tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

T.C. 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

SOSYOLOJİ ANABİLİM DALI 

TÜRK KOOPERASYON KÜLTÜRÜ VE ÇAĞDAŞ 

KOOPERASYON ANLAYIŞI 

(ISPARTA ÖRNEĞİ) 

Danışman Hazırlayan 

Metin ÖZKUL Bülent ŞEN

ABSTRACT 

In this work, it was aimed to determine the quality of cooperation in Isparta, 

which has been experiencing the process of industrialization, urbanization, migration 

from countryside to city, and the fact of social change related to this as well as to 

evaluate the constitution and working of this based on the real organization ( housing 

cooperatives) and the factors influential in this process. 

As being included in a process of cooperation, members of housing 

cooperatives in Isparta were considered to be an important source in order to attain 

results desired about the general quality of cooperation. 

This work consists of two chapters. The first chapter is the theoretical one 

studying the sociological analysis of the concept “cooperation” by taking into 

consideration the Turkish cooperation culture and its connection with social 

structures. The second chapter includes the data of the field work containing the 

members of housing cooperatives in Isparta. 

All the subject matters studied were described in respect of their various 

peculiarites, and by using an analytic approach those subject matters were tried to be 

interrelated in relation to dependent and independent variables determined for every 

subject matter. 

The conslusion chapter includes the comments about the hypotheses 

determined for the work.

GİRİŞ 

Çalışmanın Amacı ve Konunun Kapsamı 

Çalışmanın konusunu teşkil eden kooperasyon (işbirliği), insanoğlu varolduğu 

günden beri süregelen ve onun sosyal bir varlık oluşunun en somut yönünü ortaya 

koyan bir kavramdır. Toplumun en küçük ve temel birimi olana aileden başlayıp, en 

soyut, en büyük ve en üst organizasyon boyutunu oluşturan millet halinde 

teşkilatlanmaya kadar işbirliğinin bir zihniyet, yönelme biçimi, tavır ve davranış 

olarak mevcudiyetini görürüz. Hatta ülkeler arasında veya ülkeleri temsil eden 

birimlerin aralarında oluşturduğu ittifaklar, organizasyonlar ve hedefler işbirliğinin 

tezahürü olduğu kadar; işbirliği olmadan gerçekleştirilemeyecek bir zarureti de ortaya 

koymaktadır. İşbirliği düşüncesinin,anlayışının temelinde ise, dayanışma duygusu, 

birlikte hareket etme arzusu önemli bir yer tutmaktadır. 

İşbirliğinin hakim bir sosyal münasebet yolu olarak benimsenmesinde içinde 

bulunulan kültürün, geçirilen tarihsel süreçlerin ve mirasın olduğu kadar sosyal 

yapının etkisi de büyüktür. Her cemiyet yapısı, kendine özgü şartların belirlediği bir 

işbirliği çerçevesi ve işbirliği şekilleri ortaya koymuştur. Batı toplumları kendi 

tarihsel tecrübeleri sonucu, sınıflı toplum yapılarının ortaya çıkması ve bu sınıfların 

hak ve menfaatlerinin korunması yönünde bir anlayışı benimsemişlerdir. Böylelikle, 

toplum kendi içinde kategorik diyebileceğimiz alt parçalara ayrılarak, bireysellik 

temeline oturan ve alttan yukarıya doğru şekillenen işbirliği tarzlarını ortaya 

koymuştur. Devlet ise, bir üst gözetici konumunda gruplar arası ihtilafları düzenleyen, 

işbirliğinin gerçekleşmesinin dışsal çerçevesini hazırlayıp sunan bir varlık olarak 

algılanmıştır. Uzun tarihsel yolculuğu toplumun devletle özdeşleştiği, devletin refah 

dağıtıcı ve genel nizamı tespit edici rolünü benimseyen Türk toplumunda, sınıflı bir 

toplum yapısının da ortaya çıkmaması dolayısıyla toplumu kategorik kısımlara 

ayırmadan, bütünsel bir yapı halinde hak ve menfaatleri korunup gözetilen bir varlık 

olarak görme düşüncesini ortaya koymuştur. Bu anlayış, dayanışma ve işbirliğini ön 

plana çıkaran anlayış ve uygulamaların varlığıyla pekiştirilmiş, devleti merkeze koyan 

köklü bir düşüncenin zamanımıza dek uzanmasına neden olmuştur. 

Sanayileşme ve kentleşme olgularıyla birlikte anılan modern dönemde, 

değişen toplumsal, kültürel, siyasal, ekonomik yapılara bağlı olarak işbirliğinin 

muhtevası kadar, ortaya çıkma, gerçekleşme ve örgütlenme biçimleri de değişikliğe

uğramıştır. Cemaat hayatında kendiliğinden, vasıtasız, gayrı-resmi nitelik taşıyan 

kooperasyon, cemiyet hayatı ile birlikte vasıtalı, resmi ve şartların gereği olarak 

bireyin kendini içinde bulduğu, bu anlamda zorunlu bir nitelik kazanmaya başlamıştır. 

Bu çalışma, sanayileşme, şehirleşme, kırdan şehre göç sürecini ve buna bağlı 

sosyal değişme olgusunu yaşayan Isparta’da işbirliğinin (kooperasyonun) taşıdığı 

niteliği tespit etmenin yanında, bunun somut organizasyon temelinde ( konut 

kooperatifleri) oluşumunu, işleyişini ve bu süreçte etkili olan faktörlerin 

değerlendirilmesinin yapılmasını amaçlamaktadır. Böylelikle, insanların işbirliğinin 

bir ürünü olarak ortaya çıkan somut müesseselerin insanların ihtiyaç, menfaat ve 

beklentilerine cevap verme durumları da ortaya konulmak istenmiştir. Isparta’da 

bulunan konut kooperatifi üyeleri bir işbirliği sürecine dahil olmaları nitelikleri 

nedeniyle, işbirliğinin genel niteliği hakkında arzulanan sonuçlara ulaşmak amacıyla 

anlamlı ve önemli bir kaynak olarak görülmüştür. 

Ülkemizde şimdiye dek işbirliğini veya işbirliğine konu olan alanlarda yapılan 

çalışmalar belli sınırlılıklara sahip olmuştur. Özellikle gecekonduların şehir hayatında 

önemli bir sosyal problem olarak algılanmasının sonucu olarak , bu alanlarda yapılan 

çalışmalarda geleneksel dayanışmayı ortaya koymaya çalışan, modern dayanışma 

biçimlerine dönüşme potansiyel ve durumlarını tespite yönelen araştırmaları, 

araştırma içinde yer alan alt bölümleri görmekteyiz. Bunun dışında ise özellikle son 

yıllarda ağırlık kazanan hemşehri dernekleri, sivil toplum örgütleri çalışmaları konuyu 

bir başka cepheden ortaya koyan araştırmaları karşımıza çıkarmaktadır. Anılan bu 

konular ve araştırma alanları göz önüne alındığında, işbirliği, ele alıp incelenmesi 

açısından pek çok eksikliğinin var olduğu bir araştırma konusu olarak yapılacak daha 

kapsamlı ve çok sayıda araştırmayı gerekli kılmaktadır. Çalışmamız bir yönüyle bu 

ihtiyaca cevap verme kaygısı taşımaktadır. Diğer taraftan, Türkiye’nin geneli dikkate 

alındığında gerek kuruluş sayısı, gerekse barındırdığı üye sayısı açısından en yaygın 

ve en tesirli kooperasyon alanlarının başında kooperatifler, özelde konut kooperatifleri 

gelmektedir. Konut kooperatifleri ise, daha çok iktisat, işletme, tarım ekonomisi gibi 

disiplinlerin çalışmalarında ve daha çok idari, para temini ve yönetimi vb. konularda 

incelenen bir kuruluş durumundadır. Üyelerin gönüllüğü, eşit katılımı, bireysel tercihi 

gibi işbirliğinin gerçekleşmesi açısından; başat bir örgütlenme olması dolayısıyla 

işbirliğinin organizasyonu açısından; bireylerin işbirliği tutum ve anlayışlarının 

davranış yönünü sergilemesi yönüyle işbirliğinin işleyişi açısından zengin bir kaynak 

sunan kooperatifler üzerine yapılan sosyolojik bir çalışma ise bulunmamaktadır.

Çalışmamızın bir diğer kaygısını da bu ihtiyaç oluşturmaktadır. Şüphesiz, yapılan 

çalışma taşıdığı bu iddialar yanında, sınırlı bir alanı kapsamaktan, ancak ele aldığı 

belirli durumları inceleme konusu yapmaktan kaynaklanan yetersizlikleri de 

içermektedir. 

Çalışmamız iki ana bölümden ve bunların alt başlıklarından oluşmaktadır. 

Dört alt bölümden oluşan birinci ana bölüm, teorik niteliktedir. İlk alt bölümde, 

kooperasyon kavramının anlamı, sosyolojik muhtevası ve sosyal yapı ile ilişkisi 

konusu üzerinde durulmuştur. İkinci alt bölüm ise, sosyolojik düşüncede 

kooperasyonu içermektedir. Burada, iki önemli sosyolog, Durkheim ve Marx’ın genel 

düşünceleri içinde kooperasyonu ele alış biçimleri yanında, değişik ideolojilerin 

kooperasyona bakış açıları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Teorik bölümün son 

kısmında ise, Türk sosyal yapısında kooperasyon anlayışı, Türk kültür tarihi ve Türk 

sosyal düşüncesi çerçevesinde incelenmiş, belirli dönemler itibarıyla geçirdiği evreler, 

ortaya konulan somut kooperasyon şekilleri irdelenmiş, iki Türk sosyologu Z.Gökalp 

ve Z. Fahri Fındıkoğlu’nun konuyla ilgili düşünceleri ortaya koyulmuştur. 

İkinci ana bölüm ampirik niteliktedir. Öncelikle örneklemi teşkil eden 

kooperatif üyelerinin demografik özellikleri üzerinde durulmuş; yaş, cinsiyet, doğum 

yeri, göç açısından analizi yapılmıştır. Daha sonra aile büyüklükleri, ailedeki statüleri 

ile birlikte eğitim, gelir, ek gelir, çalışma hayatı durumları ele alınmıştır. Ayrıca, 

kooperatif üyelerinin sosyal hayatı mesken durumu, semt tercihine etki eden faktörler 

ile çevresi ile ilişkileri komşuluk ve yardımlaşma durumu açısından ortaya 

konulmuştur. İşbirliğini gerçekleştirmiş, somut olarak işbirliğine yönelmiş bireylerin, 

işbirliğini yürütme durumlarını tespit etmek amacıyla, önce üyelerin bağlı 

bulundukları kooperatiflerin genel nitelikleri, kooperatife üye olmada etkili faktörler 

tespit edildikten sonra kooperatifin iç işleyişi, formel kanalların kullanılma durumu, 

kooperatiften ve yönetimi oluşturanlardan beklentiler üzerinde durulmuştur. Son 

olarak, üyelerin genel olarak kooperasyon anlayışları, zihniyetleri ve diğer 

kooperasyon alanlarındaki etkinlikleri ile düşünceleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ele 

alınan bütün konular, bir yandan çeşitli özellikleri itibarıyla tasvir edilirken, diğer 

taraftan analitik yaklaşımla, her konu için belirlenen ayrı bağımlı değişkenler ve 

bunlara etkide bulunduğu düşünülen bağımsız değişkenler açısından 

ilişkilendirilmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Sınırları ve Takip Edilen Metot 

Araştırmamız Isparta il merkezinde, konut kooperatiflerine kayıtlı bulunan, 

kooperatif üyelerini kapsamaktadır. Isparta’da faaliyet gösteren konut 

kooperatiflerinin , dolayısıyla üyelerinin sayıca çok büyük bir evren ortaya çıkarması, 

bizi, evreni anlamlı bir büyüklük haline getirmeye yöneltmiştir. Bu amaçla 

Isparta’daki konut kooperatiflerinin üyesi bulundukları tek kooperatif birliği 

konumundaki ISKOOP’a bağlı konut kooperatiflerinin “çalışma evrenimizi” * 

oluşturmasına karar verilmiştir. Birlik yetkilileri ile yapılan görüşmeler neticesinde, 

ISKOOP’a bağlı Isparta merkez dışında; ilçelerde, başka şehirlerde faaliyet gösteren 

kooperatiflerin ve üyelerin varlığı tespit edilmiştir. Araştırmanın belli bir zaman 

süreci içerisinde gerçekleştirilmesi zarureti, belli bir maliyet sınırını aşmaması 

düşüncesi ve mülakat yapılması düşünülen üyelere ulaşma güçlüğü dolayısıyla 

çalışma evrenimiz üzerinde birtakım sınırlamalara gidilmiştir. Bunun sonucunda, 

Isparta kent merkezinde kurulu bulunan, inşaat alanı Isparta kent merkezinde bulunan 

ve halen faaliyetini devam ettiren, üyeleri Isparta kent merkezinde ikamet eden 

üyelerden oluşan ISKOOP’a bağlı kooperatifler, içinden örneklem alacağımız çalışma 

evrenimizi oluşturmuştur. Böylece ISKOOP’a kayıtlı bulunan 206 kooperatiften 136 

adedine ve 3843 kooperatif üyesine ulaşılmıştır. Bu durumda örneklem hacmi, %95 

güven düzeyi ve %7 örneklem hacmi göz önünde bulundurularak tespit edilmiş ve 

örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde; 

Z= 

P-π 

√ π(1- π) √ N-n 

n = 

n N-1 

π(1- π)Z 2 N 

π(1- π)Z 2 +(N-1)(P- 

π) 2 

formülü kullanılmıştır. 

* Çalışma evreni, ulaşılabilen evrendir, somut nitelik taşır. Araştırmacının ya doğrudan gözleyerek, ya 

da ondan seçilmiş bir örnekleme üzerinde yapılan gözlemlerden yararlanarak, hakkında görüş 

bildirebileceği evren, çalışma evrenidir. Bkz. Niyazi Karasar; Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yay. 

Dağ., 8. Basım, Ankara-1998, s.110

n= Örneklem büyüklüğü, N= Evren, Z= 1.96 (% 95) güven aralığı değeri 

n = .25Z 2 N / .25Z 2 + (N-1) (P- π) 2 

n =.25 (1.96) 2 3843 / .25 (1.96) 2 +3843 – ( 0.07) 2 = 187 üye 

Üyelerin temsil oranı ve dolayısıyla örneklemin güven düzeyini artırmak 

amacıyla bu sayıya 17 kişi daha ilave edilerek 204 kooperatif üyesinden oluşan nihai 

örneklem sayısına ulaşılmıştır. Bunun yanında, yine örneklemin niteliğini artırmak, 

evreni temsil yeteneğini güçlendirmek amacının yanında, ampirik araştırmada ele 

alacağımız konuda etkili olacağını düşündüğümüz kooperatif büyüklüğüne 

örneklemde de, evrende yer aldığı oranda yansıtmak amacıyla tabakalı rastlantısal 

örnekleme 1 yöntemi uygulanmıştır. Bu amaçla, kooperatifler üye sayılarına göre, 

büyüklük kategorisi dikkate alınarak dört tabakaya ayrılmıştır. Önce her tabakanın 

evrendeki ağırlığı hesaplanmış ve örneklem hacmimizi oluşturan üye sayısı, her 

tabakaya ağırlığı oranında dağıtılmıştır. 

Nj (Tabakadaki birim sayısı) 

------------------------------------------------ = aj (tabaka ağırlığı) 

N (Evrendeki birim sayısı) 

1.Tabakanın ağırlığı: aj: Nj = 1105 = %29 

N 3843 

2.Tabakanın ağırlığı: 1358 / 3843 = %35 



Tabakalardan alınacak eleman sayısı: Örneklem büyüklüğü x tabakanın 

ağırlığı formülüne göre örneklem hacmimiz, ağırlığı oranında tabakalara dağıtılmıştır: 

1.Tabaka: 204 x 0.29 = 59 

2.Tabaka: 204 x 0.35 = 71 

1 Bu tip örnekleme yüksek temsil niteliği olan ve basit tesadüfü örneklemeye göre daha düşük maliyetle 

çok daha yüksek bir temsil yeteneğine ulaşma olanağı sağlayan bir tekniktir. Bu tekniğin temeli, evreni 

homojen alt katmanlara ayırmak, sonra da her katmanda ağırlığına göre belli sayıda eleman alarak 

örneklem oluşturma esasına dayanır. (Bal, Hüseyin; Araştırma Süreçleri, Isparta-199, s.98.)

3.Tabaka: 204 x 0.19 = 39 

4.Tabaka: 204 x 0.17 = 35 

------- 

204 

Böylece, örneklem hacmi, yukarıdaki belirlenen oran ve güven aralığına 

uygun şekilde belirlenmiş ve ağırlıkları nisbetinde tabakalara dağıtımı yapılmıştır. 

Mülakatlarımız yüz yüze olmuş, yaklaşık 45-50 dakika sürmüştür. 

Mülakatlarımız tarih olarak, Mayıs 2000 ile Temmuz 2000 tarihleri arasında 

gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilerden, kapalı uçlu soruların cevapları 

değiştirilmeden, açık uçlu sorularınki ise anlamlı kavramlar haline getirilerek, sosyal 

bilimlerle ilgili araştırma programı olan SPSS programıyla, bilgisayarda 

değerlendirilmiştir. Düz tablolar yanında, akla gelen çeşitli değişkenler açısından 

soruların çapraz tablolar halinde değerlendirilmesi yapılarak, ortaya çıkan tabloların 

yorumları yapılarak rapor haline getirilmiştir. 

Araştırmanın Varsayımları 

Araştırma üç temel varsayıma ve bunların alt kısımlarına dayandırılmıştır. 

Varsayımlara ilişkin değerlendirmeler araştırmanın sonuç kısmında yer almaktadır. 

I- Kooperatif üyelerinin kooperasyon anlayışları cemaat tipi sosyal ilişkilerle 

örtüşen özellikleri yansıtır. 

1- Kooperatif üyeleri yakın sosyal ilişkilerde bulundukları insanların etkisi 

altında kooperatife üye olurlar. 

2- Üyesi bulunulan kooperatife başkalarını üye yapmada da yakın sosyal 

ilişkide bulunma etkili olmaktadır. 

3- Kooperatif içi yakın ve ailevi ilişkiler kooperatif öncesi ve kooperatif dışı 

ilişkilerin uzantısı şeklinde bir nitelik taşır. 

4- Kooperatif üyeleri, kooperasyon ilişkilerinde, inisiyatif kullanan tavır ve 

davranışlara sahip olmaktan çok, inisiyatif kullananlara tabi olan tavır, davranış ve 

bakış açılarına sahiptir. 

5- Kooperatif üyeleri, görevi olanlar da dahil olmak üzere, kurallara uyma ve 

formel kanalları kullanmada isteksizlik gösterirler. 

6- Kooperatif üyeleri için; güven, dürüstlük gibi moral unsurlar, 

kooperasyonun oluşmasında olduğu kadar, yürütülmesinde de büyük öneme sahiptir.

7- Erkeklerin çalışma yaşamında daha egemen oluşları ve kadının geleneksel 

olarak erkekten sonra gelen bir statüde değerlendirilmesi, kooperatiflerin üye cinsiyet 

yapısı üzerinde etkilidir. 

II- Kooperatif üyeleri, dayanışmacı tutum ve anlayışlarını, sosyal çevreleriyle 

kurdukları diğer ilişkilerinde de aksettirirler. 

1- Aile, dayanışmacı tutum ve anlayışların oluşmasında fonksiyonel bir rol 

icra eder. 

2- Kooperatif üyeleri, dayanışmacı tutum ve anlayışlarını, sosyal problemlerin 

çözümüyle ilgili düşüncelerine de yansıtırlar. 

3- Konut kooperatifi üyeliği, belirli bir statünün kazanılması ve bu statüye 

uygun tüketim eğilimlerinin tatmin edilmesinden sonra amaçlanan önemli bir 

kooperasyon alanıdır. 

4- Geleneksel yardımlaşma ve dayanışma alanlarından birisini de iş bulma ve 

iş kurma oluşturmaktadır. 

5- Akraba ve hemşehri dayanışması, kentlileşme sürecinin gelişmesine paralel 

olarak değişir. 

6- Kentlileşme sürecinin seviyesi, komşuluk ilişkilerinin mahiyetini belirler. 

7- Kent hayatında, dayanışmacı tutum ve davranışlar kır hayatına göre daha 

farklı alanlarda görülür. 

8- Kentlileşme sürecinin seviyesi, kooperasyon alanlarının genişliğini belirler. 

9- Kooperasyon alanlarının sınırlı olması, dayanışmacı tutum ve davranışların 

potansiyel varlığını ortadan kaldırmaz. 

III- Kooperatif içi işleyiş ve üyeler arasındaki ilişkiler; üyelerin nitelikleri, 

görevleri ve beklentilerine göre şekillenir. 

1- Kooperatifte görevi olma, kooperatife üye yapmada etkili bir faktördür. 

2- Kooperatifin üyesinin görüştüğü kişileri kendi üyesi bulunduğu kooperatife 

üye yapma durumu küçük kooperatiflerde daha sık görülür. 

3- Kooperatiften beklentiler, kooperatifin karşıladığı ihtiyacın üye için taşıdığı 

önceliğe ve öneme göre belirginleşir.

4- Kooperatiften duyulan memnuniyet, bir kooperasyon türü olarak, 

kooperatiflerden yeniden yararlanma arzusunu ve tavsiye edilen bir araç olma 

özelliğini belirler. 

5- Kooperatif üyeliği, ileriki yaşlarda daha çok rastlanan bir olgudur. 

6- Kooperatif üyeliği, belirli bir maddi düzeyi ve harcamayı gerektirdiğinden, 

üyeler asıl ihtiyaçlarını karşılaması beklenen dar gelirliler yerine, orta ve üst olarak 

değerlendirilebilecek gelir gruplarından oluşur. 

7- Kooperatif üyeleri, genelde, sürekli ve sabit ücretli gelir şansına sahip 

kişilerden oluşur. 

8- Konut, taşıdığı ekonomik değer sebebiyle, geleceğe yönelik önemli bir 

yatırım aracı olarak görülür. 

9- Konut sahibi olmayı, statü pekiştirici olarak görme, geleneksel değerlerin 

etkisi altındaki bireylerde daha yaygın bir nitelik arz eder.

I. BÖLÜM: KOOPERASYON KAVRAMI ve SOSYAL YAPILAR 

1. Kooperasyon Kavramının Tanımı 

Kooperasyon kelimesi, Latince kökenli olup, hemen hemen bütün batı 

dillerinde “İşbirliği, bir işi beraberce yapma, birlikte iş görme…v.b.” anlamına 

gelmektedir. İşbirliği ilişkisinde bireyler, gruplar ve bazen de toplumlar arasında ortak 

amaç veya amaçlar vardır. Taraflar ortak amaca tek başlarına değil, birlikte ulaşmak 

isteğindedirler. Bu nedenle de aralarında karşılıklı dayanışma ve yardımlaşma vardır 2 . 

Fındıkoğlu’na göre Kooperasyon ve ondan türetilerek yayılan kooperatifin 

anlamının açıklanmasında iki husus göz önünde bulundurulur: 3 

1. İnsanlık tarihinde iktisadi faaliyetlerin ortaklık, beraberlik zihniyeti ile 

idare edilmesi şekillerinin tarihi 

2. 19. asırda liberalizm ve kollektivizm cereyanları karşısında bir sentez 

bulma ihtiyacından doğan, kooperatif ve emsali kelimelerin kavramsal 

içeriğini teşkil eden iktisadi organizasyonların tarihi 

Eğer, fertler arası veya gruplar arası yalnız ekonomik anlamda bir işbirliği söz 

konusu ise, dar anlamdaki kooperasyondan bahsediliyor demektir. Kooperatifçilik bu 

bağlamda, dar anlamdaki kooperasyon kavramını ifade etmektedir. 4 Benzer, fakat, 

genel menfaatlerin takibi söz konusu ise, geniş anlamda bir kooperasyondan 

bahsedebiliriz. Burada fertler arası, gruplar arası veya müesseseler arası benzer ve 

genel menfaatlerin takibi söz konusu olmaktadır. O halde ekonomik, hukuki, siyasi 

vb. sosyal hayattaki mevcut işbirliği tiplerinin hepsi geniş anlamdaki kooperasyonun 

kapsamı içine girmektedir. 

Sosyalizm ve kooperasyon kavramları, Karl Marx’a kadar genellikle birbirleri 

yerine kullanılmıştır. Ancak, hür ve devlet dışı kooperasyon cereyanı belirdiği ve 

başlı başlına bir çığır açtığı zaman, bu iki kavram birbirinden belirgin olarak 

farklılaşmıştır. 5 1945’li yıllardan itibaren ise, Avrupa ve Amerika’da yeni bir 

sosyoloji alt disiplini olarak, kooperasyon sosyolojisi ortaya çıkmıştır. İlim dalları ve 

2 

Güler, Şevki; Çağdaş Sanayide İşçi-İşveren İlişkilerinin Sosyolojik Anlamı, Ankara Ün. DTCF. 

Yayınları, No:283, Ankara-1979, s.66 

3 

Fındıkoğlu, Z.Fahri; Kooperasyon Sosyolojisi (Nazari ve Tatbiki Kooperatifçilik Denemesi), 

İstanbul Üniversitesi Yay. No:1206, İstanbul-1967, s.6-7 

4 

Öksüz, Enis; "Kooperatifçilik Kavramı ve İlkelerinin ışığında Türkiye'de Köy Kalkınma 

Kooperatifleri", Sosyal Siyaset Konferansları, Orhan Tuna'ya Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat 

Fakültesi Yayınları, No:31, İstanbul-1982, s.332 

5 

Fındıkoğlu, Z.Fahri; A.g.e., s.12

doktrinler karşısında bağımsızlığını kazanan kooperatizm, yeni bir devreye girmiştir. 

1945 sonu Avrupa ve Amerika’sında yeni bir sosyoloji kolu, kooperasyon problemini 

kendi kadrosu içine almıştır: “Kooperasyon Sosyolojisi”. Türkiye’de ise, Avrupa ve 

Amerika’da olduğundan daha önceleri Ziya Gökalp ve Mehmet İzzet, kooperasyon 

sosyolojisinin felsefesini, derslerinin ana belirleyicisi olarak kullanmışlardır. Böylece 

20. Yüzyılın başlarından itibaren önem kazanmaya başlayan ve yüzyılın ortalarına 

doğru yeni bir sosyoloji alanı olarak gelişmeye başlayan kooperasyon sosyolojisi, 

sosyal hayatta göze çarpan kooperasyon şekillerini inceleme konusu olarak dikkate 

almaya başlamıştır. Dolayısıyla kooperasyon sosyolojisinin konusunu oluşturan ve 

sosyal hayatta göze çarpan kooperasyon şekilleri esas itibariyle ikiye ayrılır. 6 

• Bunlardan birincisi “Vasıtasız kooperasyon” olup, insanların tek başlarına 

yapabilecekleri, fakat uzun zamanda ve güçlükle yapma iktidarına sahip oldukları 

işleri ortaklık halinde veya bir arada yapmalarıdır. Köylerdeki imece hareketleri, 

birlikte çift sürme, birlikte kabuk soyma, birlikte ibadet uygulamalarını buna 

örnek verebiliriz. 

• Birbirine benzemeyen, birbirinden farklı işleri gören insanların tek bir amaca 

yönelmeleri ise”Vasıtalı kooperasyon”’dur. Ekonomik iş bölümü bunun en 

belirgin örneğidir. 

Kooperasyon, insanların kendi farklılıklarını karşılıklı tatmin veya umumi bir 

gaye için birleştirdikleri yerde ortaya çıkar. Endüstrileşmiş ve şehirleşmiş modern 

cemiyette insanların yüz yüze işbirliği şekillerinden gittikçe ayrıldıkları ve samimi 

cemaat hayatının sıkı bağlarından gittikçe daha çok yoksun kaldıkları sıklıkla dile 

getirilen bir durumdur. Bu durum kooperasyonun dinamik karakterini ortaya 

koymaktadır. Böylelikle yeni toplumsal yapıların, farklılaşan toplumsal ihtiyaçların 

belirlediği yeni ve farklılaşan kooperasyon şekillerinin varlığı söz konusu olmaktadır. 

Aynı zamanda cemiyet hayatındaki değişmeler, farklılaşma ve biçimlenmeler 

kooperasyon ağının bir yandan genişlemesine, bir yandan da karşıladığı ihtiyaçların 

çerçevesinin büyümesine yol açmaktadır. 

Kooperasyon kavramından türetilmiş başka kavramlar da söz konusudur. 

Bunlardan korporasyon toplumu ve bunun ideolojik biçimi olarak da korporatizm en 

yaygın olanlarıdır. Bu terimler iktisadi, toplumsal ve siyasal karar üretme süreçlerine, 

büyük ölçekli korporasyon şeklinde organizasyonların çıkarlarının yön verdiği bir 

6 Bilgiseven, A.Kurtkan; Köy Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul-1988, s.181

toplum tipini anlatır. Çıkarları doğrultusunda ortaklık temelinde hareket eden insan 

gruplarına örnek olarak da şirket gruplarını, meslek örgütlerini, sendikaları ve baskı 

gruplarını verebiliriz. 7 

1.1. Kooperasyonun Ortaya Çıkış Sebepleri 

Bir insan, amaçlarına ulaşmak ve menfaatlerini gerçekleştirmek için şu üç yola 

başvurabilir: Birincisi; diğer insanları düşünmeksizin bağımsız şekilde hareket 

edebilir, ikincisi; çatışmacı tarzda başkalarına karşı olumsuz bir tutum takınarak 

başkalarının aynı menfaatin teminini engellemeye çalışabilir ve üçüncü olarak da; 

başkaları ile yardımlaşmak suretiyle kooperatist bir ilişkiye girebilir. 8 Bu ilişki, 

insanların, amaçlarını işbirliği esasına göre bir birine yardım ederek gerçekleştirmeleri 

yoludur. 

Bu sonuncu metod; yani kooperatif usulü,bir yabancıya yardım elinin 

uzatılması gibi kendiliğinden veya tesadüfi olabilir. Doğal bir felakete uğramış veya 

kaza geçirmiş insanlara derhal yardım elinin uzatılmasında olduğu gibi geçici de 

olabilir. Hasat zamanı, komşularına yardım eden çiftçilerin durumunda olduğu gibi, 

bir cemaatin adetleri ile tayin edilmiş de olabilir. Ayrıca, bir grup, menfaatlerinden 

bazılarını birlikte gerçekleştirmek üzere kendini belirli bir surette teşkilatlandırabilir. 

Diğer bir biçimiyle, yazılı kanunlara dayanılarak, ortak çıkarların bir örgüt kurularak 

gerçekleştirilmesi yoluna gidilebilir. Böylece bir menfaat birliği doğmuş olur. 

İşbirliği, toplum yaşamının normal bir biçimidir. Grupların ve toplumun 

devamının ayakta kalmasının temel şartıdır. 9 Cemaat duygusu ya da bir gruba ait olma 

hissi olmasaydı, insanların giriştikleri hiçbir kooperatif hareket de olmazdı. 

Dolayısıyla, hiçbir sosyal sistem, hiçbir cemiyet mevcut olmazdı ve bilimsel 

inceleme konusu yapılacak sosyolojik bir realite de bulunmazdı. 10 

Toplumların yapısal değişmelerini sınıf ve grupların çıkar çatışmasına 

bağlayanlar olduğu gibi, sosyal değişmenin itici gücünün mücadele değil dayanışma 

ve işbirliği ruhunda olduğunu ileri sürenler de vardır. Gerçekte üzerinde durulması 

gereken temel özellik, menfaatler ile kooperasyon arasındaki ilişki şeklidir. Başlatıcı 

sebep ne olursa olsun, insanlar benzer ve genel anlamdaki menfaatlerini takip etmek 

7 

Marshall, Gordon; Sosyoloji Sözlüğü, Çev.:Osman Akınhay, D. Kömürcü, Bilim ve Sanat Yay., 

Ankara-1999, s.429 

8 

Bilgiseven, A.Kurtkan; Genel Sosyoloji, Filiz Kitapevi, 5.Baskı, İstanbul-1995, s.12 

9 

Sayın, Önal; Sosyolojiye Giriş, Ege Üniversitesi Kitapları, İzmir-1994, s56 

10 

Maciver, R.M, Page, Charles H.; Cemiyet I, Devlet kitapları, Çev.: A.Kurtkan. MEB Basımevi, 

İstanbul-1969, s.11

üzere birleşemezlerse sosyal hayatın yaşanması onlar açısından tehlikeye 

girebilecektir. Yani bir cemiyette çatışmalar, kooperasyondan çok daha kuvvetli bir 

şekilde mevcut olursa, o cemiyetin “atomize” olma ihtimali daha çok kuvvet 

kazanacak ve düzenli bir sosyal hayattan ve kooperasyondan bahsetme imkanı 

olmayacaktır. 11 Bu sebeple, insanların ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve düzenli bir 

sosyal hayatı gerçekleştirebilmesi ve sürdürebilmesi mutlak surette kooperasyonu 

gerektirir. Eğer, insanlar benzer ve umumi menfaatlerini takip etmek üzere 

birleşmedikleri takdirde ihtiyaçlarını tatmin edecek bir sosyal hayatı yaşamaları 

mümkün olmayacaktır. 

Toplumsal hayatta rastladığımız işbölümü de aslında bir bölünme olmaktan 

önce bir kooperasyondur. 12 İnsanların, benzer ihtiyaçları dolayısıyla birbirine 

benzemeyen fonksiyonlar yerine getirerek, birleşmeler gerçekleştirdikleri bir yapı söz 

konusudur. Bunun çok geniş bir sahada oluşumlarını görmemiz mümkündür: Kar için 

duyulan ortak arzu insanları bir işletme kurmaya ya da iş ortaklığına sevk ederken, 

sevgi ve yuvayı paylaşmaya duyulan ortak arzu ailenin kurulmasına temel 

oluşturmaktadır. İşbirliğinin çok yoğun olduğu bir diğer kademede de benzer 

menfaatler söz konusudur. İnsanlar herhangi bir benzer menfaatinin temininde 

işbölümünden faydalanmak, kaynaklarını bir organizasyonda bir araya getirmek, bir 

rakibi mağlup etmek için birleşebilirler. Bu hususlarda, benzer olan menfaatleri her 

biri için ahenklidir ve bu durum onları işbirliğine sevk eder. 13 

Toplum hayatında birleştirici ve bölücü güçler aynı zamanda işlerler. Bu 

nedenle işbirliği ve ihtilaf aynı zamanda vardır. Ortak bir amaca doğru birlikte 

çalışılmasına iş birliği, birbirine karşı mücadele edilmesine ise ihtilaf adı verilir. 

İnsanların en sıkı iş birliği yaptıkları hallerde dahi menfaatleri ancak bir noktaya 

kadar ahenkli olduğu içindir ki, sosyal hayatta kooperasyon ve mücadele daima aynı 

sürecin safhaları halinde bir arada ve iç içe bulunur. Türkdoğan’a göre; sosyal sistemi 

meydana getiren sosyal süreçler ya zıtlaşma ya da birleşme biçiminde görünürler. 

Topluma egemen olan ilişkiler zıtlaşma veya uyuşma modelleri altında toplanırken, 

zıtlaşma da rekabet ve çatışma olarak kendi içinde iki gruba ayrılır. Bunlar, 

“kooperasyon (birleşme) benzer amaçlara veya ortak ilkeyi sağlamak için birlikte 

11 Öksüz, Enis; A.g.m., s.332. 

12 Maciver, R.M, Page, Charles H; A.g.e., s.13 

13 Kaya, Yaşar; Malatya Şehri Sosyal Bünyesi İçinde İşbirliği ve Mücadele, Yayınlanmamış 

Doktora Tezi, İnönü Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya-1990, s.49

çalışmaktır.” 14 Bu anlamıyla, kooperasyonun, bir mücadele biçimi olarak 

değerlendirilmesi üzerinde duran Türkdoğan’a göre, bu rekabetten farklı bir durumu 

yansıtmaktadır. ”Kooperasyon başkalarıyla mücadele olduğu halde rekabet 

başkalarına karşı mücadeledir. Bu nedenle kooperasyon ideolojisi, bir uzlaşma veya 

beraber olma eğilimini yansıtır.” 15 

Eğer bütün insanlar benzer şekilde düşünselerdi, benzer şekilde hissetselerdi; 

eğer hepsi aynı standartlara ve aynı ilgilere sahip olsalardı; eğer hepsi aynı adetleri 

hiçbir çeşitlilik arz etmeden kabul edip aynı kanaatleri hiçbir eleştiri getirmeksizin ve 

soru sormaksızın tekrarlasalardı medeniyet asla ilerleme kaydedemezdi. 16 Böyle bir 

durumda ancak pek az bir ihtisaslaşma ve ancak karşılıklı bir tabiiyet durumu ortaya 

çıkardı. Bu da mevcut etkinliklerin çok yüzeysel ve oldukça suni bir karakter 

taşımasına neden olurdu. Böylelikle de sosyal kooperasyonun insani anlamdaki 

cepheleri ortadan kalkar, sosyal ilişkilerin verimli teşvikinden mahrum kalırdı. 17 

İşçi sınıfı açısından baktığımızda derin bir duygu birlikteliğiyle cereyan eden 

dayanışmanın pek çok işlevini sıralayabiliriz. Ast ve tabi durumunda olmaktan, sosyal 

merdivenin en alt basamağında kaldıklarından, toplumda sadece pasif bir rol 

oynamaya mahkum olduklarına dair oluşabilecek kanaatleri söz konusu olabilir. Öte 

yandan işçinin her türlü girişimine ve planlarına set çeken, kişiliği üzerinde durgunluk 

halinin oluşmasına neden olan güvensizlik duygusu da gelişebilir. İşte, dayanışma ve 

iş birliği ile bunların kişiyi kısıtlayıcı etkileri ortadan kaldırılıp kendisini toplumun 

aktif bir aktörü ve güçlü bir üyesi olarak görmesinin önü açılmış olur. Diğer bir 

yönüyle de dayanışma, dengeli bir sosyal yaşayışın temini için destek bulma, benzer 

birey ve aile çevresi bulma ihtiyacını ifade eder. Sosyal hayatın çeşitli yönleriyle ilgili 

ortak paylaşım çoğunlukla sıkı bağlar meydana getirir. Bunlar da diğer sınıflar, 

gruplar karşısında bir dayanışma, bir yardımlaşma fikri etrafında bütünleşmelerine yol 

açar. 

Her cemiyet, üyeleri arasındaki dayanışma şuuru ile belirir. Böyle olmakla 

birlikte, bu dayanışma, en küçüğünden en büyüğüne kadar bütün zümrelerde bir takım 

farkların da varlığını ister. Eröz’e göre bazı farklar cemaat duygusunu zedelemeyen 

14 

Türkdoğan, Orhan; Köy Sosyolojisinin Temel Sorunları, 2. Baskı, Dede Korkut Yay., İstanbul- 

1977, s.403 

15 

Türkdoğan, Orhan; A.g.e., s.403 

16 

Maciver, R.M, Page, Charles H.; A.g.e.,s.11 

17 A.g.e., s.11

ve onu destekleyen özelliklere sahiptir. 18 Bunlar: Fonksiyonel farklar (iş bölümü), 

sınıf ve kast farkları ve de serbest (demokratik) siyasi farklardır. Bütün bu farklar , 

zümre dayanışması ile çatışmadığı gibi, cemaatin de bütünleşmesine yardımcı olur. 

İptidai topluluklarda cinsiyet ve yaşa göre, maharet ve ustalığa, bazen de dinsel güç 

sahipliğine göre bir işbölümünün varlığını görmekteyiz. 

İnsanları ortaklaşa bir araya getiren ve birlikte iş gerçekleştirmeye iten iki 

temel nedenle karşılaşmaktayız: Bireysel gücün yapılan işlere yetmemesi ve amacın 

kamu hizmeti ile ilişkisi. Kooperasyon tarihçesini devletin, mülkiyet kurumlarının, 

sosyal sınıf ve tabakaların belirdiği devrelerden çok öncelere de götürmek 

mümkündür. Hatta modern Alman sosyolojisinde bu tür bir cemiyet yapısının 

cemiyetlerin ilk şekli olduğunu kabul eden bir ekol de bulunmakta, “Kooperatif 

cemiyet şekli” adlandırılması ve sınıflandırılması ile karşılaşmaktayız. 19 

Fert ve cemiyet hayatını tehlikeye atmadan ve israf etmeden gayeye 

ulaşabilmenin yolu, kooperasyon, yani işbirliğidir. İş birliği “iki veya daha fazla 

kişinin gayretlerini müşterek bir hedefe ulaşmak üzere birleştirmesidir”. İşbirliği 

süreci, grup hayatının bütün şekillerine sirayet eder ve onun varlığı için vazgeçilmez 

bir mahiyet taşır. Günlük hayatın akışındaki pek çok ilişki, iş bölümüne bağlı olarak, 

şahısların karşılıklı bağımlılığından dolayı basit iş birliğidir. 20 

Elton Mayo ise, toplumu oluşturan öğeler arasında olan veya olması gereken 

“kendiliğinden işbirliği” kavramını ortaya koymuştur. 21 Mayo’ya göre, toplum 

işbirliğine dayanan bir sistemdir. Bu işbirliği, rasyonel, iradi temelde sözleşme 

anlaşmaya dayalı bir işbirliği değil; toplumsal yaşantıda değerler, inançlar, kurallar ve 

geleneklerle sağlanan doğal bir süreçtir. Mayo için mücadele, toplumsal bir hastalıktır 

ve hemen giderilmesi gerekmektedir. 

Alış-veriş kuramı çerçevesinde, kooperasyon, özü itibarıyla, A ile B’nin ortak 

bir amacı paylaşmaları ve bunun gerçekleşmesi için meşru bir biçimde birbirlerinin 

desteğini arayabilmeleri olarak ele alınmaktadır. 22 Birbirlerini sevdikleri için değil, 

görev icabı değil, A B’ye veya B A’ya bir şey ödeyeceği için değil. Fiziksel ve 

toplumsal gerçeklerin, onlarca algılanan biçimiyle bu eylemler etkin göründüğü için 

gerçekleşen bir yol olduğu ileri sürülmüştür. 

18 

Eröz, Mehmet; İktisat Sosyolojisine Başlangıç, Filiz Kitapevi, 3.Basım, İstanbul-1982, s.186 

19 

Fındıkoğlu, Z.Fahri; A.g.e., s.7 

20 

Kaya, Yaşar; A.g.e., s.48 

21 

Kozak, İ. Ethem; İnsan-Toplum-İktisat, Değişim Yay., 2.Basım, Adapazarı-1999, s.187 

22 

Bottomore, Tom; Nisbet, Robert; Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ayraç Yay., Yay. Haz.: Mete 

Tunçay, Aydın Uğur, Ankara-1997, s.445

Rasyonel seçim kuramına göre ise; temel sosyal eylemler ihtiyaçlar, amaçlar 

ve değerler tarafından şekillendirilen başarı ve anlama ihtiyacıyla karışarak oluşur. Bu 

anlamıyla birey önünde seçenek olarak duran alternatifleri değerlendirmeye tabi 

tutarak kendisince amacına en yakın gördüğü birisini tercih eder. 23 Rasyonel seçimin 

genel sayıltılarından birisi, bireysel rasyonel eylemin geniş sosyal gruplarda şekillense 

de kollektif eylemin içinde bireysel varlığını ve belirleyiciliğini sürdürdüğüdür. 24 

Daha açık ifadeyle belirtecek olursak çevresini saran şartların varlığına, dışsal 

baskılara rağmen, birey, kendi nam ve çıkarına yönelik eylemde bulunma ve bunu 

sürdürülebilir kılma eğilimini terk etmemektedir. 

1.2. Tutumlar ve Kooperasyon 

Tutumlar da, kooperasyonun gerçekleşmesi açısından, özellikle bireyin 

etkisini ortaya koyan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamda tutumlar, 

sosyal münasebetleri önlemeye (ayırıcı tutumlar), tahdit etmeye (sınırlayıcı tutumlar) 

veya teşvik etmeye (birleştirici tutumlar) yönelebilirler. 25 

Diğer taraftan bütün sosyal münasebetler hem sübjektif tutumları, hem de 

objektif ilgileri içerir. Her sosyal tecrübeye; buna girişen bireyle (suje) tecrübe edilen 

obje (menfaat) arasındaki bir ilişki, bir karşılıklı etki olarak bakılabilir. Eğer sosyal 

tecrübeler daima iki veya daha fazla şahsın tutumları ve menfaatleri arasında bir 

düzeltmeyi ifade ediyorsa , o halde sosyal hayattaki ana önemi haiz menfaat tipleri 

önemli olmaktadır: 26 

Benzer ve Umumi Menfaatler: Benzer olan, birer birer, özel olarak, herkesin 

kendisine ait olmak üzere sahip olunandır. Umumi olan ise topluca sahip olunan, 

parçalanılmaksızın paylaşılandır. Örneğin bir okuldan burs almak benzer menfaate 

örneklik teşkil ederken, iştirak edilen okul hayatı ise genel olarak paylaşılan özelliğe 

sahiptir. Umumi veya ortak menfaatin ise başlıca iki şekli vardır: 

Bir sosyal gruba bağlılık; İnsanlar kendilerini bir aileye, bir şehre, bir millete, 

bir kulübe veya bir arkadaş kliğine mensup olarak düşündükleri zaman diğer 

insanlarla birlikte umumi bir menfaate iştirak etmektedirler. Bu iştirak sonucunda, bir 

üniteye bağlılık hissi farklı derecelerde olmaktadır ve cemaatler, menfaat birlikleri, 

23 

Scott, John; Elgar, Edward; Sociological Theory, Publishing Limited, England-1995, s.76 

24 

A.g.e., s.87 

25 

Maciver, R.M, Page, Charles H.;A.g.e., s.52 

26 A.g.e., s.52

sosyal sınıflar ve kastlar açısından olduğu gibi, asli (birincil) ve tali (ikincil) gruplar 

açısından da ve bu çeşit sosyal gruplarda farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. 

Bu konunun, bireyin sosyalleşmesi sırasındaki 'ait olma'yı öğrenmesiyle de 

yakın ilişkisi bulunmaktadır. Kişi diğer taraftan da “dışarıda bırakma”’ yı 

öğrenmektedir. İnsanları “biz” ve “onlar”, “grup içindekiler” ve “grup dışındakiler 

diye ayrıma tabi tutar. Böylece, “grup peşin hükmü” diyebileceğimiz bir durum oluşur 

ve aileden millete ve mensup olunan ırka kadar geniş bir sahada aidiyetin her 

kademesinde değişikliğe uğrar. 

Şahsi olmayan bir amaca veya gayrete bağlılık: İnsanları değişik itkilerle ve 

tutkularla bilime, sanata, spora, dine, geleneğe, felsefeye…v.b gösterebilecekleri 

ilgiyi bu grupta değerlendirebiliriz. İnsanın merakı, şevki ve bağlılık duygusu 

kuvvetlendirilip motive edildiği zaman uygulamaya dönüşmesi söz konusu 

olabilmektedir. 

Ferdin tutumunun işbirliği şeklinde belirlenmesinde takip ettiği menfaat tipinin 

de mühim rolü vardır. İşbirliği ile menfaat tipi karışık bir surette birbirine bağlıdır. 

İşbirliği tutumu ile menfaat tipi arasındaki ilişki işbirliğinin sınırlarını da belirler. 

Benzer menfaatlerde işbirliği insanları örneğin zulme ve baskıya maruz kalan grup 

elemanlarına göre daha az kuvvette birbirine bağlar. Çünkü, bu tip menfaatlerde 

bağlılıkla birlikte, herkes şahsi hesap yapmak durumundadır ve bu ahenk bozulduğu 

zaman işbirliği arzusu da yok olur. Artık işbirliği fertlerin geçici bağdaşmasının bir 

neticesi olarak devam eder. 27 

1.3. Resmi Ve Gayrı Resmi Kooperasyon 

İnsanlığın gelişimini daha basit organizasyonlardan daha karışık ve çok işlevli 

organizasyonlara doğru bir süreç izlediğini söyleyebiliriz. 28 Örneğin, erken dönem 

tarım toplumları daha çok aile kurumu üzerinde örgütlenmişken; sanayileşme ile 

kurumsal yapılar ve sosyal organizasyonlar, uzmanlaşma ve farklılaşma derecesi ile 

daha bir çoğalarak ve daha bir rasyonel ilişkiler temelinde örgütlenerek, toplumsal 

yaşamın karışık yapısının yeniden düzenlenmesinin şartlarını ortaya koymaya 

çalışmışlardır. Atölyelerden devasa fabrikalara dönüşen üretim organizasyonları, 

üretim sürecine paralel olarak ortak çıkarları temsil eden işçi ve iş veren sendikalarını; 

27 

Kaya, Yaşar; A.g.e., s.49 

28 

Ercan, Fuat; Toplumlar ve Ekonomiler (Sosyal Bilimleri Açın), Sarmal Yayınevi, İstanbul-1998, 

s.182

üretim ile yönetimin makro düzeyde ayrışmasına paralel olarak, siyasal süreçlere etki 

eden siyasal partileri ortaya çıkarmıştır. 

