download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

284 Rendabiliteit van buitengronden
aanwassen zijn het nimmer betwiste en onverdeelde eigendom van de ambachtsheren die,
tot halverwege de 19de eeuw, steeds gezamenlijk een rentmeester benoemden om de bezittingen
te exploiteren. 20 Hij verpachtte bouw-, wei-, hooi- en grasland, alsmede riet-, bies-,
rijs- en houtgewas. Tevens waren er percelen die in erfpacht werden uitgegeven. Daarbij kon
het gaan om een boomgaard of een tuin, zoals ‘De Hermitage’ maar ook om bedrijven, zoals
een houtzaagmolen en een papiermolen, die vanwege geluidshinder (het stampen van de
benodigde lompen) en de benodigde windvang buiten Dordrecht waren gevestigd. 21 Tevens
was er de verhuur van land en havens aan de meesters van de beide zoutketen. 22 Naast betalingen
waren de zoutzieders ook verplicht tot zoutleveranties. Tenslotte werd er geregeld
door diverse partijen voor aardhaling betaald. De inkomsten van de gezamenlijke ambachtsheren
zijn verder niet nader onderzocht omdat duidelijk is dat de polderlasten niet
werden verlaagd door de inkomsten van de buitengronden maar dat die opbrengsten geheel
aan de ambachtsheren ten goede kwamen.
Oud- en Nieuw-Reijerwaard: buitengronden vanaf de 15de eeuw
Begin 15de eeuw werd een klein deel van de verdronken Riederwaard herdijkt toen deze met
een ongeveer 110 centimeter dik fluviatiel sedimentatiepakket was opgehoogd. 23 Dit staat nu
bekend als Oud-Reijerwaard (onder Ridderkerk). Hier verkregen de bedijkers eind 1403 een
dijkbrief van de landsheer. 24 In de daaropvolgende zomer werd Oud-Reijerwaard bedijkt
maar ook deze bedijking begaf het nog voor de winter. In het voorjaar van 1405 wensten de
bedijkers verder te gaan met de herstelwerkzaamheden. Inmiddels was de graaf overleden
zodat het kennelijk noodzakelijk was dat zijn opvolger de verkregen dijkrechten bevestigde.
25 Duidelijk is wel dat de graaf zijn recht op het benoemen van de dijkgraaf en de pastoor
toen nog behield.
Voorafgaand aan de bedijking van het naastgelegen Nieuw-Reijerwaard waren de voornoemde
benoemingsrechten inmiddels overgegaan op de plaatselijke ambachtsheer Roeland
van Uutkerke. 26 Maar er was meer veranderd: de ingelanden waren veel mondiger geworden.
Bij de herdijking van Oud-Reijerwaard was het land grotendeels weer uitgegeven
aan boeren of hun nakomelingen die voor de overstroming reeds land in dit deel van de Riederwaard
hadden bezeten en die op de gespaarde waterkeringen (de Waaldijk en Pruimen-
20 Het archief van de gezamenlijke ambachtsheren berust met het archief van het hoogheemraadschap van de Zwijndrechtse
Waard bij waterschap IJsselmonde te Barendrecht. J.H. Streefland, Inventaris van het archief van het hoogheemraadschap van
de Zwijndrechtse Waard (Den Haag 1970) 101-116.
21 Velen vermelden dat in 1585 te Dordrecht de eerste papiermolen in de noordelijke Nederlanden staat. Het gaat echter om
een Dordts privilege van een bedrijf gevestigd aan de overzijde van de Oude Maas. In 1586 is deze Zwijndrechtse papiermolen
gebouwd door Hans van Aelst. Door de uitbreiding van de zoutziederij in 1590, is de papiermolen in 1594 verkocht
aan de eigenaars van de Nieuwe Zoutkeet. Het daaropvolgende jaar is de papiermolen ontmanteld. C.L. van der Leer, ‘Van
buitendijkse buitenplaats naar beoogde bouwlocatie’, in: Trotse toren trilogie. Een drieluik ter gelegenheid van het eerste eeuwfeest
van de Zwijndrechtse watertoren (Zwijndrecht 1997) 18. Voor het geschil in 1590-1594 tussen de eigenaren van de papiermolen
te Zwijndrecht en de eigenaar van de zoutkeet zij verwezen naar: Waterschap IJsselmonde (hierna WIJ), archief van
het Hoogheemraadschap van de Zwijndrechtsche Waard (hierna HZW), inv.nr. 907.
22 Het betreft de zoutketen aan de Oude- of Oost-Keetshaven (vanaf 1571) en de Nieuwe- of West-Keetshaven (vanaf 1590)
beiden nabij het Zwijndrechtse Veer.
23 Pons, ‘De Zwijndrechtse Waard in 1332’, I, 15.
24 Akte d.d. 9 december 1403.
25 Akte d.d. 27 maart 1405.
26 Ambachtsheer Roeland van Uutkerke benoemt d.d. 8 juli 1440 Heinric van Haarlem als gewaarde rechter, dijkgraaf en
rentmeester van het ambacht Ridderkerk.