Toelichting - Gemeente Gorinchem

Centraal element en drager van de ruimtelijke hoofdstructuur is de Lingehaven, die
zowel het scheidende als het bindende element vormt tussen de beide stadsdelen
Benedenstad (ten westen van de Linge) en Bovenstad (ten oosten). De belangrijkste
doorkruising van dit stramien wordt gevormd door de van west naar oost doorlopende
oude landroute Westwagenstraat-Gasthuisstraat-Hoogstraat-Burgstraat, die de Lingehaven
kruist via de Visbrug. Nevengeschikt aan de oost-westroute vormen parallel
aan de Linge de tracés Arkelstraat - Molenstraat, Kortendijk - Langendijk - Eind en
Havendijk - Appeldijk - Kriekenmarkt de belangrijkste noord-zuid lopende elementen.
Tussen deze straten vormen vele stegen dwarsverbindingen die vooral op genoemde
dijken en de Linge betrokken zijn. De binnendijkse Benedenstad geeft aanzienlijke
hoogteverschillen te zien tussen de dijk langs de Lingehaven (Kortendijk, Langendijk,
Eind) en het daarachter gelegen gebied.
De ruimtelijke structuur van de Benedenstad wordt behalve door de Lingehaven met
zijn parallelstraten en de doorlopende dwarsroute in belangrijke mate bepaald door
het gebogen tracé Haarstraat-Kruisstraat-Krijtstraat-Boerenstraat-Krabsteeg, dat het
beloop markeert van de Middeleeuwse stadsvest, waarvan de iets westelijker gelegen
Schuttersgracht een concreet overblijfsel is. De centrale stedelijke ruimte van de Benedenstad
is de langwerpige pleinruimte, die wordt gevormd door het eigenlijke
marktplein en het aansluitende kerkplein. Het langgerekte voormalige stadhuis deelt
het Marktplein in twee afzonderlijke ruimten, de Grote Markt ten oosten en de Groenmarkt
ten westen ervan. Ten zuiden van het marktplein is het stratenpatroon haaks op
de Schuttersgracht gericht. Een naar verhouding groot deel van de westelijke stadsuitbreiding
wordt ingenomen door de herontwikkeling van het Kazerneplein voor woningbouw.
De ruimtelijke structuur van de Bovenstad wordt voornamelijk bepaald door de gedempte
havens, waarvan de Kalkhaven als zodanig nog goed herkenbaar is. De Keizerstraat
herinnert aan het oude beloop van de oostelijke gracht vóór de aanleg van
de vesting-werken. In de door de geleidelijke ophoging in het oorspronkelijk buitendijks
gebied ontstane Bovenstad, althans het Middeleeuwse deel daarvan, zijn de terreinhoogteverschillen
gering. Het laag gelegen gebied ten oosten van de Vissersdijk
heeft een ander karakter dan het historische deel van de binnenstad. De verkavelingsrichting
en de bebouwingsstructuur is gedeeltelijk afgeleid van het beloop van de hier
vroeger aanwezige sloten. Van de westelijke stadsuitbreiding (Nieuwstad, Pompstraat,
Heerenlaantje) is het stratenpatroon bijna uitsluitend geënt op het beloop van het
vroegere slotenpatroon. Deze gebieden zijn relatief laat tot ontwikkeling gekomen. Het
Kazerneplein is een recente ontwikkeling in dit deel van de binnenstad.
Bebouwingsbeeld
De bebouwing in de Gorinchemse binnenstad wordt over het algemeen gekenmerkt
door gesloten bouwblokken. De bouwblokken zijn samengesteld uit bebouwing die
zich op de openbare ruimte oriënteert. De bebouwingsdichtheid in de Middeleeuwse
kern is groot, vooral in de voormalige handels- en overslagzones langs de Lingehaven
en langs de hoofdinvalroutes. Daarbuiten neemt de bebouwingsdichtheid in de richting
van de wallen geleidelijk af. De bouwblokken volgen hierbij het stratenpatroon.
SAB 14