İnsanlık tarihinde iktisadi faaliyetlerin ortaklık, beraberlik zihniyeti ile idare 

edilmesi bilinen bir durumdur. Alman iktisatçı Giercke’nin verdiği örneklere göre, 

iptidai halklarda balıkçılık, eski Yunanlılarda gemicilik, ormanlık mıntıkalarda 

yaşayan halk yığınlarının tarla açma işleri, köy ortaklığının malı olan zirai alanlarda 

çalışma ve bazı müesseselerin ( çeşme, bend, tapınak, okul…v.b) inşaat işleri hep 

kooperatif çalışma ruhu ile gerçekleştirilmiştir. 29 Ülkemizde de, işbirliğine dayanan 

birçok müşterek çalışma şekilleri mevcuttur. Köylerimizde imece tarzında yapılan 

müşterek çamaşırhaneler ve fırınlar, erkeksiz ve yoksul kadınlara yapılan yardımlar, 

müşterek çoban tutmalar kooperatif davranışlara birer örnektir. Hatta, eskiden orak 

işlerinde kaç-göç olayı kalkardı. Bu ayda bütün bir köy halkı , adeta bir ev halkı 

halinde, birer kardeş gibi, bir tek işin gerçekleşmesi için bir araya gelirlerdi. Bundan 

dolayı bu aya “kardeş ayı” adı verilmiştir. 30 Bunlar “gayri resmi kooperasyon” adı 

verilen işbirliğinin örneklerini oluşturmaktadır. 

Sanayileşmenin başlaması ve toplumsal sistem üzerinde geniş etkiler meydana 

getirmesi sonucunda gayri resmi kooperasyon anlayışının ve uygulamalarının 

yerlerini resmi kooperasyonlara bırakmaya başladığını görmekteyiz. Şehirlerde 

işbirliği bu şekilde meydana getirilen menfaat birlikleri vasıtası ile gerçekleşir. 

İnsanların cemiyet hayatı içerisinde bazı menfaatlerini gerçekleştirmek için 

geliştirdikleri, yasal düzenlemelere göre yürütülen dernek, sendika, kooperatif gibi 

müesseseleşmeler vasıtalı ve resmi işbirliğini ifade eder. 31 Sosyal hayatta göze çarpan 

işbirliğini, gayri ihtiyari, geleneksel, sözleşmeli, doğrudan ve ihtiyari gibi tiplere 

ayırmak mümkün ise de, genel olarak iki tipe ayırabiliriz: vasıtalı ve vasıtasız 

işbirliği. Büyük teknolojik ilerlemelerle birlikte yetenek ve fonksiyonlardaki 

uzmanlaşma sonucunda, vasıtasız işbirliği yerini hızla vasıtalı işbirliğine bırakır. 

Kooperatifçiliğin ilk geliştiği ülkenin İngiltere olması ile sanayi kapitalizminin yine 

ilk defa İngiltere’de doğup gelişmesi ve bu iki hareketin aşağı yukarı aynı dönemlere 

rastlaması arasında yakın bir bağlantı bulunmaktadır. Belirtilmesi gereken bir diğer 

konu da modern anlamda kooperatifçiliğin gelişmesinde, mevcutların gelişmesi ve 

büyümesi tarzında değil, 19. Asırdaki sanayi kapitalizminin yarattığı yeni hayat 

29 Fındıkoğlu, Z.Fahri; A.g.e., s.-7 

30 A.g.e., , s.10 

31 Kaya, Yaşar; A.g.e., s.66

şartlarının zorladığı zaruretlerin neticesinde, tamamen değişik tarzda cereyan eden 

yeni tip bir kooperasyon söz konusudur. Bu bakımdan yeni şekliyle “kooperatifler 

zaruretlerin çocuğudur” denilmektedir. 32 

Fauquet, İngiltere için 1761’de İskoçya’da ev dokumacılığını çeviren esnafın 

dokumacılık aletleri almak için kooperatif kurduklarını, 1769’da ise, yine bu 

sektördeki işçilerin bir istihlak kooperatifi meydana getirdiklerini söylemektedir. 

Diğer bir örnek ise, yine o tarihlerde İngiltere’ de gemi inşaatında çalışan işçilerin un 

ve ekmek kooperatifleri kurarak ortaklaşa buğday aldıklarını ve bunları, kendileri 

tarafından idare edilen değirmenlerde öğüterek ekmek imal ettiklerini belirtmektedir. 

Fransa’da ise, varolan geleneklerden kaynağını alan peynir imalathanelerinin vücuda 

getirildiğini, köy ekonomisinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere gübre, tohumluk, alet 

ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kooperatif benzeri birleşmelerin meydana 

getirildiğini görmekteyiz. 33 

Bu noktada, bu tür ortaklık teşekküllerinin ve birliklerin, meydana geldikleri 

toplumdaki yerleşmiş ananelerle, kurumlaşmış ilişkiler sistemiyle yakın ilişkisi 

üzerinde durmak gerekmektedir. “Kooperatif ananeler” de denilen bir temelin 

geçmişten getirdiği alışkanlıklar, kurallar, davranışlar demeti, modern anlamdaki 

kooperatif uygulamaların da gelişmesinin asgari şartlarını oluşturmaktadır. Eğer 

kooperatifçilikte bir kural, örneğin ortakların satın aldıkları mal oranında kara 

iştirakleri kuralı, bir yerde çok iyi uygulanıyorsa bu, o kuralın ananevi köklerinin 

bulunmasındandır. 34 

1.4. Cemaat ve Cemiyet Açısından Kooperasyon 

Cemaat, müşterek hayatın bütün ana şartlarını paylaşan insanlardan oluşan 

kapalı gruplardır. Kurtkan’a göre genel olarak cemaatlerin üç tipinden 

bahsedebiliriz: 35 Totem gibi aynı atadan gelenlerden oluşan “kan cemaati”, aynı yerde 

(kültürel ve ekonomik bakımlardan kapalı bir köy gibi küçük bir yerde) daimi yüz 

yüze temaslardan doğan “yer cemaati” ve şehir hayatında bir ideolojiye tutsak olmuş 

insanların kapalı sosyal şekli olan “ideoloji cemaati”. 

Kişi doğumuyla birlikte cemaatin derhal ve yeni bir üyesi haline gelir. Kişinin 

istek ve iradesinin bir önemi bulunmaz. Fertler kollektivitenin ürünüdürler ve her 

32 Öksüz, Enis; A.g.e., s.330 

33 Fındıkoğlu, Z.Fahri; A.g.e., s.8 

34 A.g.e., s.8 

35 Bilgiseven, A.Kurtkan; Din Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul-1987, s.266

şeylerini ona borçlu sayar, onun için yaşarlar ve varlıklarına onun aracılığıyla anlam 

kazandırırlar. Yardımlaşma da yazısız hukuka, örf ve adetlere dayalıdır. Biz şuurunun 

egemen olduğu yapılardır. Mensubu fertler arasında bireysel bir çıkar ilişkisi yoktur. 

Genel olarak, cemaat kavramının, bugünkü kıyaslamayla modernin, kentin, 

rasyonelliğin karşısında, tarıma dayalı geleneksel ve dini düşüncenin hakim olduğu, 

birincil bağlarla bir araya gelmiş grupların hakim olduğu bir dünyayı temsi ettiği 

söylenebilir. 36 

Cemiyet müştereken mensup olma şuurunun (aidiyet duygusunun) varolduğu 

en geniş gruptur. Cemiyette, bir cemaatte olduğu gibi büyük ölçüde kesişen 

menfaatler değil, çatışan menfaatlerin ağırlık kazanması söz konusudur. 37 Toplumsal 

ilişkilere kişisel menfaat duygusunun hakim olması, menfaat gruplaşmalarının varlığı, 

cemiyet içindeki fonksiyonlardan kaynaklanan sosyal statü ve itibarın geçerli olması 

cemiyetin belirgin vasıflarını oluşturmaktadır. Modern cemiyetin benzerlik kadar 

farka da dayandığı bilinen bir gerçekliktir. Böyle bir cemiyette insanlar arasındaki 

yetenek, kapasite ve ilgi farkları ön plana çıkar ve iş bölümü belirir. Bu anlamda , 

cemiyetteki işbölümünün aslında bölünmeden ziyade iş birliği olarak düşünülmesi 

mümkündür. Asıl amaç ihtiyaçları daha iyi tatmin etmek üzere iş birliği yapmak ise, 

bunu gerçekleştirmek üzere ortaya çıkan iş bölümü de sonuçta iş birliği amacına 

hizmet eden bir bölünme anlamı taşır. 

Cemaatin ekonomik ve kültürel kapalılığına karşılık, cemiyet, dışa açık bir 

sosyal şekildir. Şehir hayatında her zaman görüldüğü gibi, cemiyet, menfaat 

birliklerinden oluşan bir teşkilat ağına sahiptir. İster kooperatif, ister sendika veya 

dernek şeklinde olsun, menfaat birlikleri insanların şahsiyetinin bir yüzünü 

oluştururlar. Şu halde, herhangi bir menfaat birliğine üye olan her fert kalabalık ve 

yüz yüze tanıma imkanına sahip olmadığı kollektif bir kitleyle işbirliği halindedir. 38 

Bu işbirliği aynı zamanda yazılı kanunlara veya tüzüklere uygun olarak gerçekleşen 

resmi bir iş birliğidir. 

Cemaate çoğunluk tarafından kabul edilen hoşgörü sınırları çok daha az 

davranış dizisinin yapılabilirliliğine imkan tanır. Değer yargıları farklı olan çeşitli 

grupların temasa geçtikleri cemiyet hayatı ise ihtilaf ve mücadelenin daha geniş 

36 Kaya, Kamil; “Küçük Gruplar Tipolojisi Üzerine Sosyolojik Bir Yaklaşım”, S.D.Ü. Fen-Ed. Fak. 

Dergisi, S.5, Isparta-2000, s.268 

37 A.g.m., s.269 

38 A.g.e., s.267

ölçüde gözlendiği bir sosyal hayat şeklidir. 39 Grupların hem sayıları fazla, hem de 

değer yargıları farklı olabildiğinden; bir gruba göre normal olan bir davranış başka bir 

grup için normal dışı olarak görülebilir. 

Cemaat ve cemiyet ayrımı esasına göre kooperasyon kavramını ortaya 

koyduğumuzda, bu iki ayrı toplum yapısının kendi hususiyetlerine bağlı olarak iki 

farklı kooperasyon tipini meydana getirdiğini görmekteyiz. Kapalı yer cemaati 

karakterini taşıyan yerlerde mevcut kooperasyon tipi, gayrı resmi (resmi olmayan) 

kooperasyondur. İmece faaliyetleri bunun tipik örneğidir. Bu faaliyetler, köydeki 

komşuların bir araya gelerek her gün birinin evinde veya tarlasında toplanarak , belli 

işleri daha çabuk bitirmek için iş birliği yapmalarıdır. Örneğin; kışlık erzak hazırlama 

işleri. Bu kooperasyonun resmen yürürlüğe konulmuş bir kanuna veya bir tüzüğe 

dayalı yanının bulunmadığı açıktır. Biz duygusunun egemen olduğu bir yapıda, 

karşılıklı yardım ilkesi uyarınca, insanların kendiliğinden ve yerleşmiş adetler 

çerçevesinde yerine getirdikleri bir iş birliği davranışıyla karşılaşmaktayız. Bunu tersi 

özelliklere sahip iş birliği şekline ise resmi kooperasyon adı verilmektedir. Bu 

cemiyet özelliklerinin belirdiği yerlerde rastladığımız iş birliği tipidir. Zirai üretim 

kooperatiflerini buna örnek olarak verebiliriz. 

2. Kooperasyon Düşüncesiyle İlgili İlk Görünüşler 

2.1. Avcı ve Toplayıcı Sosyal Yapılarda Kooperasyon 

Toplumları kendi tarihsel süreçleri veya kendi düşünsel çerçeveleri içinde 

geçirdikleri evrim açısından pek çok değişik sınıflandırmaya tabi tutan düşünürlere 

rastlamaktayız. Marksistler toplumların evrimini İlkel komünal, antik (köleci), 

feodalizm, kapitalizm ve sosyalizm olarak değerlendirirken; ekonomist List; ilkel 

vahşilik, çobanlık, tarım, tarım ve imalat, tarım,imalat- ticaret olmak üzere beşli bir 

tasnif sunmaktadır. 40 Büchner’e göre ise insanlığın geçirdiği evrim kapalı ev 

ekonomisi, köy ekonomisi, kent ekonomisi ve millet ekonomisi tarzında bir 

sınıflandırmayı öngörmektedir. Hepsinde varolan, ancak değişik nedenlerle, atfedilen 

kıymet dereceleri farklılaşan özelliklerin bu yönlerini bir kenara bırakıp ana hatlarıyla 

birtakım sonuçlara ulaşmak istenildiğinde, esasında ekonomik faaliyetler ile 

toplumsal teşkilatlar arasında bir denge ve uyum söz konusu olduğu görülür. Her 

39 

Bilgiseven, A.Kurtkan; Genel Sosyoloji, s.9 

40 

Türkdoğan, Orhan, Sanayi Sosyolojisi (Türkiye'nin Sanayileşmesi,Dün-Bugün-Yarın), Töre 

Devlet Yayınevi, Ankara-1981, s.46

ülkenin sosyal yapısı da o ülkenin tarihi, siyasi ve ekonomik özelliklerine bağlı 

olarak çok çeşitli biçimler almıştır. 

İlkel toplumlarda sosyal yapı esas itibarıyla “birlikçi” karakterdedir. 41 Bu aile 

birliğine, köy birliğine veya az ya da çok aileleri ihtiva eden kabile birliğine dayanır. 

2.2. Klan 

Klan; birbirine daimi kan hısımlığı ile bağlı olmayan, fakat, böyle olduklarına 

inanan kişilerden oluşmuş bir gruptur. Bir klana tabi olan aileler aynı mekanı 

paylaşmaları, baba veya anne kanalı üzerinden hısımlık ilişkilerinin varlığı, 

aralarındaki dayanışma bağlantısı ve ortak faaliyetlerde bulunmak suretiyle 

birbirlerine bağlılıkları ile belirginleşir. Böylece bir klan adeta yayılmış, genişlemiş 

bir aile niteliği gösterir. 42 İnsanoğlunun yaşayışının en basit ve küçük zümresi klandır. 

Siyasi cemiyetle ailenin aynı olduğu klan en basit sosyal organizasyondur, inandıkları 

kutsal varlık olan “totem” aynıdır ve insanlar arasındaki birliğin teşkilini 

sağlamaktadır. Kısacası klan, hem dini, hem siyasi bir birlik; bunun da ötesinde büyük 

bir ailedir. 43 

2.3. Göçebe Devri 

Yerleşik ziraat hayatına geçmezden önce insanlar zirai istihsalde 

bulunmaksızın ve köpekten başka ehil hayvan beslemeksizin bitkileri toplayarak ve 

hayvanları avlayarak yaşadıkları bir prehistorik ve ziraat öncesi devri 

geçirmişlerdir. 44 Bu devrin insanları ancak kendi tabii imkanları ile ulaşabildikleri 

yakın çevrelerdeki hayvanlardan ve bitkilerden, avlama ve toplama suretiyle 

faydalanabiliyorlardı. Bu nedenle bu devrin insanlarına mikro-çevre istismarcıları adı 

verilmektedir. Mevcut teknolojileri gıda, örtünme ve barınma gibi biyolojik ihtiyaçları 

ancak tatmin edebilecek seviyededir. Böyle bir hayatın tam göçebe hayatı olarak da 

nitelendirilmesi mümkündür. İnsanlar arasındaki manevi ve sosyal bağlar henüz 

zayıftır. Avcı ve toplayıcı topluluklarda basit el aletleriyle avcılık kollektif bir 

çalışmayı gerektirir. Örneğin Boratav’ın zikrettiği Buşmanlar’da, ava ailenin bütün 

41 

LAROQUE, Pıerre; Sosyal Sınıflar, Remzi Kitabevi, Çev: Yaşar Gürbüz, 2.Baskı, İstanbul-1969, 

s.42 

42 

Dönmezer, Sulhi; Sosyoloji, Beta Yayınları, 10.baskı, İstanbul-1990, s.213 

43 

Bilgiseven, A.Kurtkan; Din Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul-1980, s.204 

44 

Bilgiseven, A.Kurtkan; Köy Sosyolojisi, s.12.

fertlerinin katılmasıyla, toplu bir şekilde çıkılmaktadır. Amerika ova yerlilerinin bizon 

avcılığı da, toplumun bütün fertlerinin katılmasıyla yapılmaktadır. 45 

Basit bir ekonomik yapıya ve teknolojiye sahip toplumlarda, ekonomik 

fazlanın oluşmaması, dolayısıyla, toplumun ancak kendini yaşatabilecek kadar besin 

elde edebildiğini görmekteyiz. Bir ihtiyaç ekonomisi söz konusudur ve insanlar 

yalnızca ihtiyaçlarını karşılamaya, yalnızca kendilerine gerekeni üretmeye çabalarlar. 

Bu da İhtisaslaşmanın, biyolojik durumlara dayanan cinsler arasında bir iş bölümünün 

oluşmasına sebebiyet vermektedir. Örneğin; daha fazla enerji ve kuvvet gerektiren 

avcılık erkeğin, toplayıcılık ise kadının işi olmaktadır. Alet, silah yapmak erkeğin, ev 

faaliyetleri ise kadının işi olmaktadır. 

Yine işbölümünün sınırlı, üretimin az ya da yetersiz olduğu küçük ve ilkel 

toplumlarda, tüketim mallarının üretimi ve el değiştirmesi “karşılıklı paylaşma” ve 

“yeniden dağıtım” adı verilen iki genel ilke ya da töre çerçevesinde gerçekleşir: 46 

2.3.1. Paylaşma 

Temel üretim ve dağıtım işleri yeterli bir düzeye ulaşmamış topluluklarda 

yaygındır. Aileler ve gruplar, yalnız kendi üretimleri ile geçinemediklerinden, 

paylaşmaya girişmişler ve paylaşmayı, karşılıklı alış-verişi kurumlaştırmaya 

çalışmışlardır. Herkes az veya çok bir şeyler bulup getirir ve ortaya koyar; herkes az 

veya çok ötekilerden bir şey alır. Aileler, günlük yiyeceklerini eşit olarak paylaşırlar. 

R. Lee, Afrika’da yaşayan Kung adlı Buşman ekonomisi incelemesinde, her sabah, bu 

küçük toplumda yaşayan 20 ergin kişiden 10-15 kadarının avlanmak, yiyecek 

toplamak üzere kamp yerinden ayrıldığından, akşam üzeri döndüklerinde topladıkları 

yiyeceklerin bireyler ve aileler arasında eşit olarak bölüşülüp paylaşıldığından 

bahsetmektedir. 47 Klan esas olarak totemik bir yapı arz eder. Egzomik klanlardan 

oluşan kabile örgütlenmesi kan bağına dayalıdır. İlkel ve saf şekliyle kabile 

toplumunda, mülkiyet kollektiftir. Çocuklar, yetişkinler ve yaşlılar şeklindeki üç yaş 

kademesine ayrılış söz konusudur. Yiyecek toplayıcılıktan avcılığa geçişle birlikte, 

erkeklerin avlandığı, kadınların yiyecek topladığı, çocukların kadınlara yardım ettiği, 

yaşlıların ise klan faaliyetlerini yönettikleri ve denetledikleri görülür. Bu yaş 

kademesi ve cinsiyetler arasındaki iş bölümleri dışında bir iş bölümü veya farklılaşma 

45 Boratav, Çiğdem; "İlkel Toplumlarda Besin Elde Etme Faaliyetleri", Antropoloji Dergisi, Cilt 1, 

Sayı 1, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara-1963, s.104 

46 Güvenç, Bozkurt, İnsan ve Kültür, Remzi Kitapevi, İstanbul-1984, s.228 

47 A.g.e., s.228

henüz mevcut değildir. Bu topluluklarda eşit paylaşım ve eşit yararlanma ilkesi, doğal 

bir zorunluluk olarak, herhangi bir alternatif akla bile gelmeksizin, otomatikman 

uygulanmıştır. 48 Avcı kesimlerde, ava çıkan erkekler avladıkları hayvanları hemen 

orada yemezler. Konaklama mahalline geri getirdikleri avlar, herkese dağıtılır. Hem 

üretim, hem de tüketimin kollektif olduğu bir ekonomi mevcuttur. Saf şekline 

baktığımızda avcı ve çoban kabile topluluğu, mensupları arasındaki işbirliğine ve 

üretim araçlarının ortak mülkiyet altında olmasına dayalıdır. Topluluğun kollektif 

örgütlenmesi, emek verimliliğinin çok düşük olması yüzünden tek tek bireylerin 

bağımsız olarak hayatta kalabilmelerinin imkansız olduğu gerçeğini yansıtır. 49 

Toplumu ve varoluşu doğaya karşı bir mücadele olarak tanımlayan ilkel 

toplum insanı, var olanın bolluğuyla yaşar. Sahlins, ilkel toplumda avcının kendisi ve 

çevresindekilerin o gün tüketebileceklerinden daha fazla avlanmadığını hatırlatır. İlkel 

insan, varoluşu, sadece bireyin kendisinde değil, kabile üyeleri ve doğa ötesi güçlerle 

kurulu ilişkide tanımladığı için, önemli olan ilişkiyi devamlı kılmaktır. 50 Geçimlik 

ekonomi yokluk ekonomisi değil, toplumsal yaşamdan özerkleşmeyen, tersine onun 

organik bir parçası olan ekonomi demektir. 

Kabileler arasında mübadelenin ve savaşların doğurduğu hakimiyet-tabiyet 

ilişkilerinin sık yaşanır hale gelmesi, bir noktada kabile konfederasyonlarının 

doğuşunu hazırladı. Artık kan bağına dayalı örgütlenme olmayan konfederasyon, bir 

hakim-tabi kabileler hiyerarşisinden oluşmakta ve iyice şekillenmiş, gelenekselleşmiş 

bir şefler zümresi tarafından yönetilmeye başlanmıştır. 51 Bu yapılar kendi içlerinde 

şehir hayatına geçişe, şehir ile köy arasındaki işbölümünün doğuşuna ve zanaatların 

tarımdan tamamen kopmasına tanık olurlar. Zaman içinde de artık ürünün eşitsizlik 

temelinde paylaşıldığı, büyük kısmını şeflerin ve maiyetlerinin elinde merkezileştiği, 

köleliğin ve serfliğin tohumlarının atıldığı, şefler aristokrasisinin yönettiği krallıklara 

dönüştüklerini görmekteyiz. 

2.3.2. Dağıtım ve Yeniden Dağıtım 

Üretim-tüketim ilişkilerinin evrimi, karşılıklı paylaşma sisteminden zorunlu 

bir dağıtım ve yeniden dağıtım sistemine doğru olmuştur. Bu gönüllü paylaşmanın 

48 

Berktay, Halil; Kabileden Feodalizme, s.81 

49 

A.g.e., s.122 

50 

İnsel, Ahmet, İktisat İdeolojisinin Eleştirisi, Birikim Yay., İstanbul-1993, s.101 

51 Berktay, Halil; A.g.e., s.85

ileri bir aşamasıdır. Bu sistemde, üretim birimi veya birliklerinin elde ettiği ürünler, 

merkezi bir otoritede toplanmakta, sayılmakta, türlerine göre ayrılmakta, saklanmakta, 

üretici olan veya olmayanlara dağıtılmaktadır. Üretime katılanlar ya da dağıtımdan 

pay alanlar açısından, yeniden dağıtım bir şölen ya da tören görünümünde olmaktadır. 

Daha ileri toplumlarda hasat sonu, doğum, sünnet, büluğa erme, evlenme, ölüm, temel 

atma, iftar yemekleri de aslında birer dağıtım törenidir. 52 Kademeli dağıtımın 

antropoloji literatürüne geçmiş en renkli ve evrensel örneklerinden birisi de 

“potlaç”dır. Potlaç, aile içinde, babanın oğluna yapacağı bağışlar için düzenlenen bir 

tören olabileceği gibi; köy içinde, bir grup balıkçı ailesinin ötekilere verdiği bir şölen; 

bir köyün öteki köyler onuruna düzenlediği bir tören şeklinde de olabilir. Ancak her 

konuk, çağrıldığı her potlaç törenine karşılık, kendisi bir potlaç düzenlemek 

zorundadır. Potlaç vermemek çok onur kırıcı bir durumdur; kim daha çok verirse o 

derece onur kazanmış olur. Bu geleneğin ekonomik anlamda yerine getirdiği çok 

önemli bir husus söz konusudur: Balığın çıkmadığı mevsimlerde, açlık tehlikesi 

yaşayan köyler ve gruplar, potlaçlara katılarak günlük ihtiyaçlarını 

karşılayabilmektedirler. Potlaçı veren, balık avında başarılı olan gruplar açısından ise 

potlaç, geleceğin zorlu veya aç kalınabilecek günleri için bir yatırım ve sigorta işlevi 

görmektedir. 

Neolitik çağda, tarıma geçiş ve daha sonra madeni aletlerin kullanılmaya 

başlanması sonucunda, kabile toplumunda hızlı toplumsal çözülmeler ortaya çıktı. 

Teknolojinin itmesiyle tarımsal ürün fazlası elde etme olanağı belirdi. Bu, belli sayıda 

debbağlar, demirciler vb. uzman işçiyi beslemenin mümkün olacağı yeni bir düzeye 

erişilmesini ifade etmekteydi. Artık her toplulukta, şeflerin ve toprağı işleyenlerin 

yanı sıra, belli sayıda zanaatkar da bulunmaktaydı. 53 Topluluğa teslim ettikleri zanaat 

ürünleri karşılığında muhtaç oldukları besin maddelerini topluluktan 

alabilmekteydiler. Sonrasındaki gelişmelerle, ortak mülkiyetin yerini özel mülkiyet, 

geniş klanın yerini dar aile ocaklarının alması olgusuyla karşılaşırız. Diğer taraftan 

zanaatların tarımdan ayrılması, köy ile şehir arasında işbölümünün ortaya çıkması, 

köyün şehre ve pazara bağımlı hale gelmesi toplumun ekonomik ve kültürel hayatını 

da altüst etmeye başladı. 

Üretim fazlası belli bir sınırın ötesinde gelişmeye devam edince, bireyler elde 

ettikleri artı-ürünü kendi diledikleri gibi kullanma hakkını ileri sürmeye başlarlar. 

52 Güvenç, Bozkurt; A.g.e.; s.234 

53 Berktay, Halil; A.g.e., s.127

Üretimin bireyselleşen karakterine uymayan kollektif bölüşüm giderek ortadan 

kalkarken; tarım ile zanaat üretimi arasında başlangıçta takas şeklinde cereyan eden 

ticari ilişki, yerini para aracılığıyla gelişen mübadeleye bırakır. Bunların sıklığının ve 

oranın artması sonucu kendi ürünlerinin özel maliki olan insanlar, kan bağına dayalı 

topluluk ile aralarındaki “göbek kordonunu koparırlar” 54 ve özgür üretici olarak tarih 

sahnesinde yerlerini alırlar. 

2.4. Ortaçağ ve Korporasyonlar Dönemi 

2.4.1. Feodalite Dönemi 

Guizot feodalizmi 3 ana niteliği ile özetler: 1- Mutlak mülkiyetin yerini sınırlı 

mülkiyetin alması, 2- Toprak mülkiyetinden kaynaklanan bir soyluluğun 

(aristokrasinin) doğması, 3- Bu soylu sınıfın, hükümdardan en aşağıya kadar uzanan 

bir vassallar hiyerarşisi içinde örgütlenmesi. Huberman’a göre ise feodal toplum şu üç 

sınıftan oluşuyordu: dua edenler, savaşanlar ve çalışanlar. 55 Yine bu dönem için 

“Topraksız bey, beysiz toprak olmaz” tabiri geçerliydi. 56 

Geleneğin hakim olduğu bu çağda merkezde yer alan olgu “malikane” ve 

“malikane geleneği”dir. Bütün örgütlenme tepeden aşağı bir karşılıklı yükümlülükler 

ve hizmetler sistemine dayanıyordu. 57 Kendine yeterli bir kapalı ekonomi 

niteliğindeki bu sistemde mahalli feodal pazarlarda ticaret küçük çaptaydı. İlerleyen 

dönemde ticaretin çapını büyüten mallar açısından dağıtım merkezi rolünü gören 

büyük panayırlar, fuarlar kurulmaya başlandı. Böylelikle ticaretteki değişme; iktisadi 

hayatın para kullanmaya gereksinim hissetmeyen eski doğal ekonominin değişmesine 

yol açmıştır. Mübadele aracı olarak paranın ortaya çıkışı çok yönlü etkilere yol açtı: 

“Ekonomi çok pazarlı bir ekonomiye dönüştü ve ticaretin gelişmesiyle, ortaçağ 

başlarının kendine yeterli malikanesinin doğal ekonomisi artan ticaret dünyasının 

para ekonomisine dönüştü.” 58 Zanaatkarlar gibi tüccarların da serbest hareketlerine 

engel olan feodal kısıtlamalar ile lordlar, piskoposlar, soylular ve krallara karşı 

gelişmelerinin yolunu açacak ve özerkliklerini sağlayacak loncalar etrafında 

birleştiklerini görmekteyiz. Artık ticaretin yoğunlaşması ile şehirler, yeni merkezler 

konumuna geldi ve tüccarlar da birlikler sayesinde şehrin yönetimine, kurallar 

54 Berktay, Halil; A.g.e., s126 

55 Huberman, Leo; Feodal toplumdan Yirminci Yüzyıla; İletişim Yay., 3. Baskı, İstanbul-1995, s.11 

56 A.g.e., s.12 

57 Huberman, Leo; A.g.e., s.18 

58 A.g.e., s.36

koyulmasına müdahale yoluyla özgürlük alanını genişletme amacına yöneldi. Şehrin 

yöneticileri ise tüccar, zanaatkar sınıfının üzerinde çok dikkatli ve titiz bir biçimde 

kontrol gücünü elden bırakmamaya gayret gösterirlerdi. Aynı meslekten olan 

kimselerin aralarında birleşerek birlikler vücuda getirme fikri orta çağlarda yalnız 

zanaatkarlardan oluşmamakla beraber ( tüccarlar, gemiciler vb.) diğerleri zanaatkarlar 

kadar kalabalık değillerdi ve pek sınırlı kümelenmeler halinde birleşmişlerdi. Örneğin 

İngiliz şehirlerinde yalnız bir tane tüccarlar “ghild”’i (loncası) vardı. 59 Bu nedenle, 

korporasyon denilince ortaçağda daha çok küçük sanayi erbabının meydana getirdiği 

kuruluşlar akla gelir. Feodalizm devresi, Ortaçağ’ın tarım işleri alanında meslek 

seçimi ve yürütülmesi konularında özgürlük tanımayan “serflik” rejiminin 

uygulanmasına olanak vermiştir. Serf ırsi olarak bir derebeyinin toprağına bağlıdır ve 

ona bazı vergiler, kesim, angarya gibi özel hizmetlerle borçlu olan toprak işçisi 

konumundadır. Merkezi otoritenin bozulması, zayıflaması sonunda toplumların dış 

saldırılara açık hale gelmesi korunma amacıyla köylülerin kuvvetli bir senyörün 

himayesi altına girmelerine yol açmıştır. Köylüler bu korunma ve geçinme 

karşılığında topraklarını senyörlere, aristokratlara bırakmıştır. Bazen de toprakları 

zorla ele geçirilmiştir. Senyörlere bağlılık da miras yolu ile sürdürülmüştür. Feodalite 

çeşitli faaliyetlerin yapıldığı adeta kapalı bir ekonomiyi andırır. Bu ekonomi dışında 

gelişen kentlerde, tacirler senyörlere bağlanmamak ve kendi çıkarlarını koruyabilmek 

için birleşmişler, hatta gerektiğinde kan dökmüşlerdir. 60 Böylece burjuvazi sınıfı 

doğmaya başlamıştır. 

Avrupa’da feodalizmin çöküşü Avrupa’yı bir ucundan diğer ucuna kadar 

sarsan büyük, çatırdatıcı sosyal değişmelerle birlikte önemli sosyal problemler 

yaratmıştı. İşsizlik, göç ve karmaşanın hakim olduğu bir dönem yaşanmıştı. 16. 

Yüzyıl İngilteresi bir sosyal dezorganizasyon devrine sahne olmuştu. 61 Temel 

problem insanları bağlayabilecek bir organizasyon prensibi nereden bulunacağına ve 

insanların birbirlerine güven duyacakları grupları nasıl geliştirebileceklerine 

yoğunlaşmıştı. Bunun üzerine takip eden iki yüzyıl yeni kurumlaşma şekillerinin, 

insanları bağlayıcı tedbirlerin yüzyılları olarak birçok toplum anlaşması projesinin 

yaratılmasına yol açtı. 

59 Balmumcular, S. Bahattin; Korporasyon Sistemi, Sermet Matbaası, İstanbul-1959, s.7 

60 Özgüven, Ali; İktisadi Düşünceler-Doktrinler ve Teoriler, Filiz Kitapevi, İstanbul-1984, s.29 

61 Mardin, Şerif; İdeoloji, İletişim Yay., 2. Baskı, İstanbul-1996, s.129

2.4.2. Ortaçağ Korporasyonları 

Ortaçağın temel özelliği olan bir kurumun pek çok fonksiyonu kendinde 

toplaması veya fonksiyonların iç içe geçmişliği yerini çağdaş toplumda farklılaşma ve 

ayrılmayla birlikte parçalara bölünmeye neden olmuştur. 62 Bölünmeden önce kişi 

kendini bir bütün içine yerleştirebiliyordu. Kendi içinde bütünleşen kümeler yerini 

çağdaş farklılaşma ile sıkı sosyal ilişkilerin azaldığı yeni bir döneme bıraktı. Yeni 

ilişki biçimleri, yeni aidiyetleri ve tanımlamaları beraberinde getirdi. Örneğin, 

muhtelif yörelerden kopup gelen işçiler bir fabrikada birleştikleri zaman aynı yörenin 

insanı olmayı niteleyen hemşehri kavramının yerini iş ilişkisinin belirlediği işçi 

kavramı aldı. 63 Bir diğer anlamıyla köken, geçmiş ilgisi meslek ve şimdiki zamanla 

yer değiştirmişti. 

Brizon’un da ifade ettiği gibi loncaların ataları sayabileceğimiz Roma 

college’leri de, Cermen ghilde’leri de, Ortaçağ loncaları da, günümüz sendikaları da, 

“yüzyıllar boyunca insanları birbirine iten o birleşme güdüsüyle hareket 

etmişlerdir.” 64 

Korporasyonlar devrinin başlangıcı olarak 12.yüzyılı kabul edebiliriz. 

Fransa’da bu süreç devrim sonrası son bulurken; diğer birçok ülkede 19.yüzyılın 

ortalarına kadar etkinliğini ve varlığını sürdürmüştür. Feodalite zamanında, kenara 

itilmiş olanlar kölelik ve sefalet içinde kalmışlardı. Aristokrasinin ilgisizliği ile 

durumları çok kötü hal almıştı. İstila hareketleri nedeniyle de iyice gerilemiş ve 

sönmüş şehirlerde zanaatkarların aşağıdan yukarı inisiyatifi ile örgütlenen loncalar, 

Batı Avrupa aristokrasisinin vassallık ilişkilerinin gevşekliğinden yaralanıp siyasi 

otoritenin boşluklarından sızarak 65 , zamanla tüccarlarla birlikte giriştikleri 

mücadeleler sonucunda bulundukları şehirlere daha fazla özerklik kazandırdıkları 

gibi, kendi loncalarının özerkliğini de korudular ve geliştirdiler. Loncalar, birleşmenin 

maddi zorunluluğundan fışkırmış, “Emekçilerin sığınağı, kalesi olmuştur.” 66 

Feodal düzende yerel üretim ve yerel değiş tokuş temeline dayanan kır 

kesiminde yaşam, “şato duvarlarının altına sığınmış” 67 küçük köyler biçiminde 

örgütlenmiştir. Bu korunaklı yerleşmeler bölgesel ve bölgeler arası ticaret yollarının 

62 

A.g.e., s.133 

63 

A.g.e., s.133 

64 

Brizon, P.; Emeğin ve Emekçilerin Tarihi, Onur Yay., Çev.:Cemal Süreya, Ankara-1977, s.17 

65 

Berktay, Halil; A.g.e., s361 

66 

Brizon, P.; A.g.e., s.18 

67 

Mumford, L.; The Culture of Cities, Harcourt, Brace and Company; New York, 1938, s.19; 

zik.:Yakut Sencer, Türkiye’de Kentleşme, s.15

yeniden işlerlik kazanmasına bağlı 11. Yüzyılda ticaretin yeniden canlanmasıyla 

ortaçağ tipi kentlerin temelini hazırlamıştır. 15. Yüzyıla kadar süregelen Ortaçağ 

kasabasının toplumsal dokusunu feodal senyör ve çevresi, kilise üyeleri, lonca 

zanaatkarları ve tüccarlar oluşturmuştur. 

13. yüzyıldan sonra meslek birliklerinin sürekli bir artış içinde olduğunu 

görüyoruz. Bunlar önceden kendiliğinden kurulan yapılar iken; daha sonra krallıkların 

vergi yoluyla önemli bir gelir kaynağı olarak gördükleri bu grupları birlikler halinde 

örgütlenmeye zorlanmaları durumuyla karşılaşmaktayız. 68 Batı’da kentlerin oluşmaya 

başlaması, ticaretin ortaya çıkışı ve yaygınlaşması ile Avrupa’nın her tarafında 

birdenbire ortaya çıkan ve büyük hızla yaygınlaşan esnaf birliklerinin varlığını tespit 

ediyoruz. Artık toplumlar yeni bir dinamizm kazanmış, yeni mübadele anlayışı 

başlamış, şehirler yeni ekonomik hayatta aktif bir duruma geçerek bir mübadele 

bölgesi halini almıştır. 14. ve 15. Yüzyıldan başlayarak önce Batı Akdeniz’in İtalyan 

şehirlerinde, sonra bütün Avrupa’da eski Yunan ve Roma’yı da aşan bir mülkiyet 

düzeyinin, daha yüksek derecede bireyselleşmiş bir insan tipini ve bu insana özgü 

düşünüş biçimlerini yarattı. 69 Şehirlerin zenginleşmesi ve hürriyetlerine kavuşmasına 

paralel burjuvazinin gelişmesi ve loncalar etrafında korporasyonların gelişmeye 

başladığını görmekteyiz. 

Lonca, otonomisini gerçekleştirmiş bir meslek kuruluşuydu. Seçilmiş 

kimselerden oluşan bir lonca meclisi tarafından idare edilirdi. Yapılan sanatın 

değerine göre meclisteki üye sayısı değişebilmekteydi. Seçim bazen ustalar, bazen de 

senyörler tarafından yapılmaktaydı. Meclis ise sadece ustalardan oluşurdu. İşçiye 

hiçbir şekilde yönetime müdahale hakkı tanınmamıştır. 70 ”Bu devirde ustalık hakkına 

sahip bulunanlar, askeri aristokrasi kadar haklarına kıskanç ayrı bir şehir aristokrasisi 

teşkil etmektedir”. Lonca meclisleri nizamnameler düzenleme, bunların 

uygulanmalarını denetleme, mesleki imtiyazları savunma, üyeler arasındaki ihtilafları 

çözme ve muhtaçlara yardım gibi geniş bir yetki ve faaliyet alanıyla donatılmışlardı. 

Korporasyonlar (loncalar) bir çeşit zorunlu sendika idi. Bu birliğe dahil olan 

birey belli bir çıkar nedeniyle, belli bir amacı gerçekleştirme gibi sınırlı bir çerçeveyle 

değil tüm benliği ve varlığıyla o grubun üyesi olmaktaydı. Üyeler arasında karşılıklı 

68 13. Yüzyıla ait Fransız Etienne Bouleau’ya ait “Sanatların Kitabı” (le livre des detiers) adlı toplama 

eserden mevcut sanatların yüzün üzerinde olduğunu anlamaktayız. Balmumcular kitabında bu 

meslekleri 6 grupta toplayarak ilgili dipnotta açıklamıştır. 

69 Berktay, Halil, A.g.e., s313 

70 Balmumcular, S. Bahattin; A.g.e., s.17

yardım ve dayanışma duygularını geliştirmek amacıyla “şefkat sandığı” 71 

bulunuyordu. Hastalara, çalışamayacak duruma gelen malullere, ihtiyar işçilere, dul 

ve yetimlere bu sandıktan yardım yapılırdı. Azizlerden biri korporasyonun dini 

koruyucusu seçilir ve o loncayı takdis ettiği varsayılırdı. İç yapısında eşitliği 

sağlamaya rekabete yaşam hakkı tanımamayı gaye edinmiş, dışa karşı ise güçlü bir 

birlik ve dayanışma şuurunu taşıyan bir yapılanma söz konusudur. Dönemin ahlak 

yapısını göz önünde bulundurduğumuzda ticaret bir yarışma alanı olarak 

görülmemekte, her loncanın hüküm ve nüfuzu altında sınırlandırılmış bir durumdaydı. 

Aynı mesleğe mensup kimseler arasında kazanç farkı yaratmamaya hizmet eden bir 

rejim ve fazla kar etme maksatlarına karşı mücadele eden bir müessese oluyordu. 

Kısaca “Zanaatkar hiçbir zaman servet sahibi değildir; fakat hiçbir zaman da sefalet 

içinde bulunmayacaktır.” 72 

olursak: 73 

Bu dönemde korporasyonların yerine getirdiği başlıca iki işlevi ifade edecek 

Güven Unsuru; Üreticiler mallarının satılacağından emindirler. İşçilere de 

ihtiyarlıkta ve kaza sırasında minimum bir ücret sağlanmıştır. Çıraklara, belli bir 

eğitim ve teknik formasyondan sonra bir meslek garanti edilmiştir. 

Dengeli ve Ölçülü bir davranış; Büyük bir kazanç hırsı olmadan, herkesin 

kendine bir gelir temin etmesi esas amaç olmuştur. Faaliyet alanlarının gelişmesi ve 

aralarında rekabet yapılması yasaklanmıştır. 

Gerek Batı’da, gerek Osmanlı toplumunda esnaf ve küçük zenaat ilişkilerini 

düzenleyen loncalar, sadece çalışma ilişkilerinin belirlenmesinde rol oynamamışlar, 

ekonomik, sosyal ve hatta siyasi örgütler olarak kapalı bir sistem içinde toplum 

hayatında önemli fonksiyonlar görmüşlerdir. 74 

Mesleki hiyerarşinin en yüksek derecesi olan ustalık zaman içinde sayısı belirli 

sınırlarda tutulmaya başlanınca alttan gelenlerin önü tıkanmaya ve aynı kişilerce 

yürütülen nüfuzlu bir iş olmaya başladı. “Ustalar oligarşisi” denebilecek bir durum 

ortaya çıktı. Usta olmak için gerekli şartların ağırlaşması, ustalığa çıkamayan 

kalfaların sayısının artması ve bazıları için bütün ömürlerini işçi pozisyonunda 

geçirme durumunda kalmaları sonucu, ustaların istismarını önlemek, sistemi 

71 

Balmumcular, S. Bahattin; A.g.e., s.18 

72 

A.g.e., s.63 

73 

Özgüven, Ali; A.g.e., s.27 

74 

Ekin, Nusret; Endüstri ilişkileri, İstanbul Üniversitesi Yayanları, No:3410, 4.Baskı, İstanbul-1987, 

s.6

iyileştirmek, ücretleri artırmak, çalışma vb. amaçlarla kalfaların işçi sınıfı tarihi 

açısından da öneme sahip bir örgütlenmeye gittiklerini görüyoruz. 15. Yüzyılda 

Fransa’da kalfaların örgütlediği “compagnonnage”lar ortaya çıktı. Benzer şekilde 

Almanya’da ve İngiltere’de de bu birliklerin faaliyetine rastlanmıştır. 75 

3. Sanayileşme Süreci ve Kooperasyon 

Sanayi devrimiyle ortaya çıkan hızlı teknolojik değişmeler, toplumsal 

kurumlarda, örgütlenme biçimlerinde, kültürel yapıda ve bunlara bağlı olarak değer 

sistemlerinde de temel dönüşümlere yol açmıştır. Oldukça kısa sayılabilecek bir süre 

içerisinde üretim büyük ölçüde artmış, pazarın boyut ve işlevleri köklü bir değişime 

uğramış, işbölümü o zamana dek görülmemiş bir önem kazanmıştır. Böylece yeni 

dayanışma ilişkileri ortaya çıkmış ve toplumsal sistem, artık öğelerin veya parçaların 

benzerliği üzerine değil, farklılaşmış fonksiyonların uyumu üzerine kurulmuştur. 

Bu dönüşümlere koşut olarak insanın doğa, diğer insanlar ve toplumla 

ilişkilerinde gözlenen bunalım ve hatta mutsuzluk hali giderek önem kazanmış, maddi 

refahın tek başına yeterli olamayacağı düşüncesi yaygın kanaat haline gelmiştir. 

“Çağdaş bunalım” adını verebileceğimiz bu devrede, siyasal rejimleri, gelişmişlik 

düzeyleri ve kültürel özellikleri ne olursa olsun, değişik görünümler altında tesirlerini 

her toplumda hissettirmiştir. İlk belirtilerin ortaya çıkmasıyla birlikte pek çok filozof, 

sosyolog, devlet adamları, yöneticiler sorunun özünü kavramaya çalışıp yapısal, 

felsefi ve tarihsel çözümlemelere girişmişler ve çözüm yolları ortaya koymaya 

çalışmışlardır. 

Toplum hayatında mevcut bütün sosyal sınıf ve tabakalar bu gelişimden 

etkilenmiş, yeni sınıflar ortaya çıkmıştır. Feodal bir yapı içinde yaşamlarını sürdüren 

köylüler, yeni dönemin fabrika bölgelerine göç etmiş ücretlerinden başka geliri ve 

mülkü olmayan sanayi işçileri durumuna gelmişlerdir. Genellikle büyük endüstri 

merkezlerinin varoşlarında oturan yeni bir endüstri işçi sınıfı doğmuştur. Kitle 

üretiminin başlamasıyla iktisadi olanaklarını kaybeden küçük zanaat hayatının usta ve 

kalfaları, yeni ortaya çıkan fabrika sanayiinin usta ve kalfaları haline gelirken, 

kentleşme yoluyla tarımdan kopup gelen geniş köylü kitleler ise vasıfsız işçiler olarak 

yeni dönemde yerlerini almışlardır. 

Sanayileşmenin gelişme yıllarında, dayanışma ve iş birliği açısından 

baktığımızda zanaat hayatının, esnaf ve lonca düzeninin varolma şartları ortadan 

75 Balmumcular, S.Bahattin, A.g.e. , s.45

kalkmıştır. Sosyolojik anlamda cemaat hayatından, kendi içine kapalı bir ekonomik 

düzenden cemiyet hayatına, para ve piyasa şartlarının egemen olduğu yeni bir düzene 

geçildiğini; kollektif kendi kendine yardım prensibinin işlerlik kazandığını 

görmekteyiz. Sanayileşmenin ortaya koyduğu, getirdiği yeni üretim biçimi tarihin 

hiçbir devrinde görülmediği biçimde insan davranışını da örgütlü hale getirmiştir. 76 

İşçilerin insanlık hak ve menfaatlerini temsil ve elverişli çalışma şartlarını elde etmeyi 

ve gerektiğinde grev, işi yavaşlatma gibi eylem yollarıyla amaçlarına ulaşmaya 

çalışan işçi örgütleri, sendikaları kurulmuştur. Benzer şekilde girişimci ve 

sermayedarlar, işçi sendikaları karşısında menfaatlerini gözetip kollamak ve iş birliği 

oluşturmak gayesiyle işveren sendikalarını kurmuşlardır. 

Mesleki hareketlerin genel olarak sendikalar halinde ortaya çıkmasına karşı, 

iktisadi hareketler kooperatifler şeklinde oluşumlara yol açmıştır. Kendi kendine 

yardım sisteminde kooperatifler, esasında aksayan piyasa rekabeti mekanizmasını 

düzenleme fonksiyonunu yerine getirdiler. 77 Özellikle işçiler tarafından 

teşkilatlandırılan kooperatifçilik hareketleri, gerek 19. Yüzyılın ikinci yarısında, 

gerekse 20. Yüzyılda son derece dikkate değer, kuvvetli ve büyük bir mahiyet 

kazanmışlardır. Aksayan piyasa şartlarında ekonomik güçlerini ve pazarlık 

yeteneklerini kaybeden işçiler, ekonomik davranış veya faaliyetlerini toplu halde 

yapmayı kooperatiflerle denemişlerdir. Çünkü, üretim ve tüketim piyasalarında daha 

çok sermayenin hakimiyeti ile kurulan organizasyonlar büyük işçi kitlelerinin yaşama 

tarzları ve tüketim davranışlarını etkileyerek olumsuz bir baskı yaratıyordu. Bu 

yüzden kooperatif hareket, söz konusu kitleler için rekabet güçlerini yükseltecek bir 

araç olarak kullanılmıştır. İşçiler tüketim kooperatifleri kurarak, öncelikle gıda 

maddeleri tedarikinde toplu bir ekonomik davranışla satın alımında kolaylıklar 

sağlamıştır. Bunun yanında konut kooperatifleri, konut ihtiyacının düşük maliyetle 

karşılanması amacına hizmet etmiştir. 

İşçi sınıfının örgütlenmesinin zayıf olduğu ve öteki derneklerin yasaklandığı 

19.yy başlarında, işçi kooperatifleri sanayileşme sürecindeki batı Avrupa ülkelerinde 

çok etkili olmuşlardır. 

