tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

ve onu destekleyen özelliklere sahiptir. 18 Bunlar: Fonksiyonel farklar (iş bölümü),
sınıf ve kast farkları ve de serbest (demokratik) siyasi farklardır. Bütün bu farklar ,
zümre dayanışması ile çatışmadığı gibi, cemaatin de bütünleşmesine yardımcı olur.
İptidai topluluklarda cinsiyet ve yaşa göre, maharet ve ustalığa, bazen de dinsel güç
sahipliğine göre bir işbölümünün varlığını görmekteyiz.
İnsanları ortaklaşa bir araya getiren ve birlikte iş gerçekleştirmeye iten iki
temel nedenle karşılaşmaktayız: Bireysel gücün yapılan işlere yetmemesi ve amacın
kamu hizmeti ile ilişkisi. Kooperasyon tarihçesini devletin, mülkiyet kurumlarının,
sosyal sınıf ve tabakaların belirdiği devrelerden çok öncelere de götürmek
mümkündür. Hatta modern Alman sosyolojisinde bu tür bir cemiyet yapısının
cemiyetlerin ilk şekli olduğunu kabul eden bir ekol de bulunmakta, “Kooperatif
cemiyet şekli” adlandırılması ve sınıflandırılması ile karşılaşmaktayız. 19
Fert ve cemiyet hayatını tehlikeye atmadan ve israf etmeden gayeye
ulaşabilmenin yolu, kooperasyon, yani işbirliğidir. İş birliği “iki veya daha fazla
kişinin gayretlerini müşterek bir hedefe ulaşmak üzere birleştirmesidir”. İşbirliği
süreci, grup hayatının bütün şekillerine sirayet eder ve onun varlığı için vazgeçilmez
bir mahiyet taşır. Günlük hayatın akışındaki pek çok ilişki, iş bölümüne bağlı olarak,
şahısların karşılıklı bağımlılığından dolayı basit iş birliğidir. 20
Elton Mayo ise, toplumu oluşturan öğeler arasında olan veya olması gereken
“kendiliğinden işbirliği” kavramını ortaya koymuştur. 21 Mayo’ya göre, toplum
işbirliğine dayanan bir sistemdir. Bu işbirliği, rasyonel, iradi temelde sözleşme
anlaşmaya dayalı bir işbirliği değil; toplumsal yaşantıda değerler, inançlar, kurallar ve
geleneklerle sağlanan doğal bir süreçtir. Mayo için mücadele, toplumsal bir hastalıktır
ve hemen giderilmesi gerekmektedir.
Alış-veriş kuramı çerçevesinde, kooperasyon, özü itibarıyla, A ile B’nin ortak
bir amacı paylaşmaları ve bunun gerçekleşmesi için meşru bir biçimde birbirlerinin
desteğini arayabilmeleri olarak ele alınmaktadır. 22 Birbirlerini sevdikleri için değil,
görev icabı değil, A B’ye veya B A’ya bir şey ödeyeceği için değil. Fiziksel ve
toplumsal gerçeklerin, onlarca algılanan biçimiyle bu eylemler etkin göründüğü için
gerçekleşen bir yol olduğu ileri sürülmüştür.
18
Eröz, Mehmet; İktisat Sosyolojisine Başlangıç, Filiz Kitapevi, 3.Basım, İstanbul-1982, s.186
19
Fındıkoğlu, Z.Fahri; A.g.e., s.7
20
Kaya, Yaşar; A.g.e., s.48
21
Kozak, İ. Ethem; İnsan-Toplum-İktisat, Değişim Yay., 2.Basım, Adapazarı-1999, s.187
22
Bottomore, Tom; Nisbet, Robert; Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ayraç Yay., Yay. Haz.: Mete
Tunçay, Aydın Uğur, Ankara-1997, s.445