele waarde hiervan. Bij houtachtige
planten hebben vooral de bladeren een hoge nutritionele waarde en andere plantdelen juist niet.
Bovendien groeien houtachtige soorten meer door elkaar, waarbij deze houtachtige
plantensoorten verschillen in hun toxiciteit. Browsers moet dus meer selectief hun voedsel kiezen
dan grazers. Dit verschil is terug te zien bij de kaak van grazers en browsers, waarbij grazers
grotere tanden en een bredere gespierde kaak hebben dan browsers. Daarmee is een koe instaat
in één hap grote hoeveelheden gras op te nemen. Grazers zijn daar en tegen niet in staat om
kleine hoeveelheden gras te selecteren (Shipley, 1999). Gras heeft dikkere vezelachtige celwanden
dan bladeren van houtachtige planten, dit maak dat gras lastiger te kauwen is (Robbins,1993). De
grote tanden en brede gespierde kaak van de grazer hebben zich hier op aangepast.
In de celwanden van gras bezitten meer langzame verteerbare vezels zoals cellulose (Demment en
Van Soest, 1985). Grazers hebben zich hierop aangepast met een grotere pens, die meer gespierd
is dan bij browsers. De opening tussen de pens en boekmaag is bij grazers kleiner, waardoor de
het voedsel minder snel de pens verlaat en de pensmicroben meer tijd hebben om de
fermenteerbare delen van het voedsel af te breken en meer energie uit gras te halen. Daarentegen
hebben bladeren van houtachtige planten minder celwand bestanddelen en meer lignine in hun
celwand dat niet verteerbaar is, waardoor browsers een kleinere pens hebben waar het voedsel
sneller door passeert (Shipley, 1999). Daar komt bij dat de celinhoud van bladeren uit meer snel
fermenteerbare en compleet verteerbare eiwitten, vetten en suikers bestaat dan gras (Bodmer,
1990). Hierdoor is het niet nodig dat het voedsel lang in de pens verblijft. Het korte verblijf van
15