Kollektif kendi kendine yardım prensibinin bir diğer uygulanma şekli olarak 

da işçilerin, çalışan kesimin hak ve menfaatlerini parlamento düzeyinde korumak ve 

düzeltmek için siyasi hareketler içinde yer aldıklarını, İngiliz işçi partisi örneğinde 

76 Özkul, Metin; Çalışma Sosyolojisi (İşgücünün Sosyolojik Özellikleri), Isparta-1997, s.30 

77 Yalçıntaş, Nevzat; Tuna Orhan; Sosyal Siyaset, Filiz Kitapevi, İstanbul-1997, s.221

olduğu gibi, işçi sendikaları ile aralarında sıkı işbirliği kurulan siyasi örgütlenmelerin 

varlığını görmekteyiz. 

Hem sosyo-ekonomik düzenden kaynaklanan eşitsizliklerin ve sorunların 

arttığı, hem de hak ve özgürlüklerin geliştiği bu dönemde, devletin sosyal dayanışma 

ve uzlaşmayı sağlayacak bir rol üstlenmek durumunda kaldığını görüyoruz. Bu 

nedenle gelişmiş Batı toplumlarının üç temel noktada toplumsal uzlaşmaya vardığını 

söyleyebiliriz: Kapitalist ekonomi, siyasal demokrasi ve sosyal refah devleti. 78 

Sanayi devriminin başat elemanları olan işçiler ise kendilerini; erkekler, 

kadınlar ve çocukların sürekli vardiya halinde ağır koşullarda çalıştığı, tek gelir 

kaynağının ücret olduğu, kendi insiyatifinde ve mevsimlik, aile esasına dayalı tarım 

ve ev sanayiinden monoton, makineye bağlı ve gayri şahsi, disipline dayalı ve 

devamlılık arz eden fabrika düzenine geçiş gibi özelliklerle belirleyeceğimiz yeni bir 

yaşam biçimi içinde buldular. Bu durumda bulunanların, aldığı ücretin düzeyiyle 

uygun bir yaşam sürmesi mümkün değildi. Her an tek gelir kaynağını kaybetmesi, 

yani işsiz kalması söz konusuydu. Proleter işgücünün sayısı artarken işçinin 

menfaatlerinin patronlarınınkinden artan ölçüde farklılaştığı görüldü. Bazı ortak 

menfaatlere sahip aynı iş kolundaki işçiler, dernekler kurmaya başladı. 79 Bu dernekler 

de ilerde kurulacak olan sendikaların çekirdeğini meydana getirmiştir. İlk işçi 

birliklerini kuranlar da ustalardı. Kendilerini sanayi sömürüye karşı korumak, 

alışılmış hayat standartlarını ve ayrıcalıklarını devam ettirmek, az sayıda olmalarının 

avantajını kullanmak ve bir tür karşılıklı işsizlik ve hastalık sigortası kurmak için bir 

araya gelmişlerdir. 

Sanayileşme ile birlikte yaşanan değişimler sonucu yeni toplumsal 

yapılanmalar, yeni sınıflar, yeni örgütlenme tarzları ortaya çıktı. Örgütlenme ve 

örgütlü davranabilme imkanı geniş kitleler için aşağıdan yukarıya hak ve imkan 

ufuklarının açılmasını sağladı. Diğer yandan sanayileşmeye koşut refahın, eğitimin, 

ulaşım ve haberleşmenin oran ve yoğunluğundaki büyük artış, yaygın gönüllü, sivil 

karakterli ve devletten bağımsız örgütlenmelerin sosyal zeminini oluşturmuş oldu. 

Sanayi öncesinde geleneksel toplum yapısında cemaat temel siyasal ve 

toplumsal birim olarak kabul edildiğinden, birey bir değer olarak kabul 

edilmediğinden bireylerin gönüllü girişimiyle oluşturduğu bir yaşam ve faaliyet alanı 

78 

Koray,Meryem,Topçuoğlu,Alper; Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi Yay., Bursa-1995, s.5 

79 

Deane, Phyllis; İlk Sanayi İnkılabı, , Çev.Tevfik Güran, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara- 

1994, s.141

oluşmamıştır. Hatta bu tutum sanayileşmenin ilk dönemlerinde de varlığını 

sürdürmüş, işçi örgütlenmeleri, dernekler vb. devletçe konulan yasaklarla önü 

kesilmeye çalışılmıştır. 

Sanayileşme sürecinin gelişen devrelerinde ise, bireyin başlı başına bir 

toplumsal birim ve değer olarak algılanmaya başlaması 80 birey-merkezli hareketlerle 

oluşan toplumsal işbirliği şekillerinin, hem kuruluş sayısı hem de üye sayısı olarak 

büyük atılım yapmalarına neden olmuştur. 

4. Şehirleşme ve Kooperasyon 

Şehir kavramının, gelişme, ilerleme, ekonomik büyüme ve bütün anlamıyla 

organize edilmiş bir sosyal hayat olarak toplumun kabul ettiği ve tercih ettiği bir 

hüviyet kazanması sanayi devrimi ile olmuştur. Özellikle 18. yüzyıldan itibaren 

hızlanan ve şehirleşme sonucunda nüfusun büyük çoğunluğu şehirlerde yaşayan ve 

işgücünün büyük çoğunluğu sanayi kesiminde istihdam edilen ve tarımın payının 

gittikçe azaldığı yeni bir sosyo-ekonomik yapı ortaya çıkmıştır. Bu yönüyle sosyal 

hayatın mesleklere, işbölümüne, farklı kültür gruplarına göre organize edildiği; 

kurumlaşmaların yoğunluk kazandığı ve insan ilişkilerinin karmaşıklaştığı yeni bir 

yaşam biçiminin doğmasına yol açmıştır. Dar mekanlı bir cemaat hayatından, geniş 

mekanlı bir cemiyet hayatına geçiş ve bu doğrultuda yeni sosyal münasebetlere ve 

bunun gerektirdiği yeni teşkilatlanmalara giriş söz konusu olmuştur. 81 Weber sanayi 

toplumu kentlerinde kültürel, tarihsel, mesleksel ve siyasal vb. farklılıklara dayanan 

çok sayıda kollektivite olabileceğini ve bu kollektivitelerin birbirini çapraz 

kesebileceğini, yani her bireyin toplumda birden fazla grubun üyesi olabileceğini 

belirtmiştir. 82 Marx’da şehir hayatının özelliklerinin aile bağları gibi bazı geleneksel 

“doğal bağları” yozlaştıracağına; bireyin özel çıkarlarının, amaçlarının ve 

ihtiyaçlarının gerektirdiği burjuva toplumuna özgü ilişkilere yöneleceğini özellikle 

vurgulamıştır. 83 Bütün bu açıklamalar ışığında kenti şu şekilde tanımlamak 

mümkündür: “Sanayi, ticaret, hizmet gibi ekonomik etkinliği olan, tarımsal ürünler de 

dahil olmak üzere her türlü ürnün dağıtıldığı, sınırları belirlenmiş bir alanda 

yoğunlaşmış nüfusun sosyal bakımdan tabakalaştığı, mesleki rollerin artarak 

80 

Kalaycıoğlu, Ersin; “Sivil Toplum ve Neopatrimonyal Siyaset”, Küreselleşme Sivil Toplum ve 

İslam, Vadi Yay., Ankara-1998, s.112-113 

81 

İhsan, Sezal, Şehirleşme, Ağaç Yayınları, İstanbul-1992, s.22 

82 

Önen, Engin; "Kent Dayanışma ve Hemşerilik Dernekleri"., II. Sosyoloji Kongresi, Sosyoloji 

Derneği Yayınları, Ankara-1998 s.450 

83 

SARIBAY, Ali Y.; Postmodernite, Sivil Toplum ve İslam, İletişim Yay., İstanbul-1994, s.128

farklılaştığı, dikey ve yatay hareketliliğin yaygın olduğu, çeşitli sosyal grupları 

barındıran, sivil toplum örgütlerinin etkinliğinin gittikçe arttığı ... yönetsel kurumların 

bulunduğu, yerel, bölgesel ya da uluslar arası ilişki ağlarına sahip heterojen bir 

toplumdur.” 84 

Özellikle kırdan kente doğru olan göçü içeren kentleşme; aynı mekan içinde 

devamlı bir birlik durumunu, yani komşuluğu, kan bağı ve buna bağlı olarak ortak bir 

köken, ilişki ve düşünce dünyasının getirdiği “biz” temelinde oluşan yaşam 

biçiminden, bireylerin “ben” olarak toplumsal ilişkilerde yer aldığı yaşam biçimine 

geçiş anlamına da gelmektedir. 85 Bireyler kentsel yaşamda kendilerini saran bağlardan 

bağımsızlaşıp, daha fazla bireyselleşirler. Bunun bir sonucu bireyselleşme olurken, 

diğer bir sonucu olarak ise yalnızlaşma ortaya çıkmaktadır. 86 Kentte özgürleşen ve 

yalnızlaşan insanın dayanışması ve siyasete katılımı gönüllü kuruluşlar çerçevesinde 

modern bir formda da gerçekleşebilir. Gönüllü kuruluş ya da sivil toplum örgütü 

olarak anılan örgütlenmelerin en yaygın olanı derneklerdir. Kente göç olgusuyla 

birlikte, bireyin içinde bulunduğu sosyal grubun ve giderek toplumun değer-norm 

sistemini, davranış kalıplarını içselleştirdiği yeniden sosyalizasyon süreci adı verilen 

durumla karşılaşması söz konudur. 87 Göç edenler yeni toplumun değer-norm sistemi 

yanında düşünme, davranış biçimlerini ve hatta yaşama biçimini devralmaya 

başlarlar. Bu süreci etkileyen bireyin ya da grubun geçmiş yaşam tecrübesi, kentte 

kalış süresi, ilişkide bulunduğu sosyal çevre, iş, eğitim, yaş, kentin entegrasyona 

yönelik başarılı kurumsal araçlara sahipliği vb. pek çok faktörün varlığı mevcuttur. 

Bir diğer durum da, şehirlileşme sürecindeki insanların, davranış, düşünce ve yaşama 

şekli açısından kır kökenli ve şehir kökenli insanlar arasında, her iki kategorinin 

özelliklerini sergileyen davranışların bir arada bulunması olgusudur. 88 

Chicago okulu temsilcilerinden L. Wirth’e göre kentleşme, hayat tarzında, 

dünya görüşü ve şahsiyette meydana gelen değişiklikle ilgilidir. Bunları büyüklük ve 

genişlik, yoğunluk ve heterojenlik gibi unsurlara bağlamaktadır. Böylece de fertler 

arasındaki münasebetler geniş ölçüde değişmiştir. Birinci dereceden temasların yerini, 

84 

Bal, Hüseyin; Kent Sosyolojisi, Turhan Kitabevi, Ankara-1999, s.23 

85 

FREYER, Hans; Sosyolojiye Giriş, Çev: Nermin Abadan, A.Ü.S.B.F. Yay., No:71-53, Ankara- 

1957, s.78 

86 

Ayata, Ayşe; “Geleneksel ve Modern Dayanışma”, Dünyada ve Türkiye’de Güncel Sosyolojik 

Gelişmeler, Sosyoloji Derneği Yay., Ankara-1994, s.321 

87 

Bal, Hüseyin; A.g.e., s.35 

88 

Özkul, Metin; “Şehirleşme ve Sanayileşme Kavramları Açısından Göç Olgusu”, S.D.Ü. Fen-ed. 

Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, S.2, Isparta-1996, s.175

ikinci dereceden temaslar almış, gitgide gayri şahsi, yüzeysel, geçici, kısa süreli ve 

parçalı bir durum arz etmeye başlamıştır. Kentin kalabalık topluluğu içinde birey, bir 

yandan aile, komşuluk grupları, köy cemaati gibi birinci dereceden grupların baskı ve 

kontrolünden kurtulurken, diğer yandan bunların sağladığı destek ve tatminden de 

mahrum kalmaktadır. Şehrin heterojenlik unsuru, fertlerin çeşitli sosyal ve kültürel 

gruplara, iş, meslek, eğlence, fikir ve sosyal yardım gruplarına aynı zamanda 

katılması gibi bir sonuç doğurmuştur. Fert artık bütün şahsiyetiyle, aile veya köy 

cemaati gibi bir tek gruba değil, pek çok grubun aidiyeti içinde yaşamaktadır. 

Pek çok yazar günümüzün özellikle büyük kentlerinde “doğal bağların” 

yeniden oluşturulması mecburiyeti üzerinde durmakta; geleneksel toplumun cemaat 

bağlarının “duygusal dayanışmacı” yanını, yeniden gündelik hayatın dinamosu haline 

getirme 89 gerekliliği üzerinde durmaktadır. Kentleşme olgusunun en belirgin 

yönlerinden biri de, bir toplumsal değişme ve yeni bir biçimlenme süreci olmasıdır. 

Kentleşmeyle nüfus, geliştirdiği yeni toplumsal ilişkiler ve örgütlenmeyle giderek 

yeni bir topluluk oluşturmaktadır. Geleneksele zıt biçimde; geniş ve karmaşık bir 

yapıya sahiptir. Bireysel ve toplumsal farklılaşma ve ayrı cinstenlik ayırıcı bir özelliği 

olmakla birlikte, kent, gruplaşmaların dengelendiği örgütlü bir birlik ve sistemli bir 

bütünlük içindedir. Farklılaşmaya dayanan bu bütünlükle dinamik bir özellik 

kazanmış olan kent, her türlü değişme ve gelişmenin hareket noktası olmuştur. 90 

Köy ve kasabadaki toplumsal örgütlenmede henüz bireye özel bir vurgu 

yoktur. Kişiler kendilerini geleneksel olarak tarif edilmiş ve meşruiyet kazanmış 

cemaatlerin üyesi, onun değer ve hedefleriyle uyumlu, kendileri açısından oldukça 

anlamlı hissettikleri bir dünya görüşünün sahibidir. Bu değerler her birey tarafından 

içselleştirilmiş ve kendi iç dünyasında onu sürekli gözetleyen, tutumlarını belirleyen 

bir “üst gözlemci”’ye dönüştürülmüştür. Halbuki şehirleşme, sanayileşme ve 

kapitalistleşme, birbirini tamamlayan ve bütünleyen üç önemli süreç olarak cemaatleri 

dağıtır; bireyin temel birim kabul ettiği yeni bir sosyal örgütlenmeyi mümkün kılar. 91 

Çünkü geleneksel sosyal yapı içinde nasıl davranılacağını belirlemeye yeterli olan 

kollektif değerler, belirtilen süreçlerle yaşanan kırılmadan sonra heterojenleşen 

89 Önen, Engin; A.g.m., s.450 

90 SENCER,Yakut; Türkiye’de Kentleşme, Kültür Bakanlığı Yay., No:345, Ankara-1979, s.3 

91 Bostancı, M.Naci; Toplum,Kültür ve Siyaset, Vadi yay., Ankara-1995, s.105-106

cemiyet hayatı içinde bir bakıma müeyyide gücünü yitirerek, zayıflayarak yeni tür 

ilişkiler alanına yol açar. Birey, artık tutum ve davranışlarında kendi başınadır. 92 

Şehirdeki katı rekabetçi ortamda, hem dayanışmayla güçlü bir rakip 

olunmakta, hem de korunmak için duvarları olan, yabancının sokulmadığı bir sığınma 

alanı yaratılmaktadır. hemşehrilik ilişkilerinin yaratılmasının ve korunmasının 

temelinde, sıcaklık ve yüz yüze ilişkiler yatmaktadır. 93 Aslında bu bir yarı tekel kurma 

durumudur; hem bir iç dayanışma yönü vardır, hem de bir sığınma alanı yaratma yönü 

vardır. Şehir hayatı siyasi iktisadi rekabetlerin yoğun olduğu ve eşitsizliklerin olduğu 

bir ortamdır. Kaynak dağıtımında pay almanın temel yollarından biri olan siyasette de 

hemşehri gruplar önemlidir. Hemşehrilik, gelenekselliğin şehirde yeniden yaşatılması 

temelinde örgütlenmedir. 94 

Şehir ve şehirleşme kavramları açısından Türkiye’de yapılan araştırmalar, 

şehirsel mekanların işbirliğine etkisi yanında, işbirliğinin ortaya konuluş tür ve 

biçimlerini tanımamızda yardımcı olacak verilere sahiptir. Bunlardan, Ayata 

tarafından Ankara’nın gecekondu semtlerinden İlker mahallesinde yapılan 

araştırmada ev yapımında, bunu sağlamak için bir yardımlaşma ağının oluştuğunu 

tespit etmiştir. Yakın akrabalardan başlayıp, uzak akraba ve hısımlara, sonra da 

hemşehrilere genişleyen bir yardım çemberi söz konusudur. Deneklerin sadece %25’i 

evini parayla tuttuğu işçilere yaptırmıştır. Bazen hemşehri olmayan komşular da 

yardımcı olmaktadır. 95 

Türkiye’de köyden şehire göç edenler üzerinde yapılan araştırmalar bu 

grupların yalnızlaşmış, kökünden kopmuş bireylerden oluşmadıklarını göstermektedir. 

Özellikle mevcut iş imkanlarını haber vermekte, hemşehrilerine zanaat ve iş 

öğretmekte, işe almada, yetkili insanlarla ilişki kurup torpil bulmada hemşehri bağları 

çok önemli olmaktadır. 96 Hemşehrilik sadece iş ve barınak bulma aracı değil, bir 

kimlik kazanma mekanizmasıdır. 

H.Canbay Tatar Malatya’da yaptığı araştırmada hızlı kentleşen, nüfusun çevre 

il ve ilçelerden göç ettiği bir şehir olan Malatya’da, bu yüksek coğrafi hareketliliğin 

kent normatif yapısının oluşumunu geciktirdiği tespitinde bulunmaktadır. Kentli 

davranışın gerektirdiği vasıtalı mücadele, ferdileşme ve kent kurumları ile işbirliğinin 

92 Bostancı, M. Naci; A.g.e., s.106 

93 AYATA, A.Güneş; “Gecekondularda Kimlik Sorunu, Dayanışma Örüntüleri”, Toplum ve Bilim, 

Güz 1990-Kış 1991, s.92-93 

94 A.g.e., s.99 

95 A.g.m., s.90-91 

96 A.g.m., s.92

gerektiği şekilde gerçekleşmediği görülmektedir. Çalışanlar, problemlerinin çözümü 

için aile fertlerine ve akrabalara % 64.3 oranında yönelmektedir. Bu oran kentli 

davranışın zıddı biçimde geleneksel davranışların kent merkezinde de devam ettiğini 

göstermektedir. 97 

Dayanışma ilişkileri açısından iki alt biçim belirlemek mümkündür; Daha 

öngörülebilir ve sürekli davranışlar veri olarak alınan dayanışma bağlarından ( aile 

bağları gibi) kaynaklananlardır; öngörülebilirlikleri daha az olan ve daha hızlı 

değişenler ise elde edilmiş dayanışmalara dayananlardır. 98 Eski yapıya ait olanlar yeni 

biçimleriyle bir nevi nüfuz ettiklerini melezleştirerek yeni yapılar oluşmasına olanak 

teşkil etmekte; yeniyi ortaya koyan ama içi eski kokan bir farklılık durumu söz 

konusu olmaktadır. Ayata, CHP çalışmasında eski kültür kodunun devreye girişini 

gözleme fırsatını bulduğu bir grevde; bazı durumlarda harcamaları minimuma 

indirmek için tüm bir ailenin akrabaları ya da komşularıyla birlikte yaşamaya 

başladığını, bazı durumlarda mahalle bakkalının bile yardımlaşmanın bir kolu 

olduğunu ve bunun aynı kaderi paylaşmakla açıklanamayacağını, eski bir kültür 

kodunun işlemesi durumu olarak görmek gerektiğini belirtmiştir. 99 

Ayata’ya göre; kaynakların sınırlı oluşu ve kaynakların tahsisi için kişiler ve 

topluluklar arasında süren yarışma ve siyasi partilerin ayrıcalıklı muamele 

göstermeleri gibi sebeplerin “kollamacılığın” şehire taşınmasına yol açmaktadır. 

Oysa genellikle şehirlerde, sosyal sınıfların ve grupların daha doğrudan temsil edildiği 

varsayılmaktadır. Böylece, şehirde çıkarlarını korumak üzere çıkarlara dayalı 

örgütlenme daha çok olacak ve değişik “geleneksel ilişki” tiplerine bağlı 

uygulamalara ise yer olmayacağı şeklinde bir ön kabulün varlığı söz konusudur . 100 

Türk toplum yapısının geleneksel hakim karakteri dayanışmacı olmasıdır. 

Şehire göç eden kitleler, yeni sosyal mekanlarında da cemaatvari ilişkileri devam 

ettirmekte, geleneksel davranış alışkanlıklarını yeni sosyal çevrelerine taşımaktadır. 

Şehrin belirli bir bölgesinde aynı yerel kökene sahip insanların toplu yerleşimleri 

buna tipik bir örnek teşkil etmektedir. Şehirsel mekanda da müşterek birtakım inanç, 

hedef ve amaçları paylaşmaktan kaynaklanan cemaatvari ilişkilere dayalı bir takım 

örgütlenmeler kendini gösterebilmektedir. Bunun ülkemize özgü örneklerinden biri de 

97 

TATAR, H.Canbay; Nuh’un Gemisindekiler (Şehirleşme ve Dini Cemaatleşme), Turan Yay., 

İstanbul-1999, s.25 

98 

Bottomore, Tom; Nisbet, R.; A.g.e., s.445 

99 

Ayata, A. Güneş; CHP (Örgüt ve İdeoloji), Gündoğan Yay., Ankara-1992, s.211 

100 A.g.e., s. 46-47

hemşehri dernekleridir. Kentleşme ile ilgili çalışmaların çoğunluğunda, kente yeni 

gelen bireyin toplumsal ilişkilerinin akraba, hemşehri ve akraba topluluklarıyla kentte 

yeni kurduğu arkadaşlıkları kapsadığını göstermektedir. Göç edenler için kentte 

tutunmak, iş fırsatlarını değerlendirme ve kültürel kimliklerini korumanın zorluğu 

karşısında topluluk düzeyinde dayanışmaya, örgütlü olmaya yönelirler. Bu örgütlülük 

bazen “Hemşehri Dernekleri” şeklinde ortaya çıkmaktadır. 101 Tampon kurum 

niteliğinde işlev göstererek bireysel ve grupsal düzeyde güçlü olma amacını 

gütmektedirler. Bunun için de sayısal çoğunluğu ile orantılı siyasette söz sahibi olma, 

yerel yönetim organlarında görev üstlenme, baskı grubu oluşturarak fırsatlardan en üst 

düzeyde yararlanma gibi gayeleri gerçekleştirme çabası içine girmektedirler. Ayrıca 

alışkanlıkları, ilişkileri yanında dayanışmaları ve örgütlenmeleri açısından, 

gecekonduların da özgün bir yapı arz ettiğini görmekteyiz. Mekansal ve kültürel 

açıdan kentten soyutlanmış gettolarda karşılıklı yardıma dayalı cemaat ilişkilerinin 

varlığını gözlemleyebilmekteyiz. 

Aslında, öncekinden birçok bakımdan farklılık gösteren ve şehirdeki yeni 

sosyal çevre şartlarına göre şekillenen bu ara yapılar şehirleşmeyi önleyici değil, 

şehirle bütünleşme açısından yeni bir bütünleşme kalıbı özelliği gösteririler. 102 

Devletin eğitim, sağlık vb. birçok asli faaliyette başarısızlığı da ortaya çıkan 

toplumsal dayanışma boşluğunu cemaat dayanışmasının doldurmasına neden 

olmaktadır. 

Modernleşme perspektifi içinde bireyin üzerindeki cemaat baskısı kalktıkça 

bireyin kendine gönüllü dayanışma odakları arayacağı şeklinde temel bir kabul söz 

konusudur. Türk toplumu açısından bunun seviyesinin tespiti anlamında örnek 

oluşturabilecek Başbakanlığa bağlı bir kurumca yürütülen çalışmada cemaatleşme 

oranındaki yüksekliğe paralel olarak modern örgütlere üyeliğin son derece düşük 

olduğu tespit edilmiştir. 103 Modern örgütlere üyelik erişkin erkeklerde % 28.1, genç 

erkeklerde % 10.9 ve kadınlarda %3.9’dur. Üye olunan dernekler arasında en başta 

sendikaların geldiğini görmekteyiz. Bunda da her ne kadar gönüllü üyelik esasına 

göre işlese de ülkemiz koşullarında sendikaların getirdiği somut yararlar sonucu ve 

101 

BAL, Hüseyin; “Kentsel Toplumda Anomi-Yabancılaşma Olgusu Kente Göç Edenlerin Alternatif 

Çözümü: Hemşehri Birlikleri”, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi (Toplum ve Göç), DİE Matb., Ankara- 

1997, s.434 

102 

TAŞDELEN, H. Musa; “Toplumsal Yapımızın Dayanışmacı Karakteri ve Değişim”, Yeni Türkiye, 

Yıl:4, S.23-24, Eylül-Aralık 1998, s.1021 

103 

Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı; Gecekondularda Ailelerarası Geleneksel 

Dayanışmanın Çağdaş Organizasyonlara Dönüşümü, Ankara-1993, s.314.

mecburi üyeliklerin taşıdığı önemi hesaba katmak gerekmektedir. Aynı araştırmada 

modern örgütlere üyelik açısından sendikaları sırasıyla siyasi parti üyeliği (%21.9) ve 

mesleki dernekler (%15.6) izlemektedir. 104 Araştırmada ilginç bir nokta olarak da 

kuruluşa üye olmasına rağmen erkeklerin % 33.9’unun ve kadınların % 35.9’unun 

kuruluşların kendilerine hiçbir yararının olmadığını ifade etmeleri söz konusudur. Bu 

da kuruluşlara olan güven ve işlev sahibi oldukları duygusunun son derce zayıf 

olduğuna işaret etmektedir. 105 Araştırmanın diğer bulguları arasında ailenin bir 

dayanışma birimi olarak önemini koruduğu, göç edenlerin şehre uyumu açısından 

önemli bir destek mekanizması oluşturduğu; iç evlilik ve semtlerde akraba 

kümelenmeleri şeklinde, akrabalar arasında da dayanışmanın yoğun biçimde 

sürdürüldüğü; komşuluğun güvenilir bir dayanışma ağı konumunu sürdürdüğü yer 

almaktadır. 

Yine, Ayata tarafından gecekondular üzerine yapılan bir çalışmada ev bulma 

ve ev yapımında, iş bulmada ve iş kurmada, evlenmede, aile ve akraba yardımlarının 

ön plana çıktığı tespit edilmiştir. 106 Bir örgüte üyelik açısından erkeklerin kadınlara 

göre daha yüksek oranda katılım gösterdikleri, her iki cins için de şehirde kalış yılı 

arttıkça örgüte üyelik oranında da bir artışın söz konusu olduğu tespit edilmiştir. 

Şehirde geçen yıllar, şehirdeki kurumlar hakkında bilgi sahibi olmayı ve kentsel 

hizmet ve olanaklardan yararlanma düzeyini yükseltse de dernekler, siyasi partiler 

gibi modern örgütlere katılım son derce düşüktür. Bunun sebebini iki şekilde 

açıklamak mümkündür: 107 1- Bireyleşememe ve cemaatten kopamama gibi sorunların 

varlığı, 2- Modern örgütlerin bireyi saramama, onların ihtiyaçlarını karşılayamama ve 

fonksiyonlarını yerine getirememe gibi eksikliklerinin varlığı. 

104 

A.g.e., s.316 

105 

BKSHM, A.g.e., s. 319 

106 

Ayata, Ayşe; “Geleneksel ve Modern Dayanışma”, 1.Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildirileri, s.325- 

333 

107 

A.g.m.; s.339

II. BÖLÜM: SOSYOLOJİK DÜŞÜNCEDE ve İDEOLOJİLERDE 

KOOPERASYON 

1. Sosyolojik Düşüncede Kooperasyon 

1.1. Durkheim ve Kooperasyon Anlayışı 

1.1.1. İlkel ve Modern Toplumlardaki Dayanışma Biçimleri 

Durkheim’ın “kollektif bilinç” kavramı toplumdaki ortalama bireylerin ortak 

inanç ve duygularının tümünü kapsamaktadır. Toplumsal bilinç bireysel bilinçlerden 

farklıdır ve onların basit bir toplamı değildir. Kollektif bilincin etki ve gücü ise, söz 

konusu olduğu toplumu belirleyen dayanışma türüne göre büyük ölçüde 

değişebilmektedir. 108 Durkheim toplumları mekanik ve organik dayanışmaya dayanan 

toplumlar olmak üzere iki kategoriye ayırmaktadır. Kollektivist ya da mekanik 

dayanışmalı toplumlar tarihsel açıdan diğerlerinden önce varolmuşlardır. Mekanik 

dayanışma bir tür benzerlik dayanışmasıdır. Mekanik dayanışmalı toplumların temel 

özelliği bireyler arasındaki farklılığın ve farklılaşmanın yok denecek kadar az 

olmasıdır. Bireyler aynı duygu, değer ve kutsal varlıklara sahip oldukları için birbirine 

benzerler. Bunun karşıtı olan organik dayanışma da ise tutarlı düşünce ve toplum 

birliğinin farklılaşma yoluyla meydana geldiği bir dayanışma biçimidir. Canlı 

varlıklarda olduğu gibi, farklı işlevlere sahip organlar arasında sonuçta bir 

tamamlaşma, bütünleşme ve giderek dayanışma ve birlik varsa, bu toplumsal birlik 

için de geçerlidir. 

İlkel ya da yazı öncesi toplumları niteleyen özellik mekanik dayanışmanın 

egemenliğidir. Kollektif bilinç bireysel bilincin çok daha büyük bir bölümünü kapsar. 

Bireylerin üzerinde toplumsal zorlama ve yasakların baskısı vardır. Organik 

dayanışmalı toplumlarda ise, kollektif bilincin kapsadığı alanlarda bir daralma, kural 

ve yasakların çiğnenmesine gösterilen toplu tepkilerde bir zayıflama ve bireylerin 

toplumsal zorunlulukların yorumunda çok daha büyük bir esnekliğe ve özgürlüğe 

sahip olduklarını belirtir. 

Durkheim temel kavramlarından biri olan işbölümünü toplumun hacminin, 

maddi ve ahlaki yoğunluğunun bir bireşimi olarak açıklamaktadır. Bir toplumda 

yaşayan bireylerin sayısı arttıkça bireyler arasındaki toplumsal ilişki de artacak, bu da 

birlikte daha fazla çalışma olanağı verdiği, ticaret ve rekabeti artırdığı için 

108 

Tolon, Barlas; Çağdaş Toplumun Bunalımı (Anomi ve Yabancılaşma), Ankara İTİA Yayınları, 

2.Baskı, Ankara-1981, s.11

yoğunluğun da artışına neden olacaktır. Durkheim bu noktada, sosyal mücadeleyi ve 

münasebeti sınıflar arsında değil, meslek grupları arasında aramakta ve bunu iş 

bölümü teorisi ile açıklamaktadır. İşbölümü, modern toplumlarda sosyal 

dayanışmanın ve bütünleşmenin kaynağı olmaktadır. 

Organik dayanışmalı toplumların varlığı ile, birbirlerinin benzeri olmaktan 

ziyade farklı olmaya başlamalarından ötürü, her birey diğer tüm bireylerin 

yaşamlarını devam ettirmeleri amacıyla kendi payına düşen özgün katkıyı yaptığı 

oranda toplumsal bütünlük korunmuş ve birlik hali devam ettirilmiş olacaktır. 

Farklılaşmaya dayalı modern toplumlar, bireye görev yüklemektedir; bu da, toplumun 

diğer üyeleri için yararlı bir iş yapmaktır. 109 Burada işbölümü, toplumun 

bütünlüğünden doğan ve bütünleşmenin de sürdürülmesine hizmet eden bir içeriğe 

sahiptir. Bu noktada Durkheim’ın ortaya koyduğu temel sorun ise; bireyselliğin 

önemini arttırdığı bu yeni yapı da kollektif bilincin asgari ölçülerde de olsa varlığını 

idame ettirmesi hususudur. Eğer bu gerçekleşmezse organik dayanışma toplumu 

sonunda çözülmeye götürecektir. Durkheim’ı özellikle düşündüren ve rahatsız eden 

birey ve toplum arasındaki bağların zayıflaması ve toplumsal çözülmenin giderek 

gelişmesi olgusudur. Ortaya koyduğu anomi olgusu ve intihar araştırması 

çerçevesinde birey-toplum bütünleşmesini sağlayabilecek geleneksel kurumları tek 

tek irdeleyen Durkheim, aile, din, devlet veya siyasi grupların bu işlevi yerine 

getiremeyecekleri sonucuna varır. Ona göre çözüm, çok yönlü bir tür meslek grubu 

olan korporasyonların kurulması ve geliştirilmesinde yatmaktadır. 110 

1.1.2. Durkheim’ın “Meslek Ahlakı” Anlayışı 

Durkheim’ın temel kavramını ahlak oluşturmaktadır. Marcel Maus’un 

deyişiyle ahlak; Durkheim’ın hayatının gayesini ve düşüncesinin temelini oluşturur. 111 

Durkheim 1893’de yayınladığı “İçtimai İş Bölümü” adlı eserinde hem ahlak hem de 

işbirliğine yaklaşımını açıklıkla dile getirmiştir: “Pek haklı olarak deniliyor ki ahlak 

bir buhran geçiriyor. Az zaman içinde cemiyetlerimizin yapısında derin değişmeler 

olmuştur. İmanımız sarsılmıştır, geleneğin saltanatı yıkılmıştır. Fert muhakemesi 

cemiyet muhakemesini aşmıştır... Başlıca iş, bu hastalığı, anomaliyi durdurmak, 

109 

Özkul, Metin; A.g.e., s.37 

110 

Tolon, Barlas; A.g.e., s.25 

111 

Durkheim, Emile; Meslek Ahlakı, Çev.: Mehmet Karasan, M.E.G.S.B. Devlet Kitapları, Milli 

Eğitim Basımevi, 3.B.,, İstanbul-1986, s.4

irbirine aykırı adetlerle birbirleriyle çarpışan uzuvları ahenkli olarak çalıştırmak 

vasıtalarını bulmaktır.” 112 

Durkheim’e göre ahlakın iki unsuru vardır: birinci unsuru disiplin ruhu, ikinci 

unsuru da bir gruba bağlılıktır. Bunlardan disiplin ruhu vazife duygusunu, bir gruba 

bağlılık ise iyilik arzusunu karşılar. Ahlakın bir diğer fonksiyonu da insanı, bireysel 

çıkarların çerçevesini aşan amaçlara bağlamaktır. İnsanı kendinden üstün bir varlığa, 

bir topluma bağlamak; bağlılık duygusu yaratmaktır. “Ahlak kaidelerinin 

karakteristiği, cemiyete bağlılığın (solidarite sociale) temel şartlarını ifade etmeleridir. 

Hukuk ve ahlak bizi hem birbirimize, hem de cemiyete bağlayan, fertler kütlesinden 

bir ve bir cins topluluk meydana getiren bağların tümüdür. Bu bakımdan denilebilir 

ki, bağlılık (solidarite) kaynağı olan her şey ahlaki bir şeydir." 113 Bu ahlakın 

yaşayacağı bünye olarak ise meslek gruplarını ve kuruluşlarını düşündüğümüzde 

meslek grupları ne kadar sağlam ve teşkilatlı olursa, meslek ahlakının da o kadar 

geliştiği ve saygınlığa kavuştuğu bir yapıya ulaşılacağını öngörebiliriz. 

Sanayi toplumunun gelişmesiyle eski siyasal yapı giderek gücünü yitiriyor ve 

bölgesel ayrım önemini kaybediyordu. Diğer yandan birey-toplum bağlantısının 

yeniden tanımlanması önemli bir problem alanını oluşturmaktaydı. İşte bunlara aranan 

cevaplar yeni dayanışma örüntülerini ortaya koymayı zorlamıştır. Bu düşünceden yola 

çıkan Durkheim’a göre, toplum geniş bir ulusal korporasyonlar sistemine 

dönüşmeliydi. Önerilen korporatif modelde korporasyonlara zorunlu üyelik 

uygulanacak, aynı mesleğe mensup olmaktan doğan bir dayanışma, “entelektüel ve 

ahlaki bir türdeşlik” sağlanacaktı. 114 Önerilen yeni model bir anlamıyla lonca 

sisteminin yeni gerekler dikkate alınarak çağdaş bir uyarlaması ve yeniden 

yapılandırılmasıydı. Ama öncekiyle büyük mahiyet farkları taşımaktaydı. 

Durkheim’ın düşüncesinde korporasyon siyasal örgütün temelini ya da belli başlı 

temellerinden birini oluşturuyordu. Devletin siyasal birimi, temel çekirdeği 

korporasyonlardı. Bir sanayi işletmesinde çalışan işçiler veya bir meslek kolunda 

çalışan sendikalı emekçiler tarafından meydana getirilebilecek bir kuruluş olarak ele 

almıştır. Toplumdaki çeşitli menfaat ilişkilerinin aynı yasama meclislerinde temsil 

edilmesini öngören Durkheim, bireylerin mesleklerine göre korporasyonlar içinde 

toplanmalarını savunmuş, meslek kuruluşları ve korporasyonların devlet yönetimine 

112 Durkheim, Emile; A.g.e., s.5 

113 Durkheim, Emile; A.g.e., s.32 

114 Toprak, Zafer; “Türkiye’de Korporatizmin Doğuşu”, Toplum ve Bilim Dergisi, Kış 1980, s.42

hakim olmalarını istemiştir. 115 Böylece işçi ve iş verenin birlikte yer aldığı, ulusal 

karakterli, çıkarların çatışmasına değil uzlaşmasına dayanan, lonca görevi yerine 

getiren yeni yapı siyasi, hukuki, ahlaki ve kültürel çizgileri belirtilerek ortaya konmuş 

oluyordu. 

1.2. K. Marx’da Kooperasyon Anlayışı 

Temel kavramlarından biri olarak emeğin yabancılaşması üzerinde duran 

Marx, buradan insanın kendisini; özüne karşı yabancı hissetmesi ve nihayet insanın 

insana yabancılaşması olgusuna ulaşmaktadır. Böylelikle insan nasıl kendi kendisiyle 

karşı karşıya geliyorsa , öteki insanla da karşı karşıya gelmektedir. 116 Herkes 

başkasının üzerinde dışsal bir egemenlik kurup kendi bencil gereksinmelerini 

doyurmaya bakar. Aşırı metalaşma sonucunda insanlar arasındaki ilişkiler de, giderek 

şeyler arasındaki ilişkiler biçimine dönüşmektedir. 

İşçilerle girişimciler, emekçilerle kapitalistler arasındaki çatışma Marx’a göre 

çağdaş toplumların ana karakteristiğini oluşturur. İnsanlık tarihi aynı zamanda sınıf 

kavgası tarihidir. İnsanlar özgür ve köle, patrisyen ve pleb vb., tek sözcükle ezenler ve 

ezilenler şeklinde, sürekli bir karşıtlık içinde bulunmuşlardır. Kapitalist düzenin 

ortaya çıkardığı oluşumları yorumlarken de, zenginliğin çoğalması ile çok sayıda 

insanın artan sefaleti arasındaki çelişkiye dikkat çeker. Bu çelişkiden, er ya da geç, 

büyük bir devrimci bunalım çıkacağına işaret eden Marx, giderek toplumun büyük bir 

çoğunluğunu oluşturan emekçilerin bir sınıf haline gelerek, yönetimi ele geçirmek ve 

sınıflı toplum yapısını değiştirmek amacı etrafında, toplumsal bir birlik oluşturacağını 

belirtmiştir. Sonuçta proleterya diktatörlüğü ile insanın insanı sömürmediği, sınıfların 

ortadan kalktığı, herkesin eşit ve özgür olduğu dengeli bir toplumsal düzene geçilmiş 

olacaktır. Marx bunu şöyle tasvir eder: "işçi sınıfının kin ve nefreti gitgide 

yoğunlaşmaktadır; bu sınıf her zamankinden daha çok büyümüş, disiplin kazanmış, 

birlik halinde kapitalist üretim metodunun mekanizması yüzünden teşkilatlanmış 

durumdadır" 117 . 

Ücretliler, kapitalistler ve toprak sahipleri kapitalist üretim sistemi üzerine 

kurulu çağdaş toplumun üç büyük sınıfını oluştururlar. “Uğraş birliği, düşünme ve 

yaşama biçimi toplumsal bir sınıfın gerçekliğinin zorunlu koşuludur…Sınıf olması 

115 

Göze, Ayferi; Korporatif Devlet, İstanbul Ünv. Yay., yay. No: 1380, İstanbul-1968, s.60 

116 

Tolon, Barlas; A.g.e., s.149 

117 

Downs, Robert B.; "Proletaryanın Peygamberi Karl Marx (1818-1883): Sermaye", Dünyayı 

Değiştiren Kitaplar, Ötüken Yayınevi, Çev.Erol Güngör, İstanbul-1994, s.131

için birlik bilinci ve öteki sınıflardan ayrılık duygusu, hatta öteki sınıflara karşı 

düşmanlık duygusu olması gerekir." 118 İşbirliğini ise üç faktör açısından ele 

almaktadır; mülkiyet-ücret, örgütlenme tipleri ve işbirliğinin amacı. Toplumsal 

ilişkilerin farklı tiplerine ve toplumsal gücün farklı biçimlerine ilişkin işbirliğine 

bireylerin üretken gücünü artırıcı, bu gücü genişletici bir fonksiyon yüklemektedir. 119 

Ancak, buradan, işbirliğinden çatışma kavramına ulaşmakta ve proleteryanın 

hakimiyetiyle çatışmanın sona ereceği varsayımında bulunmaktadır. 

Liberalizmin bireysel çıkar-genel çıkar mantığına karşı çıkan Marks: “ Ortak 

çıkar, bireylere yabancı ve onlardan bağımsız bir çıkar olarak, tek başına özel bir 

genel çıkar olarak zorla dayatılmakta ya da ... bu iki uç arasında karşı karşıya kalmak 

durumundadırlar.” 120 1864’te Marks’ın önderliğinde toplanan 1. Enternasyonal’de 

alınan kararlara bakıldığında sınıf partisi temelinde proleteryanın örgütlenmesi, sosyal 

mevzuat için mücadele, işçi kooperatiflerinin vücuda getirilmesi, bütün dünya 

proleterlerinin birleşmesi, sınıf hakimiyetinin yıkılması, işçi sınıfının ekonomik 

bakımdan geliştirilmesi vb. fikirler içermektedir. 121 Beyannameyi bizzat kaleme alan 

Marks, pek çok Avrupa ülkesi işçi örgütlerinin katıldığı toplantıya, Almanya delegesi 

olarak katılmıştır. Bu toplantıda İşçilerin Beynelminel Cemiyeti oluşturuldu ve 

merkezi Londra olmak üzere, katılımcı ülkelerin liderlerinden oluşan bir genel meclis 

tarafından idare edilmesi kararı alındı. Sonrasında, daha çok bir akademi halinde 

faaliyet göstermiştir. Kurulan cemiyet tarafından beş kongre toplandı. Bu kongrelerde 

şu konular tartışıldı: İşçi mevzuatı, kooperatifler, sendika meseleleri, işçi savaşları ve 

hareketleri, zirai ıslahat. 122 Marks’ı daha çok ilgilendiren; sınıfların mücadelesi 

amacıyla parti ve sendikalar halinde işçi sınıfının teşkilatlanması ve komünizme 

geçmek amacıyla da iktidarın ele geçirilmesi ve proleterya diktatörlüğünü kurmak 

problematiğidir. Bunun gerçekleşmesinin ardından, kooperatif tarzda meydana 

getirilmiş, toplumun, demokratik bir surette yönetimi şekline geçilerek, hükümet 

ortadan kalkacaktır. 123 

118 

Aron, Raymond; Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, Bilgi Yayınevi, İstanbul-1990, s.138 

119 

Özkul, Metin; A.g.e., s.63 

120 

Marks, Engeels; The German Ideology, Moskov-1964, s.45, zik.:H.B. Davıs, İşçi Hareketi, 

Marksizm ve Ulusal Sorun, s.17 

121 

Beer, Max; Sosyalizmin ve Sosyal Mücadelelerin Umumi Tarihi, Belge Yay., İstanbul-1991, 

s.342 

122 A.g.e., s427 

123 A.g.e., s428

Harding, 1848-50 yılarının Marx’ı, devlet iktidarının, ekonomik yaşamın 

hemen hemen bütün yönleri -sanayide ve tarımda emek ordularının kurulması dahilkarşısında 

kuvvetlendirilmesini ısrarla savunurken, 1872 yılında Fransa da İç Savaş’ı 

yazan Marx’ın, etkili bir anlatımda devlet makinesinin parçalanmasından, onun yerine 

oldukça adem-i merkezileşmiş ve kendi kendini yöneten birlikler kurulmasından söz 

ettiğini belirtmektedir. 124 Marx’a göre, emeğin ekonomik özgürleşmesinin öncülü de, 

toplumun her düzeyde yönetilmesine doğrudan katılımın temelinde de yatan 

kooperatif üretimdir: Kooperatif toplulukların yön vereceği ulusal üretim, “onu kendi 

öz denetimleri alan ve kapitalist üretimin kaçınılmaz yazgısı olan sürekli anarşi ve 

devirli sarsıntılara son veren ortaklaşa bir plana göre” 125 yürütülmelidir. 

Marx “sosyalist demokrasi”’yi bir geçiş dönemi olarak, devletin yarı-devlet 

olduğu bir aşama, bir başka deyişle devlet durumundan devletsizlik durumuna geçiş 

sürecinin bir aşaması olarak değerlendirmiştir... Çoğunluğun, “kamu işlerinin 

düzenlenmesine doğrudan katılımı, sosyalist demokrasiyi toplum/devlet ayırımının 

ortadan kalkmasının ön biçimi kılar. 126 

Sosyalist devletin somut biçimini de,yani ekonomi ile siyasetin ;toplum ile 

devletin, giderek iç içe girmesinin hangi toplumsal örgütlenmeler altında gerçekleştiği 

belirler. Marx’ın bu konuda başvurduğu örnek Paris Komünü’dür. Ancak bu ilk 

örnekten sonra, işçi sınıfı tarihi aynı ilkeye dayanan çeşitli örgütlenme biçimlerine 

sahne olmuştur. Fabrika konseyleri, işyeri mahalle ve köylü kurulları türünden kitle 

örgütlenmeleri, toplum/devlet ayrılığını sorgulayan biçimlerdir. Marx’ın tasarladığı 

biçimiyle sosyalist demokrasi bu tür örgütlenmelerin tüm topluma 

yaygınlaştırılmasına dayanır. 127 

Komünün öngörülen yapısı şu nitelikleri içermektedir: komün ulusal düzeyde 

de tabandan başlayan bir örgütlenmeye dayanır; merkezi bir meclis olacaktır, çeşitli 

düzeylerdeki meclislerde ortaya çıkan yapının iskeleti, kabaca komünlerden başlayıp 

bölgelerden geçerek ulusal mecliste merkezileşen bir yapı biçimindedir. Bütün bunlar 

yapılırken temel ilke olarak ortaya konulan; kitlelerin, daha önce toplumsal işbölümü 

tarafından kendilerine kapatılmış olan alanlara katılımının sağlanmasıdır. Bu, işyeri 

124 

Harding, P.; Lenin’s Political Thougt; C.2 (Londra: Macmillan, 1981), s.235 

125 

Marx, Karl; “Fransa’da İç Savaş”, Paris Komünü Üzerine, Çev. K. Somer, Sol Yay., 1977, zik. 

Gülnur Sayran, s.63 

126 

Savran, Gülnur; “Marx’ın Düşüncesinde Demokrasi: Siyasetin Eleştirisi”, Onbirinci Tez Kitap 

Dizisi, S.6, Haziran 1987, s.60 

127 A.g.m., s.61

ve mahalle düzeyinde başlayıp toplumsal bütüne ilişkin kararlara uzanan bir 

zincirleme karar mekanizmasının işletilmesi anlamını taşır. 

2. İdeolojilerde Kooperasyon 

19. Asırda fertlere ve cemiyete karşı sorumsuz bir şekilde gelişen kapitalizm, 

alt sınıflar ve orta sınıfların aleyhine bir gelişme göstermiştir. Batılı ülkelerde, 

özellikle de Sanayi inkılabının başladığı İngiliz cemiyetinde, her devirde kalabalık bir 

orta sınıfın mevcudiyetini görmekteyiz. Siyasi, sosyal, ekonomik buhranlar karşısında 

orta sınıflar yerine göre alt, yerine göre de üst sınıflarla işbirliği yaparak buhranların 

şiddetini azaltmak veya buhranları bertaraf etmek için önemli roller ifa etmişlerdir. 

Alt sınıfa mensup gruplarla kader birliği yaparak, hükümetlere ve kapitalist sınıfa 

karşı, kudretli baskı grupları meydana getirmişlerdir. 128 Bu tip işbirlikleri neticesinde 

ilk defa medeni hakların (serbest mukavele, işten ayrılma…) elde edilmesi mümkün 

olmuştur. Seçme, seçilme gibi siyasi hakların elde edilmesiyle de parlamentolarda söz 

sahibi olunmuştur. 

Benzeri gelişmeler ve elde edilen haklar neticesinde, cemiyetlere yeni bir şekil 

verilmesi fikri, her yerde kuvvetle hissedilmeye başlandı. Böylelikle kapitalizmin 

ıslahı fikirleri yanında sosyalist ve kooperatist cemiyet fikirleri birer kurtuluş reçetesi 

ve hümanist bir cemiyetin tek biçimi olarak görülmeye başlandı. 

