NEM 1, februari 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

T. van Deel
Het lange gedicht en de lange, samenhangende reeks gedichten zijn in. Tot die
conclusie moet je wel komen als je de bundels van de afgelopen tijd bekijkt. Die
worden niet alleen almaar dikker, ook de gedichten die erin staan hebben de
neiging uit te dijen. Het hoeft niet meteen een spraakwaterval te betekenen,
maar de hedendaagse dichter trekt de teugels van de taal onmiskenbaar wat
minder strak aan. Dat verlengen van het gedicht is trouwens al veel eerder
begonnen, met Bezoek aan het vrachtschip van Ed Leeflang in 1985, Pornschlegel
van Dirk van Bastelaere in 1988, Charme van Huub Beurskens in datzelfde jaar
en Goede manieren van Robert Anker in 1989. De trend werd in 1994 voortgezet
door Benno Barnard met De schipbreukeling. Misschien kan Leo Vroman gelden
als de voorloper in deze poëtische marathon, hij publiceerde immers in 1981
zijn indrukwekkende Liefde, sterk vergroot. Als we de lengte van het gedicht als
maatstaf nemen, wint Pieter Boskma de wedstrijd met gemak, want zijn
‘roman-gedicht’ De aardse komedie uit 2002 telt liefst meer dan tweehonderdvijftig
bladzijden.
Al deze dichters moeten zich bewust zijn geweest van de beperkingen die het
gebruikelijke, betrekkelijk korte gedicht met zich meebrengt. Ze willen, of
wilden althans voor één keer, meer armslag hebben en doorbraken de conventie
dat het gedicht in gesloten afzondering verschijnt op de witte bladzijde. Ook
hun strofen en versregels konden uitgroeien, zonder dat ze het gevaar liepen in
proza te vervallen. Het poëtische principe van de verdichting, dat tot zoveel
korte, hecht gestructureerde gedichten heeft geleid, leek hier overboord gegooid,
maar dat was schijn. In werkelijkheid werden allerlei middelen te baat genomen
om ook het episodische, vertellende gedicht op spanning te houden. Nijhoffs
‘Awater’ of ‘Het uur U’ klinken niet zelden mee, klassieke voorbeelden van het
lange gedicht als ze zijn.
De andere manier waarop het gedicht verlengd kan worden, is er een reeks of
cyclus van maken. Weliswaar bestaat een reeks of cyclus uit afzonderlijke
gedichten, maar de opbouw en de betekenis van het geheel is door hun volgorde
bepaald. Het verhalende element behoeft niet te overheersen, het episodische
kan zich ook uitdrukken in de herneming en variëring van een thema, of zelfs
van een vorm. Echte reeksdichters zijn bijvoorbeeld Christine D’haen, Hugo
Claus, H.C. ten Berge, Huub Beurskens, Hans Tentije. Op het ogenblik zijn er,
66
Over de bloei van het lange gedicht
Kroniek van de poëzie