download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

302 Rendabiliteit van buitengronden
Ten westen van IJsselmonde, aan de zuidzijde van het eiland Putten (ten zuiden van de
plaatsjes Zuidland en Simonshaven) lag eveneens een aantal polders die ook uitkeringen
kenden. Zo lagen nabij de polder Velgersdijk (bedijkt in 1429) enige gorzen die aanvankelijk
de graaf toebehoorden. De polder wist in 1719 echter deze gorzen in eeuwigdurende erfpacht
te verkrijgen. 70 Naderhand kon men op gezette tijden tot uitkeringen overgaan. Daarbij
maakte men een onderscheid tussen ‘kostbare landen’ dat wil zeggen belastbare percelen
en ‘vroonlanden’ die van belastingheffing waren vrijgesteld. De uitkeringen
geschiedden aan de eigenaren van de ‘kostbare landen’, dus aan de belastingplichtige ingelanden.
71 Een andere polder op het eiland van Putten is Nieuw-Schuddebeurs (in of kort na
1596 bedijkt) welke dankzij de inkomsten uit zijn kapitaalgoederen, waaronder het gors
Neutebol, in de periode 1875-1971 eveneens tot uitkeringen kon overgaan. Weliswaar moest
men ook polderlasten betalen, maar geregeld waren de uitkeringen hoger dan de omslagen.
72 Tenslotte wist ook het bestuur van de nabijgelegen polder Nieuw-Stompaard (bedijkt
vóór 1694) zijn kapitaalgoederen, waaronder het Ganzengors, zodanig te exploiteren dat
men slechts incidenteel tot heffing over moest gaan. Vanaf 1858 is er een reeks uitkeringen
bekend. Pas vanaf 1925 eindigden die uitkeringen door de kosten die gepaard gingen met de
begrinding van de Oud-Stompaardsedijk. 73 Opvallend is dat ook op het eiland Putten bij de
oudste bedijking de gorzen nog aan de graaf blijven en dat bij jongere bedijkingen de buitendijkse
gronden kennelijk tot de eigendommen van de polder behoren.
Conclusies
Bij de aanspraken op de buitengronden was er in de Late Middeleeuwen een decentraliserende
tendens. Aanvankelijk kon de graaf deze op- en aanwassen claimen. Vervolgens verkregen
in het zuidwestelijke deel van Holland de ambachtsheren deze rechten (in onsterflijk
erfleen) van de landsheer. In enkele gevallen konden de ingelanden als collectief
verenigd in een polder later met succes aanspraak op die buitengronden maken. Onder Barendrecht
ging het vervolgens nog een stapje verder en verwierven de individuele ingelanden
deze aanspraken. Dit leverde in de polders onder Barendrecht een afwijkende verkaveling
op. Tevens waren het hier de individuele ingelanden die profiteerden van de opbrengsten
van de buitengronden.
In de eerste helft van de 18de eeuw brachten de Vredepolder en de buitendijkse aanwassen
in ieder geval zoveel op dat deze onroerende goederen kostendekkend konden worden
geëxploiteerd. De investeringen leidden (in vergelijk met omringende polders) in ieder geval
niet tot verlaging van de omslag. In de 19de eeuw waren de opbrengsten uit die buitengronden
zodanig dat de Zuidpolder tot uitkeringen kon overgaan zonder dat er enige omslag
werd geheven. Het eigendom van de buitengronden, en dus het profijt van de revenuen
daarvan, is duidelijk van grote invloed op de hoogte van de omslag. In gunstige gevallen kan
deze zelfs negatief zijn dat wil zeggen dat er aan de belastingplichtigen wordt uitgekeerd.
Het verschijnsel van de geregelde uitkeringen dankzij de opbrengsten van de buiten-
70 L.W. Hordijk, Inventaris van de archieven van de polder Drenkwaard 1609-1973 (Brielle 1984) 25.
71 Het onderscheid tussen kostbare landen en vroonlanden is in 1956 opgeheven. Ibidem, 33.
72 L.W. Hordijk, Inventaris van de archieven van de polders Nieuw-Schuddebeurs 1717-1973 en Oud-Schuddebeurs 1861-1973 (Brielle
1986) 7-12.
73 L.W. Hordijk, Inventaris Oud- en Nieuw-Stompaard, 81 en 85-91. Inv.nr. 186 omvat de kohieren van uitkeringen van het batig
slot van de rekeningen van ontvangst.