Modern işbölümü ve sanayi işletmelerinde kapasitelerin büyümesi, mesleki 

farklılıkları artırarak, bölünmeleri çoğaltarak, gerek çalışanlar arasındaki ve gerekse 

işverenle temasları asgariye indirmek suretiyle olumsuzluklar getirmişti. İşbölümünün 

gelişmesi ile eski usta tipinin yerini patron tipine bıraktığını, lonca düzenindeki, 

çalıştıranlar ve çalışan arasındaki manevi bağların ortadan kalktığını, aradaki sosyal 

mesafenin çok fazla büyüdüğünü görmekteyiz. 

Aynı zamanda süratle değişen ve büyüyen ekonomik yapıda sosyal 

problemlerin ölçeği ve yoğunluğu artmıştı. Bu problemlerle mücadele etmenin 

mümkün yolları hakkında bilgi düzeyi ve bununla birlikte, bu bilgiye sahip olanların, 

sosyal sorumluluk duygusunun arttığını görmekteyiz. Bunlar laissez-faire 

128 

Enis Öksüz; Gelişme Sosyolojisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Ünv. Sosyal Bil. Enst., 


doktrinleriyle yetişen bir neslin, sistematik olarak, modern kollektivizmin temellerini 

atması gerektiği düşüncesine destek oluşturan baskılara neden oldular. 129 

Bu dönemde "bazı insanlarda kendiliğinden bazılarında içtimai hareketlerin 

zoru ile emeğin, fertten başka bir kuvvet tarafından kullanılabilmesi" 130 düşüncesi 

belirmiş, bu da iki ayrı gelişmeye neden olmuştur: 131 

1- Emeğin siyasi hakimiyet sahibi kollektivite tarafından ve kollektivite için 

kullanılması. 

2- Emeğin siyasi hakimiyet dışında hür ve muhtar olarak kendiliklerinden 

birleşen insanların kollektivitesi, kooperasyonu tarafından kullanılması. 

2.1. Sosyalist İdeolojide Kooperasyon 

19. Yüzyılın başlarından itibaren Robert Owen (1771-1858), C. Fourier (1772- 

18379, Louis Blanc (1811-1886) gibi fikir ve aksiyon adamları tarafından ortaya 

atılmaya başlanan sosyalist doktrinler, kısa bir müddet içinde sosyalist hareketlerin 

meydana çıkmasına ve değişik sosyal siyasetlerin takip edilmesine yol açmıştır. 

Sosyalist hareketler bilhassa Marx’ın ilmi sosyalizm adını verdiği doktrini ortaya 

koymaya başlamasıyla yoğunluk kazanmıştır. 19. Yüzyılın ilk yarısında ütopik 

sosyalizm anlayışının söz konusu olduğunu görmekteyiz. Bu dönem, aynı zamanda, 

yaşanan üretim ve servet artışlarındaki patlamaya karşın, bunun bir kesimin elinde 

toplanmasına şahit olduğumuz, dolayısıyla gelirin adaletsiz dağılımının had safhada 

olduğu, gıda ve diğer maliyetlerin yükseldiği, işsizlik ve açlıktan ölme korkusunun 

yaygınlaştığı, insanların sefalete mahkum olduğu bir ortam söz konusudur. Ütopist 

sosyalistler adı verilen bir grup yazar bu durumlara dikkat çekmişlerdir. Onlara göre 

üretimin ve gelir dağılımının düzeltilmesi başta gelen çözüm yoludur, bunun için de 

bazı alternatif sistemler geliştirilmek zorundadır. Fransız ihtilalinin ilkelerinden 

hareketle eşitlik esasına dayalı bir iktisadi düzenin kurulmasını arzulamışlardır. 

İlk sosyalistler emek kooperatiflerini düşünce sistemlerinde model 

almışlardır. Emek kooperatifleri işgücünü toplu olarak değerlendirmek ve 

müteşebbise giden karı kendilerine yöneltmek için işçiler tarafından kurulmuştur. 

Sonradan bunlar işletme haline getirilmiştir. Emek kooperatifinin niteliği, işçi-ortak 

129 Deane, Phyllis; İlk Sanayi İnkılabı, s.205 

130 Fındıkoğlu, Z.Fahri; Türkiye'de Kooperatifçilik (Tatbiki Sosyoloji Denemesi), İstanbul Ünv. Yay., 

No:537, İstanbul-1953, s.110 

131 A.g.e., s.110

özdeşliğidir. İşçiler kurdukları kooperatif işletmede hem ortak, hem de aynı 

işletmenin işçisi durumundadır. 132 

2.1.1. Robert Owen 

Kooperatifçi sosyalist bir ekonomist olan R. Owen, toplumun küçük, kendi 

kendine yeter sosyalist komüniteler (topluluk) kurmak suretiyle yeniden 

düzenlenebileceğini düşünmüştür. 133 Maddi şartları geliştirilirse insandaki aç 

gözlülük, haset gibi sosyal eğilimlere aykırı vasıfların yok edilebileceğine 

inanıyordu. Ona göre, kişinin bireysel mutluluğu, ancak çevresindeki herkesin 

mutluluğunu artırıp devam ettirmek için etkin bir şekilde çalıştığı oranda artan ve 

devam eden bir duygudur. 134 Sınıfsız, ferdi mülkiyetsiz, refah ve saadet içinde 

yaşayan bir kooperatif cemaat düşüncesi ve bunun bütün insanlığı kaplaması idealini 

taşımıştır. İmtiyazlı sınıfta yer alanların, toplumun genel mutluluğunu isteyenlerle 

işbirliğinde herkesin olduğu kadar kendilerinin de çıkarının bulunduğu 

düşüncesindedir. Çünkü Owen’a göre, ülkelerde ihtilaller yaşanmadan, varolan şeyler 

alt üst edilmeden başarılabilecek yegane çare bu karşılıklı işbirliğine girme 

durumudur. 135 Mevcut din, aile ve para müesseseleri bu idealin gerçekleşmesine 

engeldir. Kurulacak cemaatde, akli bir din egemen olacak ve adaletsizlik aracı olan 

para yerine çalışanlara emek bonoları verilecektir. 136 İlk kooperatifi, 1824’te “Londra 

Kooperatif Tasarruf Şirketi” adında Londra’da kuran Owen, sonrasında, daha pek çok 

şehirde, kooperatif şirketi kurdu. Bunlarla da yetinmeyip Amerika’ya giderek, hayal 

ettiği cemaat hayatını kurmak üzere kendi servetiyle satın aldığı otuz bin dönümlük 

arazide 900 kişilik bir topluluğu bir araya getirdi. Komün niteliği taşıyan 

organizasyonda atelyeler, evler, ortak mutfak ve yemek salonları, kitaplık ve mezbaha 

bulunmaktaydı. Owen’in “Eşitlik Topluluğu” dediği bu denemeler İngiltere’de ve 

ABD’nde başarısızlıkla sonuçlandı. 

2.1.2. William Thomson 

Owen’in izleyicilerinden William Thomson; işçinin eserinden daha çok 

faydalanabileceği işletme şekilleri düşünmüş ve kooperatifleri geliştirmiştir. İşçiye 

132 

Yalçıntaş Nevzat, Tuna Orhan; Sosyal Siyaset, Filiz Kitapevi, İstanbul-1997, s.227 

133 

A.g.e., s.179 

134 

Owen, Robert; Yeni Toplum Görüşü, Yapı Kredi Yay., Der. ve Çev.: Doğan Şahiner, İstanbul- 

1995, s.13 

135 

Fındıkoğlu, Z.Fahri; Türkiye'de Kooperatifçilik, s.21 

136 

Safa, Peyami; Sosyalizm, Ötüken Yay., İstanbul-1966, s.24

hedef çizdiği ünlü cümlesi şuydu: “Tanımadığınız biri için çalışmaktansa, birbiriniz 

için çalışınız”. 137 

2.1.3. C. Foruier 

C. Foruier adlı Fransız sosyalisti, Owen gibi burjuvazi kesiminin temsilcisi 

durumundayken kooperatist ve sosyalist fikirlerin geliştiricisi olmuştur. “Falanj” adını 

verdiği müşterek atölyeler ve iskan mıntıkaları tesislerinin kurulmasını öngörüyor, 

bunların müşterek mülkiyete dayanan hayatın üstünlüğünü dünyaya tanıtacağına 

inanıyordu. Üyelerin üretimde ve tüketimde kooperatifler yoluyla işbirliği yaptığı bir 

düzenlemeyi içermekte; diğer yönüyle de hem üretim hem de tüketim kooperatifi 

niteliğinde olan bütünleşmiş bir kooperatif niteliğini taşıyordu. 138 Her falanj kendisini 

vücuda getirenler arasında “Tam bir işbirliği” esasına dayanır. Gerçekte bir ortaklık 

ve kooperatif niteliği taşımaktadır. Hisse sahibi ortaklardan vücuda gelmiş, bizzat 

üretim yapan, tüketim ihtiyaçlarını karşılayan ve kendi kendine yeterli bir örgüt 

özelliğine sahiptir. Yapılacak olan günlük faaliyetler saatleriyle tespit edilmiş, yedi 

kişiden oluşan gruplar oluşturularak bunların, birbirlerinin işlerini değiştirmeli şekilde 

zevkle yapabilecekleri çalışma usulleri düzenlenmiştir. 139 Amerika da dahil olmak 

üzere pek çok falanjlar kurulmuş, denenmiş anacak başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 

Böylelikle falanj fikri, yalnız teoride değil, aynı zamanda uygulamada da 

kooperatifçiliğe dayanan sosyalizm cereyanının doğmasına neden olmuştur. 

2.1.4. Louis Blanc 

Louis Blanc; İktisadi kötülüklerin hep rekabetten geldiğine inanır. İşçinin 

sefaleti, ahlak düşüklüğü, cinayetlerin artması, fuhuş…v.b. hep rekabet yüzündendir. 

Rekabeti ortadan kaldırmak için ortaklık üzerine kurulu bir iktisadi rejim tesis etmek 

gerekir. Bir işçi üretim şirketi şeklinde “Sosyal Atölye” tasavvur eder ve burada aynı 

zanaate mensup işçileri gruplandırır. Sosyal atölyeler bir çeşit üretim kooperatifidir. 

Blanc’a göre, bütün ana üretim dallarında bunlar kurulmalı ve devlet, kuruluş için 

gerekli olan ilk sermayeyi sağlamalıdır. Böylelikle kooperatifçi sosyalizmle devlet 

sosyalizmini birleştirmiştir. 

138 

Güven H. Sami; Endüstriyel İşçi Kooperatifleri (Kuramı ve Sosyal Politikası), TÜDAV Yay., 

Bursa-1994, s.29 

139 

Fındıkoğlu, Z.Fahri; Kooperasyon Sosyolojisi, s.62

2.1.5. Hristiyan Sosyalistler 

Ludlow, Kingsley, Maurice gibi Hristiyan sosyalist kooperatifçilere göre ise; 

toplum düzenindeki tüm aksaklıkların ve olumsuzlukların nedeni insanın 

bencilliğinde aranmalıdır ve bu durum yıkıcı etkiye sahip serbest yarışmaya neden 

olmaktadır. Tarihteki büyük girişimler yarışmayla değil, insanların işbirliğiyle 

gerçekleşmiştir. Böylelikle salt kooperatifçilik ilkesiyle hem ekonomik ve toplumsal 

düzen yeniden kurulabilir; hem de Hristiyanlığa uygun bir yöntemle bu 

gerçekleştirilmiş olacaktır. 

2.1.6. İhtilalci Sosyalistler 

Diğer bir sosyalist anlayış olarak ifade edebileceğimiz ihtilalci sosyalizmde 

ise, 1841 tarihinde Marx ve Engels tarafından ilan edilen komünist Manifesto’nun 

etkilerini görürüz. Bu beyanname ile bütün dünya işçileri birleşmeye çağrılıyor ve 

birleşen işçilerin ihtilal yolu ile kapitalist iktisadi düzene son vermeleri arzusu dile 

getiriliyordu. Marx ve arkadaşları 1864’te “Birinci İşçi Enternasyonal”’ini kurdular. 

Uluslar arası ihtilalci işçi cemiyeti niteliğindeki bu teşekkül, 1876 yılına kadar 

etkinliğini sürdürebilmiştir. 1880 yılında ise Avrupa’daki sosyalist partiler birleşerek 

“İkinci Enternasyonal”’i kurmuşlardır. 

2.1.7. Demokratik Sosyalistler 

Kapitalist iktisadi sistemin düzeltilemez çelişkiler üzerine kurulu olduğundan 

ve kötülüklerin üreticisi bir düzeni içerdiğinden hareketle, bu sistemin ihtilal 

metotlarıyla tamamen tasfiye edilmesini ileri süren ihtilalci sosyalizmden tamamen 

farklı olarak da, demokratik sosyalizm hareketlerine şahit olmaktayız. Bunlar, iktidara 

meşru vasıtaları kullanarak ve seçim yolu ile gelerek sosyal sorunları gidereceklerine 

inanmaktadırlar. Demokratik sosyalizm, özellikle 1. Dünya Savaşı’ndan sonra önem 

kazanmış, tamamıyla kapitalist iktisadi bir sistemle topyekün bir kollektivizm 

arasında bir yerde ifade bulmuştur. 140 

2.2. Liberal İdeolojide Kooperasyon 

Liberal paradigmada siyasal etkinliğin temel birimi, devlete karşı hukuksal 

güvenceleri olan bireydir; çıkarların ifade ve bütünleştirilerek temsil edilmesinin ana 

mekanizmalarını ise, çıkar grupları ve siyasal partiler oluşturur. Liberal modelde 

ekonomi devletten ayrı tutulur ve devlete göre daha önemli ve birincil sayıldığı bir 

140 Yalçıntaş Nevzat, Tuna Orhan; A.g.e., s.185

yapı arz eder. 141 Birey toplumda en değerli ve temel varlıktır. Birey dışında toplum, 

halk, devlet, millet gibi bütünler hiçbir zaman bireyin üstünde kabul edilemezler. 

Birey hiçbir koolektiviteye feda edilemez. Birey somut bir varlık, toplum ise soyut bir 

gerçektir. 142 Liberal toplum modelinin bireyi temel birim ya da birinci kategori olarak 

kabul etmesine karşılık, korporatizm, bir yandan bireyciliği, toplumu atomize eden bir 

eğilim saymakta, diğer yandan toplumsal organizmanın dengesine, yaşama imkanına 

yıkıcı bir etki yaptığını ileri sürmektedir. 143 

Sosyal konuma dayalı toplumdan sözleşme toplumuna geçiş süreci anonim 

bireylerin sosyal konumlarından bağımsız olarak girdikleri ilişkileri içermektedir. 

İnsanlar arasındaki ilişkilerin belirleyici olduğu bir toplumdan, sözleşmeye dayanan, 

insanlarla nesneler arasındaki ilişkilerin belirleyici olduğu bir topluma geçişte 19. 

yüzyıl çok özel bir öneme sahiptir. 144 Liberal paradigmada toplum, bireylerin 

toplamından ibarettir, kamu yararı da, piyasa mekanizmasının görünmez bir el 

işleyişiyle sağladığı düzen sayesinde, bireylerin olabildiğince bilgili ve bilinçli bir 

şekilde kendi öz çıkarlarının peşinden koşmalarıyla gerçekleşecektir. Toplumun 

ekonomik kurumlarının ve genel düzeninin kendiliğinden ve eksiksiz bir biçimde 

işleyeceğine inanan liberal teorisyenlerden A.Smith, hükümetlerin müdahalelerini 

yarasız ve hatta zararlı bulduğunu belirtmiştir. Bu anlamda devlet, işçi-işveren 

ilişkileri de dahil olmak üzere her düzeydeki ilişkileri özel alanda görmeli ve ona göre 

hareket etmelidir. Toplum zararına olabilecek eylem ve faaliyetlerin önünün alınması 

ise, Smith’e göre iki şekilde mümkündür: eylemde bulunanların yalnız kişisel çıkar 

dürtüsüyle hareket etmemesi ve bu şekilde hareket edenlerin rekabet yolu ile adalet 

çerçevesinin içine çekilmesi. 145 Korporatistlere göre, bu, asla gerçekleşemeyecek bir 

durumdur. Burada liberal ideolojinin reddinin aslında riske karşı bir tutum almadan ve 

realiteyi öne çıkararak teorinin bulanıklığına teslim olmama, bunu red etme tutumu 

söz konusudur. 

Sınıfsal anlamda da sınıfların varlığının ya da en azından mücadele ve 

savaşlarının, belli bir toplumsal sistemin korunup sürdürülmesini iddia eden 

korporatistler, liberal modelde, anarşik bir eğilimin içkin olduğu yönündeki Marksist 

eleştiriyle paralellik gösterir. 

141 

Parla, Taha; Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İletişim Yay., 3. Baskı, 


142 

Aktan, C. Can; 21.Yüzyıl İçin Yeni Toplumsal Sözleşme, T Yay., İzmir-1997, s.3 

143 

Parla, Taha; s93 

144 

Ayşe BUĞRA, İktisatçılar Ve İnsanlar, İletişim Yay., İstanbul-1995, 243 

145 

Talas, Cahit; Toplumsal Politika, İmge Kitabevi, 4.Baskı, Ankara-1995, s.88

Kooepratiflerin tıpkı bir şirket gibi tasarruflar toplayıp kar dağıtan bir kuruluş 

olarak algılanması eleştiriye uğramıştır. Buradan hareketle bir “üretici despotizmi” 

yarattığı, burjuvanın siyasi, hukuki yapıyı da ele geçirerek, toplumda, başta tüketiciler 

olmak üzere yoksunluk içinde bulunan ve rekabet etme şansları bulunmayan kişilere 

savunma şansı bırakmadığı sıkça dile getirilen bir husustur. Nitekim ünlü 

kooperatifçilerden Gide liberalizmin şirketi temel ünite kabul eden, karı tek amaç 

gören liberal anlayışın karşısına kooperatif hareketi koyarak; 146 ”İster doğrudan 

doğruya fabrikalar koymak yoluyla, ister işçilerin kara katılması yoluyla olsun” 

kooperatifleşmenin iktisadi örgütlenmeyi yavaş yavaş değiştirerek “tüketicilerin 

egemenliği” diye adlandırdığı yeni bir rejimin tanımını yapmıştır. Liberalizmin 

niteliklerine vurgu yaparak da; ”... Karların ortadan kalkacağı ve her şeyin artık 

kazanç elde etmek için değil, gereksinmeleri karşılamak için yapılacağı yeni bir 

rejim” ifadesinde bulunmaktadır. 

2.3. Kooperasyon ve Kooperatist İdeoloji 

2.3.1. Kooperatist Hareketler 

Kooperasyon hareketi büyük sanayinin beşiği olan İngiltere’de başlamıştır. 

Buradan Fransa’ya, Almanya’ya ve diğer batılı ülkelere geçmiştir. Örneğin Rochdale 

prensipleri 1850’den sonra İsviçre’de semere vermiştir. 19. yüzyıl Avrupası, yer yer 

işçiler, bazı yerlerde çiftçiler ve zanaatkarlar için aranan yardımcı adımlara şahit 

olurken yine yer yer, liberalizm ve sosyalizm cereyanları arasında barıştırıcı rolünü 

oynamak isteyen çeşitli kooperasyon hareketlerine neden oldu. 

19. asırda kapitalizmin meydana getirdiği sefalet ve buhranlara karşı, din 

adamları, halk önderleri, bilim adamları, yöneticiler pek çok kimse çare aramakta ve 

tedbirler ortaya koymak için gayret göstermekteydiler. Sosyalist ve komünist 

hareketlerin yanında kooperatist hareketler de yine bu asrın ürünü olarak ortaya 

çıkmıştır. Bu dönemde “kurtuluş çaresi” arayan pek çok aydının çözüm yolu olarak 

işçilerin ve fakirlerin kooperatifler etrafında toplanması yöntemini ortaya attıklarının 

görüyoruz. Liberal ekonomi sektörü karşısında üretim kooperatizmi(falanjlar) 

vasıtasıyla durdurulabileceğini söyleyen C. Fourier’in; dini ve mistik çehresi bulunan 

kollektif üretim taraftarı Bucher’in; bir çeşit devlet sosyalizmi de sayılan işçi üretim 

organizasyonu taraftarı l. Blanc’ın; çalışan sınıfının çalıştıranların istismarından 

146 Brizon, Pierre; A.g.e., s.568-569

kurtulabilmek için sefalet sebeplerini iyi bilmediklerinden, dolayısıyla bunların emek 

ve tasarruflarının kendilerine hizmet edecek şekilde birleştirilmesi gerektiği 

hususunda yaptığı çalışmalarla ün kazanan ve ilk defa “cooperation” kelimesini 

kullanan R. Owen’in çalışmaları burada zikredilebilir. Özellikle kendilerine 

Rochale’in “Halksever Öncüleri” adını veren Manchester’ın yirmi sekiz dokuma 

işçisinin birer sterlin ortaklık sermayesi ile bir araya gelerek 1844’te kurdukları 

tüketim kooperatifinin başarılı çalışmaları, bunun etkileri ve taklidi yoluyla 

kooperatifçiliğin hızlı bir şekilde gelişmesini temin etmiştir. 147 Bunu takip eden 

yıllarda ise zirai alanda kooperasyon fikirleri ve uygulamaları yaygınlık kazanmıştır. 

İlk üretim kooperatifi 1831’de Fransa’da Buchez tarafından; ilk tüketim kooperatifi 

1844’de İngiltere’de Rochdale, ilk kredi kooperatifi 1849’da Prusya’da Raiffeisen 

tarafından kurulmuştur. 148 Kooperatifleşmeler başlangıçta aracıları ortadan kaldırmak 

amacı taşıyan iktisadi birleşmeler olarak ortaya çıkmışlardır. Liberal piyasa ekonomi 

şartları altında, ekonomik birimlerin, özellikle zayıf veya yetersiz kaldıkları 

durumlarda, bir dayanışma yolu ile işbirliği yapmaları, mali ve ekonomik güçlerini bir 

araya getirerek , ekonomik faaliyetlerde bulunmaları ise, kooperatif organizasyonların 

ortaya çıkmasına imkan tanımaktadır. 149 Böylelikle, özellikle Batılı gelişmiş piyasa 

ekonomileri açısından, ekonomide fiyat ve üretim istikrarı yaratan, böylece 

sanayileşmeye de dolaylı yoldan destek veren kooperatiflere, yardımcı işletme olarak 

bakma eğilimi hakimdir. 

Fransız kooperatifleşmesi üzerinde derin etkileri olan Nimes Okulu’nun 

görüşlerine göre: 150 ”1- Kooperatiflerin temel amacı, kazanç bölüşmek değil, yeni bir 

iktisadi ve toplumsal rejimin gittikçe ilerleyen örgütlenişi olmalıdır. 2- Bu yüzden de, 

kooperatifler o ölümcül yalnızlıktan sıyrılmalı, direnişçi bir bütün içinde bir araya 

gelmelidirler.” Dönemin yeni düzen arayışları ve buna bağlı olarak devrimci fikirleri 

içinde kooperatiflerin yeri belirsiz olmakla birlikte bazen yeni düzenin öncüsü rolünü 

üstlendiği, bazen de kooperatiften yola çıkarak tüm toplumu kooperatif bir tasavvur 

olarak görme eğiliminin belirdiğini gözlemlemekteyiz. Nitekim Nimes Okulu 

temsilcilerinden birisi “Kooperatifler ülkedeki alet ve avadanlıklara sahip olduğu 

zaman, işçi sınıfının üretim araçlarının mülkiyetinin elde edilmesi yolundaki düşü de 

147 Öksüz, Enis; A.g.m., s.331 

148 Brizon, P.; A.g.e., s.553 

149 Kıvanç, Cemil; “Kooperatifçiliğin Ekonomik Teorisi”, Fındıkoğlu Armağanı, İstanbul Ünv. İktisat 

Fak. Yay., İstanbul-1977, s.329 

150 A.g.e., s.563

gerçekleşmiş bulunacaktır; böylece kooperatifçiliğin ülküsü kollektivizminkiyle 

birleşecektir” diyordu. 151 Fransa’da 1904’de, altı yüz bin üyeyi bir araya getiren 1680 

tüketim kooperatifi vardı. Bu kooperatifler bölgesel ve ulusal federasyonlar şeklinde 

örgütlenmişlerdi. Bunun yanında kendilerini sosyalist olarak nitelendiren 

kooperatiflerin varlığını görmekteyiz. Bu kooperatiflerin amacı toplumda dönüşüm 

yaratmak ve ücretliliği kaldırmak için el birliği yapmaktır. Bununla yetinmeyip ; 

“proleteryanın sonsuz sefaletini azaltmakla yetinmezler... siyasal işçi hareketi ile 

kooperatif hareket uzlaşalı beri, sosyalist kooperatifler, kazançlarının bir kısmını 

sosyalist propaganda sandığına aktarmakta, grevlere yardım etmekte, işçi üretim 

kooperatiflerini desteklemektedir... İşsizlik, hastalık, ölüm durumlarında yardımlar, 

tasarruf sandıkları, siyasal ve sendikal toplantı salonları, bedelsiz tıbbi hizmetler, 

kitaplık vb.” 152 konularda da işbirliğine ve etkinliğe yönelmişlerdir. 

İngiltere’de öncelikle oluşturulan kooperatiflerin Kooperatifler Birliği adında 

bir arada toplandığını, kooperatif eğitim ve öğretimi ile ilgili bir kooperatif kolejinin 

kurulduğunu görmekteyiz. Sonrasında ise kooperatifler Birliğinin mevzuatın 

değiştirilmesi, yenilerinin eklenmesi gibi amaçlarla parlamento düzeyinde güç 

oluşturmak amacıyla, kendi içinde bir kooperatif partisinin kuruluşunu 

gerçekleştirmiştir. 

Kooperatifçilik hareketi adeta bir moda şeklinde 19.yy dan itibaren tüm 

Avrupa ülkelerine ve dünyaya yayılmıştır. Bugün için de şunu söyleyebiliriz ki 

kooperatifçilik hareketi dünyada 5 kıtaya yayılmış evrensel bir harekettir ve gelişmiş, 

gelişmekte olan ve gelişmemiş bütün ülkelerde bulunmaktadır. Ayrıca bir diğer 

özelliği de, sosyalist, kapitalist ve üçüncü dünya olmak üzere bütün ülkelerde var 

olmasıdır. 153 

2.3.2. Korporatizm 

Bir devlet teorisi olarak korporatif devlet görüşü, 19. ve 20. yüzyılda üzerinde 

durulan bir teori olmuştur. Korporatizm, özel mülkiyet ve girişimin önceliği ilkesine 

dayanan kapitalist üretim tarzının egemen olduğu bir toplumu varsayan düşünce 

sistemine ve bir dizi kuruma işaret eder. Mahiyeti itibarıyla anti-sosyalist ve anti- 

Marksisttir. Aynı zamanda felsefesi, siyaset ve iktisat anlayışı bakımından anti- 

151 A.g.e., s.564 

152 Brizon, P.; A.g.e., s.567 

153 Çetin,Muharrem; "Kooperatiflerin Başarısında Halkla ilişkilerin Rolü", 1993 Kooperatifçilik 

Yıllığı, Türk Kooperatif Kurumu Yayınları, No:84, Ankara-1994, s.215

liberaldir; ancak anti-kapitalist değildir. ”İki dünya savaşı arası korporatist 

kuramcıların bir üçüncü yol olarak vaftiz ettikleri korporatizmin iki alt türü ayırt 

edilebilir: dayanışmacı (solidarist) korporatizm ve faşist korporatizm.” 154 Bu anlamda 

Parla’ya göre kapitalizmin bir türevi durumundadır. Kapitalizmin bunalımlarının; 

birikim ve bölüşüm bunalımının bir sonucu olarak tekelci kapitalizmin yeni rasyoneli 

olarak liberalizmin yerine, onun ıslah edilmiş, gözden geçirilmiş sayabileceğimiz 

biçimi olarak ortaya konulduğu düşüncesindedir. Ayferi Göze korporatizmin, iki 

farklı anlamı içerdiğine işaret etmektedir: Geniş anlamda; kapitalist ekonomi içinde, 

bu sistemin aksayan yanlarını düzeltmek, bu sistemin yol açtığı suistimalleri önlemek 

amacıyla, işçiler ve iş verenler arasında işbirliğini organize eden ekonomik bir 

sistemdir. Dar anlamda ise, korporatizm, korporasyonlara dayanan bir ekonomi 

sistemi olarak tarif edilmiştir. 155 Bir toplum ve ekonomi modeli sunan korporatizm, 

toplumu birbirine karşılıklı bağımlı ve işlevsel açıdan birbirini tamamlayan 

parçalardan oluşan, organik ve kendi içinde uyumlu bir bütün olarak görür. Temel 

birimler, toplumun molekülleri olan; meslek grupları ve bunların örgütleri, yani 

korporasyonlardır. 156 Siyasi bakımdan, korporatif temsil sitemini öngörür. Dikey 

biçimde örgütlenmiş korporasyonlar alttan yukarı temsilcilerini gönderme suretiyle 

oluşacak korporatif meclis de temsilci bulundurabilecektir. Bunu yanında ikili bir 

yapıyı kabul eden siyasal sistemler de söz konusudur. Bu durumda bireylerin siyasi 

görüş ve inançlarının ve genel menfaatin siyasi partiler aracılığıyla temsil edilmesi, 

diğer yandan sosyal teşekküllerin menfaatlerinin de, korporatif temsil sitemi ile temsil 

olunacağı kabul edilmektedir. Ancak siyasi partiden kastedilen tek partili bir siyasi 

sistemdir. 

Korporasyonun nasıl bir sosyal teşekkül olduğu konusunda; korporasyonun, 

ekonomik fonksiyonlarla ve mesleki faaliyetlerle ilgili bir sosyal teşekkül olarak 

değerlendirildiği veya bunların dışındaki herhangi bir sosyal fonksiyon, sosyal hizmet 

veya faaliyet ile ilgili olarak kurulan teşekküllerin de, korporasyonların kapsamı içine 

sokulduğu görülmektedir. 157 Bundan hareketle çok daha esnek ve geniş bir tanıma 

ulaşan Göze korporasyonu şu şekilde tarif etmektedir: “Aynı sosyal ve ekonomik 

fonksiyonu ifa eden kimselerin meydana getirdikleri teşekkül.” 158 

154 Parla, Taha; A.g.e., s.90 

155 Göze, Ayferi; A.g.e., s.14 

156 Parla, Taha; A.g.e., s.93 

157 Göze, Ayferi; A.g.e., s.15 

158 A.g.e., s.16

Korporatif devlet görüşünde, fert için önemli olan hakları değil, görevleridir. 

Fertler ifa ettikleri fonksiyonlar dolayısıyla sosyal teşekküllere, bunlar aracılığıyla da 

devlet içindeki yerlerini elde edecekleri kabul edilir. Hiyerarşik olduğu kadar, organik 

bir toplum tasavvuru söz konusu olmaktadır. Toplum bir vücut, bir bütün ve ana 

birimdir; sosyal teşekküller bu biyolojik bütünün çeşitli görevlerini yerine getiren 

organlardır. Fertler de bu organlar içinde bu bütüne entegre olmuş, bütün içinde 

erimiş, bu bütüne karışmış atomlardır. 

1.Dünya Savaşı’ndan sonra bu sistemin dayandığı temel prensipleri ortaya 

koyan ve bu sistemi uygulayan ilk devlet İtalya olmuştur. Portekiz, Avusturya ve 

İspanya ise ekonomik ve siyasi yapılarını, bunu örnek alarak, düzenlemeye çalışmış 

diğer ülkelerdendir. İtalya’da korporatif ekonomi sistemi, tedrici olarak, iki aşamada 

kurulmuştur: 1922-33 yılları arasında faşist sendikalizm, 1934’den sonra 

korporasyonların kurulduğu safha. 159 Faşizm bir anlamda red edişin ideolojisidir; 

parlementer ve liberal demokrasinin, sosyalizmin, marksizmin, sınıf mücadelelerinin 

reddi. Muusolini’ye göre; “Devletin dışında ne zümreler vardır, ne de fertler. Faşist 

devlet bir kudret ve hakimiyet iradesidir.” 160 

Korporatizm uygulamasının görüldüğü ya da denendiği bir diğer ülke de 

Sovyetler birliği olmuştur. Sovyet endüstrileşme yöntemi, her şeyden önce, yüksek bir 

sanayileşme hızı ile tarımın kollektifleştirilmesi, bireysel köylü topraklarının büyük 

boyutlu kooperatif ya da çiftlikler biçiminde birleştirilmesi yönünde bir hareketle el 

ele gitmesi öngörülmüştür. 161 Lenin’in ilkesi endüstriyel işçi sınıfı ile köylüler 

arasında sıkı bir iş birliği kurmak ve yürütmek olmuştu. Sovyet politikasının ana 

amacına uygun olarak da, gıda üretimini artırarak, kendi kendine yeterli bir tarım 

ülkesi haline gelmek hedefleniyordu. Bunun yanında, siyasi bir araç olarak, 

sosyalizmin daha kolay inşe edilmesi ve sürdürülmesi için, kırsal yapınnın öncelikli 

durumuna eğilinmiş olunuyordu. 162 Kolektif çiftliklerin kağıt üzerindeki kooperatif ve 

demokratik yapısı (yönetim üyeler tarafından seçiliyordu ve üyelere karşı 

sorumluydu), yönetimin yerel parti örgütü tarafından atanmasıyla yok edilmişti. 

Çiftlik; ekim, kullanılacak arazi, ineklerin sayısı, planlanmış ürünlerin miktarına 

159 

A.g.e., s.111 

160 

Gallo, Max; “Faşist İdeoloji”, İlimler ve İdeolojiler, Çev: Fahrettin Arslan, Ümran Yay., Ankara- 

1971, s.172 

161 

Dobb,M.; A.g.e., s.133 

162 

Laird, Betty; D., Roy; Soviet Communism and Agrarian Revolotion, Penquin Books, USA-1970, 

s.37

kadar uyulması zorunlu direktiflere tabiydi. Ayrıca ücretleri güvence altına alınmış 

devlet işletmelerindeki işçilerden bahsetmek gerekir. 163 

163 

Nove, Alec, Uygulanabilir Bir Sosyalizmin İktisadı, Çev.: Osman Akınhay, Belge Yayınları, 


III.BÖLÜM: TÜRK KÜLTÜR TARİHİNDE ve SOSYAL 

DÜŞÜNCESİNDE KOOPERASYON ANLAYIŞI 

1. Türk Kültür Tarihinde Kooperasyon 

1.1. Gözetme İlkesi 

İslamiyet öncesi Türk toplumunda otoriteyi elinde bulunduran veya yönetici 

durumundaki kişinin halkını doyurması mükellefiyeti şeklinde beliren geleneksel 

ideolojiyi Türkdoğan, “gözetme” ilkesi olarak belirlemektedir. Göçebe Türk 

toplumlarında açların doyurulması, yoksulların giydirilmesi, malların yağma edilmesi 

gibi gelenekler zenginlik kavramının belirli kişi veya kişilerde toplanması yerine, 

yaygınlık kazanması amacını güder. 164 Kıyı Amerika yerlilerinde görülen potlaç 

geleneğine benzer şekilde Türkler’de görülen “şölen” ya da “toy” geleneğinde varını 

yoğunu yağma ettiren bir kimse aynı zamanda saygınlık, itibar kazanan kimsedir. 

Ziya Gökalp’e göre bu törenler sırasında, ziyafeti çeken kişinin mallarını bir araya 

toplaması gerekir. Törenin üç safhası vardır: İlkin konukların önüne yiyecek içecek 

koyulduğu gibi, meydana da fazla miktarda kazanlar yığılır. Şöleni yapan adam, 

klanın bütün fertlerini, davetlileri yedirip içirip giydirdikten sonra, meydandaki 

yiyecekleri, giyecekleri, kazanları, yorganları toplayıp götürmelerini, bir anlamda 

yağmalamalarını talep eder. Karşı taraf kendi klanından ibarettir ve onlardan da bu 

ziyafete karşılık vermeleri beklenir. Böylece oluşan Türk kültür değerler sistemine 

göre, itibar tayin eden ne zenginlik ne de güçtür, tersine servetini, kazandıklarını 

halkına dağıtma davranış biçimidir. Böylelikle de yönetenler ile yönetilenler, 

zenginler ile yoksullar arasındaki eşitsizlikler azaltılmaya, servetin toplumda 

yaygınlık kazanmasına hizmet edilmiş,derin tabakalaşma farklarının da önlenmesi 

amaçlanmıştır. 

Ziya Gökalp’e göre Türkler’de başlangıçta belirgin bir şekilde mevcut olan 

demokratik olarak nitelenebilecek yapı, potlaç (şölen) adı verilen olguya bağlı olarak 

dönüşüme uğramıştır. Ona göre potlaç, klanın ortak inanç sistemi olan totemin 

ferdileşmesine 165 , bu da yaygın bir vaziyette, sosyal dokuya içkinleşmiş otoritenin 

ferdileşmesini sağlar ki, demokrasiden aristokrasiye geçiş böyle bir sürecin 

sonucudur. 

164 

Türkdoğan, Orhan, Türkiye’nin Sanayileşmesi (Dün-Bugün-Yarın), Töre Devlet Yay., Ankara- 

1981, s.626 

165 

Türkdoğan, Orhan; Türk Tarihinin Sosyolojisi, 1.Kitap, Hasret Yay., Ankara, s.119

1.2. Korporatif Sistem 

Ziya Gökalp eski Türkler’deki “Korporatif sistem” adını verdiği bir işleyişten 

bahsetmekte ve bu konuda ayrıntılı bilgi vermektedir. Doğal toplumsal içeriğe sahip 

siyasi zümrelerin “korporatif” veya “hakimiyet” esasına dayalı olarak iki türlü 

kurulabileceğine işaret eder. 166 Korporatif sistemde “müsavat” (eşitlik), diğerinde 

imtiyaz temel prensiptir. İçine aldıkları insan sayısı bakımından ise; nisbeten az 

sayıda insanları içine alan, iç tabakalaşması zayıf olan zümreler korporatif esasta 

kurulmaktadır. Böylece, korporatif esastaki zümreleşmede, iktidar otoritesi oldukça 

zayıf olmaktadır. Yani , şahısın veya bir grubun idare edilen insanlar üzerinde mutlak 

bir hakimiyeti söz konusu değildir. Tarihsel açıdan bakıldığında ise, Gökalp’e göre; 

“Korporatif zümreleşme” birincil olarak, hakimiyet esasındaki zümreleşme ikincil 

olarak teşekkül etmektedir. 167 Korporatif içtimai teşekkülün ana karakteristiğini, 

üyelerinin sayısının az olması oluşturmaktadır. “Bir korporatif topluluğun oturduğu , 

işgal ettiği bölgesinde, sadece yan yana oturan fertler, aileler, kabile gibi küçük 

zümreleşmelerin ortaya koyduğu birlik bahis konusudur.” Korporatif birliğin başında 

bulunan liderin üstün kabiliyetli ve yüksek kültür seviyesine sahip olması şartı 

aranmamaktadır. Asıl önem “solidarite” (dayanışma) esasındaki ahlaki vasıflara 

verilmektedir. 168 

1.3. İmece ve Ülüş (Toy ya da Yağma Geleneği) 

Toplumumuzda “imece”, ürün değiş-tokuşu (örneğin; sütün her gün bir başka 

evde toplanması) yoluyla daha ekonomik biçimde değerlendirilmesinde veya emek 

değiş-tokuşu (Örneğin; birbirinin tarlasında sırayla ve hep beraber çalışma) 

biçimlerinde, öteden beri bir gelenek olarak varlığını sürdürmüştür. 169 

Bir diğer gelenek de “ülüş”’tür. Başlangıçta savaşta elde edilen ganimetin 

dağıtılması şeklinde gözüken bu değer, daha sonra başka şekiller altında varlığını 

devam ettirmiştir. Mardin, Osmanlı toplumunda rastladığımız “dervişçi” adını verdiği 

yaşayışın temel teorisini, ülüşün aldığı şekillerden biri olarak kabul etmektedir. 170 

166 

Nirun, Nihat; Sistematik Sosyoloji Açısından Ziya Gökalp, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul- 

1981, s.64 

167 

A.g.e., s.64 

168 

A.g.e., s.65 

169 

Geray, Cevat; Kırsal Türkiye'de Toplum Kalkınması ve Kooperatifçilik ( Örnek Olaylar), Tuna 

Yayınları, Ankara-1981, s.22 

170 Türkdoğan, Orhan; A.g.e., s.627

Oğuz töresinde de yer alan ülüş, bir malın pay edilmesi anlamına gelir. Daha sonra 

Anadolu’da da yer almış, geleneğe göre toplantılarda her boyun oturacak yeri önceden 

belirlenir ve konuklar işgal ettikleri mevkiye göre kesilecek hayvanın etinden bir ülüş, 

hisse alırlar.“Yoksul ve bitkin halkı toparlamak, çıplak halkı giydirmek, aç halkı 

doyurmak, fakir halkı zengin kılmak” eski Türk toplumunun yazılı ve sözlü 

kaynaklarında sıklıkla dile getirilen yöneticinin en önemli sosyal görevlerini 

oluşturmaktadır. “Ülüş” değerinde olduğu gibi, herkes toplumda oluşan genel 

kazançlardan payına düşeni alacaktır. Bu da bir dayanışmayı gerekli kılmaktadır. 

Diğer bir ifadeyle herkesin birbiriyle bütünleştiği bir dayanışmayı ortaya 

koymaktadır. 

20. yüzyılın başında Türkiye’de en çok tutunan akımın halkçılık olmasına 

işaretle Mardin ve Türkdoğan, bunun nedenini yukarda işaret edilen eski bir kültür 

kodunun yeni bir yansıması olarak görmektedirler. 171 Benzer şekilde bu çizgi Gökalp 

tarafından ifade edilen halkçılık ve “tesanütçülük” ilkesinde de izlenebilir. 

Önceleri fütüvvet, sonraları Ahilik ve Lonca teşkilatı içinde birleşmiş olan 

küçük sanayi erbabının piyasa şartlarının sabit ve istikrarlı olduğu bir çağda sınıf 

şuurunu törpüleyecek rekabetçi davranışlardan kaçınmış, kanaatkarlık ve diğergamlık 

özelliklerine sahip şekilde ve yarı-dini teşkilatlar halinde örgütlenme 

gerçekleştirmişlerdir. 

1.4. Dayanışmacı Yönetim : “Ahilik” 

Kent uygarlığı ve pazara yönelik iktisadi faaliyetlerin başlaması iş bölümü 

sonucu sosyal sınıfların gelişmesi nedeniyle “dayanışmacı” bir ideolojiden söz 

edilebilir. Göçebelik döneminin “gözetim” ideolojisi yerine geçen bu dayanışmacı 

ideoloji, ilk filizlerini Ahi örgütlerinde vermiştir. 172 Moğol baskısı sonucu Anadolu’ya 

yoğun bir şehirli nüfusun, esnaf ve sanatkarın, bilginlerin göçü söz konusu olmuştur. 

Bu insanlar devlet otoritesinin zaafa düştüğü bir dönemde bir yandan Moğollara, bir 

yandan da yerli halkın örgütleriyle ve ürettikleri mallarla rekabet amacıyla 

teşkilatlanma mecburiyeti içine girdiler. Ahi örgütleri yerleşik toplum düzeninin bir 

gereği olarak ortaya çıkmıştır. Yeni, güvensiz, riskli ve yaşamaya mecbur oldukları bu 

coğrafyada dayanışma ve yardımlaşmayı en üst noktaya çıkarmışlardır. Diğer yandan 

Ahiliğin ve onun temsil ettiği çağın fikrine göre, dünya ilahi düzeni taklit eden ve 

171 Türkdoğan, Orhan; A.g.e., s.629 

172 A.g.e., s.633

onun kanunlarına riayet eden muayyen bir bünyeye sahip bir bütündü. Ahiliğin 

savunduğu, tasarlanmasına katıldığı, dağıtıcısı rolünü üstlendiği dünya, fevkalade 

dayanışık, mantıki, karşılıklı bağımlılık ve ortak çıkara dayalı bir evrendi. 173 Vakıf 

müesseseleri ile iç içe giren ahilik, Türkler Anadolu’ya büyük kitleler halinde 

geldikten sonra gayri-müslim ve yabancılarla rekabet edebilmek için inanç ve manevi 

kontrol müesseselerine ek olarak görevler üstlenmiştir. 174 

Böylelikle Türk esnafının Anadolu’da iktisadi gücü ele geçirip varlığını 

sürdürmesinde ve güçlenmesinde önemli bir faktör olmuştur. Köylü, asker ve 

özellikle esnaf ve sanatkarların katılımıyla, ahi örgütleri, zaman içinde esnaf ve 

sanatkar birliklerine dönüşmüştür. Ancak , Köprülü’nün de işaret ettiği gibi “En 

büyük ricalden, zengin tacirlere ve şeyhlere, alimlere, hirfet erbabına, hatta işsiz 

güçsüz serserilere ve fahişelere kadar her türlü sosyal tabakalara, çeşitli ırk ve dinlere 

mensup insanlar bu teşkilata dahil oluyorlardı” 175 

Muhtelif sanatlara mensup olanlar ayrı ayrı kooperasyonlar halinde 

teşkilatlanmıştır. Düzenli bir hiyerarşiye ait bu teşekküller aracılığıyla belirli 

sanatlara ait çalışanlar aynı yapı altında birleşmiş olmaktadır. Aynı zamanda, 

teşkilatlara mensup fertler arasındaki antlaşmazlıklara çözümler üretmek, ücret tayini, 

mal cinslerinin ve fiyatların tespiti gibi pek çok fonksiyonu icra etmektedir. 176 

Ahi örgütleri ekonomik ve ticari amaçları yanında, ahlaki ve manevi yapısıyla 

da bir bütünleşmeyi ortaya koymaktadır. Örgüte egemen olan ilke “dayanışma” 

ideolojisi tarzındadır ve işçi-işveren ilişkileri, çıkarları açısından birbirine zıt olan 

değil, daha ziyade birbirini tamamlayan, dayanışmacı bir modeli yansıtır. Bu 

birliklerde “can ve mal beraberliği” olarak ifade edilen dayanışma duygusunun son 

derece ileri düzeyini ortaya koymaktadır. Örgüt üyesi olan esnaf ve sanatkarların 

kazancı tümüyle kendisine ait de değildir. Örgütün “Orta Sandığı”’nda toplanan 

sermaye herkese dağıtılacak şekilde alet ve hammadde alınmakta, tezgahlar 

kurulmakta, bir yandan da ihtiyaç sahiplerine yardım için kullanılmaktadır. Diğer bir 

173 Munteanu, Luminita; “Ahilik-Ortaçağda Sosyal Düzen ve Dünya Temsili”, 1.Uluslararası Ahilik 

Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara-1996, s.94 

174 Yazgan, Turan; "Sosyal Siyaset Açısından Vakıflar", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 

TÜDAV Yayınları, Haziran 87, Sayı.48, s.28 

175 Türkdoğan, Orhan; A.g.e., s.636 

176 Köprülü-Fuat; Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, İstanbul-1972, s.117

yönüyle ahilik, bir “Üreticiler Birliği Konfederasyonu” şeklinde karşımıza 

çıkmaktadır. 177 

Ahilik, bir tasavvuf kavramı olan “fütüvvet”’in Anadolu’da görülen şekli 

olarak da kabul edilebilir. Fütüvvet; yiğitlik, kahramanlık yanında, tasavvufi bir terim 

olarak, cömertlik, özgecilik, şefkat, alçak gönüllülük vb. çok zengin anlamlar ifade 

eden bir kavramdır. 178 Zaman içinde fütüvvetçilik etrafında bir takım üstünlüğü kabul 

edilen, hem fert hem de toplum menfaatine yararlı oldukları kesin yararlı hükümler 

içeren kurallar, öneriler ve tavsiyeler dizgesi ortaya çıkmıştır. Bu özel yaşam 

kurallarından birey, ne kadarına uyar, anılan meziyeti taşırsa o denli saygın bir kişi 

olarak anılırdı. Hatırlanacağı üzere potlaçta ne kadar çok ürün, yiyecek vb. 

dağıtıldığında onun o oranda salt bireye onur kazandırma fonksiyonunun yerini 

burada, ideal davranış sergilemeye bıraktığını görmekteyiz. İslam’ın ilk fütüvvet 

örgütleri bir meslek örgütü değildir. İçlerinde birçok zanaatçı bulunsa bile, birlikte 

yiyip içmek, eğlenmek, spor yapmak amacı güden gençlik örgütleridir. Örgüt 

üyelerinin meslekleri ile değil onlara yönelik hizmetler ve sosyal faaliyetlerle ilgilidir. 

Zaman içinde tasavvuf üyelerini ve diğer tarikat birliklerini de içine alan belirli 

zamanlarda ve belirli amaçlar için bir araya gelen daha geniş bir örgütlenme biçimini 

almıştır. 

1.5. İşbirlikçi Yönetim: “Loncalar” 

Kent ekonomilerinin gereklerine, Osmanlı merkezi otoritesinin aldığı yeni 

şekle ve Batı’daki gelişmelere bağlı olarak Ahi örgütlerindeki sosyo-ekonomik 

fonksiyonlar, diğer fonksiyonları geri plana iterek temel fonksiyon haline gelmiştir. 

