tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

şartlarının zorladığı zaruretlerin neticesinde, tamamen değişik tarzda cereyan eden
yeni tip bir kooperasyon söz konusudur. Bu bakımdan yeni şekliyle “kooperatifler
zaruretlerin çocuğudur” denilmektedir. 32
Fauquet, İngiltere için 1761’de İskoçya’da ev dokumacılığını çeviren esnafın
dokumacılık aletleri almak için kooperatif kurduklarını, 1769’da ise, yine bu
sektördeki işçilerin bir istihlak kooperatifi meydana getirdiklerini söylemektedir.
Diğer bir örnek ise, yine o tarihlerde İngiltere’ de gemi inşaatında çalışan işçilerin un
ve ekmek kooperatifleri kurarak ortaklaşa buğday aldıklarını ve bunları, kendileri
tarafından idare edilen değirmenlerde öğüterek ekmek imal ettiklerini belirtmektedir.
Fransa’da ise, varolan geleneklerden kaynağını alan peynir imalathanelerinin vücuda
getirildiğini, köy ekonomisinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere gübre, tohumluk, alet
ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kooperatif benzeri birleşmelerin meydana
getirildiğini görmekteyiz. 33
Bu noktada, bu tür ortaklık teşekküllerinin ve birliklerin, meydana geldikleri
toplumdaki yerleşmiş ananelerle, kurumlaşmış ilişkiler sistemiyle yakın ilişkisi
üzerinde durmak gerekmektedir. “Kooperatif ananeler” de denilen bir temelin
geçmişten getirdiği alışkanlıklar, kurallar, davranışlar demeti, modern anlamdaki
kooperatif uygulamaların da gelişmesinin asgari şartlarını oluşturmaktadır. Eğer
kooperatifçilikte bir kural, örneğin ortakların satın aldıkları mal oranında kara
iştirakleri kuralı, bir yerde çok iyi uygulanıyorsa bu, o kuralın ananevi köklerinin
bulunmasındandır. 34
1.4. Cemaat ve Cemiyet Açısından Kooperasyon
Cemaat, müşterek hayatın bütün ana şartlarını paylaşan insanlardan oluşan
kapalı gruplardır. Kurtkan’a göre genel olarak cemaatlerin üç tipinden
bahsedebiliriz: 35 Totem gibi aynı atadan gelenlerden oluşan “kan cemaati”, aynı yerde
(kültürel ve ekonomik bakımlardan kapalı bir köy gibi küçük bir yerde) daimi yüz
yüze temaslardan doğan “yer cemaati” ve şehir hayatında bir ideolojiye tutsak olmuş
insanların kapalı sosyal şekli olan “ideoloji cemaati”.
Kişi doğumuyla birlikte cemaatin derhal ve yeni bir üyesi haline gelir. Kişinin
istek ve iradesinin bir önemi bulunmaz. Fertler kollektivitenin ürünüdürler ve her
32 Öksüz, Enis; A.g.e., s.330
33 Fındıkoğlu, Z.Fahri; A.g.e., s.8
34 A.g.e., s.8
35 Bilgiseven, A.Kurtkan; Din Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul-1987, s.266