download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

242 De rekening gepresenteerd
fase van de droogmaking doorgaans bewaard bleven zodat ook de grootte van de initiële investeringen
gereconstrueerd kan worden. Aan de andere kant kan men voorbij gaan aan de
problematiek rond landbouwopbrengsten en zich concentreren op het produceren van
pachtprijsreeksen. In navolging van Van der Woude kan daarbij een beroep gedaan worden
op de archieven van stedelijke instellingen zoals wees- en gasthuizen. 22 Deze hadden immers
heel frequent wat grondbezit in polders dat verpacht werd. Door in de administratie
van deze instellingen op zoek te gaan naar hun inkomsten uit het verpachten ontkomt men
niet aan het probleem van onnauwkeurige gegevens over agrarische output. Men verkrijgt
niettemin een accuraat beeld van de lokale economische evoluties en van de opbrengsten die
het land voortbracht. Dit laatste punt dient enigszins genuanceerd te worden aangezien de
waterschapslasten wel eens in de pachtprijzen verrekend werden, zodat de netto-opbrengst
wat lager uitviel. Het betreft het verschil tussen het vrijgeldsysteem en het eensgeldsysteem.
In het eerste geval betaalde de pachter zelf de waterschapslasten (en ook andere (staats)belastingen).
In het eensgeldsysteem betaalde de pachtheer de lasten en verrekende die in de
pachtsom. 23 Tot slot kan opgemerkt worden dat het onderzoek zich niet tot 17de-eeuwse
droogmakerijen hoeft te beperken. Met een dergelijke aanpak kan ook de rendabiliteit van
‘klassieke’ 16de- en 17de-eeuwse polders (waarbij een groep landbouwers of grondeigenaren
gezamenlijke inspanningen leveren om hun land te omkaden en eventueel van bemaling
te voorzien om aldus de waterstand kunstmatig te reguleren) gereconstrueerd worden. Verder
opent dit perspectief ook mogelijkheden voor onderzoek naar de 18de-eeuwse droogmakerijen
ten gevolge van vervening.
Wel wijs ik er op dat met de bovenstaande methode slechts heel abstracte resultaten bekomen
kunnen worden. Immers, er wordt volledig voorbijgegaan aan factoren die onzuiverheden
in de hand werken, bijvoorbeeld evoluties in de grondmarkt. Dit element is nochtans
van cruciaal belang, niet alleen omdat de grotere vraag naar grond in het begin van de
17de eeuw een rol heeft gespeeld bij het besluiten tot droogmaken van vele wateren, maar
ook omdat men op vragen rond het resultaat van belegging uiteindelijk toch naar zulke factoren
moet terugkeren. Het handelen van de tijdgenoot (zowel zijn investeren als zijn activiteiten
op de onroerend goedmarkt) zal alleen maar te begrijpen zijn wanneer niet alleen
kosten en baten maar ook de onroerend goedmarkt zelf in het verhaal betrokken worden.
Onderzoek schijnt uit te wijzen dat het grondbezit van stedelingen in droogmakerijen tot
1750 in dezelfde families bleef, al is ook hier bijkomend onderzoek wenselijk. 24
Om een antwoord te vinden op de gestelde vraag moeten we twee variabelen op lange
termijn kunnen volgen, namelijk de baten en de kosten. Het eerste kan aan de hand van
pachtprijzen ingeschat worden. Voor de kosten is het beter om met de omslagen van de polder
te werken aangezien dit de in werkelijkheid betaalde kosten zijn. Het is vanzelfsprekend
mogelijk dat polders een jaar met rode eindcijfers de rekening afsloten maar dit tekort werd
in het volgende jaar ingeschreven als uitgave. Mutatis mutandis geldt hetzelfde voor overschotten.
Werken met de totale uitgaven die de rekeningen opgeven kan om deze reden ernstige
verstoringen veroorzaken. Aanvullend zal ervoor gezorgd moeten worden dat de variabelen
te vergelijken zijn, bijvoorbeeld door beide variabelen af te zetten tegen een vaste
22 Ibidem, 325-337.
23 Ibidem, 328.
24 L. Kooijmans, Onder Regenten. De elite in een Hollandse stad, Hoorn 1700-1780 (Amsterdam 1985) 102-103; M. Prak, Gezeten burgers.
De elite in een Hollandse stad, Leiden 1700-1780 (Amsterdam 1985) 118.