Böylece zaman içinde ahi örgütleri menfaat birlikleri halini almışlardır. Başlangıçta 

tarikat inançlarıyla iktisadi niteliği birleştiren kurum iken, bir meslek teşkilatına 

dönüşmüştür. Bu dönüşümde devrin anlayışında meydana gelen dönüşüm de önemli 

rol oynamıştır. 179 Toplumsal ilişkilerin düzenleme ve düzeltme biçimi olarak kendini 

kabul ettiren Ahiliğin yerine sırf ekonomik menfaatlerle ilgilenen loncaların 

(gediklerin) koyulması, toplumun genel eğilimini gösterip, maddi ile manevi hayat 

arasında dengesizliğin ortaya çıkışı ve derinleşmesini, belirli bir toplumsal dizgenin 

177 Öksüz, Enis; "Ahilik Kurumunun Sosyal Gelişmesindeki Rolü ve Önemi", Sosyoloji 

Konferansları, 24.Kitap, İstanbul Ün. İktisat Fak. Matbaası, İstanbul-1993, s.30 

178 Demirci, Mehmet; “Ahilikteki Fütüvvet Ahlakı”, 1.Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu 

Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara-1996, s.44 

179 Munteanu, Luminita; “Ahilik-Ortaçağda Sosyal Düzen ve Dünya Temsili”, 1.Uluslar arası Ahilik 

Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara-1996, s.94

çöküşünü yakından izleyen değer sistemlerinin devrilmesi ve hiyerarşilerin 

değiştirilmesini yansıtmaktadır. Osmanlı Devleti’nin müslüman olmayan egemenlik 

alanı genişledikçe, çeşitli dindeki kişiler arası işbirliği zorunluluğu belirmiş, din 

ayrımı esasını dışlayan yeni bir organizasyon meydana getirilmiştir. Din ayrımı 

gözetilmeden kurulan ve eski niteliğinden büyük farkı olmayan yeni kuruluşlara 

“gedik” adı verilmiştir. 

Bir kişi çıraklıktan ve kalfalıktan yetişip de açık bulunan bir ustalık 

makamına geçmedikçe, gedik sahibi olmadıkça, dükkan açarak sanat ve ticaret 

yapamazdı. Bu sistemle loncalar imtiyaz ve tekel sahibi bir konum kazanmıştır. Lonca 

düzenlemeleri arasında esnafın sayılarının artırılıp eksiltilmesi yetkisi, kiraların artışı, 

gedik dağıtımı, dışardan esnaflığa kimsenin kabul edilmemesi gibi hükümler yer 

almaktaydı. 180 

2. Türk Sosyal Düşüncesinde Kooperasyon 

2.1. Türk Devlet Felsefesi ve Kooperasyon 

2.1.1 Eski Türk Devletleri ve Kooperasyon 

Türk toplumunu karakterize eden temel özellik, asker-millet tipi 

örgütlenmelerde rastlanan, müşterek tehlikelerin paylaşılmasından doğduğu anlaşılan 

güçlü bir sosyal dayanışma ve eşitlik fikrine dayalı, demokratik eğilimlerdir. 181 Gerek 

destanlarda, gerekse Dede Korkut hikayelerinde anlatılanlara göre, bir başarının veya 

topluma yapılan hizmetin karşılığı olarak beylik elde edilirdi. Orhun abidelerinde yer 

alan kağan, ailesi, bodun, şadapıt, beyler, tarkanlar, büyük beyler, Dokuz Oğuz 

Beyleri sıralaması bir sınıf hiyerarşisinden çok bir görev hiyerarşisi olup devlette 

idare edenlerden idare edilenlere doğru bir sıralamayı içermektedir. “Beyler 

vergilerden, cezalardan ve diğer yükümlülüklerden muaf değildi”. 182 Türklerde, 

toplumca benimsenen demokratik eğilimler; toplumun teşkilatlanmasıyla oluşan 

siyasi birliğin desteklediği sosyal dayanışma; sonuçta, birey ve toplum bazında, Türk 

insanının devletle bütünleşmesine yol açmıştır. Bu bakımdan idare edenlerin ve 

özellikle devlet başkanlarının tutum ve uygulamaları hep bu yönde gelişmiştir. Leon 

Cahun’un ifadesiyle; ” Çağdaşları krallar, kendi milletlerine kan kustururken, Türk 

devlet başkanları, hayattaki ödevlerinin, açları doyurmak, çıplakları giydirmek ve 

180 

Çağatay, Neşet; Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-1989, 

s.216-217 

181 

Kezer, Aydın; Türk ve Batı Kültürü Üzerine Denemeler, Kültür Baknlığı Yay., Ankara-1990, 

s.35 

182 

Niyazi, Mehmed; Türk Devlet Felsefesi, Ötüken Yay., İstanbul-1993, s.246

fakirleri refaha kavuşturmak olduğuna inanarak, milletine hizmet ederler... Mısır 

firavunları, Pers imparatorları, Asur kralları kendi zaferlerini kutlamak ve Tanrılarının 

gücünü göstermek için insanları öldürtürken, Türk hakanları, sadece ve sadece 

milletlerinin refahını düşünürler.” 183 Dolayısıyla, kağanlık bir despotluk, sınırsız güç 

sahibi ve idare ettiklerine karşı üstün güçle donatılmış bir makam değil; tam tersine 

sorumluluk sahibi ve belirli haklarla donatılmış bir mevkiyi tanımlar. Nitekim Orhun 

Abidelerinde yer alan; “Kağan oturup aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti 

zengin kıldım” 184 ifadesi, bunun açık kanıtıdır. Diğer bir yerinde ise: “Milletin adı 

sanı yok olmasın diye, Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım “ 185 

ifadesi yer alır. Ögel’in belirttiği gibi “Türkler’de, diğer Doğu Ülkelerinde olduğu 

gibi, sarayda zevk ve sefa içinde eğlenen bir hükümdar yoktur. Yalnızca asker ve 

sivillerin başında doğa ile mücadele eden, halkın acı ve tatlı günlerini paylaşan bir 

hakan vardı.” 186 O halde Göktürk Kağanı’nın görevi, yaygın anlamıyla milletini göz 

önüne almak, onunla bütünleşmektir. Böylelikle günümüz sosyal refah devleti 

anlayışını yansıtan bir anlayışın çok erken bir dönemdeki Türk tarihindeki varlığıyla 

karşılaşmaktayız. 

Başlangıçta yalnız savaş ve akınlar için kurulmuş gibi görünen Göktürk 

Kağanlığı 8. yüzyılda medeniyet ve kültür devleti olma yoluna girdi, devlet yönetme 

ilkeleri billurlaştı. Bu ilkeler, sadece yönetici ve aydınların değil, halkın da aklına ve 

benliğine, vaz geçilmez ve çiğnenmez töreler olarak yerleşti. 187 Kağan ile boy beyleri 

arasında ilişkileri yüksek memurlar sağlıyordu. Ülkenin çeşitli bölgelerinde ulus ve 

boylarda şad, sagun, tekin gibi memurlar görevliydi. Bunlar merkez ile ilişkileri, 

askerlik işlerini ve vergileri düzenliyorlardı. Devlet yönetiminde hakandan en küçük 

memura kadar bütün görevlilerin vazife ve yetkileri belliydi. Bu durum yönetimde 

disiplini sağlıyor, milletin örgütçü ve savaşçı kabiliyetlerini yükseltiyordu. 

Göktürklerin geliştirdiği devlet anlayışı ve örgütlenme bilinci, daha sonra kurulan 

Türk devletlerince korunup geliştirildi. Örneğin Göktürklerden Uygurlar’a geçen eski 

Türk Tımar veya Yurtluk sistemi Selçuklu ve Osmanlı devirlerinde de devam etmiştir. 

Osmanlılar’da Selçuklular’da olduğu gibi merkeziyetçi ve mutlakiyetçi bir yönetim 

183 

Kezer, Aydın; A.g.e., s.37 

184 

Ergin, Muharrem; Orhun Abideleri, Boğaziçi yay., 14. Baskı, İstanbul-1991, s.19 

185 

A.g.e., s.25 

186 

Ögel, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları ( Dünden Bugüne), Türk Dünyası 

araştırmaları Vakfı, C.1, İstanbul-1988, s.24 

187 

Taneri, Aydın; Türk Devlet Geleneği (Dün-Bugün), MEB Yay., No:2435, Ankara-1997, s.111

anlayışını sürdürdü. Gene kendisinden evvelki bütün Türk devletlerinde olduğu gibi 

imtiyazlı bir aristokrat sınıf yoktu. Devlette tek imtiyazlı ve soylu aile, hanedandı. 

Eski Türkler’de, soylular sınıfının bulunamayacağına dair bir delil olarak da 

mülkiyet ilişkisine dikkat çekilmektedir. “Eski Türkler’de insanın ferdi hukuk ile 

donatılmış ve iktisaden esir olmayan bir hayat düzeninin bulunduğu anlaşılmaktadır. 

Önce ailede özel mülkiyet mevcut idi. Bozkır Türk devletinde arazi üzerinde de özel 

mülkiyet mevcut idi.” 188 Türk insanının özel mülkiyet hakkına sahipliği, ona 

özgürlük tanıdığı gibi, hakanı ile kendisi arasındaki beliren hukuki haklarının da 

tanınmasını destekliyordu. Bunun yanında, törelerin eski Türk toplumundaki 

kökleşmiş değeri, idare eden veya edilen, ayrımsız, herkesi kapsayıcı haklar ve 

yükümlülükler tablosu sunması, bağlayıcılığı yanında “kurultay” türü müesseseleşmiş 

demokratik ve işleyen somut kurumların varlığı hesaba katıldığında, güvenceleri 

teminat altına alınmış, eşitlikçi ve adaletli bir bütüncül toplum yapısından söz 

ettiğimiz iyice belirginleşmiş olmaktadır. 

2.1.2. Selçuklu ve Osmanlılar’da Kooperasyon 

Büyük Selçuklular, Anadolu Selçuklular ve Osmanlı Devleti’nde İkta Sistemi 

ile sosyal sınıfların teşekkülü, sınıflar arası zenginlik ve hayat üslubu farklılıklarını 

engelleyici rol oynamış, özellikle yükseliş devrinde toprak rejimi hassasiyetle 

korunmuştur. Şehir hayatında ise esnaf ve tüccar daima devlet kontrolü altında 

tutularak, kardeşlik, yiğitlik, karşılıklı yardım gibi ferdi ve toplumsal erdemlere 

dayalı organizasyonlar halinde örgütlenmişlerdir. Osmanlı toplumunda, batıdaki 

örneklerinin aksine, geçilmez duvarlarla birbirinden ayrılmış ve birbirine düşman 

sosyal sınıflar; toplum bazında sosyal dayanışmayı ortadan kaldıran belli sınıfın 

iktidarı, sınıflar arası iktidar, rekabet ve mücadeleler; devlet teşkilatının ve iktidarının 

bu sınıflardan birinin, diğeri aleyhine kullanıldığı bir araç durumuna düşmesi söz 

konusu değildir. 

2.1.2.1. Vakıflar 

Vakıflar, Türk toplumundaki dayanışmanın, iş birliğinin, çıkara dayanmayan 

ilişkilerin ve topluma faydalı olma düşüncesinin en bariz örneklerini oluştururlar. 

Vakıf, kişilerin kendilerine ait menkul veya gayri menkul malların veya nakit 

188 Kafesoğlu, İbrahim; Türk Dünyası El Kitabı, TDAV Yay., İstanbul-1988, s.759

paralarını cemiyetin yararına bağışlanmaları yoluyla ortaya çıkmıştır. 189 Toplumu 

oluşturan tabakalar arasındaki sosyal adaleti ve gelir dağılımındaki dengeyi sağlama 

anlamında gerek Selçuklular ve gerekse Osmanlılar zamanında vakıfların önemli 

görevler yerine getirdiğini görmekteyiz. Anadolu Selçukluları zamanında bir vakıflar 

bakanlığının (Evkaf Nazırlığı) kurulduğu bilinmektedir. 190 İslam-Türk medeniyetinin 

en gelişmiş ve yaygın sosyal yardım müesseselerinden biri olan ve kaynağını Orta 

Asya Türk hukukuna kadar getirebileceğimiz vakıflar, gerçekte insanla beraber 

mevcut olan karşılıklı dayanışma ve başkalarına iyilik yapma duygusunu hukuki 

statüye kavuşturan, ona süreklilik niteliği kazandıran tüzel kişiliğe sahip, hukuki ve 

sosyal bir müessesedir. 191 Vakıflar, 8. Yüzyıldan 19. Yüzyılın sonlarına kadar olan 

dönemde Türk dünyasında sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan önemli rol 

oynamışlar, varlıklarını hayatın her cephesinde hissettirmişlerdir. Vakıflar sayesinde; 

“Bir adam vakıf bir evde doğar, vakıf bir beşikte uyur, vakıf mallardan yer-içer, vakıf 

idaresinden ücretini alır ve öldüğü zaman vakıf bir tabuta konur, vakıf bir mezarlığa 

gömülürdü.” 192 Vakıflar yoluyla açılan okul, medrese, tekke ve kütüphaneler eğitim 

ve öğretimin yaygınlaşmasında etkili olmuşlardır. Bugün belediyelerce yerine 

getirilen sokakların aydınlatılması, temizlenmesi, şehirler arası ulaşım şebekeleri, yol, 

köprü yapımı, fener ve kalelerin inşası, büyük ticaret yolları üzerinde kervansarayların 

yapılması vb. görevler vakıflar sayesinde yerine getirilmiştir. 

Vakıfların toplumsal hizmetleri de kapsayıcı fonksiyonlar ağına sahip 

olduğunu görürüz. Kadın, erkek, müslim, gayrimüslim, bütün insanların bedensel ve 

ruhsal hastalıklarının tedavisi amacıyla kurulmuş hastaneler, darülşifalar ve 

tımarhanelerin de yine büyük oranda vakıflar eliyle yürütülmesi söz konusu olmuştur. 

16. yüzyıla ilişkin bazı kayıtlar, vakıfların yaygınlığı ve etkinliği hakkında daha iyi bir 

fikir edinmemize yardımcı olmaktadır: 193 1540’da yalnızca bir Anadolu Eyaleti’nde 

vakfa dönüştürülmüş 45 imaret, 342 cami, 1055 mescit, 62 zaviye, 110 medrese, 154 

muallimhane, 75 han-kervansaray bulunmaktadır. Osmanlı topraklarının 1/5’i vakfa 

bağlanmış durumdaydı ve 18 yüzyıla geldiğimizde devlet gelirlerinin dörtte biri 

vakıflardan sağlanmaktaydı. 194 Vakıflar, toplumsal zümreler arasında uyum ve 

189 

Ünal, M. Ali; Osmanlı Müesseseleri Tarihi, 2. Baskı, Kardelen Yay., Isparta-1998, s.245 

190 

Turan, Şerafettin; Türk Kültür Tarihi, Bilgi yayınevi, 2. Baskı, Ankara-1994, s.315 

191 

Kaya, Kamil; “Türkiye Diyanet Vakfı’nın Türk Toplumundaki Yeri ve Önemi”, Diyanet Dergisi, 

C.25, S.1, Ocak-Şubat-Mart-1988, s.17 

192 

Yıldız, H. Dursun; Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yay., İstanbul-1990, s.47 

193 Turan, Şerafettin; A.g.e., s.315 

194 A.g.e., s.315

eraberliği sağlayan kuvvet olmuş, insanlar arasındaki sosyo-ekonomik farklılıkları 

gidermede önemli rol oynamıştır. Geliri yeniden dağıtıcı mekanizma olma özelliği ile 

de vakıflar, bireylerin vermekten dolayı duyabilecekleri tatmini azamileştiren, varlık 

ve geliri yeniden dağıtıma tabi tutan bir özgünlüğe sahip müesseselerdir. 195 Türk 

toplumunda sosyal adaleti ve barışı temin eden üçüncü sektör, yani sivil toplum 

örgütleri görevini 196 yüklenmişlerdir. 

2.1.2.2. Tekke ve Zaviyeler 

Bir diğer önemli işbirliği ve dayanışma müessesesi olarak tekkelerin rolü 

üzerinde durmak gerekir. Selçuklular devrinde Kadiriye, Rufaiye, Mevleviye vb. pek 

çok tarikatın kurulduğunu tespit etmekteyiz. 197 Endülüs medeniyetinin çöküşü, 

Selçuklu Devleti’nin iç kargaşalıkları ve Haçlı seferleri gibi nedenler bu akımın daha 

da alevlenmesine yol açmıştır. İnsanlar tek sığınak yeri olarak tekkeyi bulmuşlar, 

orada maddi ve manevi pek çok ihtiyacını giderme imkanını bulmuşlardır. Halkın 

kendi kuruluşu niteliğindeki tekkeler ve bu yapının somutlaştırdığı zaviyelerin, 

değişik organizasyonlar geliştirerek faaliyette bulunduğunu görürüz. Devrin gençlik 

ve spor teşkilatı sayabileceğimiz okçular tekkesi; beldenin yabancılarına ve 

kimsesizlerine hizmet için kurulan misafirhaneleri; bir çeşit huzurevi gibi faaliyet 

göstermiş miskinler tekkesi; teşkilatlanmış esnaf ve zanaatkarların dernekleri 

durumunda olan, üyeleri arasında sevgi, kardeşlik ve dayanışma bağlarını 

güçlendirmeye hizmet etmiş, diğer yandan siyasi ve ticari hayata yön vermiş ahi 

zaviyeleri bunlardan bazılarıdır. Tekkeler kanalıyla topluma hem iyi insan modeli 

verilmesi sağlanmış, hem de yönünü toplumsal hayata çevirmesiyle hizmet, 

diğergamlık ve fedakarlık duygusu yaygınlık kazandırılmaya çalışılmıştır. 

2.1.2.3. Esnaf Teşekkülleri 

Selçuklular devrinde daha çok fütüvvetler şeklinde İslam dünyası etkisiyle 

ortaya çıkan kuruluşlardan, ahilik ve ilerde lonca düzeni adını alacak kuruluşlara 

doğru bir çizgisel müesseseleşme eğiliminin varlığını tespit etmekteyiz. Esnaf 

dernekleri ihtiyacı olanlara, dul ve yetimlere yardım etmek, ortaklaşa verilecek 

vergileri toplamak, yardım sandıkları geliştirmekten ordunun ihtiyaçlarını karşılamaya 

195 Kaya, Kamil; A.g.m., s.18 

196 Erkal, Mustafa; Ansiklopedik Sosyoloji Sözlüğü, Der Yay., İstanbul-1997, s.27-28 

197 Kara, Mustafa; Tekkeler ve Zaviyeler, Dergah Yay., İstanbul-1990, s.84

ve gerektiğinde harbe katılmaya dek varan geniş işleri yürütmüşlerdir. Lonca 

düzeniyle, tasavvufla iktisadın, tarikat ile sendikanın, tekke ile atelyenin bir çeşit 

sentezi 198 ortaya konulmuştur. Ahilik ve lonca çerçevesinde ortaya konulan birlik 

yapısı aynı zamanda güçlü bir baskı grubu rolünü de oynamıştır. 199 Diğer yandan 

merkezi otoritenin en küçük belde ve köylere kadar olan nüfuz ve teşkilatlanmasını 

sağlayan bir örgütsel ağ, birlik oluşturma fonksiyonunu yerine getirmekteydi. 

Osmanlı devleti, üretim ilişkileri denetimini, tarım kesiminde tımar sistemiyle 

sağlarken, sanayi siteminde de başlarındaki şeyhler ya da kahyalar aracılığıyla ahilik 

ve sonraları lonca sistemiyle genel bir sosyal teşekküller ağı yaratmıştı. Hükümetin, 

üretim miktarını denetlemekten Narh koymağa kadar sanayi üzerinde geniş bir etkisi 

bulunmaktaydı. Çırağın, kalfanın ve ustanın hiyerarşik bir ortamda tam disiplinle 

bağlı olmasının ve rekabetçi bir gelişmeyi önleyecek güçlü bir otokontrol sisteminin 

böylelikle varlık bulması sağlanmıştır. 

2.1.3. Memleket Sandıkları ve İlk Kooperatifler 

Türkiye’de kooperasyonun resmi ve tüzel kişilik kapsamında pratiğe 

dönüşmesi anlamını taşıyan kooperatifçiliğin başlangıç tarihi genellikle Mithat 

Paşa’nın Tuna vilayetinde “Memleket Sandıkları”’nı kurduğu 1861 yılı olarak kabul 

edilmektedir. Mithat Paşa’nın oluşturduğu “Memleket sandığı” adındaki ilk 

kooperatif örgütler, imeceye dayandırılmıştır. Böylece Tuna boylarındaki devlet 

toprakları imece yoluyla işlenmiş, burada çalışanların emeği bu sandıkların ana 

parasını oluşturmuştur. 200 Bu girişim bir nevi üretim kooperatifçiliği ile kredi 

kooperasyonunun birleştirilmesi olarak düşünülebilir. Muhtaç köylüye verilecek kredi 

için, devlete ait boş arazinin köylüler tarafından imece ile ekilmesi neticesinde ele 

geçecek ürünün satışından sağlanacak kazançların kullanılmasını öngörüyordu. 201 Bu 

şekilde kredi kooperatifçiliği çok daha eski yıllara uzanırken, üretim ve tüketim 

kooperasyonu ancak 2. Meşrutiyet sonrası ele alınabilen bir konu olmuştur. 19.Yüzyıl 

sonlarında kooperatifçilikten, o günkü deyişiyle “şirket-i teavüniye usulü”’nden söz 

198 A.g.e., s.132 

199 Ankara ahileri ticari bir anlaşmazlık nedeniyle 2. Bayazıd’a karşı çıkarak, dükkanlarını kapatmışlar, 

silah başı yapmışlardır. Yirmi gün kadar Ankara’ya bilfiil hakim olmuşlar; hak be özerklikleri yeniden 

tanınıca işlerinin başlarına dönmüşlerdir. Bakınız İrfan Gündüz; Osmanlılar’da Devlet-Tekke 

Münasebetleri, Seha Neşriyat, 3.Baskı, İstanbul-1989, s.109 

200 Geray, Cevat; A.g.e., s.22 

201 Fındıkoğlu, Z.Fahri; Kooperasyon Sosyolojisi , s.99

edilmiştir. 1. Dünya Savaşı yıllarında Ahmed Cevad’ın önderliğinde tüketim 

kooperatifleri örgütlendirilmeye çalışılmıştır. 

2.1.4. II. Meşrutiyet Dönemi ve Milli İktisat Anlayışı 

Osmanlı düşününde çağdaş korporatist görüşler, 1908 devrimi ertesinde, ardı 

kesilmeyen savaşların yarattığı toplumsal çöküntünün ve uluslaşma sürecinin 

gündeme getirdiği, küçük üreticiliğe yönelik “milli iktisat” arayışının bir ürünüydü. 202 

Meşrutiyet korporatizmi, Osmanlı lonca geleneğiyle Fransız korporatizminin sosyopsikolojik 

temelini oluşturan solidarist düşünce temeli üzerine kurulmuştur. 

O dönemki adıyla “Tesanütçülük” (dayanışmacılık) Marksist kollektivizmle 

aşırı bireyciliğin arasında bir denge bulma çabasıydı. Bu akımın öncülerinden Leon 

Bourgeois’nin Solidarite ismindeki eseri 1896’da çıkmıştı ve dayanışmacılığın temel 

fikri olan: “Her şahsın, tabiatın kendisine bahşettiği tabii üstünlükler veya miras 

yoluyla elde ettiğimiz imtiyazlar ne olursa olsun, muvaffakiyet ve saadete erişmek 

için insanların iş birliğine muhtaç olduğu” kanısı, yavaş yavaş, bütün kapıları 

açabilecek bir anahtar olarak yerleşmeye yüz tutuyordu. 203 

Sonrasında ise, devrin anlayışına giderek daha bir milliyetçi, halkçı ve antiliberal 

öğelerle yüklü bir havanın egemen olduğunu görüyoruz. Bunun sebeplerinden 

birisi psikolojik diyebileceğimiz Osmanlı’nın liberal politikalar güden ülkelere karşı 

mağlup olması, liberal politikaların mevcut düzen içinde yabancı menfaatlerine 

yarayan bir uygulamayı içermesiydi. 

Diğer yandan, 2. Meşrutiyetle birlikte loncaların kaldırılışı, serbest ticarete ve 

girişim özgürlüğüne ortam hazırlarken, örgütsel dayanışmayla varlığını sürdürebilen 

küçük üretici Müslüman esnafa büyük darbe indirmişti. Böylelikle, iki akımın güçlü 

bir biçimde uç verdiğini görüyoruz İktisadi liberalizme tepkiyle yüklü Türk 

ulusçuluğu ve Anadolu’ya yönelik “halka doğru” hareketi ve “Anadoluculuk” 

ideolojisi güdülmeye başlandı. 204 Uygulama alanında ise, kooperatifçilik ön plana 

çıkmış, Osmanlı ekonomisinin giderek gücünü yitirmesine ve dışa bağımlı bir nitelik 

kazanmasına tepki olarak belirmiştir. Meşrutiyet kooperatifçiği üreticiyi satış ve kredi 

kooperatifleri temelinde örgütleyerek, ticaretin yabancı ve gayri-müslim ellerden 

alınarak Müslüman-Türk unsura devri öngörülmüştü. İttihat ve Terakki’nin taşra 

202 

Toprak, Zafer; A.g.m., s.41 

203 

Mardin, Şerif; Jöntürklerin Siyasi Fikirleri, İletişim Yay., İstanbul-1991, s. 244-245 

204 

Toprak, Zafer; Milli İktisat Milli Burjuvazi -Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950), Tarih 

Vakfı Yurt Yay., İstanbul-1995, s.3-4

örgütleri, kredi ve satış kooperatifleri kurarak üretici ve Müslüman tüccarı 

örgütlediler; böylelikle ihracatçı sendikalar karşısına tek satıcı olarak çıkma ve kredi 

imkanlarını genişleterek köylünün yabancı unsurların teşkil ettiği sarrafa, tüccara 

yüksek faizlerle borçlanmasını önlemiştir. 205 Ayrıca ülkede sermaye birikiminin 

yeterli düzeyde olmaması nedeniyle Müslüman esnafa pay senedi devredilerek 

anonim şirketler kurduruldu. (Milli mahsulat, milli kantariye, milli ekmekçi vb. 

anonim şirketler).Bu şirketlerin girişimi sonucu Milli İktisat Bankası kuruldu; 

kooperasyon yoluyla halkın tasarrufa özendirilmesi sağlanmak isteniyordu. Nitekim, 

mahalle şirketleri oluşturularak çoğunluğu mahalli bakkallardan oluşan, tüketim 

kooperatifçiliğinin ilk örnekleri olan “ittihat ticaret şirketleri” kuruldu. 206 “Devlet 

iktisadiyatı” uygulanmak suretiyle gayrı müslim unsurlar ve yabancılar piyasadan 

tasfiye edilirken, milli anonim şirketler giderek ekonomiye egemen oldular. Esnaf 

cemiyetleri talimatnamesiyle esnaf cemiyetleri birbiri ardına kuruldu. 1. Dünya 

Savaşı’na girildiğinde ellinin üstünde esnaf cemiyeti vardı. Bu cemiyetler giderek 

korporatif bir yapı kazanmışlar, Esnaflar Cemiyeti tüm esnaf derneklerini bir çatı 

altında toplamıştır. 

Milli iktisat anlayışının teorisyenleri arasında Z. Gökalp’in önemli bir yeri 

vardır. Gökalp, Durkheim’inToplumsal İşbölümü adlı yapıtında savunduğu, organik 

dayanışma ve karşılıklı tufeylilik kavramlarını, benimsediği milli iktisat öğretisine 

uyarlamıştır. 207 Buna göre, Müslüman-Türk unsur, maddi yaşamdaki her türlü uğraşı 

bizzat kendisi üstlenmeliydi. Şimdiye dek olduğu gibi sadece memurluk ve askerlik 

gibi işlerle uğraşmayacak, Türk unsur, ticarete atılacak, sanayici olacak, işbölümünün 

gerektirdiği iktisadi uğraşlara girişerek, ülkede milli iktisadı kuracaktı. Gökalp, milli 

iktisat anlayışıyla yalnızca devletin sanayileşmesi, kalkınması gibi bir amaç 

gözetmemiş; bunun aynı zamanda “teba”dan “millet”e geçmeyi sağlayacak 

milletleşme idealine de hizmet edeceğini düşünmüştür. 208 Akçuraoğlu’na göre de, 

Osmanlı Türkü’nün ortaçağa özgü esnaf ve tüccar örgütü çökmüş, Osmanlı Türk 

topluluğu, eşraf, memur ve köylüden oluşan “kusurlu ve sakat” uzviyete 

205 

A.g.e., s.127 

206 

A.g.e., s.128 

207 

Toprak, Zafer; A.g.e., s.19 

208 

Sağlam, Serdar; “Ziya Gökalp’in İktisadi Düşünceleri”, Türk Yurdu (Ziya Gökalp Özel Sayısı), 

s.85

dönüşmüştür. 209 Türkler kendi içlerinden sermayedar burjuva sınıfı çıkarmak 

zorundaydı. 

Ahmet Mithat Bey’e göre, toplumlar sanayileştikçe kişisel çıkar güdüsü 

gelişiyor, ekonomi büyüdükçe genel ahlak çöküntüye uğruyordu. Mithat Bey, 

toplumların karşılaştıkları bu soruna tek çözümü, ahlakın esası olan özveri ve 

toplumsal dayanışma duygularının güçlendirilmesinde görüyordu. Yapılması gereken 

bir an önce mesleki zümrelerin örgütlenmesini özendirmek ve kolaylaştırmaktı. 210 

A.Cevdet için ise, tesanütçülük öğretisi Batı emperyalizmine karşı duyduğu nefret 

karşısında, ideal bir toplum şekli için bir umut oluşturuyordu. O’na göre 

emperyalizmin olumsuz etkileri, halkı eğitmek, ona tesanüdün zorunluluğunu 

anlatmak suretiyle ortadan kaldırılabilirdi. “İşin kolayına giden sosyalizm bu 

sonuçları sağlayabilmekten acizdi” 211 

Devrin önemli fikir adamlarından İ. Hakkı Baltacıoğlu’na göre ise, artık milli 

iktisat aile iktisadının yerini almaya başlamıştır. Meslektaşlar arasında, mesleklerinin 

hayat ve bekasına yarar bir takım vazifeler gündeme geliyordu. Bu görevlerle birey 

kendini mesleğine sıkı sıkıya bağlı hissediyor, kişisel çıkarlarının ötesinde mesleki 

hedeflere yöneliyordu. 212 Meslektaşlar arasındaki bu maddi ve manevi dayanışma 

Türkler’i ahlaki çöküntüden kurtaracak, onlara daha toplumcu ve idealist bir karakter 

kazandıracaktı. Böylece, birey, bireysel yaşamdan kurtulacak, meslek çevresi, bireyin 

tüm yaşamını ahlakileştirecekti. 

2.1.5. Cumhuriyet Dönemi 

İzmir Kongresi yeni Cumhuriyet’in iktisadi görüşlerinin temel çerçevesinin 

çizilmesi yanında, yeni toplum tasarımının şekillenmesindeki önceliklere dolaylı 

gönderme yapmasıyla da önemlidir. Kongreye çağrılan meslek grupları; çiftçiler, 

tüccarlar, sanayiciler ve işçilerdir. Gerçekte ülke ekonomisine hakim olan görüntü 

tarımdır ve en yaygın meslek çiftçiliktir. Tüccarlar, Anadolu’daki lokal pazarlar bir 

kenara bırakılırsa İstanbul, İzmir gibi liman şehirleriyle, bunların çevresindeki illerde 

yer almakta ve iktisadi bir sosyal grup olarak azınlığı teşkil etmektedir. Sanayici ve 

işçiler ise en zayıf meslek kategorileridir. Yönetim bir anlamda sanayici ve işçileri de 

209 

Akçuraoğlu, Yusuf; “İktisat”, Türk Yurdu, Y.6, C.12, s.12; zik. Zafer Toprak, Milli İktisat Milli 

Burjuvazi, s.179 

210 


211 

A. Cevdet; “Teselsül-ü Saltana Meseleleri”, İçtihad, Mayıs-1905, s.89, zik. Şerif Mardin, 

Jöntürklerin Siyasi Fikirleri, s. 243 

212 

Toprak, Zafer; A.g.m., Kış 1980, s.45

kongreye katarak, geleceğin Türkiye’sine atıfta bulunmakta, sanayileşme ve hizmet 

sektörünü geliştirme arzusunu açığa vurmaktadır. 213 

İmtiyazsız, sınıfsız, kaynaşmış bir kitle yaratmak şeklinde özetlenebilecek 

tasarım ve hedefler dönemin uygulamalarının da belirleyicisi olmuştur. Birlik, altı en 

çok çizilen kavram olmuş, siyasetten kültüre, siyasetten topluma nüfuz eden, kaygısı 

güdülen ve öncelikli hedef olarak ortaya konan bir anlayışı hakim kılmıştır. 

Cumhuriyet’in devraldığı toplum yapısında, devletin dışında hiçbir kişi, kurum 

ve kuruluş güç sahibi değildir. En büyük güç ve meşru biricik düzenleyici durumunda, 

hep devlet olmuştur. 214 Halk ise, her türlü gelişmenin baş mimarı olarak devleti görme 

ve devletin öncülüğünü bekleme alışkanlığı içinde olmuştur. Bireylerin veya sivil 

örgütlerin toplumsal rol oynayabilecekleri, toplumsal hayata katkıda bulunabilecekleri 

akla gelmeyen bir seçenek durumundadır. Burada yönetenlerin sahip olduğu ideoloji 

ve kültürün etkisi kadar yönetilenlerin sahip olduğu zihniyetin çift yönlü bir şekilde 

etkileşim ve örtüşme içinde olduğunu söyleyebiliriz. Bunun, önceki dönemden 

devralınan tarihsel ve kültürel mirasla ilişkisi yanında, devletin ve devletçiliğin 

zihniyetleri kaplayıcı etkisini de görmek gerekmektedir. 1915 sanayi sayımına göre, 

bugünkü Türkiye’de 50 ve daha fazla sayıda işçi çalıştıran işyerlerinin sayısı 284’dür. 

Bunlardan 148’i İstanbul’da, 62’si İzmir’de olup, geriye kalan 74 tanesi de, daha çok 

Batı Anadolu’ya dağılmış vaziyettedir. Toplam olarak 14.179 işçinin çalıştığı bu 

işyerleri, sermaye bakımından ise, %85 gayri-müslimlerin ve özellikle yabancıların 

kontrolü altındadır. Görüldüğü gibi, memlekette bir sanayi burjuvazisi, hem yok 

denebilecek derecede cılızdır hem de “gayrı-millidir”. 215 

Cumhuriyet Türkiye’sinde ilk örgütlenme şekillerinin, mesleki teşekküller 

alanında olduğunu görmekteyiz. 9 Eylül 1922’de Türk ordusunun İzmir’e girişinden 

on gün sonra, Türkiye Milli İthalat ve İhracat Anonim Şirketi isimli bir şirket kurulur. 

Kurucuları arasında 54 milletvekili, 37 tüccar ve bir takım yüksek rütbeli memur ve 

askerler bulunmaktadır. İstanbul ticaret burjuvazisi harekete geçerek örgütlenmeye 

başlar. Yaptıkları incelemeye göre, bankacılık (iki küçük banka hariç), sigortacılık ve 

liman işletmeleri tamamen yabancıların kontrolündedir. İthalat ve ihracat alanında 

Türk tüccarların payı %4 kadardır. 216 Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra 

213 

Bosatancı, M. Naci; Cumhuriyet’in Başlangıç Yıllarında Ekonomi ve Siyaset, Ötüken Yay., 


214 

A.g.m., s.91 

215 

Timur, Taner; Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi, Ankara-1993, s.13 

216 A.g.e., s.58

İstanbul’da faaliyet gösteren Türk tüccarlar, kendilerine maddi ve manevi yönden 

destek vermeye hazır, yeni Cumhuriyet’in idari kadrolarıyla diyalogun planlı ve 

programlı bir şekilde sürdürülmesini sağlamak için Milli Türk Ticaret Birliği’ni 

kurdular. 217 Krediyi, tarımsal kesimde daha yaygın bir şekilde örgütlemek için, daha 

sonra örgütlenen Tarım Kredi Kooperatiflerinin öncüsü olacak olan Ziraat Bankası 

destekli “İtibarii Zirai Birliği” kurulur. 218 Tarım alanında da, iktisadi girişimlerin çoğu 

Ziraat Bankası tararından finanse edildi. Bu banka bir pamuk çırçırı, bitkisel yağ ve 

sabun fabrikası işletiyordu. Ayrıca, model çiftlikler ve kombine çiftlikler, şarap 

fabrikaları, çay üretim alanı ve süt ürünleri üreten devlet çiftliklerini;tarım 

aletleri,tohum ve gübre satan tarım teçhizatları dağıtım acentesini; tahıl alım ve 

destekleme için kurulan TMO (Toprak Mahsulleri Ofisi) ve Türk tarım ürünlerini 

işleyen ve pazarlayan Tarım Satış Kooperatifi’nin finanse edilmesine yardım etti. 

Kooperatifler, devletin iktisadi teşebbüslerdeki rolüne kısmen karşıtlık yarattılar. 

İncir, fındık, pamuk gibi ürünlerin üreticilerinden oluşan bu organizasyonlar, katı 

devlet kontrolü altındaydı. Aslında, bu kooperatiflere üyelik zorunluydu ve bunlar 

devlet tarafından atanan memurlar tarafından işletilen bürokratik organizasyonlar 

haline geldi. 219 Nitekim, benzer tarzda, 1924 yılında kurulan İş Bankası ortaklarının 

büyük bölümü, vekiller ve bürokratlardan oluşan ve hükümetin kontrolünde, yarı 

resmi ticari kurumlara örnektir. 

1929’da başlayan küresel buhranın etkisi ise çok daha kalıcı derinliği daha 

fazlaydı.1930’da İstanbul da ve İzmir’de binden fazla firma iflas etmişti, bir kısım 

köylüler, borçlarını ve vergilerini ödeyebilmek için, ellerinde ne varsa satıyorlardı. 

Böylece, başlangıçta krizle mücadele amacı için formüle edilmiş bir dizi tedbir, 

giderek yeni bir devlet biçimini doğurdu. 220 Bütün iç kuvvetleri birleştirecek yegane 

güç kaynağı olarak devletin öngörüldüğü “iktisadi devletçilik” uygulamaları ortaya 

çıktı. “Biz ziraatimizin ve ticaretimizin şekli itibarıyla 16. asrı yaşıyoruz; fakat 

beynelminel münasebetlerimiz ve sanayileşme hareketlerimiz dolayısıyla yirminci 

asırdayız” tespitinde bulunan Başar “Bu mücadeleyi içimizde serbest bırakırsak 

yirminci asrın modern sanayii, bankaları ve trostleri, on altıncı asrın çiftçisini, esnafını 

ve sanatkarını ortadan silecektir. Köyler boşalacak, esnaflık kalkacak, amele ordusu 

217 Bosatancı, M. Naci; A.g.e., s.29 

218 Timur, Tamer; A.g.e.; s.80 

219 Kerwin, Robert W.; “Türkiye’de Devletçilik 1933-50, The State and Economic Growth içinde, 

Der.Hugh G.S., Aitken, New York, 1954, s. 

220 Keyder, Çağlar; Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yay., 5. Baskı, İstanbul –1999, s.133-135

çoğalacaktır” 221 tespitinde bulunmaktadır. Başar’ın, İktisadi Devletçiliğin ana hatları 

konusunda dile getirdiği; “Devlet,her sınıf halkı,yalnız kanun nazarında değil, iktisadi 

mesai üzerinde de himaye eder...” ve “Devletin başlıca vazifelerinden biri, topluluğa 

ait hareketlerle alakadar olmak ve halk arasında doğmasını ve canlanmasını 

beklemeden bu hareketleri uyandırmak ve tanzim etmektir.” 222 sözleri, döneme 

damgasını vuran ve uzun yıllar pratikte süre gidecek olan uygulamaların çerçevesini 

bize vermektedir. 

İktisadi güçlükler karşısında bürokrasinin içgüdüsel tepkisi, yasaklar ve 

kısıtlamalar koymak ve ülke ekonomisini dış dünyaya kapatmak olmuştu. 1930’da 

Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin kurulup faaliyete geçmesiyle yeni tedbirlerin 

yönü belli oldu. Bu cemiyetin amaçları; tasarrufu teşvik etmek, yerli malların üretim 

ve tüketimini özendirerek ithal malların tüketimini azaltmak ve genel olarak kendine 

yeterlik ideolojisini yaymaktı. Cemiyet yarı-resmi idi. Proejnin tamamının hükümetçe 

tasarlanıp uygulanmasına ve bütün mebusların üye kaydedilmesine rağmen, bu, 

şeklen özel bir dernekti. Bu tür bir düzenleme, Cemiyet tarafından toplanan ve 

Mussolini dönemi “corporazione”’lerine benzer bir biçimde Türk sanayicilerinin 

sektörlere göre örgütlenmesini tavsiye eden 1930 Sanayi Kongresin’de de devam etti 

Bu girişimlerin önemli bir yönü, hükümetin toplumsal örgütlenme alanını, sadece 

doğrudan doğruya değil, aynı zamanda fiilen merkezi otoritenin kontrolünde olan 

ideolojik aygıtlar yoluyla işgal etme eğilimini ortaya koymasıdır. Ayrıca, Türk 

Cumhuriyetçileri’nin, Avrupa’ya İtalyan faşistlerince tanıtılan örgütsel yenilikleri de 

keşfettikleri belli olmuştu. Bu keşif, iktidardaki partinin kendisine ve toplumdaki 

yerine bakışında özellikle görülebilir: 1931 CHP Kurultayı’nda siyasal düzen tek 

partili bir rejim olarak tanımlanmış ve bu rejimde partinin yönetme sorumluluğunu 

millet adına üstlendiği kabul edilmişti. 223 ...Parti, bu sorumluluğu üstlenirken “halkçı” 

ilkelere bağlı kalacak, halkı bölmeye çalışan özel ayrıcalıklara karşı uyanık olacaktı: “ 

T. C halkını ayrı ayrı sınıflardan mürekkep değil ve fakat ferdi ve içtimai hayat için 

işbölümü itibarı ile muhtelif mesai erbabına ayrılmış bir camia telakki etmek esaslı 

prensiplerimizdendir.”. Böylece parti “sınıf mücadelesi, yerine içtimai nizam ve 

tesanüt temin” etmeyi amaçlayacaktı. 

221 

Başar, A. Hamdi ; “İktisadi Devletçilik”, 1.C,İstanbul-1931, s.51-73; İktisadi Devletçilik ve 

Mevzuları,Türkiye’de Devletçilik, Der: Nevin Coşar, Bağlam Yay., s.33 

222 

Başar, A. Hamdi ; A.g.m.; s.32 

223 

Tekeli, İlhan; İlkin, Selim; 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, 

Ankara-1977, s 212

2.Dünya Savaşı yıllarında Milli Korunma Kanunu adı ile bilinen ve 

bürokrasiye olağan üstü bir savaş ekonomisi yürütme imkanı veren mevzuat paketi 

yürürlüğü girdi. Bu kanuna göre hükümet özel sanayi kuruluşları için üretim 

hedefleri tespit etmeye yetkili idi; yatırım planlarını onaylamama hakkı vardı ve 

fabrikalara, madenlere el koyabilirdi. Piyasadaki fiyatları kontrol edebilir ve bazı 

malların ticaretini millileştirebilirdi. Ayrıca, işçileri zorla çalıştırabilmesi ve işçilerin 

işlerinden ayrılamayacağı gibi hükümler taşıyordu. 224 Yine aynı dönemde, Başbakan 

İnönü “Köy Birlikleri”, “Ziraat Kombinaları”, “Çiftçi Ocakları” gibi formüller ortaya 

atmıştır. Çiftçiyi topraklandırma kanunu, ortakçıya, az topraklı köylüye ve tarım 

işçisi ile çiftçilikle ilgisi olmayıp bunu yapmayı taahhüt edenlere toprak dağıtımını 

öngörmektedir. Kanunun gerekçesinde; bir “çiftçi kalabalığı yaratmak”, hem üretimi 

artırmak, hem de “içtimai sapkınlık”ları önlemek gibi çok yönlü hedefler 

bulunmaktadır. 225 Kanun çıktığında, özellikle, ticaret ve sanayi çevrelerinden gelen 

sert bir muhalefetle karşılaşılmıştır. Bunu kırmanın yolu ise, bu sınıfları yeni bir 

örgütlenme biçimine tabi kılarak kontrol altına alma çabası olmuştur. 1943’de kabul 

edilen ve korporatif bir nitelik taşıyan; “Ticaret ve Sanayi Odaları. Esnaf Odaları ve 

Ticaret Borsaları Kanunu” bu çabanın eseridir. 1960 Anayasası ile işçi örgütlerine ve 

diğer örgütlere benzeri görülmemiş statüler tanındı. Yeni anayasanın yanı sıra, 

sendikalaşma ve toplu pazarlıkla ilgili olarak sonradan çıkarılan kanunlar ile Türk 

işçilerine idari ve hukuki yolla, batı demokrasilerinde yüzyıllarca süren mücadeleler 

sonucu elde edilen hakları kullanarak, ücret taleplerinde bulunmalarına imkan 

vermiştir. 

Kurumsal reformlar, hiçbir zaman toplumsal bir muhalefetin kazanımları 

sonucu ortaya çıkmamıştı. Örneğin, Halifeliğin kaldırılması öncesinde Antiklerikal bir 

hareket görülmemişti; kadınlara eşit haklar verilmesi öncesinde bir kadın hareketi 

olmamıştı; örgütlenme ve grev hakkını mücadeleci bir işçi hareketi elde etmemişti. 

Yukarıdan yapılan reformlar, toplumun dinamiği üzerinde boğucu bir etki yaparak 

mücadele ve katılım geleneğinin yerleşme şansı azaltılmış olunuyordu. 

Cumhuriyet dönemi boyunca iş birliği şekillerinin, örgütlerin oluşumunda 

devletin merkezi rol icra etmesini eleştiren Tekin Alp şu tespitlerde bulunmaktadır: 

“Devlet müfrit bir devletçilik zihniyetiyle, ferde ait iktisadi hayata el koyduğu gibi 

mesleki teşekkülleri dahi adeta inhisarı altına almıştır. Ticaret ve sanayi odaları, türlü 

224 Keyder, Çağlar; A.g.e., s.155 

225 Timur, Taner; A.g.e., s.200

türlü birlikler ve kooperatifler devlet eliyle kurulmuş ve öteden beri devlet marifetiyle 

idare edilmektedir... ne kuruluşunda ne idaresinde hür ve serbest ferdin hiçbir rolü, 

hiçbir söz hakkı yoktur. 226 Bunun, ferdi girişimin gelişmesi ve tabandan gelen istek ve 

ihtiyaçların karşılanması amacıyla geliştirilmesi gereken örgütlenmeler üzerinde 

yarattığı tahribat ve boğucu etkiye işaret ederek: “Netice itibarıyla başka 

memleketlerde bürokrasiye karşı bir muvazene unsuru olan mesleki teşekküller 

bizde...hakiki vazifelerine taban tabana zıt bir rol oynayarak bürokrasi saltanatını 

desteklemek gibi gayretkeşlikte bulundular.” 227 Benzer bir durum, işçi 

örgütlenmesinde de söz konusudur. “Devlet tarafından getirilen sosyal refah önlemleri 

...kamu ve özel sektör işçilerine yemek, çalışma elbiseleri, sağlık, kaza, yaşlılık... işçi 

haklarının korunması gibi birçok sosyal güvenlik haklarından faydalanmalarını 

sağlıyordu...Sosyal refah önlemlerinin paternalist yapısı, işçi sendikalarının gelişimini 

ve işçinin kişisel isteklerinin gelişmesini engellemekte 228 ; devleti, ihtiyaçları tespit 

eden ve buna uygun düzenlemeleri yapan bir üst otorite olarak, yeniden karşımıza 

çıkarmaktadır. Dönemin önemli düşünce adamlarından ve kooperatifçilerinden 

Muhittin Birgen’e göre ise; toplumsal ilerlemenin şartı orta sınıfların oluşturulmasıdır 

ve bu da, milli himaye ile mümkündür. 229 Tüm toplum kesimlerinin, toplum adına 

korunması anlamında; büyük sermeyeli şirketler kurmayı, toplumsal olarak 

örgütlenmeyi, esnaf ve tüccara kolaylıkla kredi sağlayacak bankalar açmayı ve imece 

şirketleri kurmayı içermektedir. 

