download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

182 Het verveningsbeleid van de abdijen in de late middeleeuwen ben mogelijk geprofiteerd van de technieken en methoden uit deze zuidelijke gebieden. 4 Het proces van vervenen in Holland in de 14de en 15de eeuw is beschreven door Diepeveen in zijn dissertatie over Delfland en Schieland, waarin een stuk van Rijnland ook aan de orde komt. 5 Diepeveen laat zien dat naast de veenlieden uit de dorpen ook stedelingen betrokken waren bij de winning. De mate van vervening in Holland komt ook aan bod in publicaties van De Boer en Ibelings, die de weinige verveningkohieren van enkele dorpen en afdrachten van lastgelden, turfmaten in de rentmeesterrekeningen van Noordholland onderzocht hebben. 6 Al die onderzoeken laten zien dat door de grote behoefte aan brandstof de economische drang om te vervenen groot was en dat men de beperkende regels om het land in stand te houden, opgelegd door de overheid en te controleren door dijkgraaf en hoogheemraden, op grote schaal aan de laars lapte. 7 Een ander geluid laten evenwel de abdijen Rijnsburg en Leeuwenhorst horen en dat geluid is tot nu toe in de discussie niet aan bod gekomen. Hun beleid op het gebied van vervenen en hun omgaan met de verdolven gronden van de aanvang van deze abdijen af tot de Opstand komt in dit artikel aan bod. Zowel Rijnsburg als Leeuwenhorst waren abdijen voor gegoede vrouwen met grote wereldlijke eigendommen, die er een grote staat van huishouden op nahielden met een heuse hofhouding. Zij hadden een grote behoefte aan brandstof voor keuken en verwarming, maar ook voor de broodbakkerij, bierbrouwerij, kalkbranderij en dergelijke. Het waren in feite industriële complexen met veel gebouwen, uithoven en landerijen waar naast een dertig- tot veertigtal adellijke dames vele tientallen lekenbroeders en -zusters actief waren. 8 Vanzelfsprekend profiteerde ook de omgeving van de aanwezigheid van de abdijen via opdrachten, loonwerk en liefdadigheid van de kloosterzusters. Hüffer heeft de archieven van abdij Rijnsburg voor een groot deel ontsloten via haar bronpublicaties en heeft een onderzoek naar met name de maatschappelijke en spirituele ontwikkeling van die abdij gepubliceerd. De oorkonden en charters zijn niet letterlijk weergegeven, maar zijn wel volledig. De rekeningen komen in de bronnen slechts op selectieve basis en ten dele alleen in de vorm van de totalen van posten aan de orde. Een uitgebreide studie over abdij Leeuwenhorst is door De Moor gepubliceerd, waarin ook economische aspecten aan bod komen. Over verveningen heeft zij slechts weinig gemeld. De archiefbronnen van Leeuwenhorst zijn niet uitgegeven. Voor deze studie zijn de archieven van beide kloosters en in het bijzonder de rekeningen geraadpleegd. Voor Rijnsburg zijn er enkele rekeningen uit de 14de eeuw en het begin van de 15de, maar vanaf 1478/9 tot de tachtiger jaren van de 16de eeuw is een min of meer continue reeks overgeleverd. De overgeleverde rekeningen van Leeuwenhorst beginnen in 1410/11 en eindigen ook in de tijd van de Opstand, doch kennen met name in de 15de eeuw flinke hiaten. 9 4 Ik heb voor die stelling slechts indirect bewijs: gebruik van dezelfde benamingen voor de activiteiten in het vervenen en eensluidende namen van maten zoals hont, last en put. Zie Augustyn, Zeespiegelrijzing, 480-51; Leenders heeft Vlaanderen en West-Brabant vergeleken en komt tot enkele overeenkomsten. Zie K.A.H.W. Leenders, ‘Noord-Vlaanderen en de Noordwesthoek: een vergelijking’, Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis, Themanummer Turfwinning in Laag Nederland voor 1530, 2 (1996) 67-73. 5 W. J. Diepeveen, De vervening in Delfland en Schieland tot het einde der zestiende eeuw (Leiden 1950). 