download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

254 De rekening gepresenteerd
In het bovenstaande lijkt een vrij positief verhaal uit het bronnenmateriaal voort te komen.
Hierbij werd echter uitgegaan van de meest gunstige omstandigheden voor de grondbezitter.
Wat met een worst case scenario? De meldingen van negatieve landopbrengsten zijn
legio en dat voor het hele Hollandse gewest. Daarbij trad dit fenomeen reeds vroeg na de
conjunctuuromslag op. Het is zo goed als uitgesloten dat de Lisserpoel een geval apart zou
zijn en zich aan alle macro-economische ontwikkelingen zou onttrekken. Gesteld dat omslagen
en staatsbelastingen wel voor rekening van de landeigenaars kwamen, wat dan? Ten
eerste zouden de winsten veel lager liggen: de omslagen bedroegen rond 1650 iets meer dan
twaalf procent van de pachtprijzen, tegen 1730 was dit opgelopen tot ongeveer 45 procent.
Geen wonder dus dat de lasten in dit geval indien mogelijk naar de pachter werden doorgeschoven.
Indien daar excessieve verpondingen bij kwamen is het dus zeer goed mogelijk dat
landeigenaren in de rode cijfers kwam. Een belangrijk punt is echter dat naar aanleiding van
de overstromingen vrijdom van verponding gegeven werd, wat de pijn vermoedelijk wel
deed verzachten. Het blijft hoe dan ook erg moeilijk om betrouwbare uitspraken te doen
rond dit probleem vanwege fundamentele lacunes in het bewaarde bronnenmateriaal. Verder
is het ook mogelijk dat naast de rekeningen ook financiële circuits voorkomen die weinig
traceerbaar zijn. Zo zijn er aanwijzingen dat de polder obligaties had en daar ook profijt
van trok maar deze informatie kwam nooit in de rekeningen terecht. 57
Ik besluit dienaangaande dat het vermoedelijk vijftien tot 30 jaar duurde alvorens de gedane
investeringen lonend werden. Niet veel later echter sloeg de conjunctuur om zodat de ‘gouden
periode’ van de Lisserpoel vrij kort geweest moet zijn. Mogelijk hield ze aan tot 1670, nadien
echter namen de winstmarges af. De daling werd waarschijnlijk wel geremd door verkregen
belastingvrijdommen maar niettemin acht ik het mogelijk dat gedurende een decennium de
winsten bevroren waren. Begin 18de eeuw was een smalle winstmarge mogelijk, aangezien
zich ook op gewestelijk niveau een licht herstel van de pachtprijzen aftekende. In de jaren ’20
van de 18de eeuw nam de crisis echter in hevigheid toe, leidend tot een dieptepunt rond 1750.
Keren we tot slot van deze beschouwingen even terug naar de vergelijking tussen investeringen
in droogmakingen en in de voc. Achteraf gezien is er gegronde reden om deze laatste
beleggingsmogelijkheid met stip als de gunstiger optie te beschouwen. De winstmarges
waren er groter en bleven zelfs tot 1780 gehandhaafd, daar waar de moeilijkheden in de
landbouwsector (dalende prijzen, excessieve sterfte onder het vee vanwege veepest) rond
1750 zo goed als zeker de winsten deden wegsmelten. Het is natuurlijk gemakkelijk om als
historicus achteraf oordelen te vellen. Voor de tijdgenoot lag het mogelijk anders en leek het
misschien veiliger in ‘vastgoed’ te beleggen. Ik wees er immers op dat de agrarische conjunctuur
in de eerste decennia van de 17de eeuw langs bijzonder hoge toppen scheerde, wat
waarschijnlijk zekerder leek dan de meer risicovolle ondernemingen van de voc-schepen,
zeker in het licht van de toenmalige geopolitieke onzekerheden. Ook het feit dat men met
droogmakerijen de watersnoden probeerde te beperken en daardoor de zekerheid van de investeringen
trachtte te vergroten, vormde een argument ten gunste van droogmakerijen. Dat
dit niet heeft mogen zijn, ligt niet persé aan natuurlijke factoren of aan eventueel achterstallig
onderhoud. Met name in de crisisjaren rond 1672 werd met de idee gespeeld de dijken
zelf door te steken, evenwel om militaire redenen. 58
57 Rijnl., ALPP, inv. nr.s 378-406 (Bijlagen van de rekeningen, 1756-1790). Ook in de archieven van de Financie van Holland
was hierover niets te vinden.
58 Schilstra, Schermerland, 108-117.