Kooperatifler açısından baktığımızda yine devletin egemen olduğunu, alttanyukarı 

bir hareketin arzu edilir bir seviyeye ulaşmadığını görürüz. 1923 yılında 

çıkarılan ve kooperatifçiliği teşvik ve kooperatiflerin kurulmasını kolaylaştırmayı 

amaçlayan “İstihsal, Alım ve Satım Ortaklık Kooperatifleri Nizamnamesi”, 1924 

yılında faizcileri ortadan kaldırmayı ve krediyi çiftçiye götürmeyi amaçlayan “İtibari 

Zirai Birlikler Kanunu”; 1929 Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu; 1935 “Tarım Kredi 

Kooperatifleri Kanunu” ve “Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu” vb. 

kanunlarla devlet kooperatif hareketin yönlendiricisi, başlatıcısı ve düzenleyicisi 

olmaya çaba göstermiştir. Kooperatifçilik özellikle tarım alanında ülkenin 

kalkınmasında etkili bir araç olarak düşünülmekteydi. Buna rağmen kooperatifçilik 

226 

Tekin ALP, “1948 Türkiye İktisat Kongresi (22-27 Kasım)”, Kongreye Verilen Tebliğler Bülteni, 

1948, s136-50, Der. Nevin Coşar, s.92 

227 

Tekin, Alp; A.g.m.; s.92 

228 

Kerwin, Robert W. ; A.g.m., s.113 

229 

Arıkan, Zeki; Tarihimiz ve Cumhuriyet-Muhittin Birgen, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul-1997, 

s.13

Batılı örnekleriyle kıyaslandığında oldukça yavaş gelişmekteydi. 1937 yılında 86.631 

üyeli 650 kredi kooperatifi ve 18.000 üyeli 15 satış kooperatif bulunmaktaydı. 230 Oysa 

ki, bir ülkede kooperatifçilik hareketinin başlayabilmesi için iki ön şartın varlığına 

gerek duyulmaktadır: Birincisi, kooperatifçiliği gerekli kılan nedenlerin varlığı ve 

bunların fark edilmiş olması; ikincisi de sosyo-kültürel ve ekonomik yapının 

kooperatif çalışmaya uygun bir düzeye ulaşmış olmasıdır. Nitekim gelişmiş ülkelerde 

devlet hukuk kurallarını hazırlamakta, kredi politikalarını belirlemekte, 

kooperatiflerin yönetimiyle ilgili esasları koymakta, fertlerin bu hareketlere ilgi 

duymalarını sağlayabilmek için doğrudan ve dolaylı tedbirlere başvurmaktadır. Bu 

ülkelerde kooperatifçilik hareketi aşağıdan yukarıya doğru gelişmektedir. Türkiye’de 

ise, kooperatifçiliği yaymak ve geliştirmek için devlet büyükleri teşvik amacıyla 

kooperatiflerin bizzat ortağı ve kurucusu olmuşlardır. Ancak ne var ki, devlet ilk başta 

ele aldığı inisiyatifi elden bırakmamış, 1930’lu yıllardan beri ülkede hakim olan 

devletçi anlayışın bir sonucu olarak kooperatifleri de devlet eliyle kurmak, korumak, 

denetlemek ve geliştirmek yolu benimsenmiştir. 231 Tabanda gönüllü ve bilinçli bir 

katılma sağlanamamıştır. Meselenin sosyo-psikolojik yönü ciddiyetle ele 

alınmamıştır. Bu konuda araştırma yaparak geleneksel işbirliği şekilleri,halkın örf ve 

adetleri ilmi bir şekilde incelenip meseleye yaklaşılmadığından beklenen olumlu 

sonuçların alınması mümkün olmamıştır. Dünyadaki kooperatif alanındaki hareketler 

layıkıyla takip edilmemiştir. Bugünkü anlamına oldukça yakın olarak, 1924 yılında 

kurulan ilk kooperatif, “Aydın İncir Müstahsilleri Kredi ve Satış Kooperatifi”dir. 

Bunu izleyen yıllarda kanuni düzenlemeler yoluyla kooperatiflerin tanımı yapılmaya, 

hizmet alanları belirlenmeye ve çalışma usulleri kurallara bağlanmaya çalışılmıştır. 

Bu anlamda Zirai Kredi ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin kuruluşunu, 1969 tarihli 

Kooperatifler Özel Kanunu’nun çıkarılmasını zikredebiliriz. Ayrıca, bu yıllarda yurt 

dışına işçi göndermenin yoğun yaşandığı dönemde, köy menşeli kimselerden 

kooperatife üye olanlara öncelik verilmesi veya gidenlerin kooperatife otomatik üye 

sayılması kooperatiflerin Türkiye’de hızla büyümesine neden olmuştur. 

2.Dünya Savaşı sonrası etkiler, çok partili siyasi hayata geçiş, köyden şehre 

göç olgusunun yaygınlaşmasına paralel olarak Türkiye’de devletin faaliyet alanının 

daralması ve özel girişimlerin görece etkinliğini artırması durumu ortaya çıkmıştır. 

230 

Steınhaus, Kurt; Atatürk Devrimi Sosyolojisi, Çev.: Mehmet Akataş, Sarmal Yay., 2.Baskı, 


231 

Demirci, Rasih; “Kooperatifçilikte Devlet Müdahalesi”, Karınca Dergisi, S.744, Aralık-1988, s.6

Bunun sonucu olarak da, siyasal ve toplumsal hayatta devlet dışı olarak 

nitelendirebileceğimiz alanda sendikalar, odalar, dernekler gibi kuruluşların 

etkinlikleri ve güçlerini arttırdığını görmekteyiz. Gönüllü bireysel girişimle kurulan 

kültürel, iktisadi ve siyasal dernek sayılarında büyük bir canlılık yaşandı. 232 Dernek 

sayısı 1946-1950 yılları arasında 2171 iken 1968’de 36.286’ya ulaşmıştır. 1971 ve 

1980 askeri müdahaleleri ile çoğu kapatılan derneklerin 1998 itibarıyla sayısı 

72.636’ya, 1994 itibarıyla da üye sayısı 11.892.272’ye çıkmıştır. 233 

2.2. Ziya Gökalp ve Kooperasyon 

Gökalp, dayanışmacı ahlakın yol göstericiliği altında, bilimsel olarak 

gelişebilecek biçimde reformize edilmiş bir kapitalist toplum modeline 

ulaşmaktadır. 234 Liberalizmin atomist bireyciliğine ve ekonomik örgütlenme 

özelliklerine karşı bir çekince taşımaktadır. Durkheim’den ödünç alarak 

kullandığımızda Gökalp’e göre toplumsal olayların incelenmesinde temel çözümleme 

biçimlerinden en önde geleni bir toplumun üyelerince paylaşılan fikirleri, kültürü ve 

değer yargılarını içeren “maşeri vicdan”’dır ve kendi başına bir gerçekliğe sahiptir. 

Gerek camia toplumu, gerekse korporatif toplum loncalar üzerine kurulmuştu. 

Ancak ilkinde loncaların etkinliği yöreseldi. Bunların yaşam ve eylemleri toplulukla 

sınırlıydı. Bu nedenle camia toplumundaki loncalara camia korporasyonları 

deniyordu. Korporatif toplumlarda ise korporasyonlar, başkentte seçtikleri 

temsilcilerden oluşan konfederasyon meclisleriyle ulusal bir nitelik kazanıyorlardı. 235 

Parla’ya göre Gökalp meslek ahlakı konusunda Durkheim’in meslek ahlakıyla eski 

Türk kültürel normlarını birleştirmeye çalışmıştır. 236 “Yerel iktisat, yerini ulusal 

iktisada terk edince, milli iktisat milli loncaları gerekli kıldı. Eskileri yıkarak, 

yerlerine, merkezleri devlet merkezinde olmak üzere, milli loncalar yapıp ikame 

edilmelidir.” 237 Yerelden ulusala doğru federasyonlar şeklinde, önce her şehirde aynı 

iş koluna ait korporasyonlar kurulmak suretiyle bir teşkilatlanma sağlanacak; 

federasyonların genel merkezlerinin seçtiği delegelerde, bir loncalar konfederasyonu 

232 

Kalaycıoğlu, Ersin; A.g.m., s.119 

233 

Narlı, Nilüfer; Narı, Yaşar; “Türkiye’de Hemşehri Dernekleri’nin Siyasete Katılması ve 

Demokratikleşme Sürecine Etkileri:Bursa Örneği”, Yeni Türkiye (Demokratikleşme ve Yeni Anayasa 

Özel Sayısı), Eylül-Ekim 1999, s.177 

234 

Parla, Taha; A.g.e., s.100 

235 


236 

Parla, Taha; A.g.e, s.123 

237 

Gökalp, Ziya; Türkçülüğün Esasları, Kültür Bakanlığı Yay., Yay. No.:692, Ankara-1990, s. 146

oluşturacak, bu genel merkez üyelerini seçecektir. Zihni mesleklerin üyeleri de, kendi 

konfederasyonları aracılığıyla büyük konseyde yer alacaktır. “ O zaman bütün 

mesleki zümreler, muntazam bir ordu halinde birleşmiş olurlar” 238 Mesleki temsil 

fikrini savunma açısından, Z. Gökalp, o devirde yalnız değildir. 1920’li yıllarda Ali 

İhsan Bey’in başında bulunduğu bir grup tarafından da ısrarla savunulmuştur. Ali 

İhsan’a göre, mesleki temsil esasına göre kurulmuş meclis toplumdaki iş bölümü, 

dayanışmanın bir simgesi olacaktı. Batı’nın demokratik seçim sistemi oligarşik 

egemenliği gidermekten uzaktı. Mesleki örgütlenme gerçekleşmedikçe egemenlik 

belirli çevrelerin elinde kalacaktı. Bu nedenle, halkı mesleklere göre sınıflandırmak ve 

demokratik seçim sistemi yerine mesleki seçimi koymak gerekiyordu. 239 Yunus Nadi 

de benzer görüşleri savunuyor, vatandaşları belirli mesleklere ayırarak, seçimleri bu 

meslekler kanalıyla gerçekleştirmeyi öneriyordu. 

Gökalp’in düşüncesinde sınıflı toplumları “meslek devri” izleyecekti. Sınıf 

devri, siyasal halkçılığın, diğer bir deyişle siyasal demokrasinin egemen olduğu bir 

dönemdir. 240 Sınıf adı verilen ve büyük burjuvazi, küçük burjuvazi ve 

“gündelikçilerden oluşan bu tabakalar meslek devriyle son bulacaktı. Gökalp'’ göre, 

meslek devrinde toplumsal halkçılık egemen olacak, toplumda semiyye, kast, tarik, 

ocak, sınıf diye bir takım inhisarcı yahut imtiyazlı zümre ve tabakalar 

bulunmayacaktı 241 ve toplumda içtimai halkçılık egemen olacaktı. Gökalp için, 

milliyetçilik ideali, bunalım dönemlerinde toplumsal birliğin temel kaynağını 

oluştururken, meslek ideali ve ahlakı da, istikrar dönemlerinin toplumsal 

dayanışmasını sağlamaktadır. 242 Ona göre “Milli tesanüdü kuvvetlendirmek için, 

vatani ve medeni ahlaklardan sonra, bir de mesleki ahlakı yükseltmek lazımdır.” 243 

Evrimci tarzda Gökalp, siyasal grupları; siyasal örgütlenmenin aileye 

dayandığı kabile sistemleri (cemia), çeşitli etnik ve dinsel gruplardan oluşan feodal 

sistemler ve imparatorluk sistemleri (camia) ve dil, kültür ve idealler birliğinin, 

sonuçta siyasal bağımsızlığa ve türdeş bir bütünlüğe ulaştığı ulusal sistemler ya da 

ulus-devlet toplumları (cemiyet) olarak belirlemektedir. Bunlardan, sadece sonuncusu, 

238 

Bakınız Gökalp, Ziya; A.g.e., s. 147-148 

239 

Toprak, Zafer; A.g.e, s.48 

240 

Kaçmazoğlu, H. Bayram; “Meşrutiyetten Günümüze Ziya Gökalp”, Türk Yurdu (Z.Gökalp Özel 

Sayısı), s.164 

241 

Toprak, Zafer; A.g.e., s44. Milli loncaların yatay ve dikey örgütlenme modelleri, korporatif devlet 

öngörüsü, siyaseti belirleyici düşünceleri hakkında ayrıntılı bilgiler 4 nolu dipnotta verilmektedir. 

242 


243 Gökalp, Ziya; A.g.e., s112

gerçek anlamda bir toplumu ifade eder ve aynı zamanda iş bölümünün, yani yapısal 

farklılaşma ve işlevsel uzmanlaşmanın en ileri aşamasıdır. Uyumlu bir toplumun ve 

uzlaşmaya dayanan siyasetin harcı, toplumsal birlik ve dayanışmadır. Bunun temeli 

ise ortak vicdan ve paylaşılan ahlaki mefkurelerdir (vatan ahlakı, meslek ahlakı, aile 

ahlakı vb.). 244 

Z.Gökalp’in solidarizmi benimsemesinde Durkheim soyolojisinin etkisi 

büyüktü. Solidaristler toplumu fonksiyonalist açıdan birbirlerine bağımlı parçalardan 

oluşan bir bütün olarak görüyorlardı. Parçalar birbirleriyle uyumlu ve “tesanüt” 

içerisindeydiler. Temel birimler ise, korporasyonlar ve meslek grupları idi. Avrupa’da 

sosyal sınıflar arasındaki mücadeleler ve çatışmalar Fransa’da ve Almanya’da 

solidarizmin sosyalizm ve kapitalizmin dışında ve her iki akımın aşırılıklarını 

törpüleme çabasındaki pragmatik bir dünya görüşü olarak gelişmesini sağlıyordu. 1. 

Dünya savaşında, Rusya’da komünistlerin iş başına gelmesi de, Avrupa ve Türkiye’de 

solidarizmin güç kazanmasında etkili oldu. 245 İşte solidarizmin temel birimlerinden 

olan meslek birlikleri, Z. Gökalp’te de sosyal sistemin merkezinde yer alır. Milli 

birliğin ve gerçek anlamda demokrasinin kurulması; cemiyette bulunan kişiler 

arasındaki imtiyazlar ve büyük iktisadi farklılıklar ortadan kaldırılması gereken 

durumlardır. 246 Bu yüzden, Gökalp, kapitalizmle sosyalizm arasında bir yol bulmaya 

çalışır; programına da “tesanütçülük” veya “içtimai halkçılık” adını verir. 

Gökalp; Durkheim’den esinlenerek, Türk toplumunun evriminin camia toplum 

türünden korporatif topluma doğru olacağını belirtmektedir. Camia toplumu, 

kentlerde toplumsal iş bölümü sonucu esnaf korporasyonlarından oluşmuş, yerel 

derebeylerin egemenliğinden kurtularak kendi kendini yönetmeye başlamıştır. 

Korporatif toplum türünde, toplumsal yapı, başkentte, ulusal nitelikte, hiyerarşik 

biçimde örgütlenmiş esnaf korporasyonlarından oluşur. Gökalp, ekonomik gelişmenin 

son evresi olarak “milli iktisat” dönemini ulusal düzeyde örgütlenmiş esnaf 

korporasyonlarının yönetimiyle noktalar. 247 

244 


245 

Sağlam, Serdar; “Ziya Gökalp’in İktisadi Düşünceleri”, Türk Yurdu (Ziya Gökalp ve Türk 

Düşüncesi Özel Sayısı), C.16, S.103, Mart-1996, s.87 

246 

Heyd, Uriel; Ziya Gökalp (Türk Milliyetçiliğinin Temelleri), Çev.:Cemil Meriç, Sebil Yay., 


247 

Kaçmazoğlu, H. Bayram; “Meşrutiyetten Günümüze Ziya Gökalp”, Türk Yurdu, s.163-164

Milli iktisat konusunda, Alman milli iktisat sistemi ve Fransız solidarizminden 

beslenen Z. Gökalp, ekonomik kalkınma ve büyük sanayinin kurulması anlayışı 

bakımından devletçidir. 248 

2.3. Z. Fahri Fındıkoğlu ve Kooperasyon 

Ziya Gökalp gibi Durkheim okulu temsilcileri arasında sayabileceğimiz 

Fındıkoğlu’nun esas sosyoloji eğilimini yansıtan araştırmalarının, teorik ve pratik 

sosyoloji anlayışı etrafında toplandığını söyleyebiliriz. Bu da sosyal siyaset ve 

kooperatizm olmak üzere, uygulamalı sosyolojinin bir görüntüsünü içerir. 

Kooperatifçilik, teorik ve uygulamalı cepheleriylei, önemle üzerinde durduğu 

konuların başında gelmiştir. 249 Bu konuda uygulamanın önemine dikkat çeken 

Fındıkoğlu’na göre, öncelikle uygulamalı araştırmalarla problem ve sıkıntıların tespiti 

yapılmalı, sonrasında bunları, kooperatifçilik sosyolojisi aracılığıyla, “halk efkarı 

yaratmak”, tabandan tavana uzanan bir cereyanı vücuda getirmek için olumlu bir 

şekilde kullanmak gerekir. 250 Köy ve çiftçinin milli iktisada entegrasyonunun en 

etkili yolunun da, tüm yurt sathına yayılmış zirai kooperasyon örgüsüyle mümkün 

olacağını ileri sürmüştür. Diğer taraftan, bir kooperatist ekonomi siyasetinin 

ihtiyacına değinerek, bunu öncelikle gelişmemişlik durumunu hafifletecek, sonrasında 

ise, gelişmeyi, gelişmiş ülkeler seviyesine çıkartacak araçlardan biri olarak 

sunmuştur. 251 Türkiye’nin kalkınmasını, o dönem için, karma ekonomide gören 

Fındıkoğlu, devletin yapabileceği işleri devletin, ferdin yapabileceği işleri özel 

teşebbüsün yapması gerektiği inancındaydı. Özel teşebbüsün de desteklenmesinde 

yararlanılacak biricik enstrüman, kooperatifçilikti. Üretim, pazarlama, tüketim gibi 

pek çok sahada kurulacak kooperatifler, “hususi teşebbüsü kuvvetlendirecek, karma 

ekonomiye bereket getirecek, rejime canlılık getirecekti. Kapitalizm ve sosyalizm 

arasında kalkınma ve sosyal adalet sağlayıcı sistemler kurulmuş olacaktı.” 252 

Görüldüğü gibi, hem özel teşebbüse, hem de kooperatifçiliğe, ikisine birden aynı 

248 

Keser, İhsan; Türkiye’de Siyaset ve Devletçilik, Gündoğan Yay., Ankara-1993, s.39 

249 

Tuna, Orhan; “Aziz Dostum ve Meslektaşım Fındıkoğlu”, Fındıkoğlu Armağanı, İstanbul Ünv. 

İktisad Fakültesi Yay., İstanbul-1977, s.33 

250 

Bu amaçla 1939 yılında G. Kessler’in kooperatifçilik ders kitabını Türkçe’ye çevirmiş, 

“Kooperasyon Sosyolojisi” adlı bir kitap yazmış, “Sakarya’da Kooperatifçilik ve Zirai Kredi 

Kooperatifleri” adlı uygulamalı araştırmasını 1969 yılında yayınlamıştır. Bunun yanında 1934 yılından 

ölüm tarihi olan 1973 yılına kadar yönetici ve yazar olarak ayakta tuttuğu “İş ve Düşünce” dergisinde 

kooperatifler konusundaki yazılarını, konferans ve seminerlerini belirtebiliriz. 

251 

Tuna, Orhan; A.g.m., s.34 

252 

Eröz, Mehmet; “Prof. Fındıkoğlu’nun Ardından”, 1975 Yılı Sosyoloji Konferansları, 13.Kitap, 


sistem içinde yer veren; ikisini tamamlayıcı bir sistem olarak da, devletçiliği öngören 

bir bakış açısına sahiptir. 

Türkdoğan’a göre, Fındıkoğlu, sosyolojisinde, iktisat sosyolojisinin amacı, 

proleter sosyalizme karşı “içtimai siyaset aracılığı”ile sosyal adalet ilkesine dayanan, 

parlamenter ve gerçekçi bir sosyalizmi savunmaktadır. Bu nedenle, O’nun sosyoloji 

düşüncesinde sosyalizm ve sosyal siyaset kadar kooperatifçilik de geniş yer 

tutmaktadır. 253 Aynı zamanda, sosyalizmin ihtilalci ve sınıf kavgası gibi, toplum 

yapısını alt üst eden sert yönlerini yumuşatması bakımından, kooperatizm ideolojisi, 

önemli işleve sahiptir. 

Fındıkoğlu’da, Gökalp gibi, sosyolojinin emrinde, yapısal gerçeklerimize 

uygun, ferdi ve toplumsal mülkiyeti uzlaştıran bir sosyal ekonomik sistemi 

öneriyordu. 254 Anti-Marksist ve demokratik parlamenterizmi öngören bir sosyalizm 

anlayışı mevcuttu. Böylelikle iyileştirici ilkelerin yürürlüğe konulması mümkün 

olabilecekti. 

Gelişmemiş ülkelerin, gelişmiş ülkelerde uygulanan proje, plan ve modelleri 

uyarlama yoluyla faaliyet yürütmeleri doğru değildir. Bunun için zeminin yoklanması, 

kalkınması istenen cemaatin kendine özgü imece adetlerinin araştırılması, bunların 

destek olarak kabulü gerekir. Böylelikle ilksel, saf, popüler yardımlaşma ile modern 

kooperasyon arasında bir çizgisel davranış birliğinin ortaya konulması önem 

kazanmaktadır. 255 Fındıkoğlu’na göre kooperatist hareketin yürütülmesinde, devletin 

paternalizmi (babaca hareketi ve şefkati) bir süre sonra, yerini, kooperatifin kollektif 

şahsiyetine, kendi kendine yeterli olma ve organik gelişme imkanlarına bırakmalıdır. 

Devletçilik esasen kooperasyon ruhuna uygun olmamakla beraber, gerekliliklerin 

icabı bir kere uygulandıktan sonra hür bir girişim olarak kooperatifçiliği 

boğmamalıdır. 

Mesleki teşekküllere de, yakından ilgi besleyen bir kişi olarak Fındıkoğlu; bu 

kuruluşların bir yandan toplumsal realiteyi tespit edip ilgililere duyururken, diğer 

yandan toplumun belli bir kesiminin bir araya gelmesiyle güç birliği oluşturduklarına 

dikkat çekmiştir. “Yalnız adamın özgürlüğü yoktur” düşüncesindedir ve O’na göre, 

çeşitli meslek kuruluşları, kendi içinde örgütlenmek suretiyle, siyasi otorite karşısında 

253 Türkdoğan, Orhan; “Z. F. Fındıkoğlu’nun Sosyolojik Görüşleri”, Fındıkoğlu Armağanı, İstanbul 

Ünv. İktisad Fakültesi Yay., İstanbul-1977, s.107 

254 Türkdoğan, Orhan; A.g.m., s.119 

255 Fındıkoğlu, Z. Fahri; Kooperasyon Sosyolojisi, s.438

hem birlik oluştururlar, hem de onu dizginlerler. 256 Böylece, ait oldukları sosyal 

kesimin menfaatlerini sağlama, haklarını koruma yanında, toplumun en alt hücresine 

kadar inen bir demokratik işleyin ve demokrasi bilincinin yerleşmesi yönündeki 

özelliğine vurgu yapmış olmaktadırlar. 

IV. BÖLÜM: TÜRK KOOPERASYON KÜLTÜRÜNÜN GÜNÜMÜZ 

KONUT KOOPERATİF ÜYELERİ AÇISINDAN GÖRÜNÜMÜ 

(ALAN ARAŞTIRMASI VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ) 

1.Örneklem Grubun Demografik Özellikleri 

1.1.Nüfus 

Tablo: 1 Hane Nüfusu ∗ 

Valid 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

Total 

Frequency Percent Valid Percent 

Cumulative 

Percent 

3 1,5 1,5 1,5 

26 12,7 12,7 14,2 

54 26,5 26,5 40,7 

91 44,6 44,6 85,3 

26 12,7 12,7 98,0 

4 2,0 2,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Örneklem grubu toplam 204 kişiden oluşmaktadır. Grubun üyesi olduğu 

hanelerin toplam nüfusu ise 735 olup, ortalama hane nüfusu 3.6’dır. Örneklem 

grubumuzda yer alan kooperatif üyelerinin %44.6’sı 4 kişilik, %26.5’i de 3 kişilik 

ailelerden oluşmaktadır. 

1.1.1. Yaş 

Tablo: 2 Görüşülenlerin Yaşı 

256 

Tanyol, Cahit; “Hocamız Fındıkoğlu”, 1975 Yılı Sosyoloji Konferansları, 13.Kitap, İstanbul-1976, 

s.11 

∗ 

Tablolarda yer alan yabancı sözcüklerin Türkçe karşılıkları şunlardır: Frequancy: Sayı, Percent: 

Yüzde, Valid Percent: Geçerli yüzde, Cumulative percent: Birikimli yüzde, Total:Toplam, Missing 

system: Cevapsız

Valid 

18-23 

24-30 

31-40 

41-50 

51-60 

61 ve üzeri 

Total 


Cumulative 

Percent 

1 ,5 ,5 ,5 

35 17,2 17,2 17,6 

64 31,4 31,4 49,0 

70 34,3 34,3 83,3 

30 14,7 14,7 98,0 

4 2,0 2,0 100,0 

204 100,0 100,0 

İktisadi kooperasyon temelinde şekillenen kooperatif üyeliği, doğası gereği, 

belli bir gelir seviyesini ve tasarrufu da gerekli kılmaktadır. Bu da, daha çok iş 

hayatına atıldıktan sonra gerçekleşecek bir durumdur. Türk toplumunun yapısı göz 

önünde bulundurulduğunda ise iş bulma güçlüğü, ücretlerin düşüklüğü, evlilik, 

evliliğin ilk yıllarında çocuk sahibi olma durumu vb. nedenler hem kooperatife üye 

olmak için uygun ekonomik şartların oluşmasını, hem de bunun düşünülebilir ve 

pratize edilebilir bir seçenek olarak ortaya çıkmasını geciktirmekte, ileri yaşlara 

taşımaktadır. Başka bir ifade ile; ev sahibi olma, diğer asgari şartlar sağlandıktan 

sonra gündeme gelen bir konu olmaktadır. Nitekim tablo 2’de görülebileceği gibi; 41- 

50 yaş diliminde yer alanlar %34.3 ile en büyük grubu oluştururken, 31-40 yaş dilimi 

% 31.4 ile ikinci sırada yer almaktadır. 18-23 yaş diliminde yer alan sadece 1 

kooperatif üyesi varken, 24-30 yaş diliminde olanların oranı % 17.2’dir. 

1.1.2. Cinsiyet 

Tablo: 3 Görüşülenlerin Cinsiyeti 

Valid 


Cumulative 

Percent 

Erkek 169 82,8 82,8 82,8 

Kadın 35 17,2 17,2 100,0 

Total 204 100,0 100,0 

Kooperatif üyelerini cinsiyet açısından ele aldığımızda erkeklerin yüksek 

oranda yer aldığını görmekteyiz (%82.8). Kadın üyelerin oranı ise; %17.2 gibi düşük 

bir düzeydedir. Kadınların başta şehirleşme ve eğitim imkanlarının artmasının 

etkisiyle meslek sahibi olmaları ve iş yaşamına katılmaları gittikçe artmakla birlikte, 

erkeklere kıyasla hala arada büyük farkların olduğu bilinen bir durumdur. Üyelerin 

çoğunluğunun kırsal kökenli ve geleneksel kalıplara sahip oluşu da bu durumu

pekiştirirci bir etkiye sahiptir. Tablo 4’e baktığımızda erkeklerin yalnızca %23.7’si 

kent merkezi doğumlu iken; %76.3’ ü ilçe ve köy doğumlulardan oluşmaktadır. 

Bayanlarda ise, kent merkezi doğumluların oranı, erkeklere göre belirgin şekilde 

artmaktadır. Kadın üyelerin %40’ı kent merkezi, %60’ı ise ilçe köy doğumlulardan 

oluşmaktadır. 

Tablo: 4 Görüşülenin Cinsiyeti ile Doğum Yeri 

Total 

Erkek 

Kadın 

Görüşülenin Doğum Yeri 

Isparta Isparta Isparta Diğer il Diğer Diğer Yurt 

Merkez İlçe köy merkez il ilçe il köy Dışı Total 

30 61 32 10 25 11 169 

17,8% 36,1% 18,9% 5,9% 14,8% 6,5% 100% 

75,0% 84,7% 88,9% 71,4% 83,3% 100% 82,8% 

14,7% 29,9% 15,7% 4,9% 12,3% 5,4% 82,8% 

10 11 4 4 5 1 35 

28,6% 31,4% 11,4% 11,4% 14,3% 2,9% 100% 

25,0% 15,3% 11,1% 28,6% 16,7% 100% 17,2% 

4,9% 5,4% 2,0% 2,0% 2,5% ,5% 17,2% 

40 72 36 14 30 11 1 204 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 14,7% 5,4% ,5% 100% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100% 100% 100% 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 14,7% 5,4% ,5% 100% 

Eğitim durumu açısından kıyasladığımızda kadın üyelerin %65.7’si üniversite 

eğitimi alıp, eğitiminin olanak tanıdığı bir işte çalışma durumunu yakalamış, eğitim 

açısından görece yüksek seviyede bulunan kişilerden oluşmaktadır (23 kişi). 

Kadınlardan 5’i ilkokul, 5’i lise ve 2 kişi de ortaokul mezunudur (Tablo 5). Eğitim 

açısından erkeklerin kadınlara oranla daha düşük düzeyde eğitime sahip olduğunu 

görmekteyiz. Erkeklerden %42’si üniversite mezunudur. İlkokul, ortaokul ve lisedeki 

erkeklerin oranı ise kadınlara oranla daha yüksektir. Bu durum da göstermektedir ki, 

eğitim seviyesi yükseldiği oranda kadınlar inisiyatif sahibi olabilmektedirler.

Tablo: 5 Görüşülenin Eğitin Düzeyi ile Cinsiyeti 

Görüşülenin 

Eğitim 

Düzeyi 

Total 

İlkokul 

Ortaokul 

Lise 

Yüksekokul 

Fakülte 

Lisans üstü 

1.1.3. Doğum Yeri ve Göç 

Tablo: 6 Görüşülenin Doğum Yeri 

Görüşülenin Cinsiyeti 

Erkek Kadın 

Total 

34 5 39 

87,2% 12,8% 100,0% 

20,1% 14,3% 19,1% 

16,7% 2,5% 19,1% 

25 2 27 

92,6% 7,4% 100,0% 

14,8% 5,7% 13,2% 

12,3% 1,0% 13,2% 

39 5 44 

88,6% 11,4% 100,0% 

23,1% 14,3% 21,6% 

19,1% 2,5% 21,6% 

44 13 57 

77,2% 22,8% 100,0% 

26,0% 37,1% 27,9% 

21,6% 6,4% 27,9% 

25 8 33 

75,8% 24,2% 100,0% 

14,8% 22,9% 16,2% 

12,3% 3,9% 16,2% 

2 2 4 

50,0% 50,0% 100,0% 

1,2% 5,7% 2,0% 

1,0% 1,0% 2,0% 

169 35 204 

82,8% 17,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

82,8% 17,2% 100,0%

Valid 

Isparta Merkez 

Isparta İlçe 

Isparta köy 

Diğer il merkez 

Diğer il ilçe 

Diğer il köy 

Yurt Dışı 

Total 


Cumulative 

Percent 

40 19,6 19,6 19,6 

72 35,3 35,3 54,9 

36 17,6 17,6 72,5 

14 6,9 6,9 79,4 

30 14,7 14,7 94,1 

11 5,4 5,4 99,5 

1 ,5 ,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Üyelerden Isparta merkez doğumlu olanların oranı %19.6’dır (Tablo 6). Bu 

ülkemizin özellikle 1960’lı yıllardan itibaren yaşadığı kırdan kente göç ve hızlı 

kentleşme olgusunu yaşayan kentlerden birinin de Isparta olduğunu ortaya 

koymaktadır. Doğum yeri Isparta merkez olmayıp sonradan bu şehre göç edip 

yerleşenlerin oranı örneklem grubumuzda % 80.4’dür. Göç edenler içinde en büyük 

grup olarak Isparta ilçe doğumlular %35.3 ile ilk sırada yer almakta, bunu %17.6 ile 

Isparta köy doğumlular izlemektedir. Diğer illerden Isparta’ya göç edenlerin toplam 

oranı ise %27 olup, örneklem grubun %14.7’sini diğer il ilçe doğumlular 

oluşturmaktadır. 

Doğum yeri Isparta olup başta memuriyet olmak üzere çeşitli nedenlerle 

Isparta dışında ikamet edip tekrar Isparta’ya dönenleri eklediğimizde Isparta şehri 

dışından göç edenlerin oranının % 38.2’ye çıktığını görmekteyiz. Isparta dışından göç 

etme nedeni olarak ilk sırada tayin yer almakta (%34.6), bunu iş bulmak için gelenler 

takip etmektedir (% 28.2). Kendisi ve çocuğunun eğitimi nedeniyle gelenlerin toplam 

oranı ise %10.2’dir. Bu özellikle Isparta’da üniversitenin açılmasıyla ortaya çıkan bir 

eğilimi de ortaya koymaktadır. 

Tablo: 7 Doğum Yeri Isparta Dışı Olanların Isparta’ya Gelme Nedeni

Valid 

Missing 

Total 

Akraba ve hemşehri 

tavsiyesi ile 

İş bulmak için 

Şehir hayatı daha iyi 

olduğundan 

Tayin sebebiyle 

Burda akrabalarım var 

Eşim buralı olduğu için 

Eğitim sebebiyle 

Çocuğun eğitimi 

Baba işi dolayısıyla 

Emeklilik 

Total 

System 


2 1,0 2,6 2,6 

22 10,8 28,2 30,8 

4 2,0 5,1 35,9 

27 13,2 34,6 70,5 

6 2,9 7,7 78,2 

6 2,9 7,7 85,9 

5 2,5 6,4 92,3 

3 1,5 3,8 96,2 

2 1,0 2,6 98,7 

1 ,5 1,3 100,0 

78 38,2 100,0 

126 61,8 

204 100,0 

Cumulative 

Percent 

Göç açısından üzerinde durmamız gereken bir diğer önemli durum da, göçün 

karakterine yöneliktir. Örneklem grubunda yer alanların %29.4’ünün ailemin hepsi 

burada cevabını vermiştir (Tablo 8). Bu cevabı verenlerden 27 kişi Isparta ilçe 

doğumlu olup, 24’ü Isparta merkez doğumludur (Toplamı %85). Bunu iki şekilde 

yorumlamak mümkündür: Isparta merkez doğumlu olanların ve Isparta ilçe doğumlu 

olanların yarıya yakını, beraberlerinde, ailelerinin ve yakın akrabalarının da göç ettiği 

bir süreci yaşamışlardır. Bu eğilim diğer göç edenlerde belirgin bir karakter 

taşımamaktadır (Isparta köy 7 kişi ve diğer il merkez 2 kişi olup diğer il ilçe ve 

köyden bu durumda olan kimse bulunmamaktadır). Diğer bir yorumla ise; özellikle 

Isparta ilçe merkezi doğumluların, kent merkezi doğumlularla aynı tür bir kentleşme 

sürecini takip ederek ,önce kendilerinin kente yerleşmesi ve sonra ailelerinin kente 

yerleşmesi şeklinde, aşamalı bir kente yerleşme süreci yaşadıklarını söyleyebiliriz. 

Isparta kent merkezlilerde daha düşük olmakla birlikte gidip gelme, haberleşme, 

yardım alma ve yardım verme biçimleriyle, memleketle ilişki kurma da, akılda 

tutulması gerekilen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Ailesinin hepsinin burada olduğunu belirtenlerin dışında , %36.3’ü belirli 

zamanlarda gidip gelerek memleketiyle ilişkilerini sürdürdüğünü, %19.1’i 

haberleştiğini belirtmektedir. Yardımlaşma ilişkisi açısından ise, %8.8’i memlekette 

bulunan ailesine yardım ettiğini, %3.4’ü ise yardım aldığını belirtmektedir.

Tablo: 8 Halen Memleketiyle İlişkide Olma Durumu 

Valid 

İlişkim yok 

Haberleşiyorum 

Yardım ediyorum 

Yardım görüyorum 

Gidip geliyorum 

Ailemin hepsi burada 

Total 


Cumulative 

Percent 

6 2,9 2,9 2,9 

39 19,1 19,1 22,1 

18 8,8 8,8 30,9 

7 3,4 3,4 34,3 

74 36,3 36,3 70,6 

60 29,4 29,4 100,0 

204 100,0 100,0 

Doğum yerleri açısından konuyu analiz ettiğimizde, ailemin hepsi burada 

diyenlerin Isparta merkezden başlayarak Isparta ilçe, köy ve diğer ilçeye doğru, 

beklenildiği üzere, azaldığını görmekteyiz (Tablo 9). Isparta ilçe doğumlulardan 

%37.5’i, Isparta köy doğumlulardan %19.4’ü, diğer il merkez doğumlulardan 

%14.3’ü aile üyelerinin çoğunun kendisiyle aynı şehirde oturduğunu ifade etmiştir. 

Diğer il ilçe ve köy doğumlulardan ise bu durumda olan hiç kimse bulunmamaktadır. 

Gidip-geliyorum cevabını verenlerin, köy doğumlularda, diğerlerine göre, daha 

yüksek olduğunu görmekteyiz. Diğer il köy doğumluların %72.7’si, Isparta köy 

doğumluların %44.4’ü düzenli olarak gidip geldiğini ifade etmiştir. Isparta ilçe 

doğumlularda bu oran düşmekte (%34.5), Isparta merkez doğumlulardan da %7.5’i 

doğum yerine gidip geldiğini belirtmektedir. Yine, haberleşmeyle yetinenlerin diğer il 

doğumlularda daha fazla rastlanılan bir durum olduğunu görmekteyiz. Diğer il merkez 

doğumluların %42.9’u, diğer ilçe doğumluların %40’ı ve köy doğumluların %18.2’si 

haberleştiğini belirtmiştir. 

Tablo: 9 Görüşülenin Doğum Yeri ile Memleketiyle İlişki Durumu

Total 

Isparta 

Merkez 

Isparta 

İlçe 

Isparta 

köy 

Diğer 

il 

merke 

z 

Diğer 

il ilçe 

Diğer 

il köy 

Yurt 

Dışı 

Memleketiyle İlişki Durumu 

Gidip Ailemin 

İlişkim Haberle Yardım Yardım geliyoru hepsi 

yok şiyorum ediyorum görüyorum m burada Total 

2 3 4 7 24 40 

5,0% 7,5% 10,0% 17,5% 60,0% 100% 

33,3% 7,7% 22,2% 9,5% 40,0% 19,6% 

1,0% 1,5% 2,0% 3,4% 11,8% 19,6% 

2 10 5 3 25 27 72 

2,8% 13,9% 6,9% 4,2% 34,7% 37,5% 100% 

33,3% 25,6% 27,8% 42,9% 33,8% 45,0% 35,3% 

1,0% 4,9% 2,5% 1,5% 12,3% 13,2% 35,3% 

6 5 2 16 7 36 

16,7% 13,9% 5,6% 44,4% 19,4% 100% 

15,4% 27,8% 28,6% 21,6% 11,7% 17,6% 

2,9% 2,5% 1,0% 7,8% 3,4% 17,6% 

6 6 2 14 

42,9% 42,9% 14,3% 100% 

15,4% 8,1% 3,3% 6,9% 

2,9% 2,9% 1,0% 6,9% 

2 12 3 1 12 30 

6,7% 40,0% 10,0% 3,3% 40,0% 100% 

33,3% 30,8% 16,7% 14,3% 16,2% 14,7% 

1,0% 5,9% 1,5% ,5% 5,9% 14,7% 

2 1 8 11 

18,2% 9,1% 72,7% 100% 

5,1% 5,6% 10,8% 5,4% 

1,0% ,5% 3,9% 5,4% 

1 1 

100,0% 100% 

14,3% ,5% 

,5% ,5% 

6 39 18 7 74 60 204 

2,9% 19,1% 8,8% 3,4% 36,3% 29,4% 100% 

100% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 

2,9% 19,1% 8,8% 3,4% 36,3% 29,4% 100% 

Isparta dışından göç edenleri, Isparta’ya gelme yıllarına göre analiz ettiğimizde 

%84.9 gibi büyük çoğunluğu 5 yıldan daha fazla bir zamandır Isparta merkezinde 

ikamet etmektedir. Bu, kentli değerlerin benimsenmesi ve kente uyum sağlama, gelir, 

eğitim, kültür gibi çeşitli faktörler açısından kentlileşmeye, kente ilişkin özelliklerin 

kazanılıp benimsenmesi anlamında önemli bir durum ortaya koymaktadır. En eski, 

1960 yılından başlamak üzere, göçün hızını örneklem grubumuz açısından belirlemeye 

çalıştığımızda, halen varlığını devam ettiren ve hızı sürekli biçimde artan bir göç 

olgusuyla karşılaşmaktayız. Nitekim 1960-70 yılları arasında göç edenlerin oranı

%16.7 iken, 1971-80 arasında göç edenlerin oranı %24.4’e ve 1981-90 arasında göç 

edenlerin oranı da %28.2’ye ulaşmıştır. Tüm olarak aldığımızda, 1991-2000 arasında, 

göçün hızının yine artmaya devam ettiğini, göç edenlerin oranının en yüksek noktasına 

ulaştığını, %30.8’e çıktığını görmekteyiz. 

Tablo: 10 Isparta’ya Gelme Yılı 

Valid 

Missing 

Total 

1960-70 

1971-80 

1981-90 

1991-95 

1996-2000 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

13 6,4 16,7 16,7 

19 9,3 24,4 41,0 

22 10,8 28,2 69,2 

13 6,4 16,7 85,9 

11 5,4 14,1 100,0 

78 38,2 100,0 

126 61,8 

204 100,0 

1.2. Aile 

1.2.1. Kooperatif Üyesinin Medeni Hali 

Tablo: 11 Görüşülenin Medeni Hali 

Valid 

Missing 

Total 

Evli 

Bekar 

Dul 

Ayrı 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

187 91,7 92,1 92,1 

9 4,4 4,4 96,6 

6 2,9 3,0 99,5 

1 ,5 ,5 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

Örneklem grubu oluşturan kooperatif üyelerinin tamamına yakın bir kısmının 

(%91.7) evli olduğunu görmekteyiz (Tablo 11). Yaş özelliklerini ele alırken izah 

ettiğimiz gibi, kooperatif üyeliği Türk toplumunda belirli asgari şartları sağladıktan 

sonra (meslek sahibi olma, belirli bir gelire kavuşma vb.) düşünülen ve evlilik 

kurumunun da bu standardın içinde yer aldığı, bir seçenek olarak karşımıza 

çıkmaktadır. İlerde ev sahibi olma ve kooperatife üye olma nedenlerinin analizinde de 

görüleceği gibi, kooperatif üyeliği, ülkemizde bir yatırım aracı olarak görülmekte 

veya yaşam-gelir standardını yükseltici bir anlam yüklenmektedir. Evlilik ve ev 

kurma masraflarının yüksekliği de düşünülecek olursa ev sahibi olma isteğinin

ertelenmesi ve evlilik sonrasına bırakılması anlamlı gözükmektedir. Örneklem 

grubunda bekar olanların oranı %4, dul olanların %3 ve ayrı olanların %0.5 olduğunu 

görmekteyiz. 

1.2.2. Aile Büyüklüğü ve Statüler 

Tablo: 12 Görüşülenin Hanedeki Statüsü 

Valid 

Hane Reisi Baba 

Hane Reisi Anne 

Erkek Çocuk 

Kız Çocuk 

Total 


Cumulative 

Percent 

162 79,4 79,4 79,4 

33 16,2 16,2 95,6 

6 2,9 2,9 98,5 

3 1,5 1,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Kooperatif üyelerini hanedeki statüleri açısından incelediğimizde, genellikle 

çekirdek aile yapısının hakim olduğu dikkat çekmektedir. Üyelerin %79.4’ü hane reisi 

baba statüsünde yer almaktadır. Hane reisi anne statüsündekiler ise %16.2’dir. Erkek 

ve kız çocuk statüsünde olanların toplam oranı ise 4.4’tür. 

Hane reisi baba statüsündekilerin tamamı evli olup, hane reisi anne 

statüsündekilerden 27 kişi evli, 6 kişi ise duldur. Ev sahipliğinin, yatırım aracı ve 

geleceğe yönelik bir çeşit sigorta anlamı taşıması, parası erkek eş tarafından 

ödenmesine rağmen, üyeliğin eşi adına yapılması şeklinde yaygın bir toplumsal 

özellik karşımıza çıkmaktadır. Örneklem gurubumuzun, daha çok ilçe ve kırsal 

kökenli olması, geleneksel davranış kalıplarına sahip olması, çalışma yaşamında 

bayanların yer almaması nedeniyle gelire sahip olma durumundan da yoksundur. Bu 

da çalışan ve gelire sahip olan erkeğin ücretini kendinin ödediği, ancak eşini üye 

kaydettiği bir durumu önümüze koymaktadır. Evin, gelir getiricisi durumundaki 

erkeğin, özellikle ölümüyle özdeşleştirilen yoksunluk durumu, evin ihtiyaçlarının 

karşılanması ve çocukların bakımının üstlenilmesinin bir nevi garanti altına alınması 

şeklinde bir yerleşik tutumu harekete geçirmektedir. Nitekim dul olan 6 hane reisi 

anne durumundaki kişi muhtemelen eşinin ölümü nedeniyle üyeliğin kendi üzerine 

geçmesi durumundaki kişilerdir.

Tablo: 13 Görüşülenin Hanedeki Satatüsü ile Medeni Hali 


Hanedeki 

Statüsü 

Total 

Hane Reisi Baba 

Hane Reisi Anne 

Erkek Çocuk 

Kız Çocuk 

Görüşülenin Medeni Hali 

Evli Bekar Dul Ayrı Total 

161 1 162 

99,4% ,6% 100,0% 

86,1% 11,1% 79,8% 

79,3% ,5% 79,8% 

26 6 32 

81,3% 18,8% 100,0% 

13,9% 100,0% 15,8% 

12,8% 3,0% 15,8% 

5 1 6 

83,3% 16,7% 100,0% 

55,6% 100% 3,0% 

2,5% ,5% 3,0% 

3 3 

100% 100,0% 

33,3% 1,5% 

1,5% 1,5% 

187 9 6 1 203 

92,1% 4,4% 3,0% ,5% 100,0% 

100,0% 100% 100,0% 100% 100,0% 

92,1% 4,4% 3,0% ,5% 100,0% 

1.3. Eğitim 

1.3.1. Kooperatif Üyelerinin Eğitim Durumu 

Konut kooperatifleri hiç şüphesiz içinde geliştikleri ortamdan etkilenmekte ve 

bu ortamda biçimlendirilmektedir. Dünyada konut kooperatiflerinin başarılı olma 

durumlarını analiz ettiğimizde, bu başarının ardında sendikalar gibi örgütlenme 

deneyimi olan kesimlerin varlığını görürüz. 257 Ülkemizde ise bu durum son derece 

kısıtlı bir alanda gerçekleşmektedir. Bir diğer örgütlü alan ise işyeri kooperatifçiliğidir 

(Mahrukatçılar, marangozlar vb.). Örgütlenme deneyimi olmayan kesimler açısından 

ise, kendi çabalarıyla çok ender bir araya gelebildikleri gözlemlenmektedir. Genelde 

yüksek eğitim görmüş meslek sahiplerinin bir araya gelerek oluşturdukları bağımsız 

kooperatifler bu sınırlı çabanın bir ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. 258 

Bu açıklamalar ışığında, örneklem grubumuza baktığımızda, eğitim durumu 

açısından, her ne kadar, kooperatif üyeleri karmaşık bir yapı arz etse de yüksek eğitim 

görenlerin belirgin bir ağırlığa sahip olduğunu söyleyebiliriz. Eğitim düzeyi 

257 Özüekren; A.Şule; “Konut Kooperatiflerinin yeniden Yapılandırılması”, Yeni Türkiye ( Habitat II 

Özel Sayısı), Y. 2, S.8, Mart-Nisan 1996, s.157 

258 Özüekren; A.Şule; A.g..m, s.157

akımından, %27.9 ile yüksekokul mezunları ilk sırada yer almaktadır. Bunlarla 

birlikte fakülte mezunlarını da ekleyerek üniversite mezunu şeklinde bir 

sınıflandırmada bulunacak olursak, bu oran % 44.1’e çıkmaktadır. Lise mezunu 

olanların oranı %21.6, ilkokul mezunu olanların oranı %19.1 ve ortaokul mezunu 

olanların oranı %13.2’dir. 

Tablo: 14 Kooperatif Üyesinin Eğitim Durumu 

Valid 

İlkokul 

Ortaokul 

Lise 

Yüksekokul 

Fakülte 

Lisans üstü 

Total 


Cumulative 

Percent 

39 19,1 19,1 19,1 

27 13,2 13,2 32,4 

44 21,6 21,6 53,9 

57 27,9 27,9 81,9 

33 16,2 16,2 98,0 

4 2,0 2,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 15 Kooperatif Üyesinin Eşinin Eğitim Durumu 

Valid 

Missing 

Total 

Okur-Yazar Değil 

Okur-yazar 

İlkokul 

Ortaokul 

Lise 

Yüksekokul 

Fakülte 

Lisans üstü 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

1 ,5 ,5 ,5 

2 1,0 1,0 1,5 

88 43,1 44,7 46,2 

13 6,4 6,6 52,8 

44 21,6 22,3 75,1 

26 12,7 13,2 88,3 

21 10,3 10,7 99,0 

2 1,0 1,0 100,0 

197 96,6 100,0 

7 3,4 

204 100,0 

Tablo: 16 Görüşülenin Eşinin Eğitim Düzeyi ile Cinsiyeti

Total 

Erkek 

Kadın 

Eşinin Eğitim Düzeyi 

Okur- 

Yazar Okur- 

O. 

