NEM 1, februari 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

3. Conclusie
Ter afsluiting zou ik enkele punten graag in een wat breder kader aan de orde
stellen. Allereerst is gebleken dat er inderdaad poëticale verschillen in de Duitse
en Nederlandse literatuurkritiek met betrekking tot migrantenliteratuur geconstateerd
kunnen worden. Terwijl in de Nederlandse besprekingen de culturele
verrijking door middel van de migrantenliteratuur op de voorgrond staat, wordt
in de Duitse recensies aan de politiek-maatschappelijke dimensie van literatuur
een grotere betekenis toegekend. Het gaat dan om historisch en/of politieke
informatie, om de oppositionele houding tegenover de machthebbers en daarbij
wordt de satirische blik op de migrantencultuur onzichtbaar.
Ten tweede heeft de analyse laten zien dat in Duitsland de besprekingen van
migrantenliteratuur over het algemeen geen kritiek behelzen: noch inhoudelijke
noch formele of stilistische kritiek. In Nederland daarentegen zijn er geen
aanwijzingen voor dat migrantenliteratuur met andere maatstaven wordt
gemeten dan, laten we zeggen de laatste romans van Arnon Grunberg of Rascha
Peper. Dit zou je kunnen beschouwen als een indicatie voor de grotere openheid
van het Nederlandse literaire systeem, waar de migrantenliteratuur sneller naar
het centrum van de poëticale debatten is doorgestoten. Elrud Ibsch heeft iets
vergelijkbaars geconstateerd met betrekking tot de postmoderne holocaustliteratuur
en de literatuur van joodse schrijvers van de tweede generatie (vgl.
Neerlandica Extra Muros, oktober 2004, 65–67). In Duitsland lijkt de migrantenliteratuur
eerder nog een subsysteem van het literaire veld te zijn.
Ten derde lijken de Duitse en Nederlandse recensies in een opzicht veel met
elkaar gemeen te hebben: hun negeren van literatuurwetenschappelijke ideeën
uit de hoek van onder andere de postkoloniale studies. In geen enkele van de
onderzochte recensies ben ik begrippen als ‘hybriditeit’ of Homi K. Bhabha’s
‘third space’ tegengekomen. Dat bijna alle recensies daarentegen de biografie
van de migrantenauteur beklemtonen – de Duitse tageszeitung lijkt dat heel
bewust niet te doen – is een indicatie voor de ongebroken betekenis van de
concrete auteur uit vlees en bloed in de literatuurkritiek.
Men zou dus kunnen zeggen dat de receptie van vertaalde migrantenliteratuur
in Duitsland niet zo zeer een vuurwerk aan culturele diversiteit laat zien,
waarin alle culturele aspecten van de uitgangstekst nog eens op een derde
niveau vermenigvuldigd worden. Het lijkt er eerder op dat in de receptie van de
vertaling de interculturele dimensie ingelijfd wordt in de debatten en normen
die in de Duitse literaire wereld spelen.
Noten 1. Een eerdere versie van dit artikel werd als voordracht gehouden op
het internationale colloquium ‘Biographie(n) zwischen Kulturen
und Nationen im mittel- und ostmitteleuropäischen Kulturtransfer’
van 2 t/m 5 oktober 2004 in Bachotek/Polen, dat georganiseerd
werd door Karol Sauerland (Torun), Rainer Grübel
(Oldenburg) en Gerd Hentschel (Oldenburg).
2. Voor Abdolah staan veertien Nederlandse en veertien Duitse
recensies ter beschikking; voor Benali vier Nederlandse en vijfen-
9