download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

168 ‘So grot overvlot der watere ...’
ouderdomsbepaling ( 14 C AMS-datering) aan een graankorrel. Deze korrel was aanwezig in
materiaal dat ten behoeve van een beter begrip van de ontstaansgeschiedenis van het riviertje
de Dubbel moest worden gedateerd. De uitkomst van de 14 C AMS-datering geeft als minimumdatering
voor de graanverbouw de eerste helft van de 12de eeuw aan, dus vóór de bedijking.
26 Wij hebben sterk het gevoel dat de ontginning van het gebied tussen Merwede en
Maas door de graven van Holland vooral ter hand werd genomen om er de landbouwschuur
voor hun gebied van te maken. Buisman rept in zijn studie over het weer in Europa over ‘het
rijke landbouwgebied tussen Dordrecht en Geertruidenberg’ en over een ‘bloeiend akkerbouwgebied’
27 en ook Horsten meent dat er aanvankelijk sprake was van akkerbouw. 28 De
daling van het maaiveld maakte het steeds lastiger om granen te verbouwen. Waar in andere
delen van Holland werd overgeschakeld op veeteelt werd voor de Grote Waard besloten
dammen aan te leggen en te bedijken. De omschakeling naar veeteelt zal hier eerst in het
laatste kwart van de 14de eeuw zijn ingezet. 29
Bedijkingen sluiten de natuur buiten
In een terugblik op de voorlopige onderzoeksresultaten van de laatste jaren stellen we vast
dat al graan werd verbouwd voordat er sprake is van bedijking (zowel van de afzonderlijke
gebieden tussen de riviertakken als van de Grote Waard zelf). We denken dat die verbouw
zich in eerste instantie concentreerde op de stroomruggen. Gaandeweg ontdekten de boeren
dat ze ook in de lagere delen van het veenlandschap, waar klei werd afgezet, graan konden
verbouwen. Door het begreppelen werd verbouw van wintergraan (gezaaid in de herfst,
in de daaropvolgende zomer geoogst) mogelijk. Van de opbrengst van wintergraan (30 procent
meer dan zomergraan) profiteerden handel en boeren (bevolkingsgroei). Voorwaarde
was wél dat overstromingen van de rivieren met name in het groeiseizoen uitbleven, hoewel
een enkele overstroming de vruchtbaarheid van de grond bevorderde en de opbrengst ten
goede kwam. Die overstromingen waren niet alleen een gevolg van de hoge waterstand van
de Merwede, ook het waterpeil van de Maas speelde mee. Dat bewijst de aanvoer van het
stuifmeel van rogge. Dit moet zijn aangevoerd met water dat een zandgebied passeerde. Het
ligt voor de hand hierbij te denken aan de Brabantse zandgronden van het Maas-Demer-
Scheldegebied, waar riviertjes als Donge en Dieze uitmondden in de Maas.
Op den duur ging het fout. De zee verschafte zich tijdens een storm toegang tot het gebied
dat als akkerland in gebruik was. De fossiele brakwaterkokkels in de greppels zijn
daar de getuigen van. Omdat het volwassen exemplaren betreft is geconcludeerd dat de verzilting
van het gebied niet het gevolg is van één storm. De diepste delen, o.a. de greppels,
moeten meerdere jaren achtereen zout water hebben bevat. Het lijkt zeer waarschijnlijk dat
het onbedijkte gebied meer en meer binnen de invloedssfeer van de zee kwam. Het is het
logische gevolg van het draineren van veengebied door de zee. Die natuurlijke ontwatering,
26 H.J.T. Weerts, P. Cleveringa, C. Thanos, Geologisch-archeologische inventarisatie ‘De Dubbel, Burg. Jaslaan te Dubbeldam (Dordrecht)
(Utrecht 2002, TNO-Rapport NITG 02-189-B); H.J.T. Weerts, P. Cleveringa, L. van Beurden, D.G. van Smeerdijk,
Datering van ‘De Dubbel’ bij de Burg. Jaslaan, Dubbeldam (gemeente Dordrecht) (Utrecht 2003, TNO-Rapport NITG 03-128-B); J.
Hendriks, ‘Dordrecht * Burgemeester Jaslaan’ in: R. Proos & TGV Teksten en presentatie, Archeologische Kroniek Zuid-Holland
2002 (’s-Gravenhage 2003), 84 (ook in Holland 35 (2003) 84).
27 J. Buisman, Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen. Deel 2 1300-1450 (Franeker 2000 3 )), 245 en 451.
28 F. Horsten, ‘Landschap en geografie in het Noorden 1300-1500’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden. II. Middeleeuwen
(Haarlem/Bussum 1982) 18-39, aldaar 33.
29 Horsten, ‘Landschap en geografie’, 33.