Yüksek 

Lisans 

Değil yazar İlkokul Okul Lise okul Fakülte üstü Total 

1 2 83 10 40 21 10 1 168 

,6% 1,2% 49,4% 6,0% 23,8% 12,5% 6,0% ,6% 100% 

100% 100% 92,2% 71,4% 90,9% 80,8% 45,5% 50,0% 83,6% 

,5% 1,0% 41,3% 5,0% 19,9% 10,4% 5,0% ,5% 83,6% 

7 4 4 5 12 1 33 

21,2% 12,1% 12,1% 15,2% 36,4% 3,0% 100% 

7,8% 28,6% 9,1% 19,2% 54,5% 50,0% 16,4% 

3,5% 2,0% 2,0% 2,5% 6,0% ,5% 16,4% 

1 2 90 14 44 26 22 2 201 

,5% 1,0% 44,8% 7,0% 21,9% 12,9% 10,9% 1,0% 100% 

100% 100% 100% 100% 100% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 

,5% 1,0% 44,8% 7,0% 21,9% 12,9% 10,9% 1,0% 100% 

Eşler açısından eğitim durumuna baktığımızda ise, evli olan kooperatif 

üyelerinin eşlerinin %44.7’si ilkokul mezunudur (Tablo 16). Lise mezunu olanlar 

%22.3 ile bunu takip etmektedir. Eğitim düzeyinin farklılaşması özellikle, cinsiyet 

açısından, bir erkeğin veya bir kadının eşi olma durumunda daha da belirgin bir 

içeriğe kavuşmaktadır. Yukardaki tabloya baktığımızda, erkek üyelerin eşlerinin, 

yarısının ilkokul mezunu olanlardan oluştuğunu görmekteyiz. Yalnız okur-yazar ve 

okur-yazar olmayan eşler de kadın olanlarda rastlanan bir durumdur. Erkek üyelerin 

eşlerinden %6’sı ortaokul, %23.8’i lise mezunu iken, üniversite mezunu olanların 

oranı %19.1 düzeyindedir. 

Kadın üyelerde ise, eşlerin eğitim düzeyi daha yüksek durumdadır. Kadın 

üyelerin eşlerinden okuma yazma bilmeyen bulunmamakla birlikte, eşleri ilkokul 

mezunu olanlar %21.2, ortaokul mezunu olanlar %12.1, lise mezunu olanlar ise 

%15.2 oranındadır. Üniversite mezunu olan erkek eş durumundakilerin ise, %54.6’sı 

üniversite mezunudur.

2. Kooperatif Üyelerinin Sosyal Hayatı 

2.1. Mesken Durumu 

Valid 

Tablo: 17 Oturulan Evin Mülkiyet Durumu 

Kendime 

Eşime 

Anne-babama 

Akrabalarıma 

Kiracıyız 

Lojmanda oturuyorum 

Total 


Cumulative 

Percent 

71 34,8 34,8 34,8 

16 7,8 7,8 42,6 

24 11,8 11,8 54,4 

2 1,0 1,0 55,4 

84 41,2 41,2 96,6 

7 3,4 3,4 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo 17’ye baktığımızda üyelerin %34.8’i halen oturdukları evin kendisine, 

%7.8’i eşine ait olduğunu ifade etmektedir (Toplam %42.6). Kooperatif aidatlarını 

ödeme gücü yönünden, giderler arasında kira bedelinin yer almaması, kendine ait evi 

olanlara avantajlı bir konum kazandırmaktadır. Araştırma sırasında yaptığımız 

gözlemlerde, oturdukları ev anne-babasına ait olanların da her hangi bir kira 

ödemediklerini, bazılarının düzenli olmamakla birlikte ihtiyaç olduğunda kira olarak 

algılanamayacak yardımlarda bulunarak, kira ödemeden bu evlerde oturduklarını 

gözlemledik. Dolayısıyla, bu durumdakileri dışarıda bırakacak olursak, kiracı 

durumundaki üyelerin oranı %41.2 ve lojmanda oturanların oranı %3.4’dür. Konut 

kooperatiflerinin amacı açısından baktığımızda ev sahibi olmanın en fazla yarar 

sağlayacağı grup kiracılardır. Kiraların yüksek ve aile gelirini azaltıcı etkisi, kiradan 

kurtulma ve ev sahibi olmayı motive edici bir etki yapmaktadır. 

Tablo: 18 Halen Oturulan Eve Hangi Şekilde Sahip Olduğu 

Valid 

Missing 

Total 

Kendi olanaklarımla 

kimseden yardım 

almadan 

Akraba ve 

hemşehrilerimin de 

çeşitli yardımları oldu 

İş arkadaşlarımın 

yardımı oldu 

Banka kredisi ile 

Miras kaldı 

Kooperatif yolu ile 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

30 14,7 40,5 40,5 

9 4,4 12,2 52,7 

1 ,5 1,4 54,1 

3 1,5 4,1 58,1 

12 5,9 16,2 74,3 

19 9,3 25,7 100,0 

74 36,3 100,0 

130 63,7 

204 100,0

Oturulan evin mülkiyeti kendine ait olanlardan 30 kişi (%40.5), bu eve kendi 

olanakları ile kimseden yardım almadan sahip olduğunu belirtmiştir (Tablo 18). 19 

kişi ise, halen oturduğu eve kooperatif yolu ile sahip olmuştur (%25.7). Bu aynı 

zamanda kooperatif yoluyla ev sahibi olmanın etkili ve yaygın bir kooperasyon alanı 

olarak kullandığını göstermektedir. Ayrıca, bu özelliğe sahip olan üyeler açısından 

kooperatif üyeliği tecrübe edilen, bilinen ve tekrar kullanılan bir yol olma niteliğine 

de sahiptir. 

2.1.1. Meskenin Bulunduğu Semtin Tercihine Etki Eden Etmenler 

Tablo: 19 Semt Seçimine Etki Eden Etmenler 

Akrabalarım bulunduğu için 

Hemşehrilerim var 

Kirası uygun olduğundan 

Konut yapma maliyeti ucuz 

İşyerime yakın 

İtibarıma uygun 

Lojman burada 

Tanıdıklar olduğundan 

Huzurlu ve sakin 

Uygun arsa bulduğumuz 

için ev yaptığımızdan 

Miras kaldı 

Aileme ait 

Kooperatif nedeniyle 

Total 


Cumulative 

Percent 

10 4,9 4,9 4,9 

5 2,5 2,5 7,4 

28 13,7 13,7 21,1 

11 5,4 5,4 26,5 

32 15,7 15,7 42,2 

2 1,0 1,0 43,1 

9 4,4 4,4 47,5 

14 6,9 6,9 54,4 

35 17,2 17,2 71,6 

4 2,0 2,0 73,5 

12 5,9 5,9 79,4 

23 11,3 11,3 90,7 

19 9,3 9,3 100,0 

204 100,0 100,0 

Oturdukları evin mülkiyetine sahip olanlar için semt tercihi etkin olmamakta, 

konuta sahip olma biçimleri (miras, kooperatifin orada kurulması, aileye aitlik vb.) bir 

çeşit mecburiyeti de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle semt tercihi diğerleri 

açısından anlamlılık kazanmaktadır. 35 kişi huzurlu ve sakin olduğundan, 32 kişi 

işyerine yakın olduğundan ve 28 kişi de kirası uygun olduğundan oturduğu semti 

tercih ettiğini belirtmiştir. Yeni kentliler, birçok durumda akraba ve hemşehrilerinin 

bulunduğu gerekçesiyle yerleştikleri semtten, kentle belli bir uyum ilişkisi 

geliştirildikten sonra, bir başka amaçla, seçtikleri yeni bir yerleşim yerine taşınmak 

üzere ayrılmak eğilimindedir. İkinci dönem diye nitelendireceğimiz bu dönemde, ana

geçim uğraşısı olarak iş edinilmiş ve iş çevresi giderek kan ve köken bağlarının yerini 

almaya başlamıştır. Kırsal topluluk kalıbının etkinliğini yitirmeye başladığı bu 

aşamada, maddi çalışma koşullarının yerleşme sürecinde ağırlık kazandığı 

anlaşılmaktadır. 259 Gerek zaman ve ulaşım harcamalarından tasarruf, gerekse iş 

çevresiyle daha yoğun ve uyumlu ilişkinin kurulabilmesi için işyerine yakınlık 

öngörülür. Akraba ve hemşehrileri bulunduğu için tercih ettiğini belirtenler 15 kişi, 

tanıdıkları olduğu için cevabını verenler ise 14 kişidir. Yukarıdaki açıklamalarımızın 

ışığında kentle uyum sağlanmış ve ikinci aşamanın göstergeleri ortaya çıkmış 

olmasına rağmen akraba ve hemşehrilere yakın olma, tanıdıkların olması gibi ilksel ve 

geleneksel bağların sürdürüldüğü de ihmal edilmemelidir. Hatta huzurlu ve sakin yer 

olma kriterini dile getirenler için de, belirtilmemiş olmakla birlikte yakın ilişkilerin 

kurulabilmesi, güven, dostluk ve sıcaklık içeren birincil ilişkilere yapılan vurguyu 

dikkatlere sunmak gerekir. 

Tablo: 20 Oturulan Evin Seçiminde Akraba ve Hemşehrilere Yakın 

Olmasına Dikkat Etme Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

53 26,0 26,0 26,0 

151 74,0 74,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Bağımsız olarak “Oturduğunuz evi seçerken Akraba ve Hemşehrilerinize 

yakın olmasına dikkat ettiniz mi ?” sorusuna cevap verenler, öncekine nazaran daha 

yoğun bir oranı oluşturmaktadır (%26) (Tablo 20). Bu durumu, kentleşme süreci 

açısından, Isparta’nın bir “geçiş” aşamasında olduğunun göstergesi olarak kabul 

edebiliriz. Bu da, kente ait bazı değerlerin, tutum alışların ve kalıpların yerleşmediğini 

göstermektedir. Geleneksek değerlerin etkisiyle açıklayacak olursak; bunun kırılmaya 

uğradığını söylemek mümkündür. Örneklem grubumuz açısından, dışardan göç 

olayının yüksekliğini dikkate alacak olursak, diğer örneklerde rastladığımız, göç eden 

kuşakların akraba ve hemşehri aracılığıyla şehre entegrasyon sürecinin, üyelerimiz 

açısından, çözülmeye başladığını veya önceden aşılmış bir süreç olduğunu 

söyleyebiliriz. 

259 Sencer, Yakut; Türkiye’de Kentleşme, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara-1979, s.

Diğer yandan, bunun nedeni olarak ileri sürülenlere baktığımızda kentte 

yaşanan yalnızlık duygusunun, tutunma ve uyum sürecinin sonucu olarak, geleneksel 

bağlarla, gerekli doyum ve güven ihtiyacının karşılanmasının ön plana çıktığını 

görmekteyiz. Akraba ve hemşehrilerine yakın olmasına dikkat ettiğini belirtenlerden 

%35.8’i akrabalık ilişkilerini sürdürebilmek için bu tercihi yaptıklarını belirtmişlerdir. 

Görüşebilecek yakın birilerinin olması için cevabını verenlerin oranı ise % 30.2’dir. 

%26.4’ü ise karşılıklı yardımlaşabilmek için bu tercihte bulunmuşlardır. 

Missin 

Total 


Olmasına Dikkat Edilmesinin Nedeni 

Akrabalık ilişkilerini 

sürdürebilmek için 

Karşılıklı 

yardımlaşabilmek için 

Görüşebilecek yakın 

birilerinin olması için 

Çocukların bakımı için 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

19 9,3 35,8 35,8 

14 6,9 26,4 62,3 

16 7,8 30,2 92,5 

4 2,0 7,5 100,0 

53 26,0 100,0 

151 74,0 

204 100,0 

2.2. Kooperatif Üyelerinin Kooperatif Dışı İlişkileri 

2.2.1. Çevresi İle Olan İlişkileri 

Tablo: 22 Çevre İle İlişki Kurarken Onların En Çok Hangi Özelliklerine Dikkat 

Ettiği 

Valid 

Farklı bir dini mezhepten 

olmamasına 

Farklı bir siyasi partiden 

olmamasına 

Dürüst ve namuslu 

olmasına 

Gerektiğinde 

problemlerime çözüm 

getirecek kişiler olmasına 

Samimi olmasına 

Eğitimli olmasına 

Total 


5 2,5 2,5 2,5 

1 ,5 ,5 2,9 

151 74,0 74,0 77,0 

38 18,6 18,6 95,6 

5 2,5 2,5 98,0 

4 2,0 2,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Cumulative 

Percent

Kooperatif üyelerinin çevresindeki insanlarla ilişki kurarken, onların dürüst ve 

namuslu olması, en çok aradıkları özellik olmaktadır (%74). %18.6’sı da, 

gerektiğinde problemlerine çözüm getirebilecek kimseler olmasına dikkat etmektedir. 

Burada, “dürüstlük” ve “namusluluk” Türk toplumunda yüceltilen ve herkesin kendini 

öyle görmeyi yeğlediği ve herkesin de öyle olması gerektiği biçiminde idealize ettiği, 

çift anlamlılık içeren bir değer olarak sunulmaktadır. Dolayısıyla, gerektiğinde 

problemlerine çözüm getirecek kişiler olmasına dikkat edenlerin de, bunu kabul ile 

birlikte, kent yaşamının pragmatist yanına dönük bir vurguya dikkat çektiklerini 

gözden kaçırmamak gerekir. 

Valid 

Tablo: 23 Çevre İle Olan İlişkilerde En Çok Anlaşmazlığa Düşülen 

Konular 

Siyasi konularda 

Dini konularda 

Ahlaki konularda 

İşle ilgili konularda 

Her konuda anlaşırım 

Total 


Cumulative 

Percent 

25 12,3 12,3 12,3 

11 5,4 5,4 17,6 

58 28,4 28,4 46,1 

70 34,3 34,3 80,4 

40 19,6 19,6 100,0 

204 100,0 100,0 

Deneklerin çevresi ile olan ilişkilerde, en çok anlaşmazlığa düştüğü konular 

arasında işle ilgili olanlar ilk sırada yer almaktadır (%34.3). Bunu ahlaki konulardaki 

anlaşmazlık izlemektedir (%28.4). %12.3’ü siyasi konularda ve %5.4’ü ise dini 

konularda anlaşmazlığa düştüğünü belirtmektedir. Her konuda anlaşırım diyenlerin 

oranı ise %19.6’dır. 

2.2.2. Komşuluk İlişkileri 

Tablo: 24 Kooperatif Üyelerinin Komşularının Genelde Kimlerden 

Oluştuğu

Valid 

Akrabalar 

Hemşehriler 

Köylüm 

Başka kentten 

Her yerden,her 

kesimden insan var 

Arkadaşlar 

İş arkadaşlarım 

Total 


Cumulative 

Percent 

10 4,9 4,9 4,9 

57 27,9 27,9 32,8 

6 2,9 2,9 35,8 

55 27,0 27,0 62,7 

67 32,8 32,8 95,6 

7 3,4 3,4 99,0 

2 1,0 1,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Koşuluk ilişkileri açısından örneklem grubumuzu incelediğimizde her yerden, 

her kesimden insan var ifadesinde bulunanların oranı %32.8’dir. Başka kentten 

cevabını verenleri (%27) de ekleyecek olursak, toplam %59’u yakınlık bağı ve 

geleneksel bağlarla nitelendiremeyeceği potansiyel “öteki” konumundaki insanlarla 

komşuluk ilişkisi içindedir. Bu yabancı algısını olduğu gibi, “biz” ve “ben” kalıbını da 

etkileyecek bir niteliğe sahiptir. Komşularının hemşehrilerinden ve köylüsünden 

oluştuğunu belirtenlerin oranı %30.8, akrabalarından oluştuğunu belirtenler %4.9 ve 

arkadaşlardan oluştuğunu ifade edenler %4.4’dür. 

Komşularla kurulan karşılıklı ziyaret ilişkileri, komşuluk birliğinin kaynağı 

olduğu gibi, davranışsal bir görünüşü de oluşturmaktadır. Örneklem grubumuz 

açısından baktığımızda oldukça seyrek cevabını verenler %40.7 ile ilk sırada 

gelmektedir. Buna ek olarak bayramlarda, ayda bir cevabını da bütün olarak alıp, 

düşük düzeyde ilişki olarak değerlendirirsek bu oran %65.7’ye çıkmaktadır. 

Komşuluğun kentte varlığını sürdürmekle beraber yaygın ama çözülmekte olan, 

önemini kaybetmeye başlayan bir kurum olduğunu söylemek durumundayız. 

Tablo: 25 Komşularla Yapılan Ziyaretlerin Sıklığı

Valid 

Her gün 

Haftada birkaç gün 

Haftada bir 

Ayda bir 

Bayramlarda 

Oldukça seyrek 

Hiç 

Total 


Cumulative 

Percent 

10 4,9 4,9 4,9 

23 11,3 11,3 16,2 

36 17,6 17,6 33,8 

37 18,1 18,1 52,0 

12 5,9 5,9 57,8 

83 40,7 40,7 98,5 

3 1,5 1,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Komşularla yardımlaşma açısından da benzer bir durumla karşılaşmaktayız. 

Yaygınlığı olan ama yoğunluğu ve önemi azalmış bir komşular arası yardımlaşma söz 

konusudur. %50.5’i komşuları ile ara-sıra yardımlaştığını belirtirken, %42.2’si 

yardımlaştığını söylemiştir. %7.4’ü ise komşularıyla yardımlaşma ilişkisinde 

bulunmamaktadır. 

Tablo: 26 Komşularla Yardımlaşma Durumu 

Valid 

Yardımlaşırım 

Yardımlaşmam 

Ara sıra 

Total 


Cumulative 

Percent 

86 42,2 42,2 42,2 

15 7,4 7,4 49,5 

103 50,5 50,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Örneklem grubun %52.2’si komşuları ile her bakımdan uzlaştığını dile 

getirmiştir (Tablo 27). Yine gözlemlerimize dayanarak söylemeliyiz ki; bu yukarıdaki 

yorumların ışığında değerlendirildiğinde tam bir uyum, yardımlaşma, sıcaklık taşıyan 

bir duruma işaret etmemektedir. Örneklem grubumuzun çoğunlukla, başka kentten, 

her yerden ve her kesimden diye ifade ettiği komşu ağı, yeni bir komşuluk algısına ve 

anlayışına dönüşmüştür. Kentli davranışın gereği olarak düşünülen başkalarını 

rahatsız etmeme, çevresine kötülüğü dokunmama, selamlaşma gibi alanı ve anlamı 

daraltılmış bir çerçeveye oturtulmuştur. 

Türk kültürü açısından komşuluğun taşıdığı derin anlamı düşünecek olursak, 

komşuluk değerlerinin korunduğunu, ilişkilerin varlığını devam ettirdiğini, ancak

kültürel anlamını yitirmeye başladığının veya en azından herkesçe paylaşılan ortak bir 

kurum olma kimliğinin (özellikle kırsal kesimlerde ve geleneksel ilişkilerin 

korunduğu yapılardaki başat konumunun) zayıfladığını da dile getirebiliriz. Örneklem 

grubun %25’i komşularının serbest davrandığını, %11.8’i pek bir ilişkilerinin 

olmadığını belirtmektedir. Düşük düzeydeler %7.4 ve öğrenimleri yetersiz diyenler 

%3.4’dür. 

Tablo: 27 Kooperatif Üyelerinin Komşuları Hakkındaki Genel 

Görüşleri 

Valid 

Missing 

Total 

Her bakımdan 

uzlaşıyorum 

Serbest davranıyorlar 

Düşük düzeydeler 

Öğrenimleri yetersiz 

Pek bir ilişkimiz yok 

Total 

System 


106 52,0 52,2 52,2 

51 25,0 25,1 77,3 

15 7,4 7,4 84,7 

7 3,4 3,4 88,2 

24 11,8 11,8 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

2.2.3. Sosyal Çevresi ile Yardımlaşma Durumu 

Cumulative 

Percent 

Tablo: 28 Nişan, Düğün Gibi Özel Günlerde Karşılıksız Yardımlar Alma 

Durumu 

Valid 

Missing 

Total 

Sadece aile efradı 

yardım eder 

Akrabalar yardım eder 

Komşular ve 

arkadaşlar yardım eder 

Bütün eş-dost yardım 

eder 

Total 

System 


49 24,0 24,1 24,1 

44 21,6 21,7 45,8 

24 11,8 11,8 57,6 

86 42,2 42,4 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

Cumulative 

Percent 

Komşuluk gibi bir diğer geleneksel yardımlaşma kurumu, da özel günlerde 

takı takmak, para vermek, düğün masraflarına veya organizasyonuna katkıda bulunma 

(kirvelik, sağdıçlık gibi), ev eşyası alma vb. şeklinde gerçekleşen karşılıksız yardımda

ulunmadır. İçeriği, anlamı açısından seyrek rastlanan ve önemli olaylar karşısında 

ana yardımlaşma çerçevesini “tanıdıklık”,”samimiyet” kodu üzerine oturtan bir 

yardımlaşma durumudur. 

Örneklem grubumuzu oluşturan kooperatif üyelerinin %42.2’si nişan, düğün, 

sünnet gibi özel günlerde bütün eş-dosttan karşılıksız yardım aldığını ifade 

etmektedir. Sadece aile efradının yardım ettiğini belirtenler %24 ve akrabalarından 

yardım görenler %21.6’dır. %11.8’i de komşular ve arkadaşlarından yardım 

görmektedir. Görüldüğü gibi, özel günlerde yardım alma, kent yaşamında oldukça 

etkili bir yardımlaşma modeli olarak varlığını sürdürmektedir. 

Aynı şekilde, yakın çevresinde ilişkide bulunduğu insanların özel günlerinde 

karşılıksız yardımda bulunma durumu da, yaygın bir yardımlaşma biçimidir. %52.5’i 

bütün tanıdıklara yardım ettiğini belirtirken, kimseye yardım etmem/ edemem 

diyenlerin oranı yalnızca %3.4’dür (Tablo 29). 

Tablo: 29 Nişan, Düğün Gibi Özel Günlerde Karşılıksız Yardımlar Yapma 

Durumu 

Valid 

Sadece aile efradıma 

yardım ederim 

Akrabalara yardım ederim 

Arkadaşlara ve komşulara 

yardım ederim 

Bütün tanıdıklara yardım 

ederim 

Kimseye yardım 

etmem/edemem 

Total 


25 12,3 12,3 12,3 

26 12,7 12,7 25,0 

39 19,1 19,1 44,1 

107 52,5 52,5 96,6 

7 3,4 3,4 100,0 

204 100,0 100,0 

Cumulative 

Percent 

Gündelik yaşam içinde karşılaşılan ve çözümü için bir başkasının 

gerekliliğine ihtiyaç duyulan borç alma, fikir danışma, statüsünden yararlanma, 

bilgisine başvurma vb. geniş bir yelpazede cereyan eden bir yardımlaşma alanının 

varlığı söz konusudur. Verilen tüm cevaplar üzerinden bir analiz ve oranlama 

yaptığımızda; örneklem grubumuzun %53.9’u zor durumlarda eşine başvurduğunu

elirtmektedir (Tablo 30). %19.1’i aile fertlerinden, %6.4’ü ise akrabalardan yardım 

istediğini belirtmiştir. Dolayısıyla, başta kendi kurduğu ailesinden başlayan ve 

yetiştiği aile ve akraba çevresine yayılan bir yardımlaşma çerçevesi karşımıza 

çıkmaktadır. Bu, aynı zamanda birincil, samimi ilişkilerin belirlediği bir çerçevedir. 

Nitekim güvenebileceğim bir dosta diyenler %8.3’dür. İkincil ilişkiler ve modern 

yardım kurum ve biçimlerine başvurma oranı ise son derce düşüktür. %6.4’ü 

arkadaşlarına, %3.4’ü uzman kişilere ve %1.5’i de ilgili resmi makamlara 

başvuracağını belirtmiştir. 

Tablo 30’a baktığımızda bu durumun eğitimle anlamlı bir ilişki içinde 

olduğunu görmekteyiz. Nitekim, verilen tüm cevaplar açısından değerlendirmede 

bulunduğumuzda; uzman kişilere başvururum cevabını verenlerin %62.2’sini 

üniversite mezunu kategorisindekiler oluştururken, örneğin ilkokul mezunlarında bu 

oran yalnızca %8.3, ortaokul mezunlarında %11.1 ve lise mezunlarında %17.7 olarak 

gerçekleşmektedir. İlgili resmi makamlara başvurmada da eğitimin belirleyici bir 

faktör olduğunu görmekteyiz. İlgili resmi makamlara başvurduğunu belirtenlerden 

%58.3’ünü üniversite mezunları oluşturmaktadır. 

Tablo: 30 Görüşülenin Başı Sıkıştığında Danışmak ve Yardım İçin En 

Çok Kime Başvurduğu ile Eğitim Durumu

Total 

Başı sıkıştığında Danışmak ve Yardım İçin en Çok Kime Başvurduğu ve Eğitim Durumu 

Eşime 

Aile 

fertlerine 

Akrabalara 

Arkadaşlara 

İlgili resmi 

makamlara 

Uzman 

kişilere 

Yaşlılara/Te 

crübelilere 

Güvenebile 

ceğim bir 

dosta 

Hiç 

kimseye 

Görüşülenin Eğitim Düzeyi 

İlkokul Ortaokul Lise Y.Okul Fakülte L.Üstü Total 

10 12 24 36 27 2 111 

9.0 10.8 21.6 32.4 24.3 1.8 100% 

12.5 18.4 23.3 23.2 30.3 18.1 

18 5 15 30 15 3 86 

20.9 5.8 17.4 34.8 17.4 3.4 100% 

22.5 7.7 14.5 19.3 16.8 27.2 

14 14 11 10 4 1 54 

25.9 25.9 20.3 18.5 7.4 1.8 100% 

17.5 21.5 10.6 6.4 4.5 9.0 

11 11 13 27 8 2 72 

15.2 15.2 18.0 37.5 11.1 2.7 100% 

13.7 16.9 12.6 17.4 9.0 18.1 

1 2 2 4 3 12 

8.3 16.6 16.6 33.3 25.0 100% 

1.2 3.0 1.9 2.5 3.3 

4 5 8 18 9 1 45 

8.8 11.1 17.7 40.0 20.0 2.2 100% 

5.0 7.6 7.7 11.6 10.1 9.0 

6 5 11 6 8 36 

16.6 13.8 30.5 16.6 22.2 100% 

7.5 7.6 10.6 3.8 9.0 

15 11 19 24 15 2 86 

17.4 12.7 22.0 27.9 17.4 2.3 100% 

18.7 16.9 18.4 15.4 16.8 18.1 

1 1 

100% 100% 

1.2 

80 65 103 155 89 11 503 

2.3. Kooperatif Üyesinin Sosyal Çevresi İle İlgili Görüşleri 

İnsanın mutlu ve güvenli bir yaşam için uyum sağlaması gereken toplumsal 

çevrelerin neler olduğu sorusuna üyelerden en fazla 3 seçenek olmak üzere cevap 

vermesi istendiğinde; toplam cevap sayıları 470 olarak ortaya çıkmış, “kendi kurduğu 

aile” cevabını verenler toplam içinde 136 cevap sayısı ile ilk sırada yer almıştır 

(%28.9) (Tablo 31). “Meslek ya da iş çevresi” cevabını verenlerin toplam sayısı 117 

(%24.8), “arkadaş çevresi” diyenlerin toplam sayısı ise 83 kişidir (%17.6). Ağırlıklı 

olarak belirtilen bu sosyal çevrelerin, bireyin sonradan içine dahil olduğu, kendi 

tercihinin ve sonradan kazanılmış statülerinin sonucu olarak, parçası durumuna 

geldiği yapılar olduğunu söyleyebiliriz. Bu anlamda; dini cemaat ve dünya görüşünü 

ve yaşam biçimini paylaştığı çevre cevabını verenleri de eklediğimizde üyelerin % 

79.3’ünün bu yönde bir eğilim içinde olduğunu görmekteyiz. Doğuştan içinde

ulunulan ve bireyin bir tercihte bulunmasının söz konusu olmadığı akrabalığı da 

içine alan yetiştiği aile çevresi cevabını verenlerin toplam oranı %12.3 (58 kişi), 

hemşehrileri cevabını verenlerin toplam oranı ise yalnızca 2.3’dür (11 kişi). 

Tablo: 31 Kooperatif Üyesine Göre İnsanın Mutlu ve Güvenli Bir Yaşam İçin 

Uyum Sağlaması Gereken Toplumsal Çevreler 

Tercihleri 1 Tercihler 2 Tercihler 3 

Frequenc Percent Frequenc Percent Frequenc Percent 

y 

y 

y 

Meslek 

Çevresi 

Yada İş 117 57.4 

Kendi Kurduğu Aile 58 28.4 75 36.8 3 1.5 

Yetiştiği Aile Çevresi 14 6.9 29 14.2 15 7.4 

Dini Cemaat 3 1.1 3 1.5 

Mahalle 4 2.0 15 7.4 10 4.9 

Arkadaş Çevresi 4 2.0 21 10.3 58 28.4 

Dünya Gör. Yaşam 4 2.0 6 2.9 20 9.8 

Biçimini 

çevre 

paylaştığı 

Hemşehrileri 5 2.5 6 2.9 

Toplam 204 100.0 154 75.5 112 54.9 

Missing System 50 24.5 92 45.1 

Total 204 100.0 204 100.0 

Bir iş ve statü sahibi olmada belirleyici olduğu düşünülen çeşitli etmenler 

açısından Türkiye şartlarında hangisinin daha etkili olduğu konusunda deneklerden en 

fazla 2 tercihte bulunması istendiğinde, verilen cevapları 2 grupta toplayıp 

değerlendirmek daha anlamlı olmaktadır. Bunlardan birincisi eğitim ve bilgi düzeyi, 

yabancı dil ve bilgisayar bilmek, çalışkan olmak gibi bireysel çaba ve gelişme sonucu 

kazanılmış bilgi, beceri ve niteliklere, objektif kriterlere atıfta bulunurken, bunun 

Türkiye’de etkili olarak işlediği kanaatinde olanların toplam içindeki oranı %41.8’dir 

(109 kişi). Bunlar içinde de, eğitim ve bilgi düzeyine öncelik verenler %30.7 ile başta 

yer almaktadır (80 kişi). Diğer grubu ise tam tersi olarak bir grubun üyesi olmak, bir 

grupla veya kişilerle ilişkisi olmaktan kaynaklanan dışsal faktörlerin etkili olduğu 

durumlar öne sürülmektedir. Bunların toplamı ise %58.2’dir. Bunlar içinde ağırlığın 

üst düzeyde yer alan kişilerin akrabası veya tanıdığı olma (Üyelerin toplam cevapları 

içinde %28.8’i ) ve siyasi parti ya da grup içinde faaliyet göstermeye ( %23.5’i) 

verildiğini görmekteyiz. Bu, aynı zamanda, iş ve statü sahibi olmada bireysel çaba ve 

niteliklerin yeterli olmadığı, hatta bazen bunların etkili olmayıp partilerin, siyasi

grupların, örgüt üye ve yöneticilerinin, üst düzeyde yer alan kişilerin tanıdıklık, 

akrabalık, grupdaşlık gibi aidiyete dayanan ilişki ve yapıların egemen olduğu bir 

eşitsizlik ve istismarla karşı karşıya bulundukları kanaatinin yaygınlığına işaret 

etmektedir. Bu, toplumda eşitlik ve güven duygusunu sarsıcı durumların, iş ve statü 

sahibi olmada, yaygın olarak hissedildiğini ortaya koymaktadır. 

Tablo: 32 Kooperatif Üyesine Göre Türkiye’de İş Sahibi Olmayı ya da Statü 

Yükseltmeyi Belirleyici Etmenler 

Tercihler 1 Tercihler 2 

Frequenc Percent Frequenc Percent 

y 

y 

Siyasi Parti Yada Gurup İçinde Faaliyet 

Göstermek 

48 23.5 13 6.4 

Dini Cemaatlerle İlişki İçinde veya Üyesi 1 

Olmak 

0.5 2 1.0 

Eğitim ve Bilgi Düzeyi 65 31.9 15 7.4 

Yabancı Dil Veya Bilgisayar Bilmek 9 4.4 13 6.4 

Tanınmış Bir Dernek, Birlik Veya Vakıf 4 

Üyesi/Yöneticisi Olmak 

2.0 6 2.9 

Üst Düzeyde Yer Alan Kişilerin Akrabası Veya 45 22.1 30 14.7 

Tanıdığı Olmak 

Çalışkan Olmak 7 3.4 

Maddi Güç 2 1.0 

Toplam 181 88.7 79 38.7 


Total 204 100.0 204 100.0 

İnsanların bencilleşmesi ve toplum çıkarlarını hiç kimsenin ön planda 

tutmaması, deneklerin, Türkiye’de yaşanan en önemli sosyal problem olarak 

gördükleri hususlar olmaktadır (Toplam %38.4). Çıkarcılık-diğerkamlık alanından 

sonra, insanlar arası ilişkiler alanı ön plana çıkarılan ve önemsenen diğer bir hususu 

teşkil etmektedir. Deneklerin toplam % 37.3’ü ise, insanlar arası ilişkilerde 

hoşgörünün giderek kaybolduğunu (%13.1), insanlar arasındaki kardeşliğin ve 

sevginin, saygının azaldığını (%12’şer) ifade etmektedir. % 8.5’i ise, kimsenin 

başkalarına güvenmemesini, Türkiye’nin en önemli sosyal problemi olarak ortaya 

koymaktadır. Bütün bu sayılan niteliklere dikkat edildiğinde, Türk toplumunun 

toplumcu, dayanışmacı karakterini ortaya koyan bir özellik arz ettiklerini 

söyleyebiliriz (%84.2). Diğer bir sosyal problem olarak ise, gençlerin iyi

yetiştirilmemesi, yozlaşmaları (%7.9) ve insanların yeterli eğitim alamaması (%7.1) 

dile getirilmiştir. 

Tablo: 33 Kooperatif Üyesine Göre Türkiye’de Yaşanan En Önemli Sosyal 

Problemler 

Tercihler 1 Tercihler 2 

Frequenc 

y 

Percent Frequenc 

y 

İnsanların Bencilleşmesi 68 33.3 2 1.0 

Percent 

Toplum Çıkarlarını Kimsenin Ön Planda 49 

Tutmaması 

24.0 21 10.3 

İnsanlar Arasındaki Kardeşliğin ve Sevginin 25 

Azalması 

12.3 19 9.3 

İnsanlar Arasındaki Saygının Azalması 26 12.7 18 8.8 

Gençlerin 

Yozlaşmaları 

İyi Yetiştirilememesi ve 10 4.9 19 9.3 

Kimsenin Başkalarına Güvenmemesi 9 4.4 22 10.8 

İnsanlar Arası İlişkilerde Hoşgörünün Giderek 11 

Kaybolması 

5.4 37 18.1 

İnsanların Yeterli Eğitim Alamaması 4 2.0 22 10.8 

Dine Saygının Azalması 2 1.0 

Toplam 204 100.0 160 78.4 

Missing System 44 21.6 

Total 204 100.0 

Tablo: 34 Kooperatif Üyesinin Genel Olarak İnsanlar Hakkındaki 

Tanımlamaları

Valid 

Çoğu insana güvenilir 

Çoğu insana güvenilmez 

Çoğu insana 

güvenilir,ama gene de 

dikkatli olamak gerekir 

Cevapsız 

Total 


Cumulative 

Percent 

15 7,4 7,4 7,4 

37 18,1 18,1 25,5 

150 73,5 73,5 99,0 

2 1,0 1,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Genel olarak insanlar hakkındaki tutumlarını öğrenmek amacıyla deneklerden, 

insanları ne biçimde tanımladıkları sorulduğunda, “Çoğu insana güvenilir ama yine de 

dikkatli olmak gerekir” cevabını verenler %73.5 gibi büyük bir oranda yer almıştır. 

Güven Türk toplumu açısından bir çeşit “manevi kontrat” olarak kabul görmektedir. 

Dolayısıyla, pek çok güven sarsıcı ortamın, örneklerin ve ilişkilerin mevcut olabildiği 

kent sosyal yapısında, güvenin hala korunan bir değer olması dikkat çekicidir. Çoğu 

insana güvenilir cevabını da eklersek (%7.4) deneklerin %80.9’u anlayış olarak 

tedbirli olmayı öngören, olumsuzluk yaşanabileceğine de açık kapı bırakan, iyimser 

bir tutum içindedir. Çoğu insana güvenilmez diyenlerin oranı ise %18.1’dir. 

Güven unsurunun en çok geçerli olduğu, önem kazandığı parasal ilişkilerde, 

anlaşmaları ne şekilde yerine getirdiklerini sorguladığımızda “yazılı” cevabını 

verenlerin oranı %40.2’dir. “Bazen sözlü bazen yazılı” diyenler %26, “tanıdıklarla 

sözlü, yabancılarla yazılı” diyenler %21.1’dir. %12.7’si ise parasal anlaşmalarını 

“sözlü” yaptığını belirtmektedir. Farklı bir yorum da bulunacak olursak, %59.8’i para 

gibi maddi ve istismara çok açık bir konuda örtülü olarak sözleşme yerine güven ve 

tanıdıklık esasına dayanan bir tutum taraftarıdır. 

Valid 

Tablo: 35 Görüşülenin Parasal İlişkilerde Anlaşmaları Sözlü veya Yazılı 

Belirtme Durumu 


Cumulative 

Percent 

Sözlü 

26 12,7 12,7 12,7 

Yazılı 

82 40,2 40,2 52,9 

Bazen sözlü,bazen yazıl 53 26,0 26,0 78,9 

Tanıdıklarla sözlü, 

yabancılarla yazılı 

43 21,1 21,1 100,0 

Total 

204 100,0 100,0

2.4.Kendisi Hakkındaki Görüşleri 

Tablo: 36 Kooperatif Üyesinin Kendisini Hangi Konularda Yetersiz 

Hissettiği 

Valid 

Tahsil konusunda 

Dini bilgiler 

Ailevi dayanışma 

İşimle ilgili konularda 

İyi bir yurttaş olma 

Sosyal faaliyet 

Hiçbiri 

Yenilikleri takip 

Parasal konularda 

Özel yetenek 

Total 


Cumulative 

Percent 

55 27,0 27,0 27,0 

21 10,3 10,3 37,3 

5 2,5 2,5 39,7 

9 4,4 4,4 44,1 

8 3,9 3,9 48,0 

80 39,2 39,2 87,3 

23 11,3 11,3 98,5 

1 ,5 ,5 99,0 

1 ,5 ,5 99,5 

1 ,5 ,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Kooperatif üyelerinin %39.2’si kendisini sosyal faaliyet konusunda yetersiz 

görürken, bunu %27 ile tahsil konusunda yetersiz görenler takip etmektedir (Tablo 

36). Hiçbiri cevabını verenler (%11.3) üçüncü , dini bilgiler konusunda diyenler 

(%10.3) dördüncü sırada yer almaktadır. İleride kooperatif dışı kooperasyon 

ilişkilerinde irdeleneceği gibi, kurumlara üyelik ve kurumların etkinliklerine katılma 

son derce düşük düzeyde gerçekleşen bir durumdur. Hatta üye olduğu kurumun 

etkinliklerine katılmayan kişilerin varlığı söz konusudur. Burada ortaya çıkan durum 

da; bu eksikliğin örneklem grubumuzu oluşturan kişiler tarafından yoğun olarak 

hissedildiğini, giderilmesi gereken bir ihtiyaç olarak algılandığını ortaya koymaktadır. 

Tablo: 37 Kooperatif Üyesinin Hayatta Kendini Başarılı Bir İnsan Olarak 

Görme Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

140 68,6 68,6 68,6 

64 31,4 31,4 100,0 

204 100,0 100,0 

Kendini hayatta başarılı olarak görenlerin oranı %68.6 iken, %31.4’ü kendini 

başarısız olarak görmektedir. Kendini başarılı görmeyenlerden 43 kişi bunu elverişsiz

çevre şartlarına bağlarken, 11 kişi kendi özelliklerinden kaynaklandığını belirtmekte, 

9 kişi ise şansı olmadığını dile getirmektedir. 

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 38 Kooperatif Üyesinin Kendini Hayatta Başarılı Biri Olarak 

Görmemesinin Nedeni 

Kendi özelliklerim 

Elverişsiz çevre şartları 

Şansım yok 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

11 5,4 17,5 17,5 

43 21,1 68,3 85,7 

9 4,4 14,3 100,0 

63 30,9 100,0 

141 69,1 

204 100,0 

“Kendinizi Hangi Sosyal Tabakada Görüyorsunuz” sorusuna ise deneklerin 

%81.9’u orta tabakada cevabını vermiştir. %5.4’ü üst tabakada, %7.8’i ise alt 

tabakada görmektedir. Orta tabaka cevabının yüksek oranda çıkması yanında, üst 

tabakada yer alanların bizce az çıkması birtakım sosyo-psikolojik sebeplerle ilintilidir. 

Kendinden kötü durumda insanların varlığını gözleyip alt tabakaya mensup 

hissedememenin yanı sıra, daha iyi koşullarda bulunanlara göre kıyas yapıp üst 

tabaka cevabı verememenin en pratik ve esnek yolu orta tabaka olmaktadır. İlerde 

gelir konusunda da değineceğimiz gibi kooperatif üyelerinin önemli kısmı gelir 

düzeyi yüksek, yaşam standartları ortalamanın üstünde kişilerden oluşmaktadır. Aynı 

zamanda, kentte olanakların ve gereksinimlerin fazlalığı da, bu, görece üst gelir grubu 

için ihtiyaçları karşılayan bir memnuniyetin oluşmamasında etkili olabilir. 

Tablo: 39 Kooperatif Üyesinin Kendisini Hangi Toplumsal Tabakada 

Gördüğü 

Valid 

Üst tabakada 

Orta tabakada 

Alt tabakada 

Bir fikrim yok 

Total 


Cumulative 

Percent 

11 5,4 5,4 5,4 

167 81,9 81,9 87,3 

16 7,8 7,8 95,1 

10 4,9 4,9 100,0 

204 100,0 100,0

Üyelerin %40.2’si dürüstlük özelliklerini, ailesinin kendisine kazandırdığı en 

önemli nitelik olarak belirtmiştir (Tablo 40). Bunu,yani üyelerin insanlarda aranan en 

önemli özellik olarak gördükleri dürüstlüğü (bkz. çevresi ile ilişkisi), aynı zamanda en 

çok değer verdikleri kurum olan aile ile ilişkilendirdikleri biçiminde yorumlamak 

gerekir. Her ne kadar, bireyin yaşamında geleneksel toplum yapısına göre fonksiyon 

ve tesiri azalsa da, aile Türk toplumu açısından başat ve yüceltilen bir kurum olma 

özelliğini devam ettirmektedir. Diğer taraftan, üyeler, ailelerinin kendilerine 

kazandırdığı özellikler olarak, daha çok gelenekselliğe göndermede bulunan ve 

muhafazakar değerlerin yoğunlaştığı özellikleri belirtmektedir. Nitekim %20.1 

devlete ve millete bağlılık, %11.3 gelenek göreneğe saygı, %7.9 dine bağlılık ve 

aileye sadakat özelliklerini belirtmektedir. Buna karşılık daha kente özgü, bireysel ve 

liberal diyebileceğimiz özellikler düşük orandadır: “Bağımsız düşünme ve 

davranabilme yeteneği” diyenlerin oranı %10.8, “daha iyi bir dünya için mücadele 

bilinci” cevabını verenler %4.9 ve “iyi bir yurttaş olma bilinci” diyenler %4.9’dur. 

Valid 

Tablo: 40 Kooperatif Üyesine Göre Ailesinin Kendisine Kazandırdığına 

İnandığı En Önemli Özelliği 

Bağımsız düşünme ve 

davranabilme yeteneği 

Daha iyi bir dünya için 

mücadele bilinci 

Dürüstlük 

Devlete ve millete bağlılık 

Dine bağlılık 

İyi bir yurttaş olma bilinci 

Gelenek-göreneğe saygı 

Aileye sadakat 

Total 


Cumulative 

Percent 

22 10,8 10,8 10,8 

10 4,9 4,9 15,7 

82 40,2 40,2 55,9 

41 20,1 20,1 76,0 

14 6,9 6,9 82,8 

10 4,9 4,9 87,7 

23 11,3 11,3 99,0 

2 1,0 1,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Verilen tüm cevapları dikkate alan bir oranlama yaptığımızda; sağlık geleceğe 

yönelik istekler arasında %28 ile ilk sırada yer alırken, ikinci sırada %27.4 ile 

çocukların geleceğini garanti altına almak gelmektedir. Evin bir yatırım aracı olarak 

görülmesinin bir boyutunu da, çocukların geleceğini garanti altına almak düşüncesi 

oluşturmaktadır. Burada kooperatif üyesinin kendi bireysel istekleri arasında 

“çocukların geleceğini garanti almak” düşüncesine yüksek oranda yer vermesi 

oldukça anlamlıdır. %12.5’i ise çevresine ve ülkesine yararlı bir insan olmak

istediğini belirtmiştir. Bunları “daha çok gelir”, “işimle ilgili en üst noktalara çıkmak” 

ve “daha iyi bir iş” cevapları takip etmektedir. 

Tablo: 41 Kooperatif Üyesinin Geleceğe Yönelik İstekleri 

Tercihler 1 Tercihler 2 Tercihler 3 

Frequenc Percent Frequenc Percent Frequenc Percent 

y 

y 

y 

Daha İyi Bir İş 28 13.7 2 1.0 

Daha Çok Gelir 34 16.7 12 5.9 1 0.5 

Çocukların Geleceğini 100 

Garanti Altına Almak 

49.0 33 16.2 3 1.5 

Sağlık 33 16.2 81 39.7 25 12.3 

İşimle İlgili En Üst 4 

Noktalara Çıkmak 

2.0 16 7.8 21 10.3 

Başka 

Yaşamak 

Bir Ülkede 1 0.5 1 0.5 

Çevresine ve Ülkesine 4 2.0 7 3.4 51 25.0 

Yararlı 

Olmak 

Bir İnsan 

Daha Samimi Komşuluk 

ve Arkadaşlık 

12 5.9 15 7.4 

Başka 

Yaşamak 

Bir Şehirde 

1 0.5 1 0.5 

Zengin Olmak 2 1.0 8 3.9 

Toplam 204 100.0 167 81.9 125 61.3 


Total 204 100.0 204 100.0 

3. Çalışma Hayatı ve Çalışma İlişkileri 

3.1. Mesleki Durum Ve İş Yerindeki Statüsü 

Kamuda görevli devlet memuru olanlar, yaptıkları işin niteliği ve statüleri göz 

önüne bulundurularak tasnif edilmiştir. Doktor, psikolog, mühendis v.b yüksek 

öğrenimli profesyonel meslek elemanlarının kamuda görevli olanları “kamuda 

uzman” olarak alınmış, böylece bu vasıfları yanında yönetici olanların da, çokluğu 

dolayısıyla, ikisini aynı kategoride göstermenin karışıklıkları gidereceği 

düşünülmüştür. Bu anlamıyla tablomuzu analiz ettiğimizde, kamuda memur 

statüsünde görev yapanların (Devlet memuru, kamuda yönetici-uzman ve 

öğretmenler) toplam oranı %35.8’dir. Bunlar içinde de, en büyük grubu %19.6 ile düz 

memur pozisyonundaki kişiler oluşturmaktadır.

Örneklem grubumuzun %32.4’ünü kendi namına çalışan iş adamı-tüccar, 

esnaf-zanaatkar, yüksek öğretimli serbest meslek sahipleri ve serbest muhasebeciler 

oluşturmaktadır. Bunlar arasında, da esnaf-zanaatkar olanlar en büyük grubu 

oluşturmaktadır (%20.1). İşçi statüsündeki işgörenlerin toplam oranı %15.2’dir ve 

bunların da, %11.8’i özel sektörde işçi pozisyonunda olan kimselerdir. %9.8’i emekli, 

%3.9’u özel sektörde yönetici, %2.9’u ise ev hanımıdır. 

Tablo: 42 Görüşülenin İşi 

Valid 

İş Adamı/Tüccar 

Esnaf/Zanaatkar 

Emekli 

Devlet Memuru 

İşçi(Özel) 

İşçi(Kamu) 

Kamuda Yönetici/Uzman 

Özel Sektörde Yönetici 

Öğretmen 

Ev Hanımı 

Y.Öğ.Serbest Mes. 

Serbest Muhasebeci 

Total 


Cumulative 

Percent 

13 6,4 6,4 6,4 

41 20,1 20,1 26,5 

20 9,8 9,8 36,3 

40 19,6 19,6 55,9 

24 11,8 11,8 67,6 

7 3,4 3,4 71,1 

22 10,8 10,8 81,9 

8 3,9 3,9 85,8 

11 5,4 5,4 91,2 

6 2,9 2,9 94,1 

4 2,0 2,0 96,1 

8 3,9 3,9 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo 43’e baktığımızda ilkokul mezunlarının %48.7’si işadamı-tüccar ve 

esnaf-zanaatkar grubundaki işyeri sahibi durumunda olanlardan oluşmakta iken; bu 

grubun yüksek okul mezunları içindeki oranı %10.5, fakülte mezunları içindeki oranı 

ise %6 (2 kişi)’dır. 

Özel sektörde işçi statüsünde çalışanlardan %37.5’i ilkokul mezunu iken, 

sadece 1 kişi yüksekokul mezunudur ve fakülte mezunu bulunmamaktadır. Eğitim 

seviyesinin düşüklüğü yönünden dikkat çeken bir diğer grup da, kamuda işçi olarak 

çalışanlardır. Bu grupta yer alanlardan 3’ü ilkokul, 1’i ortaokul ve 3’ü de lise 

mezunudur. Ev hanımı olan 6 kişiden ise 5’’i ilkokul mezunudur. 