6 D.E.H. de Boer, Graaf en grafiek. Sociale en economische ontwikkelingen in het middeleeuwse ‘Noord-Holland’ tussen ca.1345 en ca. 1415 (Leiden 1978) 251-9; B. Ibelings, ‘Turfwinning en waterstaat in het Groene Hart van Holland voor 1530’,Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis Themanummer Turfwinning in Laag Nederland voor 1530, 2 (1996) 74-80. 7 Diepeveen, Vervening in Delfland en Schieland, 85, 164; Ibelings, ‘Turfwinning hart van Holland’, 75-6 ; P. van Balen, Geschiedenis van Waddinxveen (Waddinxveen 1940) 10. 8 Abdij Rijnsburg kon maximaal 40 zusters opnemen, dat later werd teruggebracht naar 30, en daarnaast waren er nog enkele novicen en schoolkinderen. Leeuwenhorst komt aan een dertigtal en tezamen met het personeel aan een zestigtal inwonenden. 9 M. Hüffer, Bronnen voor de geschiedenis der abdij Rijnsburg, Eerste deel. 1 e stuk. Oorkonden (tot 1620) (’s-Gravenhage, 1951); M. Hüffer, Bronnen voor de geschiedenis der abdij Rijnsburg, Eerste deel. 2 e stuk. Manboek. Rekeningen (tot 1500) (’s-Gravenhage, 1951);
Het verveningsbeleid van de abdijen in de late middeleeuwen 183 De aanpak van de verveningen door de abdijen Abdij Rijnsburg werd gesticht in 1132 en abdij Leeuwenhorst in 1262. 10 Beide abdijen werden verwoest aan het begin van de Opstand. Rijnsburg bezat zeer vele landerijen in Holland, Zeeland en Friesland die door grafelijke schenkingen, vererving en giften van de adellijke kloostervrouwen en hun familie waren verworven. Volgens Schotel was deze abdij de instelling met het meeste landbezit in Holland. 11 Het betrof veel akker- en weiland en geestgronden. In Holland vielen daar ook uitgestrekte veengronden onder in Rijnland, Delfland en Schieland waaronder de uitgestrekte venen De Geer tussen Warmond, Rijnsaterwoude en Calveslo (Kalslagen), de hoogveengebieden bij Stompwijk, Nootdorp en Hogeveen en de gebieden met stroken laag- en hoogveen achter de duinen. Leeuwenhorst bezat ook vele landerijen alhoewel in veel mindere mate dan Rijnsburg. Haar landerijen waren geconcentreerd rond het klooster en in het Westland onder Delft. Het waren grotendeels geestgronden waarin ook laagveen en wat hoogveen voorkwamen. De meeste landerijen van de abdijen werden verpacht en leverden jaarlijkse inkomsten op. Een deel van het land werd in eigen beheer gehouden en gebruikt als akkerland, weiland voor veeteelt, boomgaard voor vruchten, houtland om takken en hout te vergaren en veenland voor turf. Het te vervenen land betrof in oorsprong vermoedelijk onontgonnen woeste gronden, die minder geschikt waren als cultuurland. Later zal mogelijk ook minder vruchtbaar cultuurland in exploitatie zijn genomen. Ook in de late middeleeuwen probeerden beide abdijen zelfvoorzienend te zijn ten aanzien van voeding en brandstof. Turfsteken bij Ouder-Amstel. Detail van een prent naar Claes Jansz. Visscher (1587- 1652). (Leids Prentenkabinet) Verveningen abdij Leeuwenhorst De rekeningen van de abdij Leeuwenhorst geven het meeste detail. Het afgraven van veen werd boekhoudkundig veelal als landbouwwerkzaamheden gezien. Deze zeer arbeidsintensieve activiteit werd door landarbeiders en mogelijk ook door kleine boeren in seizoenswerk verricht. In 15de-eeuwse rekeningen van de abdij Leeuwenhorst wordt turf delven vermeld M. Hüffer, De adellijke vrouwenabdij van Rijnsburg. 1133-1574 (Nijmegen/Utrecht 1922); G. de Moor, Verborgen en geborgen. Het cisterciënzerinnenklooster Leeuwenhorst in de Noordwijkse regio (1261-1574) (Hilversum 1994). Nationaal Archief Den Haag (NA), Archief Rijnsburg, Rekeningen , inv. nrs. 157-254; NA, Archief Leeuwenhorst, Rekeningen inv. nrs. 1-179. 10 Hüffer geeft voor abdij Rijnsburg als stichtingsjaar omstreeks 1132 terwijl Schotel 1133 of 1134 aanhoudt. Zie Hüffer, De adellijke vrouwenabdij, 9; G.D.I. Schotel, De abdij van Rijnsburg (’s-Hertogenbosch 1851) 3 en De Moor, Verborgen en geborgen, 23. 11 Schotel, Rijnsburg, 119.
