tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

olduğu gibi, işçi sendikaları ile aralarında sıkı işbirliği kurulan siyasi örgütlenmelerin
varlığını görmekteyiz.
Hem sosyo-ekonomik düzenden kaynaklanan eşitsizliklerin ve sorunların
arttığı, hem de hak ve özgürlüklerin geliştiği bu dönemde, devletin sosyal dayanışma
ve uzlaşmayı sağlayacak bir rol üstlenmek durumunda kaldığını görüyoruz. Bu
nedenle gelişmiş Batı toplumlarının üç temel noktada toplumsal uzlaşmaya vardığını
söyleyebiliriz: Kapitalist ekonomi, siyasal demokrasi ve sosyal refah devleti. 78
Sanayi devriminin başat elemanları olan işçiler ise kendilerini; erkekler,
kadınlar ve çocukların sürekli vardiya halinde ağır koşullarda çalıştığı, tek gelir
kaynağının ücret olduğu, kendi insiyatifinde ve mevsimlik, aile esasına dayalı tarım
ve ev sanayiinden monoton, makineye bağlı ve gayri şahsi, disipline dayalı ve
devamlılık arz eden fabrika düzenine geçiş gibi özelliklerle belirleyeceğimiz yeni bir
yaşam biçimi içinde buldular. Bu durumda bulunanların, aldığı ücretin düzeyiyle
uygun bir yaşam sürmesi mümkün değildi. Her an tek gelir kaynağını kaybetmesi,
yani işsiz kalması söz konusuydu. Proleter işgücünün sayısı artarken işçinin
menfaatlerinin patronlarınınkinden artan ölçüde farklılaştığı görüldü. Bazı ortak
menfaatlere sahip aynı iş kolundaki işçiler, dernekler kurmaya başladı. 79 Bu dernekler
de ilerde kurulacak olan sendikaların çekirdeğini meydana getirmiştir. İlk işçi
birliklerini kuranlar da ustalardı. Kendilerini sanayi sömürüye karşı korumak,
alışılmış hayat standartlarını ve ayrıcalıklarını devam ettirmek, az sayıda olmalarının
avantajını kullanmak ve bir tür karşılıklı işsizlik ve hastalık sigortası kurmak için bir
araya gelmişlerdir.
Sanayileşme ile birlikte yaşanan değişimler sonucu yeni toplumsal
yapılanmalar, yeni sınıflar, yeni örgütlenme tarzları ortaya çıktı. Örgütlenme ve
örgütlü davranabilme imkanı geniş kitleler için aşağıdan yukarıya hak ve imkan
ufuklarının açılmasını sağladı. Diğer yandan sanayileşmeye koşut refahın, eğitimin,
ulaşım ve haberleşmenin oran ve yoğunluğundaki büyük artış, yaygın gönüllü, sivil
karakterli ve devletten bağımsız örgütlenmelerin sosyal zeminini oluşturmuş oldu.
Sanayi öncesinde geleneksel toplum yapısında cemaat temel siyasal ve
toplumsal birim olarak kabul edildiğinden, birey bir değer olarak kabul
edilmediğinden bireylerin gönüllü girişimiyle oluşturduğu bir yaşam ve faaliyet alanı
78
Koray,Meryem,Topçuoğlu,Alper; Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi Yay., Bursa-1995, s.5
79
Deane, Phyllis; İlk Sanayi İnkılabı, , Çev.Tevfik Güran, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-
1994, s.141