de basisvorming: aanpassing en toekomstbeeld - Onderwijsraad

Gedeeltelijke harmonisering van het onderwijs
Dit is misschien de meest kenmerkende doelstelling van de basisvorming. Tegelijkertijd
heeft juist deze doelstelling vanaf het begin de meeste discussie opgeroepen en is voortdurend
aan verandering onderhevig geweest. De basisvorming heeft in de praktijk tot een
gedeeltelijke harmonisering geleid, maar niet in grote mate. Sinds de basisvorming krijgen
leerlingen in alle schooltypen te maken met dezelfde vakken. De verschillen in aanbod
tussen schoolsoorten zijn echter groot. De kerndoelen vormden het centrale middel voor
de harmonisering van het onderwijs. Als gevolg van de globale aard van de kerndoelen en
het ontbreken van een omschrijving van het te realiseren niveau hebben zij hun functie
echter onvoldoende waar gemaakt. Vanaf 1 augustus 2001 is het bovendien wettelijk
mogelijk dat scholen zelf een keuze maken uit het geheel van kerndoelen. Dat dit de
harmoniserende werking van de kerndoelen verder zal verminderen, mag duidelijk zijn.
Uitstel van definitieve studie- en beroepskeuze
Ook de mate waarin deze doelstelling wordt gerealiseerd, is beperkt. Net als de doelstelling
gericht op harmonisering is ook deze doelstelling gaandeweg het beleidsproces
onderhevig geweest aan veranderingen. Deze doelstelling heeft uiteindelijk vooral de
betekenis gekregen van het verruimen van de mogelijkheden om de keuze voor een opleidingstype
of beroepsrichting te herzien, of, in termen van de Inspectie, het realiseren van
‘bewegelijkheid binnen het onderwijssysteem’.
Een feit is dat er meer leerlingen dan voorheen in ‘dakpanklassen’ worden ondergebracht
en dat het aantal wisselingen van schoolsoort iets is toegenomen. Tegelijkertijd is er
echter sprake van tendensen in de richting van meer selectiviteit. Zo blijkt uit gegevens
van de Inspectie dat er tussen 1998 en 1999 weer een lichte toename valt te constateren
van homogene klassen en een afname van dakpanklassen en breed samengestelde
klassen. 7 Ook lijkt er een tendens waar te nemen van vervroegde selectie, vóór aanvang
van het voortgezet onderwijs. 8
Versterking van het vbo
De raad heeft geconcludeerd dat de invoering van de basisvorming niet tot een versterking
van de positie van het vbo heeft geleid. De invoering van een gemeenschappelijk
basisprogramma van 15 vakken, in combinatie met een verplicht minimum van 24 uur
voor de beroepsgerichte vakken in de bovenbouw en daarop gebaseerde examenprogramma’s
en een verblijfsduur-maatregel, hebben het vbo met een welhaast onmogelijke
opdracht opgezadeld. De meeste vbo-voorzieningen gingen ertoe over de basisvorming na
twee jaar af te sluiten, ook als een deel van de kerndoelen niet aan bod was gekomen.
Voor scholen was het een logische keuze om voldoende tijd voor voorbereiding op de
examens zwaarder te laten wegen dan het realiseren van alle kerndoelen van de basisvorming.
Vormen van integratie van algemeen vormende en praktische onderdelen zijn
nauwelijks van de grond gekomen. De omslag van een beroepsopleidend naar een
beroepsvoorbereidend karakter van het vbo verloopt zeer langzaam. Behalve draagvlak
ontbrak het ook aan middelen (lokalen, inventaris, methoden) in het vbo om deze cultuuromslag
te realiseren.
7 Zie onder ‘extra informatie’ op de site: www.kwaliteitskaart.nl/kwaliteit2000 van de Inspectie van het
Onderwijs.
8 Zie onder andere Van der Werf, M.P.C., Lubbers M.J. & Kuyper H. (1999), Onderwijsresultaten van
VOCL’89 en VOCL’93 leerlingen. Den Haag/Groningen: Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek/GION Rijksuniversiteit Groningen (p. 69).
12
Onderwijsraad, oktober 2001