MATRAKÇI NASell - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

olarak haz ırlanmış olan bu eserin metin k ısmı, aslında daha sonra ilgili yerinde
aç ıklayaca ğım üzere Na s ûh'un Mecma‘ el—Tes ıCırih adlı kendi zamanında
958/1551 y ılına kadarki Osmanlı tarihini de içine alan büyük umiımi tarihinin
Kanuni devri üzerinde duran son bölümünün 1533-35 Iran seferine
ait kısmıdır. Bu resimli müstakil eserin bir yerinde Nasûh , manzum olarak
Bu resmi cem' iden menzil be—menzil
Dedi adına Mecmw—z Menazil
demek suretiyle eserinin ad ım vermektedir. Gerek bu beytin ilk satmndan
ve gerekse eserin di ğer bir yerinde geçen Na sûh'un geçilen bütün yerleri
"isim ve resimleri ile" tespit etti ğine dair olan bir kay ıtdan K anuni'nin bu
seferine kat ılmış olduğu anla şılan Nasû h'un Istanbul'dan Ba ğdad'a kadar
konup göçülmüş olan menzillerin resimlerini yerinde yapm ış, hiç de ğilse taslaklarını
çizmiş olduğu düşünülebilir. Bu yazma, 90 sayfal ık bir metin, 107
minyatür ve 25 resimli metinden ibarettir. Minyatürler, bu sefer esnas ında
konup göçülen menzillerin adeta bir haritas ım te şkil etmektedirler. Bu bakımdan
topografik ve şematik bir karakter ta şımakta ve daha çok dokumenter
bir de ğeri bulunmaktad ır. Geçilen şehirlerin cami ve saray gibi belli ba ş-
lı binalarının resmedilmi ş olması, bu resimlerin Islam mimarisi tarihi için olan
dokumenter de ğerini art ırmaktadır. Bu resimlerde görülen kale, köprü, kaya,
bitki ve hayvanlar, bir muayyen resmin adeta ba ştan sonra tekrar ı gibidir.
Bununla beraber minyatürlere hakim olan ifadecili ğin (expressionism),
eserleri monotonluktan kurtard ığı görülmektedir. Di ğer taraftan keyfi bir
perspektifle konunun en karakteristik cephelerini takdim etme imkan ı elde
edilmiş bulunmaktadır. Bu minyatürlerin di ğer bir özelliği de, mübahiğas ız
ve realist oluşlarıdır. Diğer taraftan ayr ıca bu eserlerde görülen mizahi teferruat
da dikkati çekmektedir ( 14).
[14] Bu minyatürlerin san'at de ğeri hakkında ayn ı zamanda bak. Prof. A. Gabriel, Les
bapes d'une Campagne dans les deux 'Irak d'apres un Manuscrit Turc du XVIe siecle, Syria,
IX (1928), p. 346 vd.; M. Ş. Ip ş ir o ğlu-S.Ey ub o ğlu, Turkey, Ancient Miniatures, published by
the New York Graphic Society, by arrangement with Unesco, 1961, p.22 vd., Levha XIII-XV.
Bizi burada, do ğrudan doğruya ilgilendirmemekle beraber, bu vesile ile hala tart ışılan bir konuda
gerçeğin bulunmasına belki yardımı olur düşüncesi ile bir meseleye dokunmak istiyoruz. Bu,
Mehmed Siyah Kalem meselesidir. Prof. M. Ş . İ p şiro ğlu ile S.Eyub o ğlu, Fatih devrinde
Mehmed Siyah Kalem adı ile bir ressamın yaşamış olduğuna kanidirler. Hiç bir mesned'e
dayanmadan ortaya at ılan bu iddia ve bu iddia esas al ınarak ileri sürülen fikirlerin, biz, son
derece mübalü ğalı olduklar ı kanaat ındaym. Kaldıki gözümüze ilişen bir metin, "Siyah Kalem"-
in, bir san'atkür ın adı olmadıgı - m, bunun tamamiyle aksine, "Semt-i Siyeh Kalem" denilen bir
resim tarz ı, bir resim üslübu bulundu ğunu açıkca ortaya koymaktad ır. Diğer taraftan bu resim
tarz ında ün kazanmış Fatih devrine nazaran çok daha sonraki bir devirde, XVII. yüzy ıl sonlarında
yaşamış ve zaman ında "vâdi-i Nak ş"da hususiyle "Semt-i Siyeh Kalem'de" ikinci bir
Mani "Mâni-i sant" haline gelmiş bir kişiden bahsedilmektedir. Bu zât, Mevlevi dervi şlerinden
Ahmed Fas ih D e d e'dir. Öyle anla şılıyor ki "Mehmed Siyah Kalem" adlı muhayyel bir
şahsa atfedilen minyatürlerin bir k ısmı, hususiyle dev resimleri, bu zât tarafmdan ya-
13