tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

ölçüde gözlendiği bir sosyal hayat şeklidir. 39 Grupların hem sayıları fazla, hem de
değer yargıları farklı olabildiğinden; bir gruba göre normal olan bir davranış başka bir
grup için normal dışı olarak görülebilir.
Cemaat ve cemiyet ayrımı esasına göre kooperasyon kavramını ortaya
koyduğumuzda, bu iki ayrı toplum yapısının kendi hususiyetlerine bağlı olarak iki
farklı kooperasyon tipini meydana getirdiğini görmekteyiz. Kapalı yer cemaati
karakterini taşıyan yerlerde mevcut kooperasyon tipi, gayrı resmi (resmi olmayan)
kooperasyondur. İmece faaliyetleri bunun tipik örneğidir. Bu faaliyetler, köydeki
komşuların bir araya gelerek her gün birinin evinde veya tarlasında toplanarak , belli
işleri daha çabuk bitirmek için iş birliği yapmalarıdır. Örneğin; kışlık erzak hazırlama
işleri. Bu kooperasyonun resmen yürürlüğe konulmuş bir kanuna veya bir tüzüğe
dayalı yanının bulunmadığı açıktır. Biz duygusunun egemen olduğu bir yapıda,
karşılıklı yardım ilkesi uyarınca, insanların kendiliğinden ve yerleşmiş adetler
çerçevesinde yerine getirdikleri bir iş birliği davranışıyla karşılaşmaktayız. Bunu tersi
özelliklere sahip iş birliği şekline ise resmi kooperasyon adı verilmektedir. Bu
cemiyet özelliklerinin belirdiği yerlerde rastladığımız iş birliği tipidir. Zirai üretim
kooperatiflerini buna örnek olarak verebiliriz.
2. Kooperasyon Düşüncesiyle İlgili İlk Görünüşler
2.1. Avcı ve Toplayıcı Sosyal Yapılarda Kooperasyon
Toplumları kendi tarihsel süreçleri veya kendi düşünsel çerçeveleri içinde
geçirdikleri evrim açısından pek çok değişik sınıflandırmaya tabi tutan düşünürlere
rastlamaktayız. Marksistler toplumların evrimini İlkel komünal, antik (köleci),
feodalizm, kapitalizm ve sosyalizm olarak değerlendirirken; ekonomist List; ilkel
vahşilik, çobanlık, tarım, tarım ve imalat, tarım,imalat- ticaret olmak üzere beşli bir
tasnif sunmaktadır. 40 Büchner’e göre ise insanlığın geçirdiği evrim kapalı ev
ekonomisi, köy ekonomisi, kent ekonomisi ve millet ekonomisi tarzında bir
sınıflandırmayı öngörmektedir. Hepsinde varolan, ancak değişik nedenlerle, atfedilen
kıymet dereceleri farklılaşan özelliklerin bu yönlerini bir kenara bırakıp ana hatlarıyla
birtakım sonuçlara ulaşmak istenildiğinde, esasında ekonomik faaliyetler ile
toplumsal teşkilatlar arasında bir denge ve uyum söz konusu olduğu görülür. Her
39
Bilgiseven, A.Kurtkan; Genel Sosyoloji, s.9
40
Türkdoğan, Orhan, Sanayi Sosyolojisi (Türkiye'nin Sanayileşmesi,Dün-Bugün-Yarın), Töre
Devlet Yayınevi, Ankara-1981, s.46