NEM 1, februari 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

eraan geloven. Nederlanders zijn een ‘virtueel volk’ zoals Willem Otterspeer het
in zijn opstel uitdrukt. Om de teneur van de bundel te illustreren laat ik u
genieten van dit staaltje van ontkenning van de identiteit uit zijn opstel:
Wij Nederlanders hebben iets paradoxaals in onze kijk op onszelf, en
dat paradoxale laat zich het beste illustreren aan de hand van onze
omgang met de middelen bij uitstek om een volk te vormen of te
definiëren, de geschiedenis en de taal. Het is heel opvallend dat wij de
geschiedenis van ons land hoofdzakelijk beoefenen als een vorm van
discussie over onszelf, het is misschien nog wel frappanter dat wij
onze taal zien als iets waar onophoudelijk aan gesleuteld moet worden.
Beide ontberen een vaste kern, beide zijn sociale constructies, vormen
van aanpassing, variabel en virtueel (2004, 409).
Die absolute ontkenning klinkt op zijn minst grappig voor diegenen die
dagelijks omgaan met Nederlanders en merken hoe sterk ‘de franje van Oranje’
nog steeds is, hoe Nederlanders plotseling hun identiteit ontdekken tijdens het
wereldkampioenschap voetbal of tijdens de Olympische Spelen. Hoed je voor
diegenen die zeggen geen culturele identiteit te hebben!
En toch zit er iets in, in die beklemtoonde ongrijpbaarheid van Nederland.
Want wie nauwlettend de ontwikkelingen in BV Nederland gevolgd heeft, merkt
dat er forse verschuivingen plaatsgevonden hebben in het openbare debat. Sinds
Pim Fortuyn heeft de eeuwenoude traditie van ‘tolerantia’ kennelijk aan gezag
ingeboet. Nederland dat erom bekend stond de eigen identiteit van de nieuwkomers
volgens het tolerante model van de multiculturele maatschappij met
zorg te omringen, heeft nu officieel afscheid genomen van ‘het normatieve
ideaal van de multiculturele maatschappij’, zoals NRC Handelsblad vastgesteld
heeft. Toen Nederland in 2002 in de Volkskrant van 9 februari het interview las
met Pim Fortuyn waarin hij de islam een achterlijke cultuur noemde en toen
Ayaan Hirsi Ali bedreigd werd omdat zij Mohammed een naar onze normen
ouderwetse macho noemde, was het hek van de dam en was de multiculturele
maatschappij ineens een probleem geworden. De kritische journalist Bas Heijne
formuleerde die omslag als volgt:
De geruststellende clichés van de multiculturele samenleving, die
jarenlang als een warme deken over ons land hadden gelegen, klonken
nu pas echt potsierlijk. Met de verharding in de retoriek kwam ook een
welkome ontnuchtering. Islamitische Nederlanders die zich jarenlang
gerieflijk hadden kunnen koesteren in hun permanente anderszijn,
werden gedwongen hun houding tegenover de politieke islam en
vooral tegenover Nederland als gekozen vaderland te bepalen. De sluier
van de hypocrisie werd weggetrokken die jarenlang de illusie van een
onbekommerde multiculturele samenleving in stand hield.
58