download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De interactie tussen mens en natuur in de strijd om land en water 159
90 procent van de bevolking in Willemstad protestants, en 63 procent in Dinteloord en Fijnaart,
evenveel als in het vanouds Hollandse Klundert. De oude Hollandse steden Geertruidenberg
en Zevenbergen telden slechts 21 en 25 procent protestanten. In het vroeg bedijkte
Steenbergen was nog geen 7 procent van de bevolking protestants. 63 Voor Klaaswaal is de
overgang naar het protestantisme op een merkwaardige wijze verlopen. De polder werd bedijkt
in 1538. Op de zuidwesthoek ontwikkelde zich het dorpje Klaaswaal, waar men in 1550
toestemming kreeg om een eigen kerk te bouwen. Men ging toen nog in Westmaas ter kerke.
Toen de kerk in 1566 klaar was, konden ze er geen pastoor krijgen. In 1576 verscheen er
een eerste predikant om te preken in een kerkje dat katholiek bedoeld was, maar nooit zo
gebruikt werd. 64
In 1795 werd vanuit Dinteloord en Willemstad de wens geuit om samen met ‘het volk van
Holland’ in de volkstelling geteld te worden, en niet onder Brabant. Alhoewel dit verzoek
maar deels gehonoreerd werd, tekent het wel de natuurlijke band die de bevolking daar voelde
met Holland. 65 De boerderijen van de kleipolders lijken erg op de Zeeuwse boerderijen en
zijn duidelijk anders dan die van de naburige Brabantse zandgronden. Ook de eerste nederzettingen
van de nieuwe polders sluiten meer aan bij westelijker streken. Deels worden ze
tot het Flakkeese type gerekend, al formeert Steegh er een speciaal type ‘Barlaart’ voor. 66 Aan
de sluis in de kreek die de uitwatering van de polder verzorgt staat het sluishuis of raadhuis.
Vandaar strekt de Voorstraat de polder in: woonplaats voor de notabelen. Aan het eind van
de Voorstraat is de kerk geplaatst, vaak op een rechthoekig omgracht terrein. Ter weerszijden
achter de Voorstraat is plek voor de Achterstraat. Buiten de sluis is er een haventje. Voorbeelden
zijn Dinteloord, Fijnaart, Klundert, Nieuw-Vossemeer, Standdaarbuiten en Willemstad.
De herkomst van kapitaal, mensen en ideeën tijdens de bedijkingsperiode 1400-1650 in
deze streek vraagt nog een gedegen onderzoek. Daarin zou de hier voorgestelde omslag
rond 1600 van zuidelijke naar noordelijke bronnen getoetst kunnen worden. Ook kan dan
bekeken worden tot hoe noordelijk de zuidelijke invloed vóór 1585 reikte.
Poldereconomie
Tot de opkomst van de synthetische kleurstoffen (ca. 1870) werd in de polders van westelijk
Noord-Brabant naast tarwe veel meekrap (Rubia tinctorum L.) verbouwd. Voor de verwerking
daarvan stonden er verspreid mee-stoven. In de mee-stoven werden de wortel van de
meekrap voorzichtig gedroogd. Uit deze wortels bereidde men een grondstof voor de bereiding
van rode kleurstoffen. Al direct na de inpoldering van Nieuw-Gastel in 1551 werd daar
door de heer van Bergen op Zoom een meestoof opgericht. 67 Het gehucht ‘Meer en Stoof’ te
Gastel dankt daar mede zijn naam aan. ‘Oude Stoof’ is een dijkgehucht aan de Stoofdijk bij
Klundert. Ten zuidoosten van Strijen ligt aan het restant van de oude westdijk van de Grote
Waard de hoeve ‘De Stoof’. Bij Dinteloord ligt een Stoofdijk evenals ten westen van Steenbergen.
De Stoofweg verbindt Oud-Gastel en Kruisland. Dit zijn nog slechts de namen die
63 Centraal Bureau voor de Statistiek. Uitkomsten Volkstelling 31 december 1899. (Via Statline)
64 P.M.H. Welker, Geschiedenis van de ambachtsheerlijkheid, de polders en de dorpen van Cromstrijen, uit de oorkonden getrokken in het
vierhonderdste jaar na de uitgifte en leenverheffing (Nijmegen 1892; herdruk Arnhem 1971) 118.
65 Rapport van de commissie tot de telling en verdeeling van het volk van Holland (1795). De bevolking van beide plaatsen werden niet
in het Hollandse totaal meegeteld, maar wel toegedeeld aan Hollandse kiesdistricten.
66 A.W.A.Th. Steegh, Monumentenatlas van Nederland. 1100 historische nederzettingen in Kaart (Zutphen 1985) 69-71 en 153.
67 1565: De Stooue. ASB, Gastelse Kaart.