f7b522ba0b

DOSYA: YEREL YÖNETİMLER
MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ
durumda hizmet götürecekleri alan, alan
olarak en büyük 10 ilin 9’u büyükşehir
olduğu da göz önüne alındığında, (İstanbul
ve Kocaeli hariç, ilden ile değişmekle
beraber) birkaç kat ile 10-20 kat arttığı
söylenebilir. Bunun yanında yeni büyükşehirlerin
hizmet sunacakları nüfus da
30 il toplamı bazında % 54 civarında
artmaktadır. Buna karşın büyükşehirlere
aktarılacak paylar tüm 30 il bazında
ortalama yaklaşık % 37 artmaktadır. İller
bazında karşılaştırıldığında ise en fazla
yeni büyükşehir olan illerin aldıkları
paylar artmaktadır. En fazla artış sırasıyla
Muğla (% 90), Van (% 77), Erzurum
(% 71), Balıkesir (% 65) ve Tekirdağ
(% 63) büyükşehir belediyelerinde gerçekleşecektir
(Koyuncu, 2012). Bu yeni
durumda yerel yönetimlerin genel bütçe
vergi gelirlerinden alacakları paylardaki
değişim, TEPAV’ın yaptırdığı bir çalışma
ile hesaplanmıştır. Paylardaki değişimin
aşağıda verilen Tablo 3’teki gibi olması
beklenmektedir.
6360 Sayılı Yeni Büyükşehir
Belediye Yasasının Değerlendirmesi
Temelde İstanbul ve Kocaeli modeli tüm
Türkiye’ye yaygınlaştırılarak, büyükşehir
belediye sistemi tektipleştirilmektedir.
Ancak, yeni sistemin, ciddi bir araştırmaya
ya da var olan alan araştırma bulgularına
dayanılarak oluşturulduğu söylenemez.
İstanbul ve Kocaeli dışında kalan
28 il farklı büyüklükte ve kentleşmişlik
düzeyinde olmasına, farklı sorun ve ihtiyaçlara
sahip bulunmasına rağmen, yeni
sistemin bu illerde nasıl işleyeceğine dair
ciddi bir çalışma da bulunmamaktadır.
Yeni sistemde, il bazında bütünleşik ve
dikey koordineli bir kentsel yönetim
anlayışını çerçevesinde iki kademeli
metropoliten yönetim modeli korunmaktadır.
Büyükşehir belediyelerinin
alan yönetimi özelliği ile toplu taşıma,
çevre koruma, imar planlaması, yol, su,
kanalizasyon hizmetleri gibi il bölge
ölçeğinde kır-kentsel hizmetler sunacağı
kabul edilebilir. Ancak artık 30 ilde halka
hizmet götüren yerel yönetim birimleri
olarak sadece büyükşehir belediyeleri ile
büyükşehir ilçe belediyeleri bulunacaktır.
Yani daha merkeziyetçi ve bütünleşik,
çeşitlilik içermeyen bir modele geçilmektedir.
Üst büyükşehir belediyesinin
alt düzey ilçe belediyeleri üzerinde bazı
yönlendirme, denetleme ve onay yetkileri
de devam etmektedir. Ancak, alt düzey
belediyeler de kendilerine bırakılan
alanlarda özerk olarak hizmet üretmeye
ve gönderdikleri temsilcilerle büyükşehir
belediye meclisini oluşturmaya devam
edecektir.
Sonuç ve Değerlendirme
6360 sayılı yasa ile Türkiye’de,
Anayasa’da öngörülenin ötesinde büyükşehir
ağırlıklı yeni bir yerel yönetim
sistemi kurulmaktadır. Bu yeni sistem, il
bazlı, kır-kentsel bütünkent alan yönetim
modeli niteliğindedir. Büyükşehir belediyelerinin
yetki alanı genişletilirken, tüm
il seçmenlerince seçilen ve daha fazla
mali olanakları olan, çok daha güçlü bir
büyükşehir belediye başkanlığı yaratılmaktadır.
Yasa birçok yerel yönetim birimini
kapattığı için, yerel özerklik, katılım,
yerindenlik gibi açılarından sorunlu
gözükmektedir. Katılımı ve yerinden
yönetim olanaklarını kısıtlarken, yeni
katılım mekanizmaları sunma ya da var
olanların daha etkin kullanımı konusunda
yetersiz kalmaktadır.
Dolayısıyla yasanın temel amacı, seçimlere
hazırlık dışında, iller ve kentsel
alanlar ile kentsel büyümeyi daha etkin
ve eşgüdümlü yönetmektir. Bu bağlamda
görece gelişmiş-kentleşmiş illerde kentbölge
oluşumunu olumlu etkileyecektir.
Bu bağlamda kentsel büyümenin, çevre
koruma kaygılarıyla daha sağlıklı ve
planlı yönetilmesi de beklenebilir. Ayrıca,
kısa süre önce kurulan bölgesel kalkınma
ajanslarının ve il özel idarelerin hizmet
sunum ve eşgüdüm yetersizliklerinin
aşılmasına katkı yapacaktır. Ancak, kentsel
hizmetlere erişilebilirliğin sağlanması
için özel önlemlerin ve politikaların geliştirilmesi,
yeni yerel finansman kaynaklarının
yaratılması ve yönetsel kapasitenin
güçlendirilmesi gerekecektir. Sonuç
olarak; yatırım çekebilmek için küreselulusal
sermayeye hitap etmenin önemli
hale geldiği günümüzde, belirtilen eksikliklerin
giderilmesi durumunda, yeni
büyükşehir belediye modelinin, gelişmiş
kentleri ve bölgeleri kullanarak Türkiye
olarak küresel ekonomide daha iyi yarışmak
ve ekonomik büyümeyi yönetmek
açısından olumlu katkısı olacaktır.
Kaynakça
Arıkboğa, E. (2012), “Büyükşehir Belediye Modeli
ve Reform”, Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi,
Sayı 2 (Haziran): 1-32.
Cox, W. (2012), The Evolving Urban Form: Istanbul,
http://www.newgeography.com/content/003020-theevolving-urban-form-istanbul,
(ET. 25.02.2013).
Ergun, C., Gül, H. & Sallan Gül, S. (2013), “Neoliberal
Küreselleşme ve Küresel Kent”, içinde C. Ergun, M.
Güneş & A. Dericioğullari Ergun (eds.), Kent Üzerine
Özgür Yazılar, pp. 40-69, Bağlam Yayınları, İstanbul.
Gül, H. ve Batman, S. (2013), “Dünya ve Türkiye
Örneklerinde Metropoliten Alan Yönetim Modelleri ve
6360 Sayılı Yasa”, Yerel Politikalar, 3 (Ocak-Haziran):
7-47.
Koyuncu, E. (2012), Yenilenen Yerel Yönetim Sisteminde
Belediye ve İl Özel İdarelerinin Genel Bütçe
Vergi Gelirlerinden Alacakları Payların Karşılaştırmalı
Analizi, TEPAV, http://www.tepav.org.tr/upload/
files/1352878676-4.Yenilenen_Yerel_Yonetim_Sistemi_Karsilastirmali_Analizi.pdf,
(ET. 18.03.2014)
Trusilova, K., Jung, M., & Churkina, G. (2009), “On
Climate Impacts of a Potential Expansion of Urban
Land in Europe”, Journal of Applied Meteorology and
Climatology, 48: 1971-1980.
TUİK (2012), Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS) Sonuçları, http://tuikapp.tuik.gov.tr/ (E.T.:
21.06.2013).
54
Mimar ve Mühendis