NEM 1, februari 2005 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

de Marokkaanse, zo zou men de de Duitse recensies kunnen karakteriseren.
Het ‘fabuleren’ speelt in de Nederlandse recensies dan ook een ondergeschikte
rol. De roman wordt – in overeenstemming met de Duitse receptie –
gekarakteriseerd als het vermengen van zeer heterogene elementen. Dat wordt
door Hans Goedkoop echter niet met de oriënt in verband gebracht, maar met
het mixen van een barmixer – en vooral: bekritiseerd. Goedkoop constateert een
ontbrekende samenhang in de roman en vraagt zich af of sommige episodes die
men als voorbeeld van een Marokkaanse verteltraditie zou kunnen lezen niet
gewoon mislukt zijn: ‘Wat hier nog mist, om kort te gaan, is dwingende vorm
en concentratie’ (NRC Handelsblad, 25 oktober 1996). Een vergelijkbare kritiek
formuleert Jeroen Vullings: ‘Benali’s stilistische mengelmoes is te veel van het
goede. ... Vertellen kan Benali, maar hij zal moeten besluiten welke planten hij
in zijn wildbegroeid exotisch tuintje na het wieden laat staan.’ (Vrij Nederland,
5 april 1997) Deze twee recensies combineren dus lof met duidelijke literaire
kritiek. Het is opvallend dat in de Duitse recensie daarentegen bijna nergens
een kritische opmerking over Benali te vinden is. En die paar schimmen van
kritiek zijn bovendien in bladen te vinden die niet bepaald voor gezaghebbend
doorgaan. 15
De tussenbalans van dit onderzoek is niet eenduidig. Bij de Duitse recensies
valt onder andere op hoe welwillend de roman wordt beoordeeld – kritiek wordt
bijna niet geuit. In Nederland daarentegen werd Benali door twee recensenten
expliciet in literair opzicht bekritiseerd, maar het geringe aantal ter beschikking
staande Nederlandse recensies laat geen generaliseringen toe. Ook bij de
oppositie ‘politiek-maatschappelijke normen’ tegenover ‘culturele verrijking’ is
voorlopig enige terughoudendheid op zijn plaats. Op het eerste gezicht lijken de
Duitse recensies juist allesbehalve politiek van aard. Pas de omweg via de
Nederlandse besprekingen leidde tot de gedachte, dat het ontbreken van de
satirische dimensie tegenover delen van de Marokkaanse migrantenliteratuur in
de Duitse recensies wellicht door politieke correctheid zou kunnen zijn
ingegeven. De Nederlanders waren het er namelijk roerend over eens, dat
Benali de Marokkanen een spiegel zou voorhouden, niet de Nederlanders. Het
is denkbaar dat de Nederlandse recensies inderdaad uitgaan van de gedachte dat
Benali’s roman een culturele verrrijking van het Nederlandse literaire circuit
vormt. Zo bekeken, verrijkt hij de Nederlandse literatuur met een satirische blik
op de Marokkaanse migrantencultuur. Maar ook deze interpretatie is allesbehalve
dwingend. Een analyse van de journalistieke receptie van Kader Abdolahs
Spijkerschrift in Nederland en van de vertaling in Duitsland kan er toe dienen
om de genoemde generalisaties te bevestigen of te ontkrachten.
2. Kader Abdolah: Spijkerschrift / Die geheime Schrift
De recensent van het weekblad Elsevier is duidelijk over de positie die Kader
Abdolah volgens hem inneemt. Volgens Jan Paul Bresser is Abdolah het
boegbeeld van een groep auteurs die niet uit Nederland komen en nu in het
Nederlands schrijven: ‘Ze verrijken ons taalgebied met een nieuwe manier van
5