Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
DOSYA: YEREL YÖNETİMLER<br />
MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ<br />
Büyükşehir belediyesi il düzeyinde görevli hale geldiğinden,<br />
büyükşehir belediye başkanı da il bazında, tüm il seçmenlerince<br />
seçilen, daha güçlü bir başkana dönüşmektedir. Buna karşın, il<br />
özel idarelerinin başında yer alan valiler, il özel idarelerinin<br />
kaldırılmasından dolayı protokol makamına dönüştüğünden;<br />
büyükşehir olan illerde valiye bağlı olarak Yatırım İzleme ve<br />
Koordinasyon Başkanlığı (YİKB) kurulmaktadır.<br />
6360 Sayılı Yeni Büyükşehir<br />
Belediye Yasasının Yönetsel<br />
Boyutları<br />
Yasa aslında yeni bir büyükşehir belediye<br />
yasası değil ama 2004 tarihli 5216 sayılı<br />
Büyükşehir Belediye Yasası’nda değişiklik<br />
yapan bir yasa olmaktan çok öte.<br />
Yerel ölçekte yönetsel açıdan il yönetiminin<br />
ve yerel yönetim sisteminin yapısını<br />
değiştirilmektedir. Bu değişiklikler çerçevesinde,<br />
6360 sayılı yasa ile büyükşehir<br />
sayısı 30’a yükseltilmekte ve büyükşehir<br />
belediyeleri tüm il düzeyinde il ölçeğindeki<br />
hizmetleri sunmakla görevli kılınmaktadır.<br />
Aşağıda verilen haritada, bu 30<br />
büyükşehir belediyesi gösterilmektedir<br />
(Büyükşehir belediyesi olan mevcut 16 il<br />
– Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır,<br />
Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, İzmir,<br />
Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya, Samsun<br />
– ile yeni büyükşehir olan 14 il – Aydın,<br />
Balıkesir, Denizli, Hatay, Kahramanmaraş,<br />
Malatya, Manisa, Mardin, Muğla,<br />
Ordu, Şanlıurfa, Tekirdağ, Trabzon ve<br />
Van). 30’dan fazla yeni büyükşehir ilçe<br />
belediyesi kurulmaktadır. Ancak, yeni<br />
büyükşehir olan 30 ilde yer alan 1.000’i<br />
aşkın belde belediyesi kapatıldığından<br />
3 bin olan belediye sayısı 1.400’e düşmektedir.<br />
Ayrıca, yine il ölçeğinde yerel<br />
yönetim birimi olan 30 il özel idaresi ile<br />
16.000 köy özerk yerel yönetim birimi<br />
de kapatılıyor. 2008’deki yasal düzenlemeden<br />
sonra da nüfusu 2000’in altına<br />
düşen 559 belediye de kapatılmıştı.<br />
Büyükşehir belediyesi il düzeyinde<br />
görevli hale geldiğinden, büyükşehir<br />
belediye başkanı da il bazında, tüm il<br />
seçmenlerince seçilen, daha güçlü bir<br />
başkana dönüşmektedir. Buna karşın, il<br />
özel idarelerinin başında yer alan valiler,<br />
il özel idarelerinin kaldırılmasından<br />
dolayı protokol makamına dönüştüğünden;<br />
büyükşehir olan illerde valiye bağlı<br />
olarak Yatırım İzleme ve Koordinasyon<br />
Başkanlığı (YİKB) kurulmaktadır. Bu<br />
Başkanlıklar, tüzel kişiliğe ve bütçeye<br />
de sahip birimler olarak, il ölçeğinde<br />
kamu kaynaklarının koordinasyonunda<br />
sorumlu olacaklardır. Kapatılan il özel<br />
idaresi ve belediye personeli de büyükşehir,<br />
yeni oluşturulan başkanlıklar ile<br />
diğer ilgili birimlerde görevlendirileceklerdir.<br />
özelliği taşıyan kentsel alanların mekansal<br />
ve fonksiyonel olarak birbirlerine<br />
bağlandığı çok merkezli kentsel alanlar<br />
niteliğinde alanlardır. İstanbul-Kocaeli<br />
Bölgesi, Bursa-Yalova, İzmir-Menemen-<br />
Manisa, Mersin-Tarsus-Adana yöreleri,<br />
kent bölge oluşumlarının gözlendiği bölgelere<br />
örnek olarak verilebilir.<br />
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi<br />
Türkiye’de 1950 yılında 1 milyon nüfusu<br />
sınırında sadece İstanbul yer alırken,<br />
bugün 1 milyonu aşmış olan 10 kent<br />
bulunmaktadır. Türkiye’de belediye<br />
nüfusunun yarıdan fazlası da 500 bin<br />
ve üzeri nüfusa sahip kentlerde yaşamaktadır.<br />
Yeni büyükşehir olan 30 il ise<br />
toplam nüfusun yaklaşık % 75’sine sahip<br />
bulunmaktadır. Aşağıda verilen Tablo 2,<br />
İstanbul örneğinde kentsel alanlardaki<br />
yerleşim yoğunluğuna ilişkin bilgi vermektedir.<br />
Buna göre, kentsel alanlarda,<br />
coğrafi alan olarak büyüme, nüfus olarak<br />
yaşanan büyümeden daha fazladır. Yani<br />
kentlerimizde nüfus yoğunluğu düşmektedir.<br />
Bu da kentleşmeye giderek daha<br />
fazla verimli toprak kaybı anlamına da<br />
gelmektedir. Yeni büyükşehirlerde de<br />
nüfus yoğunluğu, tüm il kentsel alan<br />
kabul edildiği için, düşmektedir.<br />
6360 Sayılı Yeni<br />
Büyükşehir Belediye Yasasının<br />
Mali Sonuçları<br />
Büyükşehir belediyelerine merkezi<br />
hükümet bütçesinden aktarılan payların<br />
oranı; büyükşehir belediyesi sınırları<br />
içinde toplanan genel bütçe vergi gelirlerinin<br />
(GBVG) % 5’inden % 6’sına çıkarılmaktadır.<br />
Bu paydan büyükşehir belediyesine<br />
doğrudan verilen kısım, % 70’ten<br />
% 60’a düşürülerek, kalan kısmın büyükşehir<br />
belediyeleri arasındaki paylaşımı<br />
için nüfus kriterine ek olarak yüzölçümü<br />
kriteri getirilmektedir. Büyükşehir<br />
ilçe belediyeleri payı da GBVG’nin %<br />
2.50’sinden % 4.50’sine çıkarılmaktadır.<br />
Ancak, diğer belediyelerin payı GBVG’nin<br />
% 2.85’inden % 1.50’sine; ve il özel idarelerinin<br />
payı GBVG’nin % 1.15’inden %<br />
0.50’ine düşürülmektedir.<br />
Toplam nüfusun yaklaşık % 75’ine hizmet<br />
edecek olan büyükşehir belediyeleri<br />
ile büyükşehir ilçe belediyeleri, genel<br />
bütçe vergi gelirlerinden aktarılan toplam<br />
yerel yönetimler payının yaklaşık %<br />
81’ini alacaklardır. Şu anda büyükşehir<br />
ve büyükşehir ilçe belediyeleri toplam<br />
nüfusun % 50’sine hizmet etmekte ve<br />
payların da % 59’unu almaktadır. Bu<br />
52<br />
Mimar ve Mühendis
Change language