tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

doktrinler karşısında bağımsızlığını kazanan kooperatizm, yeni bir devreye girmiştir.
1945 sonu Avrupa ve Amerika’sında yeni bir sosyoloji kolu, kooperasyon problemini
kendi kadrosu içine almıştır: “Kooperasyon Sosyolojisi”. Türkiye’de ise, Avrupa ve
Amerika’da olduğundan daha önceleri Ziya Gökalp ve Mehmet İzzet, kooperasyon
sosyolojisinin felsefesini, derslerinin ana belirleyicisi olarak kullanmışlardır. Böylece
20. Yüzyılın başlarından itibaren önem kazanmaya başlayan ve yüzyılın ortalarına
doğru yeni bir sosyoloji alanı olarak gelişmeye başlayan kooperasyon sosyolojisi,
sosyal hayatta göze çarpan kooperasyon şekillerini inceleme konusu olarak dikkate
almaya başlamıştır. Dolayısıyla kooperasyon sosyolojisinin konusunu oluşturan ve
sosyal hayatta göze çarpan kooperasyon şekilleri esas itibariyle ikiye ayrılır. 6
• Bunlardan birincisi “Vasıtasız kooperasyon” olup, insanların tek başlarına
yapabilecekleri, fakat uzun zamanda ve güçlükle yapma iktidarına sahip oldukları
işleri ortaklık halinde veya bir arada yapmalarıdır. Köylerdeki imece hareketleri,
birlikte çift sürme, birlikte kabuk soyma, birlikte ibadet uygulamalarını buna
örnek verebiliriz.
• Birbirine benzemeyen, birbirinden farklı işleri gören insanların tek bir amaca
yönelmeleri ise”Vasıtalı kooperasyon”’dur. Ekonomik iş bölümü bunun en
belirgin örneğidir.
Kooperasyon, insanların kendi farklılıklarını karşılıklı tatmin veya umumi bir
gaye için birleştirdikleri yerde ortaya çıkar. Endüstrileşmiş ve şehirleşmiş modern
cemiyette insanların yüz yüze işbirliği şekillerinden gittikçe ayrıldıkları ve samimi
cemaat hayatının sıkı bağlarından gittikçe daha çok yoksun kaldıkları sıklıkla dile
getirilen bir durumdur. Bu durum kooperasyonun dinamik karakterini ortaya
koymaktadır. Böylelikle yeni toplumsal yapıların, farklılaşan toplumsal ihtiyaçların
belirlediği yeni ve farklılaşan kooperasyon şekillerinin varlığı söz konusu olmaktadır.
Aynı zamanda cemiyet hayatındaki değişmeler, farklılaşma ve biçimlenmeler
kooperasyon ağının bir yandan genişlemesine, bir yandan da karşıladığı ihtiyaçların
çerçevesinin büyümesine yol açmaktadır.
Kooperasyon kavramından türetilmiş başka kavramlar da söz konusudur.
Bunlardan korporasyon toplumu ve bunun ideolojik biçimi olarak da korporatizm en
yaygın olanlarıdır. Bu terimler iktisadi, toplumsal ve siyasal karar üretme süreçlerine,
büyük ölçekli korporasyon şeklinde organizasyonların çıkarlarının yön verdiği bir
6 Bilgiseven, A.Kurtkan; Köy Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul-1988, s.181