tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

sosyal sınıflar ve kastlar açısından olduğu gibi, asli (birincil) ve tali (ikincil) gruplar
açısından da ve bu çeşit sosyal gruplarda farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır.
Bu konunun, bireyin sosyalleşmesi sırasındaki 'ait olma'yı öğrenmesiyle de
yakın ilişkisi bulunmaktadır. Kişi diğer taraftan da “dışarıda bırakma”’ yı
öğrenmektedir. İnsanları “biz” ve “onlar”, “grup içindekiler” ve “grup dışındakiler
diye ayrıma tabi tutar. Böylece, “grup peşin hükmü” diyebileceğimiz bir durum oluşur
ve aileden millete ve mensup olunan ırka kadar geniş bir sahada aidiyetin her
kademesinde değişikliğe uğrar.
Şahsi olmayan bir amaca veya gayrete bağlılık: İnsanları değişik itkilerle ve
tutkularla bilime, sanata, spora, dine, geleneğe, felsefeye…v.b gösterebilecekleri
ilgiyi bu grupta değerlendirebiliriz. İnsanın merakı, şevki ve bağlılık duygusu
kuvvetlendirilip motive edildiği zaman uygulamaya dönüşmesi söz konusu
olabilmektedir.
Ferdin tutumunun işbirliği şeklinde belirlenmesinde takip ettiği menfaat tipinin
de mühim rolü vardır. İşbirliği ile menfaat tipi karışık bir surette birbirine bağlıdır.
İşbirliği tutumu ile menfaat tipi arasındaki ilişki işbirliğinin sınırlarını da belirler.
Benzer menfaatlerde işbirliği insanları örneğin zulme ve baskıya maruz kalan grup
elemanlarına göre daha az kuvvette birbirine bağlar. Çünkü, bu tip menfaatlerde
bağlılıkla birlikte, herkes şahsi hesap yapmak durumundadır ve bu ahenk bozulduğu
zaman işbirliği arzusu da yok olur. Artık işbirliği fertlerin geçici bağdaşmasının bir
neticesi olarak devam eder. 27
1.3. Resmi Ve Gayrı Resmi Kooperasyon
İnsanlığın gelişimini daha basit organizasyonlardan daha karışık ve çok işlevli
organizasyonlara doğru bir süreç izlediğini söyleyebiliriz. 28 Örneğin, erken dönem
tarım toplumları daha çok aile kurumu üzerinde örgütlenmişken; sanayileşme ile
kurumsal yapılar ve sosyal organizasyonlar, uzmanlaşma ve farklılaşma derecesi ile
daha bir çoğalarak ve daha bir rasyonel ilişkiler temelinde örgütlenerek, toplumsal
yaşamın karışık yapısının yeniden düzenlenmesinin şartlarını ortaya koymaya
çalışmışlardır. Atölyelerden devasa fabrikalara dönüşen üretim organizasyonları,
üretim sürecine paralel olarak ortak çıkarları temsil eden işçi ve iş veren sendikalarını;
27
Kaya, Yaşar; A.g.e., s.49
28
Ercan, Fuat; Toplumlar ve Ekonomiler (Sosyal Bilimleri Açın), Sarmal Yayınevi, İstanbul-1998,
s.182