download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Het verveningsbeleid van de abdijen in de late middeleeuwen 201
Waarom stopte het delven en deed men niet aan slagturven?
Beide abdijen stopten met vervenen in de dertiger jaren van de 16de eeuw. In die tijd kwam het
commerciële slagturven, zoals Ibelings het noemt, op. Het slagturven met de baggerbeugel
vereiste zonder twijfel meer mankracht per turfhoeveelheid. Vanaf begin 16de eeuw liep de
prijs van grond en de pachtprijs op. 72 De versnippering van het delven over verschillende venen
door abdij Leeuwenhorst geeft een indicatie dat haar veengronden waren uitgeveend. Mogelijk
bezat zij nog wel veengrond, maar die was óf niet geschikt voor het vervenen door teveel
klei of zand óf was verpacht óf was benodigd als cultuurgrond. Voor Rijnsburg zijn er minder
aanwijzingen dat haar gronden geheel en al waren uitgedolven. Waarschijnlijk werd de eigen
vervening gestopt door de verandering van het huishoudelijk regime, waarbij elke kloostervrouw
voor haar eigen voedsel, brandstof en kleding ging zorgen.
Waarom gingen de abdijen niet slagturven en/of turf produceren voor de markt? Om dat
aan de weet te komen zou men meer inzicht in de grondpolitiek van de abdijen moeten krijgen
en in hun beleid ten aanzien van haar agrarische productie. Beide abdijen waren zeer
behoudend ten aanzien van hun bezit. Rijnsburg probeerde haar grondbezit uit te breiden
via legaten en schenkingen, waar de abdij een memoriedienst tegenover stelde. Zij kocht
ook land maar verkocht slechts zelden. Wel ruilde de abdij land met andere kloosters en instellingen,
waaronder met Leeuwenhorst. Het doel van het ruilen was om stukken land beter
aaneengesloten te krijgen. Elke aantasting van haar eigendommen probeerde de abdij te
voorkomen. Verschillende malen had zij de hulp van de graaf ingeroepen om inbreuk van
edelen op haar landerijen te niet te doen en zij riep de hulp in van de paus toen de graaf aanspraak
maakte op haar veengronden Vrouwe-Venne. 73 De graaf bekrachtigde vervolgens opnieuw
de rechten van de abdij op dat land.
Het beleid van Leeuwenhorst was niet anders. Zij breidde haar grondbezit geregeld uit tot
een totaal van 1541 morgens in 1570/71. 74 Slechts in enkele jaren werd meer land verkocht
dan aangekocht zoals in 1482 door de zeer slechte financiële situatie van toen, en in 1533,
1542, 1543 en 1546. In de laatst genoemde periode was Leeuwenhorsts financiële positie
minder rooskleurig daar zij te maken kreeg met negatieve saldi op haar rekeningen in de jaren
1536, 1545 en 1550 tot 1555. De economie was toen ook moeilijk voor haar pachters want
enkele van hen konden het pachtgeld niet meer opbrengen. 75
De kloosters verpachtten hun land grotendeels en slechts een klein deel werd in eigen beheer
gehouden om voedsel en brandstof te genereren. Volgens De Moor, op basis van de gegevens
uit de Informacie van 1514, had Leeuwenhorst toen circa 100 morgens land in eigen
beheer als bouwland, weiland en veenland op een totaal bezit van circa 1500 morgens.
Leeuwenhorst verkocht soms overschotten aan akkerbouw- en veeteeltproducten evenals
takkenbossen op de markt en fokte ook wel vee voor de markt. Overigens stopte het klooster
72 De Moor, Verborgen en geborgen, 343-345.
73 Het enorme grondbezit blijkt hieruit dat zij alleen al in Zeeland 3541 gemeten en 23 roeden bezat. Op basis van Rijnlandse
maten zou dit overeenkomen met 1771 morgens.
74 Tussen 1414/15 en 1510/11 vermeerderde haar grondbezit in Rijnland met 11,6 procent. Ook daarna nam het grondbezit
in Rijnland nog toe. In het Westland vond tussen 1410/1 en 1570/1 een geringe afname plaats van 586 naar 570 morgens.
75 De Moor, Verborgen en geborgen, 331-340. De Moor denkt dat de grondverkopen in de laatste tijd van haar bestaan nog groter
zijn geweest, maar voor die periode ontbreken de rekeningen. Noordegraaf geeft de moeilijke financiële situatie aan
voor de steden en burgers in de perioden 1520-1535, 1545-1546 en 1556-1557. Zie Noordegraaf, Hollands welvaren, 123-131.
Ook Rijnsburg had in die tijd problemen met de pachtontvangsten.