Page 1 and 2:
Voorwoord Geachte lezer, Het jaar 2
Page 3 and 4:
De nieuwe waterstaatsgeschiedenis 1
Page 5 and 6: De nieuwe waterstaatsgeschiedenis 1
Page 17 and 18: De interactie tussen mens en natuur
Page 37 and 38: ‘So grot overvlot der watere ...
Page 49 and 50: Afb. 4. Vereenvoudigd pollendiagram
Page 53 and 54: Afb. 8. Paleogeografie van West Ned
Page 55: Charles Cornelisse Het verveningsbe
Page 59 and 60: Het verveningsbeleid van de abdijen
Page 63 and 64: 800 700 600 500 400 300 200 100 0 H
Page 79 and 80: Han van Zwet De financiering van ee
Page 81 and 82: De financiering van een droogmakeri
Page 87 and 88: Vervolg tabel 2 De financiering van
Page 107 and 108:
Vervolg tabel 6 De financiering van
Page 109 and 110:
De financiering van een droogmakeri
Page 111 and 112:
Siger Zeischka De rekening gepresen
Page 113 and 114:
De rekening gepresenteerd 239 bijzo
Page 115 and 116:
De rekening gepresenteerd 241 der l
Page 117 and 118:
De rekening gepresenteerd 243 eenhe
Page 119 and 120:
De rekening gepresenteerd 245 de ke
Page 121 and 122:
De rekening gepresenteerd 247 De in
Page 123 and 124:
De rekening gepresenteerd 249 ling
Page 125 and 126:
De rekening gepresenteerd 251 erop
Page 127 and 128:
De rekening gepresenteerd 253 Grafi
Page 129 and 130:
De rekening gepresenteerd 255 Beslu
Page 131 and 132:
‘Een droevig noodlot’ 257 Afb.
Page 133 and 134:
‘Een droevig noodlot’ 259 van d
Page 135 and 136:
‘Een droevig noodlot’ 261 wegge
Page 137 and 138:
‘Een droevig noodlot’ 263 1733
Page 139 and 140:
‘Een droevig noodlot’ 265 Schoo
Page 141 and 142:
‘Een droevig noodlot’ 267 kwam
Page 143 and 144:
‘Een droevig noodlot’ 269 bij,
Page 145 and 146:
‘Een droevig noodlot’ 271 Afb.
Page 147 and 148:
‘Een droevig noodlot’ 273 tusse
Page 149 and 150:
Afb. 7. Aankondiging van de verhuur
Page 151 and 152:
westen. Deze windrichting overheers
Page 153 and 154:
Bertus Wouda Rendabiliteit van buit
Page 155 and 156:
Afb. 1. Graaf Willem III. Willem de
Page 157 and 158:
Rendabiliteit van buitengronden 283
Page 159 and 160:
Afb. 4. Graaf Filips I. Filips de G
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Omvang van de omslag De te heffen o
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
Drastische verandering: uitkeringen
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Afb. 1. Blik op het Hoogheemraadsch
Page 181 and 182:
312 Karel H.W Leenders (1946) stude
Page 183 and 184:
Afb. 1. Het Nederlands Stoommachine
Page 185 and 186:
ouwdelen met machines erin bestaat,
Page 187 and 188:
Aan dit nummer werkten mee Martijn
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?