Fakülte mezunlarının ise ağırlıklı olarak (%42.4) kamuda yönetici /uzman 

statüsünde (14 kişi) olduklarını görmekteyiz. 5 kişi özel sektörde yönetici, 4 kişi 

serbest meslek sahibi,4 kişi devlet memuru, 3 kişi serbest muhasebecidir. Yüksekokul 

mezunu olanlarda kamuda çalışanlar dikkat çekmektedir. 22 kişi devlet memuru, 10

kişi öğretmen ve 2 kişi de kamuda yönetici/uzman statüsündedir. Lisansüstü eğitim 

görenlerin tamamı ise (4 kişi) kamuda yönetici/uzman statüsündedir. 

Cinsiyet açısından, yapılan işi kıyasladığımızda, işadamı/tüccar grubunda yer 

alan 13 kişinin tamamının, ve esnaf/zanaatkar grubunda yer alan 41 kişiden 1’i 

dışında tamamının erkek olduğu dikkat çekmektedir (Tablo 44). Dolayısıyla, bunları, 

erkeklerin egemen olduğu işler olarak değerlendirebiliriz. Kadınların en fazla temsil 

edildiği iş olarak devlet memurluğunu (8 kişi) ve özel sektörde yöneticiliği (5 kişi) 

görmekteyiz. Toplam 35 kadından 12 kişi (%34.2’si) iş yaşamında bulunmamakta 

olup, bunlardan 6’sı emekli ve 6’sı ise ev hanımı durumunda olan kişilerdir. 

Tablo: 43 Görüşülenin İşi ile Eğitim Düzeyi

Total 

İş Adamı/ Tüccar 


Emekli 

Devlet Memuru 


İşçi(Kamu) 

Kamuda 

Yönetici/Uzman 

Özel Sektörde 

Yönetici 

Öğretmen 

Ev Hanımı 

Y.Öğ.Serbest 

Mes. 

Serbest 

Muhasebeci 

Orta 


Yüksek 

Lisans 

İlkokul okul Lise okul Fakülte üstü Total 

7 2 1 2 1 13 

17,9% 7,4% 2,3% 3,5% 3,0% 6,4% 

53,8% 15% 7,7% 15,4% 7,7% 100,0% 

3,4% 1,0% ,5% 1,0% ,5% 6,4% 

12 12 12 4 1 41 

30,8% 44% 27% 7,0% 3,0% 20,1% 

29,3% 29% 29% 9,8% 2,4% 100,0% 

5,9% 5,9% 5,9% 2,0% ,5% 20,1% 

2 2 6 10 20 

5,1% 7,4% 14% 17,5% 9,8% 

10,0% 10% 30% 50,0% 100,0% 

1,0% 1,0% 2,9% 4,9% 9,8% 

1 3 11 22 3 40 

2,6% 11% 25% 38,6% 9,1% 19,6% 

2,5% 7,5% 28% 55,0% 7,5% 100,0% 

,5% 1,5% 5,4% 10,8% 1,5% 19,6% 

9 7 7 1 24 

23,1% 26% 16% 1,8% 11,8% 

37,5% 29% 29% 4,2% 100,0% 

4,4% 3,4% 3,4% ,5% 11,8% 

3 1 3 7 

7,7% 3,7% 6,8% 3,4% 

42,9% 14% 43% 100,0% 

1,5% ,5% 1,5% 3,4% 

2 2 14 4 22 

4,5% 3,5% 42,4% 100,0% 10,8% 

9,1% 9,1% 63,6% 18,2% 100,0% 

1,0% 1,0% 6,9% 2,0% 10,8% 

3 5 8 

5,3% 15,2% 3,9% 

37,5% 62,5% 100,0% 

1,5% 2,5% 3,9% 

10 1 11 

17,5% 3,0% 5,4% 

90,9% 9,1% 100,0% 

4,9% ,5% 5,4% 

5 1 6 

12,8% 3,0% 2,9% 

83,3% 16,7% 100,0% 

2,5% ,5% 2,9% 

4 4 

12,1% 2,0% 

100,0% 100,0% 

2,0% 2,0% 

2 3 3 8 

4,5% 5,3% 9,1% 3,9% 

25% 37,5% 37,5% 100,0% 

1,0% 1,5% 1,5% 3,9% 

39 27 44 57 33 4 204 

100,0% **** **** 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

19,1% 13% 22% 27,9% 16,2% 2,0% 100,0% 

19,1% 13% 22% 27,9% 16,2% 2,0% 100,0% 

Tablo: 44 Görüşülenin İşi ile Cinsiyeti


İşi 

Total 



Emekli 

Devlet Memuru 


İşçi(Kamu) 

Kamuda 



Yönetici 

Öğretmen 

Ev Hanımı 


Mes. 

Serbest 

Muhasebeci 

Görüşülenin Cinsiyeti 

Erkek Kadın 

Total 

13 13 

7,7% 6,4% 

100,0% 100,0% 

6,4% 6,4% 

40 1 41 

23,7% 2,9% 20,1% 

97,6% 2,4% 100,0% 

19,6% ,5% 20,1% 

14 6 20 

8,3% 17,1% 9,8% 

70,0% 30,0% 100,0% 

6,9% 2,9% 9,8% 

32 8 40 

18,9% 22,9% 19,6% 

80,0% 20,0% 100,0% 

15,7% 3,9% 19,6% 

21 3 24 

12,4% 8,6% 11,8% 

87,5% 12,5% 100,0% 

10,3% 1,5% 11,8% 

7 7 

4,1% 3,4% 

100,0% 100,0% 

3,4% 3,4% 

19 3 22 

11,2% 8,6% 10,8% 

86,4% 13,6% 100,0% 

9,3% 1,5% 10,8% 

3 5 8 

1,8% 14,3% 3,9% 

37,5% 62,5% 100,0% 

1,5% 2,5% 3,9% 

11 11 

6,5% 5,4% 

100,0% 100,0% 

5,4% 5,4% 

6 6 

17,1% 2,9% 

100,0% 100,0% 

2,9% 2,9% 

2 2 4 

1,2% 5,7% 2,0% 

50,0% 50,0% 100,0% 

1,0% 1,0% 2,0% 

7 1 8 

4,1% 2,9% 3,9% 

87,5% 12,5% 100,0% 

3,4% ,5% 3,9% 

169 35 204 

100,0% 100,0% 100,0% 

82,8% 17,2% 100,0% 

82,8% 17,2% 100,0% 

Tablo: 45 Görüşülenin Bağlı Bulunduğu Sosyal Güvenlik Kurumu

Valid 

Emekli sandığı 

SSK 

Bağ-Kur 

Hiçbiri 

Total 


Cumulative 

Percent 

95 46,6 46,6 46,6 

53 26,0 26,0 72,5 

45 22,1 22,1 94,6 

11 5,4 5,4 100,0 

204 100,0 100,0 

Emekli sandığına bağlı olanların oranı %46.6 ile ilk sırada yer almakta, SSK 

‘ya bağlı olanlar %26 ile ikinci ve Bağ-Kur’a bağlı olanlar ise %22.1 ile üçüncü 

sırada yer almaktadır. Hiçbir sosyal güvencesi olamayanların oranı ise %5.4’dür. 

Dolayısıyla, üyelerin hemen tamamı bir sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olan, sosyal 

güvence altındaki kişilerden oluşmaktadır. 

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 46 Halen Çalıştığı İşin Nasıl Bulunduğu 


Cumulative 

Percent 

Kendi imkanlarımla 122 59,8 61,9 61,9 

Kendi işimi kurdum 27 13,2 13,7 75,6 

İş ve İşçi Bulma 

Kurumu vasıtasıyla 

5 2,5 2,5 78,2 

Eş-dost yardımı ile 20 9,8 10,2 88,3 

Baba mesleğine 

devam ediyorum 

6 2,9 3,0 91,4 

Çalışmıyor 

14 6,9 7,1 98,5 

Parti vasıtasıyla 

2 1,0 1,0 99,5 

Direkt atama 

1 ,5 ,5 100,0 

Total 

197 96,6 100,0 

System 

7 3,4 

204 100,0 

Halen çalıştıkları işi, kendi imkanlarıyla bulduklarını söyleyenlerin oranı 

%59.8 gibi yüksek bir düzeydedir. Türk toplumu açısından geleneksel dayanışmanın 

etkin olduğu alanlardan birisi de iş bulma ve iş kurma da akrabalık, yakınlık, 

tanıdıklık gibi birincil, yüz yüze ilişkilerden kaynaklanan informel kanalların 

kullanılmasıdır. Burada, “kendi imkanlarımla” diyenlerin yüksek çıkmasında bir 

takım faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Örneklem grubumuzun

%39.2’sinin kamu çalışanı pozisyonundaki kişilerden oluşması ve bunun sınav 

sonucunda elde edilen bir statü olmasının, bunda etkili olduğu düşünülebilir. Nitekim, 

torpil, yakın referansı, kayırmacılık gibi gayrı resmi mekanizmalar kullanılmış olsa 

dahi, kişi sınavı tek kriter kabul ederek bunu kendisinin elde ettiği ve başardığı 

düşüncesini öne çıkarmaktadır. Tablo 47’ye baktığımızda devlet memurlarından 

%82.5’i ve kamuda yönetici/uzman pozisyonunda olanlardan %81.8’i halen 

çalıştıkları işi kendi imkanlarıyla bulduklarını söylemektedir. Görevi, henüz iş sahibi 

olmayanların istihdamını sağlamak olan ve modern iş bulma kanalı olarak 

değerlendirebileceğimiz iş ve işçi bulma kurumu aracılığıyla iş bulduğunu 

söyleyenlerin oranı ise %2.5’dir. Bu kurumun iş bulmada etkin bir işleve sahip 

olmadığını ortaya koymaktadır. 

Kendi işini kurduğunu ifade edenlerden, 1 işçi hariç tamamı kendi işyerine 

sahip olanlardan oluşmaktadır. Eş-dost yardımı ile ve parti vasıtasıyla iş bulduğunu 

söyleyenlerin oranı ise %10.8’dir. 

Tablo: 47 Görüşülenin İşi ile Halen Çalıştığı İşi Nasıl Bulduğu

Total 

İş 

Adamı/ 

Tüccar 

Esnaf/ 

Zan 

Emekli 

Devlet 

Mem. 

İşçi Ö. 

İşçi K. 

Kamu 

Yön./Uz 

m. 

Öz. 

Sek. 

Yönetic 

i 

Öğretm 

en 

Ev H. 

Y.Öğ.S 

erbest 

Mes. 

Serbes 

t 

Muhas 

ebeci 

Kendi 

imk. 

Kendi 

işimi 

İş ve İşçi 

Bulma 

Kurumu 

Eş-dost 

Baba 

mesleğine 

devam 

ile kurdum vas. ile yardımı ile ediyorum Çalışmıyor vasıtasıyla atama Total 

8 4 1 13 

6,6% 14,8% 5,0% 6,6% 

61,5% 30,8% 7,7% 100,0% 

4,1% 2,0% ,5% 6,6% 

19 15 1 5 40 

15,6% 55,6% 5,0% 83,3% 20,3% 

47,5% 37,5% 2,5% 12,5% 100,0% 

9,6% 7,6% ,5% 2,5% 20,3% 

5 1 11 17 

4,1% 5,0% 78,6% 8,6% 

29,4% 5,9% 64,7% 100,0% 

2,5% ,5% 5,6% 8,6% 

33 2 3 1 1 40 

27,0% 40,0% 15,0% 50,0% 100,0% 20,3% 

82,5% 5,0% 7,5% 2,5% 2,5% 100,0% 

16,8% 1,0% 1,5% ,5% ,5% 20,3% 

14 1 1 7 1 24 

11,5% 3,7% 20,0% 35,0% 16,7% 12,2% 

58,3% 4,2% 4,2% 29,2% 4,2% 100,0% 

7,1% ,5% ,5% 3,6% ,5% 12,2% 

4 1 1 1 7 

3,3% 20,0% 5,0% 50,0% 3,6% 

57,1% 14,3% 14,3% 14,3% 100,0% 

2,0% ,5% ,5% ,5% 3,6% 

18 1 3 22 

14,8% 20,0% 15,0% 11,2% 

81,8% 4,5% 13,6% 100,0% 

9,1% ,5% 1,5% 11,2% 

5 3 8 

4,1% 15,0% 4,1% 

62,5% 37,5% 100,0% 

2,5% 1,5% 4,1% 

11 11 

9,0% 5,6% 

100% 100,0% 

5,6% 5,6% 

3 3 

21,4% 1,5% 

100,0% 100,0% 

1,5% 1,5% 

1 3 4 

,8% 11,1% 2,0% 

25,0% 75,0% 100,0% 

,5% 1,5% 2,0% 

4 4 8 

3,3% 14,8% 4,1% 

50,0% 50,0% 100,0% 

2,0% 2,0% 4,1% 

122 27 5 20 6 14 2 1 197 

100% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

61,9% 13,7% 2,5% 10,2% 3,0% 7,1% 1,0% ,5% 100,0% 

61,9% 13,7% 2,5% 10,2% 3,0% 7,1% 1,0% ,5% 100,0% 

3.2. Daha Önceki Çalışma Durumu 

Parti 

Direkt

Tablo: 48 Daha Önce Başka Bir İşte Çalışmış Olma Durumu 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

102 50,0 50,2 50,2 

101 49,5 49,8 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

Kooperatif üyelerinin %50’si daha önce başka bir işte çalıştığını belirtirken, 

%49.5’i halen çalıştıkları iş dışında, daha önce bir işle uğraşmadığını belirtmiştir. 

Daha önce çalıştıklarını belirtenlerden 34 kişi (%33.3’ü) işçi, 26 kişi ( %25.5’i) 

memur olduğunu ve 12 kişi ticaretle uğraştığını; 16 kişi ise aynı işi yaptığını ifade 

etmiştir. 

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 49 Daha Önce Hangi İşte Çalıştığı 

İşçi 

Memur 

Doktor 

Mühendis 

Ticaret 

Çiftçi 

Aynı işi yapıyordum 

Büro elmanı 

Şoför 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

34 16,7 33,3 33,3 

26 12,7 25,5 58,8 

1 ,5 1,0 59,8 

3 1,5 2,9 62,7 

12 5,9 11,8 74,5 

6 2,9 5,9 80,4 

16 7,8 15,7 96,1 

2 1,0 2,0 98,0 

2 1,0 2,0 100,0 

102 50,0 100,0 

102 50,0 

204 100,0 

3.3. Gelir Durumu 

Ülkemizde konut üretimi, özellikle 1960’lı yıllardan beri hızlı bir ivme 

kazanan ve halen daha devam eden kentleşmenin doğurduğu konut ihtiyacını 

karşılayacak seviyede değildir. Bunun yanında, özellikle de belediyelerin hizmet alanı 

içinde değerlendirilebilecek, altyapıyla donatılmış, planlı yapılaşmaya elverişli hale 

getirilerek genel olarak ev yapmak isteyenlere, özelde ise konut kooperatiflerine 

tahsis edilmek üzere yeterli arsaların imara sunulmaması konut için gerekli ilk unsur 

arsayı çok değerli bir hale sokmaktadır. Arsa spekülasyonları ve arsaları elde tutan

elirli grupların (arsa yatırımcısı, emlakçı vb.) varlığı nedeniyle de bu durum konut 

sahibi olmayı hem pahalı, hem de özellikle, dar gelirli kesimler açısından elde 

edilmesi neredeyse imkansız bir hale getirmektedir. Konut kooperatiflerinin gelişmesi 

ve yeterli gelire sahip olmayan kesimlerce de tercih edilmesinde hayati öneme sahip 

olan, özendiriciliği son derece güçlü başta T.K.F. olmak üzere verilen kamusal 

kredilerin de son yıllarda giderek orta-üst ve üst gelir gruplarına yönelmesi, 260 hatta 

birkaç yıldır söz verilen bedellerin kooperatiflere ödenmemesi durumu gelir açısından 

konut kooperatiflerinin hedef kitlesi ile buluşamaması (özellikle dar gelirli kesimler) 

gibi olumsuz bir duruma neden olmaktadır. Kooperatif, en genel anlamıyla ortak bir 

amaç etrafında bir araya gelerek güçlerini dayanışma ve işbirliği içinde birleştiren 

bireylerin örgütü olarak düşünüldüğünde, bunun alt gelir gruplarına erişememesi 

böyle bir fonksiyon icra etmesinden yoksun olması anlamına gelecektir. 

Örneklem grubumuza baktığımızda ise, yukarda izah edilen durumun 

Isparta’daki bir tezahürü olarak görebileceğimiz bir durumla karşılaşmaktayız: 

Denekleri, aylık gelir durumu açısından değerlendirdiğimizde, 200 milyon ile 1 

milyar arasında bir yoğunlaşma olduğunu görmekteyiz (örneklem grubun %85.4). Bu 

gelir durumu açısından orta ve orta-alt, orta-üst olarak değerlendirebileceğimiz gelir 

düzeyidir. 200 milyonun altındakileri ise alt gelir grubu olarak değerlendirdiğimizde 

toplam oranının %11.3, 1 milyar üzerinde aylık geliri olanları üst gelir grubu olarak 

değerlendirdiğimizde ise bunların da toplam oranının %3.5 olduğunu görmekteyiz. 

Tablo: 50 Aylık Gelir Durumu 

Valid 

80-100 

141-160 

161-200 

201-250 

251-300 

301-400 

401-500 

501-1milyar 

1milyar-2milyar 

2 milyar üzeri 

Total 


Cumulative 

Percent 

3 1,5 1,5 1,5 

7 3,4 3,4 4,9 

13 6,4 6,4 11,3 

24 11,8 11,8 23,0 

39 19,1 19,1 42,2 

45 22,1 22,1 64,2 

35 17,2 17,2 81,4 

31 15,2 15,2 96,6 

4 2,0 2,0 98,5 

3 1,5 1,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 51 Görüşülenin Aylık Geliri ile Eğitim Düzeyi 

260 Geray, Cevat; “Herkese Yeterli Konut ve Ülkemizdeki Toplu Konut Politikaları”, Yeni Türkiye ( 

Habitat II Özel Sayısı), Yıl 2, S.8, Mart-Nisan 1996, s.150

Total 

80-100 

121-140 

141-160 

161-200 

201-250 

251-300 

301-400 

401-500 

501-1mlyr. 

1mlyr.-2mlyr. 



Orta 

Lisans 

İlkokul okul Lise Y.Okul Fakülte üstü Total 

1 2 3 

2,6% 4,5% 1,5% 

33,3% 67% 100% 

,5% 1,0% 1,5% 

1 1 

2,6% ,5% 

100,0% 100% 

,5% ,5% 

4 1 1 6 

10,3% 3,7% 2,3% 2,9% 

66,7% 17% 17% 100% 

2,0% ,5% ,5% 2,9% 

3 5 4 1 13 

7,7% 19% 9,1% 3,0% 6,4% 

23,1% 38% 31% 7,7% 100% 

1,5% 2,5% 2,0% ,5% 6,4% 

6 3 6 8 1 24 

15,4% 11% 14% 14,0% 3,0% 11,8% 

25,0% 13% 25% 33,3% 4,2% 100% 

2,9% 1,5% 2,9% 3,9% ,5% 11,8% 

8 6 5 12 6 2 39 

20,5% 22% 11% 21,1% 18,2% 50,0% 19,1% 

20,5% 15% 13% 30,8% 15,4% 5,1% 100% 

3,9% 2,9% 2,5% 5,9% 2,9% 1,0% 19,1% 

8 6 11 12 8 45 

20,5% 22% 25% 21,1% 24,2% 22,1% 

17,8% 13% 24% 26,7% 17,8% 100% 

3,9% 2,9% 5,4% 5,9% 3,9% 22,1% 

5 2 8 14 6 35 

12,8% 7,4% 18% 24,6% 18,2% 17,2% 

14,3% 5,7% 23% 40,0% 17,1% 100% 

2,5% 1,0% 3,9% 6,9% 2,9% 17,2% 

3 4 6 8 8 2 31 

7,7% 15% 14% 14,0% 24,2% 50,0% 15,2% 

9,7% 13% 19% 25,8% 25,8% 6,5% 100% 

1,5% 2,0% 2,9% 3,9% 3,9% 1,0% 15,2% 

1 3 4 

1,8% 9,1% 2,0% 

25,0% 75,0% 100% 

,5% 1,5% 2,0% 

1 2 3 

2,3% 3,5% 1,5% 

33% 66,7% 100% 

,5% 1,0% 1,5% 

39 27 44 57 33 4 204 

100,0% **** **** 100% 100,0% 100,0% 100% 

19,1% 13% 22% 27,9% 16,2% 2,0% 100% 

19,1% 13% 22% 27,9% 16,2% 2,0% 100% 

Aylık gelir durumunu, eğitim düzeyi açısından analiz ettiğimizde, alt gelir 

grubunda değerlendirdiğimiz denekler, aynı zamanda düşük eğitim düzeyine 

sahiptirler (Tablo 51). Orta ve üst gelir gruplarında da, gelir ile eğittim düzeyi

arasındaki anlamlı ilişkiye bağlı olarak bir paralellik söz konusudur. 400-500 milyon 

gelir diliminde bulunanlardan %57.1’i, 500 milyon-1 milyar diliminde bulunanlardan 

%58.1’i ve 1 milyar üzeri gelire sahip olanlardan 1kişi hariç tamamı üniversite 

mezunu durumundaki kişilerden oluşmaktadır. Bu da, eğitimin sonucu olarak meslek 

edinme, sosyal mobilite ve gelir edinme imkanlarının örneklem grubumuz açısından 

reel düzeyde karşılığı olan bir durum yarattığının göstergesi olarak kabul edilmelidir. 

3.3.1.Ek Gelir Durumu 

Tablo 52 Görüşülenin Ek Gelir Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

57 27,9 27,9 27,9 

147 72,1 72,1 100,0 

204 100,0 100,0 

%27.9’u gelirleri dışında başkaca bir ek gelire sahip olduğunu söylerken, 

%72.1’inin herhangi bir ek geliri bulunmamaktadır. Ek geliri olanların çoğunluğunu 

(%31.6) esnaf /zanaatkar ve işadamı/tüccar olanlar oluşturmaktadır (Tablo 53). 

Bunlara özel sektörde işçi, yönetici, serbest meslek sahibi olanları ilave ettiğimizde 

özel sektör çalışanı veya işyeri sahibi/ortağı konumundakilerin belirgin bir ağırlık 

kazandığını belirtmemiz gerekir. 

Kamu kesiminde görev yapanlarda ise düşük düzeyde ve dağınık bir biçimde 

ek gelirin varlığını tespit etmekteyiz. Bunlar arasında kamuda uzman/yönetici 

statüsünde yer alanlar başı çekmektedir. Bu statüde olanlardan %18.2’si ek gelir 

imkanına sahiptir. Bunun en önemli sebebi olarak da bu kategoriyi oluşturanların 

genelde yüksek eğitimli kişiler olması, buna uygun olarak daha yüksek gelir ve bu 

geliri değerlendirecek imkanlarına sahip olmalarının etkili olduğunu söyleyebiliriz. 

Diğer taraftan bu kişilerin sahip oldukları niteliklerin uzantısı olarak çalışan, 

ücretli pozisyonundaki, gelir getiren eşe sahip olmaları da hem gelir, hem de ek gelir 

imkanlarını yükselten ve olanak tanıyan durumlar olarak göz önünde 

bulundurulmalıdır. 

Tablo: 53 Görüşülenin İşi ile Ek Gelir Durumu


İşi 

Total 



Emekli 

Devlet Memuru 


İşçi(Kamu) 



Öğretmen 

Ev Hanımı 



Ek Geliriniz Var mı 

Evet Hayır 

Total 

3 10 13 

23,1% 76,9% 100,0% 

5,3% 6,8% 6,4% 

1,5% 4,9% 6,4% 

15 26 41 

36,6% 63,4% 100,0% 

26,3% 17,7% 20,1% 

7,4% 12,7% 20,1% 

5 15 20 

25,0% 75,0% 100,0% 

8,8% 10,2% 9,8% 

2,5% 7,4% 9,8% 

6 34 40 

15,0% 85,0% 100,0% 

10,5% 23,1% 19,6% 

2,9% 16,7% 19,6% 

10 14 24 

41,7% 58,3% 100,0% 

17,5% 9,5% 11,8% 

4,9% 6,9% 11,8% 

5 2 7 

71,4% 28,6% 100,0% 

8,8% 1,4% 3,4% 

2,5% 1,0% 3,4% 

4 18 22 

18,2% 81,8% 100,0% 

7,0% 12,2% 10,8% 

2,0% 8,8% 10,8% 

3 5 8 

37,5% 62,5% 100,0% 

5,3% 3,4% 3,9% 

1,5% 2,5% 3,9% 

1 10 11 

9,1% 90,9% 100,0% 

1,8% 6,8% 5,4% 

,5% 4,9% 5,4% 

3 3 6 

50,0% 50,0% 100,0% 

5,3% 2,0% 2,9% 

1,5% 1,5% 2,9% 

1 3 4 

25,0% 75,0% 100,0% 

1,8% 2,0% 2,0% 

,5% 1,5% 2,0% 

1 7 8 

12,5% 87,5% 100,0% 

1,8% 4,8% 3,9% 

,5% 3,4% 3,9% 

57 147 204 

27,9% 72,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

27,9% 72,1% 100,0% 

Ek gelir getirme açısından tarım ilk sırada yer almakta, bunu, emekli olup 

başka bir iş yapmakta olanlar için geçerli olan emekli aylığı ve ticaret takip

etmektedir. Isparta açısından başta elmacılık olmak üzere, yapılan zirai faaliyet 

önemli bir ek gelir ve uğraşılan ikinci bir iş olarak yaygın olmasına rağmen, örneklem 

grubumuzda, bu, beklenenden düşük çıkmıştır. Tablo 55’e baktığımızda deneklerin 

%59.8’inin köyde toprağının olmamasının, bunda etkili olduğunu söyleyebiliriz. % 

6.4’ü de toprağını sattığını belirtmektedir. Ailem, akrabam işletiyor diyenlerin oranı 

ise %26’dır. 

Valid 

Tablo: 54 Ek Gelirin Nereden Olduğu 

Valid 

Missing 

Total 

Büro elemanı 

Emekli aylığı 

Kooperatif yöneticiliği 

Ticaret 

Kira parası 

Tarım 

İnşaat işçiliği 

Mesai dışında 

mesleğimi yaparak 

Çocuğum çalışıyor 

Babam destek oluyor 

Kapıcılık 

İş Yeri Sahipliği 

Total 

System 

Tablo: 55 Köydeki Toprakların Durumu 

Kiracıda 

Ortakçıda 

Ailem,Akrabalarım 

işletiyor 

Sattım 

Yok 

Kendim işletiyorum 

Total 


Cumulative 

Percent 

4 2,0 6,9 6,9 

10 4,9 17,2 24,1 

2 1,0 3,4 27,6 

9 4,4 15,5 43,1 

5 2,5 8,6 51,7 

14 6,9 24,1 75,9 

1 ,5 1,7 77,6 

2 1,0 3,4 81,0 

5 2,5 8,6 89,7 

2 1,0 3,4 93,1 

1 ,5 1,7 94,8 

3 1,5 5,2 100,0 

58 28,4 100,0 

146 71,6 

204 100,0 


Cumulative 

Percent 

2 1,0 1,0 1,0 

5 2,5 2,5 3,4 

53 26,0 26,0 29,4 

13 6,4 6,4 35,8 

122 59,8 59,8 95,6 

9 4,4 4,4 100,0 

204 100,0 100,0

Ek gelir açısından, eşin çalışma durumunun incelenmesi önemli bir konu 

olmaktadır. Görüşülenin eşinin işine baktığımızda, %59.8’ünün ev hanımı olduğunu 

görmekteyiz. Örneklem grubumuzun %82.8’inin erkeklerden oluştuğunu göz önünde 

bulundurduğumuzda, erkek üyelerin çok daha yüksek oranda, bir ek gelir elde etme 

imkanından mahrum olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim, konuyu cinsiyet açısından 

analiz ettiğimizde, erkek üyelerin eşlerinin %72.6’sı ev hanımı pozisyonundaki, 

çalışma hayatının dışında ve gelir getirme şansına sahip olmayan kişilerden 

oluşmaktadır (Tablo 57). Yine erkeklerin eşleri açısından; öğretmenlik, hemşirelik, 

memurluk en sık rastlanan kadın meslekleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Tablo: 56 Görüşülenin Eşinin İşi 

Valid 

Missing 

Total 

Memur 

İşci 

Esnaf 

Ev hanımı 

Emekli öğretmen 

Öğretmen 

Emekli memur 

Hemşire 

Emekli işçi 

Muhasebeci 

Teknisyen 

Tamirci 

Mühendis 

Bilgisayar operatörü 

Eczacı 

Fakülte öğrenci 

İşsiz 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

19 9,3 9,6 9,6 

4 2,0 2,0 11,7 

6 2,9 3,0 14,7 

122 59,8 61,9 76,6 

4 2,0 2,0 78,7 

14 6,9 7,1 85,8 

8 3,9 4,1 89,8 

5 2,5 2,5 92,4 

5 2,5 2,5 94,9 

1 ,5 ,5 95,4 

1 ,5 ,5 95,9 

1 ,5 ,5 96,4 

3 1,5 1,5 98,0 

1 ,5 ,5 98,5 

1 ,5 ,5 99,0 

1 ,5 ,5 99,5 

1 ,5 ,5 100,0 

197 96,6 100,0 

7 3,4 

204 100,0

Tablo: 57Görüşülenin Cinsiyeti ile Eşinin İşi 

Eşinin 

İşi 

Total 

Memur 

İşci 

Esnaf 

Ev hanımı 

Em. öğrt. 

Öğretmen 

Em. memur 

Hemşire 

Em. işçi 

Muhsb.ci 

Teknisy. 

Tamirci 

Müh. 

Terzi 

Bilgisayar op. 

Eczacı 

Fak. öğ. 

Avukat 

İşsiz 

Erkek Kadın Total 

12 7 19 

7,1% 21,2% 9,5% 

63,2% 36,8% 100,0% 

6,0% 3,5% 9,5% 

3 1 4 

1,8% 3,0% 2,0% 

75,0% 25,0% 100,0% 

1,5% ,5% 2,0% 

1 5 6 

,6% 15,2% 3,0% 

16,7% 83,3% 100,0% 

,5% 2,5% 3,0% 

122 122 

72,6% 60,7% 

100,0% 100,0% 

60,7% 60,7% 

4 4 

2,4% 2,0% 

100,0% 100,0% 

2,0% 2,0% 

10 4 14 

6,0% 12,1% 7,0% 

71,4% 28,6% 100,0% 

5,0% 2,0% 7,0% 

6 3 9 

3,6% 9,1% 4,5% 

66,7% 33,3% 100,0% 

3,0% 1,5% 4,5% 

5 5 

3,0% 2,5% 

100,0% 100,0% 

2,5% 2,5% 

2 3 5 

1,2% 9,1% 2,5% 

40,0% 60,0% 100,0% 

1,0% 1,5% 2,5% 

1 1 

3,0% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 1 

3,0% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 1 

3,0% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

4 4 

12,1% 2,0% 

100,0% 100,0% 

2,0% 2,0% 

1 1 

3,0% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 1 

,6% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 1 

,6% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 1 

,6% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 1 

3,0% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 1 

3,0% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

168 33 201 

100,0% 100,0% 100,0% 

83,6% 16,4% 100,0% 

83,6% 16,4% 100,0%

3.3.2. Gelirlerin İhtiyaçları Karşılama Durumu 

Deneklerin çoğunluğu, gelirlerinin ihtiyaçlarını karşılamadığını belirtmektedir 

(%57.4). %41.7’si ise gelirlerinin yeterli olduğu düşüncesindedir. Tablo 59’a 

baktığımızda ise; gelirlerinin yeterli olduğunu düşünenlerin çoğunluğunun 500 

milyonun üstünde gelire sahip olanlardan oluştuğunu görmekteyiz (%37.6). 400-500 

milyon diliminde yer alanlardan %51.4’ü, 300-400 dilimindekilerden %59.4’ü gelirini 

yetersiz bulurken; bu oran 161-200 diliminde %100’e çıkmaktadır. Gelirin 

ihtiyaçlarının karşılamadığını söyleyenlerin %95.7’si gibi, büyük bir oranı 500 

milyonun altında gelire sahip olanlar oluşturmaktadır. 

Bu durum, kooperatifin aidat, ara ödeme gibi aile bütçesine külfet getirecek 

harcamalar düşünüldüğünde, üyelerin tasarruf yapma imkanlarını da kısıtlayıcı bir 

durumdur. Nitekim %61.3’ü tasarruf yapamadığını belirtmektedir. Tasarruf yapanlar 

açısından ise, döviz ve hisse senedi tasarruf biçimi olarak öne çıkmaktadır. 

Tablo: 58 Gelirlerin İhtiyaçları Karşılama Durumu 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

85 41,7 42,1 42,1 

117 57,4 57,9 100,0 

202 99,0 100,0 

2 1,0 

204 100,0 

Tablo: 59 Gelirin İhtiyaçları Karşılaması ile Aylık Gelir Durumu

Aylık 

Geliriniz 

Ne 

Kadar 

Total 

80-100 

121-140 

141-160 

161-200 

201-250 

251-300 

301-400 

401-500 

501-1milyar 



Geliriniz İhtiyaçalrınızı 

Karşılamaya Yeterli mi 

Evet Hayır 

Total 

1 2 3 

1,2% 1,7% 1,5% 

33,3% 66,7% 100,0% 

,5% 1,0% 1,5% 

1 1 

,9% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

1 5 6 

1,2% 4,3% 3,0% 

16,7% 83,3% 100,0% 

,5% 2,5% 3,0% 

13 13 

11,1% 6,4% 

100,0% 100,0% 

6,4% 6,4% 

1 23 24 

1,2% 19,7% 11,9% 

4,2% 95,8% 100,0% 

,5% 11,4% 11,9% 

15 24 39 

17,6% 20,5% 19,3% 

38,5% 61,5% 100,0% 

7,4% 11,9% 19,3% 

18 26 44 

21,2% 22,2% 21,8% 

40,9% 59,1% 100,0% 

8,9% 12,9% 21,8% 

17 18 35 

20,0% 15,4% 17,3% 

48,6% 51,4% 100,0% 

8,4% 8,9% 17,3% 

26 4 30 

30,6% 3,4% 14,9% 

86,7% 13,3% 100,0% 

12,9% 2,0% 14,9% 

3 1 4 

3,5% ,9% 2,0% 

75,0% 25,0% 100,0% 

1,5% ,5% 2,0% 

3 3 

3,5% 1,5% 

100,0% 100,0% 

1,5% 1,5% 

85 117 202 

100,0% 100,0% 100,0% 

42,1% 57,9% 100,0% 

42,1% 57,9% 100,0% 

Tablo: 60 Tasarruf Yapabilme ve Tasarrufları Değerlendirme Durumu

Valid 

Tasarruf yapamıyorum 

Gayri menkul alırım 

Hisse senedi alırım 

Dövize yatırırım 

Faize yatırırım 

Altın alırım 

Otomobil alırım 

İşlerimi geliştirmek 

için kullanıyorum 

Total 


Cumulative 

Percent 

125 61,3 61,3 61,3 

13 6,4 6,4 67,6 

21 10,3 10,3 77,9 

30 14,7 14,7 92,6 

3 1,5 1,5 94,1 

4 2,0 2,0 96,1 

6 2,9 2,9 99,0 

2 1,0 1,0 100,0 

204 100,0 100,0 

4. Üye Olunan Kooperatiflerin Genel Nitelikleri ve Kooperatiflere Üye 

Olma Durumu 

4.1. Üye Olunan Kooperatiflerin Kuruluş Yılı 

Tablo 61’e baktığımızda 1-3 yıl içinde kurulan kooperatiflerin oranı %26’dır. 

Kooperatiflerin %39.7’si 4-6 yıllık, %16.7’si ise 7-9 yıllık bir geçmişe sahiptir. 

Kooperatifin ortalama bitim süresi olarak çok uzun bir geçmişe sahip olan 10-15 yıllık 

kuruluş geçmişine sahip kooperatiflerin oranı ise %14.2’dir. %3.4’ü ise 

kooperatiflerinin kaç yılında kurulduğunu bilmemektedir. 

Tablo: 61 Görüşülenin Üye Olduğu Kooperatifin Kuruluş Yılı 

Valid 

Bilmiyorum 

1985-90 

1991-93 

1994-96 

1997-99 

Total 


Cumulative 

Percent 

7 3,4 3,4 3,4 

29 14,2 14,2 17,6 

34 16,7 16,7 34,3 

81 39,7 39,7 74,0 

53 26,0 26,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Yeni olarak değerlendirebileceğimiz 1997-99 arasında kurulan kooperatiflere, 

üyelerinin tamamı, kuruluşunda üye olmuştur. 1994-96 yılları arasında kurulan 

kooperatiflerde ise, üyelerin %22.2’si sonradan kooperatife üye olmuştur. 

Kooperatifin kuruluş yılı uzadıkça sonradan üye olanların oranı düzenli olarak 

artmaktadır. Nitekim 1991-93 arasında kurulan kooperatiflerde sonradan üye olanların 

oranı %32.4’e, kuruluşu 10 yılı aşan kooperatiflerde ise %48.3’e çıkmaktadır. Bu da

kooperatifin bitme süresi uzadıkça üye sirkülasyonun artması, üye yapısının 

değişmesi ve üyelikten ayrılanların artması gibi bir sonuç ortaya çıkarmaktadır. 

Tablo: 62 Kooperatifin Hangi Yılda Kurulduğu ile Kooperatife Hangi 

Yılda Üye Olunduğu 

17 Kooperatif Kaç Yılında Kuruldu * 18 Kooperatife siz kasç yılında üye oldunuz Crosstabulation 

17 Kooperatif 

Kaç Yılında 

Kuruldu 

Total 

Bilmiyorum 

1985-90 

1991-93 

1994-96 

1997-99 

4.2. Üye Olunan Kooperatiflerin Üye Sayıları 

18 Kooperatife siz kasç yılında üye oldunuz 

1985-90 1991-93 1994-96 1997-99 Total 

1 3 3 7 

14,3% 42,9% 42,9% 100,0% 

2,9% 4,2% 3,7% 3,4% 

,5% 1,5% 1,5% 3,4% 

15 11 2 1 29 

51,7% 37,9% 6,9% 3,4% 100,0% 

100,0% 31,4% 2,8% 1,2% 14,2% 

7,4% 5,4% 1,0% ,5% 14,2% 

23 4 7 34 

67,6% 11,8% 20,6% 100,0% 

65,7% 5,6% 8,5% 16,7% 

11,3% 2,0% 3,4% 16,7% 

63 18 81 

77,8% 22,2% 100,0% 

87,5% 22,0% 39,7% 

30,9% 8,8% 39,7% 

53 53 

100,0% 100,0% 

64,6% 26,0% 

26,0% 26,0% 

15 35 72 82 204 

7,4% 17,2% 35,3% 40,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

7,4% 17,2% 35,3% 40,2% 100,0% 

Örneklem grubumuzu oluşturan üyelerin %34.8’i 31-60, %18.6’sı 61-90 

kişiden oluşan orta büyüklükte diyebileceğimiz kooperatiflerin üyesidir (Toplam 

%53.4). %28.9’u 1-30 kişiden oluşan küçük kooperatiflerin üyesi iken, %16.7’si 91 

kişiden fazla üyesi bulunan büyük olarak nitelendirebileceğimiz kooperatiflerin 

üyesidir. 

Tablo: 63 Görüşülenlerin Üye Oldukları Kooperatifin Üye Sayıları

Valid 

1-30 

31-60 

61-90 

91+ 

Bilmiyor 

Total 


Cumulative 

Percent 

59 28,9 28,9 28,9 

71 34,8 34,8 63,7 

38 18,6 18,6 82,4 

34 16,7 16,7 99,0 

2 1,0 1,0 100,0 

204 100,0 100,0 

4.4. Kooperatiflere Üyelik Biçimi ve Nedenleri 

4.4.1. Nasıl Üye Olduğu 

Kooperatif üyelerinin önemli bir oranı, kooperatif üyesi bir arkadaşının 

tavsiyesi ile kooperatife üye olduğunu belirtmektedir (%41.2) (Tablo 64). 

Kooperatifler ülkemizde en fazla güvensizliğin oluştuğu ve suistimale en müsait 

yapılar arasında yer almaktadır. Olumsuz örneklerin çokluğu bunu daha da 

pekiştirmektedir. Bu da, güven duymayı en önemli kriter olarak ortaya çıkarmaktadır. 

Ayrıca, kooperatif üyeliğinin uzun yıllar alması ve aile bütçesine önemli yük getiren 

bir ortaklık olması, üye olmayı düşünen için karar vermesi kolay olmayan bir tercih 

olarak ortaya çıkmaktadır. 

Arkadaşın üye olması, burada güveni artırıcı bir işlev görmektedir. Nitekim 

üyelerden %13.7’si tanıdığı kooperatif yöneticisi aracılığıyla üye olmuştur. Diğer 

yandan, tanıdıklık ve arkadaşlık haberdar olma açısından ilk kaynak olma niteliği 

taşımakta, karar verme sürecinde etkilenilen kaynak olmaktadır. Üyelerden %8.8’i de 

üye olmayan bir arkadaşının tavsiyesi ile üye olduğunu belirtmiştir. 

Tablo 65’e baktığımızda, arkadaş olarak kastedilenin daha çok iş yeri, iş 

çevresi arkadaşı olduğu ortaya çıkmaktadır. “Kooperatif üyesi bir arkadaşımın 

tavsiyesi ile” diyenlerin %55.1’ini, “üye olmayan bir arkadaşımın tavsiyesi ile” 

diyenlerin %50’sini işyeri arkadaşı durumundakiler oluşturmaktadır. Bu da çalışma 

hayatı nedeniyle ve şehir yaşamının gereği olarak aile, akrabalık, hemşehrilik gibi 

geleneksel referans çerçevelerinin önemini kaybederek, yerini çalışma hayatının 

belirlediği ve sonradan kazanılan iş yeri arkadaşlığının doldurduğunu göstermektedir. 

Kooperatif üyesi bir arkadaşının tavsiyesi ile kooperatife girdiğini söyleyenlerin 

%55.1’i için, bu, işyeri iken, %10.1’i hemşehrisi olduğunu, %2.9’u ise mahalle 

arkadaşı olduğunu belirtmektedir.

Tablo: 64 Görüşülenin Kooperatife Nasıl Üye Olduğu 

Valid 

Gazete ilanını gördüm 

Kurucularından biriyim 

Emlakçı vasıtasıyla 

Kooperatif üyesi bir 

arkadaşımın tavsiyesi ile 

Üye olmayan bir 

arkadaşımın tavsiyesi ile 

Kooperatifin 

yöneticilerinden 

tanıdığım var 

Kooperatif yöneticileri 

beni buldu 

Kooperatif hissesi 

devralarak 

Akraba ile hisse takası 

yaptım 

Ağabeyimin tavsiyesi ile 

Total 


Cumulative 

Percent 

8 3,9 3,9 3,9 

36 17,6 17,6 21,6 

2 1,0 1,0 22,5 

84 41,2 41,2 63,7 

18 8,8 8,8 72,5 

28 13,7 13,7 86,3 

15 7,4 7,4 93,6 

9 4,4 4,4 98,0 

1 ,5 ,5 98,5 

3 1,5 1,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Yüz yüze ilişkinin ve birincil ilişkilerin belirlemediği modern bilgi alma 

kaynağı olarak belirtebileceğimiz gazete ilanı aracılığıyla üye olanların oranı %3.9, 

emlakçı vasıtasıyla üye olanların oranı ise, sadece %1’dir. Üyelerden %17.6’sı ise, 

kooperatifin kurucuları arasında yer almaktadır. 

Tablo: 65 Kooperatife Nasıl Üye Olunduğu ile Kooperatife Girmesinde 

Yakınlarından Hangisinin Etkisi Olduğu

Koop.'ini 

ze Nasıl 

Üye 

Oldunuz 

Total 

Gazete ilanını 

gördüm 

Kurucularından 

biriyim 

Emlakçı 

vasıtasıyla 

Kooperatif 

üyesi bir 

arkadaşımın 

tavsiyesi ile 

Üye olmayan 

bir arkadaşımın 

tavsiyesi ile 

Kooperatifin 



Kooperatif 

yöneticileri beni 

buldu 

Kooperatif 

hissesi 

devralarak 

Ağabeyimin 

tavsiyesi ile 

Kooperatife Girmenizde Yakınlarınızdan Hangisinin Etkisi Oldu 

İşyeri Mahalle Hemş 

Akraba Komşu arkadaşı arkadaşı ehri Tanıdık Total 

1 1 

7,7% ,7% 

100,0% 100,0% 

,7% ,7% 

4 2 11 2 2 1 22 

14,3% 15,4% 16,2% 22,2% 11,1% 12,5% 15,3% 

18,2% 9,1% 50,0% 9,1% 9,1% 4,5% 100,0% 

2,8% 1,4% 7,6% 1,4% 1,4% ,7% 15,3% 

1 1 

5,6% ,7% 

100% 100,0% 

,7% ,7% 

12 6 38 2 7 4 69 

42,9% 46,2% 55,9% 22,2% 38,9% 50,0% 47,9% 

17,4% 8,7% 55,1% 2,9% 10,1% 5,8% 100,0% 

8,3% 4,2% 26,4% 1,4% 4,9% 2,8% 47,9% 

2 5 1 2 10 

15,4% 7,4% 11,1% 11,1% 6,9% 

20,0% 50,0% 10,0% 20,0% 100,0% 

1,4% 3,5% ,7% 1,4% 6,9% 

6 2 6 2 3 3 22 

21,4% 15,4% 8,8% 22,2% 16,7% 37,5% 15,3% 

27,3% 9,1% 27,3% 9,1% 13,6% 13,6% 100,0% 

4,2% 1,4% 4,2% 1,4% 2,1% 2,1% 15,3% 

2 5 2 3 12 

7,1% 7,4% 22,2% 16,7% 8,3% 

16,7% 41,7% 16,7% 25,0% 100,0% 

1,4% 3,5% 1,4% 2,1% 8,3% 

2 2 4 

7,1% 2,9% 2,8% 

50,0% 50,0% 100,0% 

1,4% 1,4% 2,8% 

2 1 3 

7,1% 1,5% 2,1% 

66,7% 33,3% 100,0% 

1,4% ,7% 2,1% 

28 13 68 9 18 8 144 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100,0% 100,0% 

19,4% 9,0% 47,2% 6,3% 12,5% 5,6% 100,0% 

19,4% 9,0% 47,2% 6,3% 12,5% 5,6% 100,0% 

Üye olma biçimini eğitim açısından yorumladığımızda (Tablo 66), gazete 

ilanı ile üye olanlardan 4 kişi (%50) yüksek okul mezunu, emlakçı vasıtasıyla üye

olan 2 kişinin fakülte mezunu olduğunu görmekteyiz. Bunun dışında eğitim 

durumunun etkin olduğu görülen bir diğer üye olma biçimi de, kurucularından biri 

olunmasıdır. 

Kurucu olma, bir işbirliği biçimi olarak kooperatifin planlayıcısı ve 

başlatıcısı olmayı gerektirmektedir. Bu ise, yapılacak iş konusunda bilgi sahibi 

olmayı, sorumluluk almayı ve girişimci olmayı gerektirmektedir. Kuruculardan 

%36.1’i yüksekokul ve %13.9’u fakülte mezunudur (Toplam %50) (Tablo 66). 

Yine, “kuruculardan biriyim” cevabını verenlerden %47.2’si, daha önce bir 

başka kooperatife üye olma tecrübesi yaşamış kişilerdir (Tablo 67) . Yukarıdaki 

tabloya baktığımızda kurucular ağırlıklı olarak işyeri arkadaşlarının (%50) etkisiyle 

kooperatife girmiştir. 

Daha önceki kooperatif üyeliği açısından nasıl üye olunduğunu analiz 

ettiğimizde, modern haber ve üye olma kanallarını kullanmada, bu durumun etkili 

olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim, gazete ilanı ile üye olan 8 kişiden 4’ü, emlakçı 

vasıtasıyla giren 2 kişiden 1’i daha önce üyelik tecrübesi olanlardan oluşmaktadır. 

(Tablo 67) 

Tablo: 66 Kooperatife Nasıl Üye Olunduğu ile Eğitim Düzeyi

Total 


gördüm 


biriyim 

Emlakçı 

vasıtasıyla 

Kooperatif 

üyesi bir 


tavsiyesi ile 

Üye olmayan 


tavsiyesi ile 

Kooperatifin 



Kooperatif 


buldu 

Kooperatif 

hissesi 

devralarak 

Akraba ile 

hisse takası 

yaptım 

Ağabeyimin 

tavsiyesi ile 

İlkokul 

Ortaok 

Yüksek 

Lisans 

ul Lise okul Fakülte üstü Total 

1 3 4 8 

3,7% 6,8% 7,0% 3,9% 

12,5% 37,5% 50,0% 100% 

,5% 1,5% 2,0% 3,9% 

5 6 7 13 5 36 

12,8% 22,2% 15,9% 22,8% 15,2% 17,6% 

13,9% 16,7% 19,4% 36,1% 13,9% 100% 

2,5% 2,9% 3,4% 6,4% 2,5% 17,6% 

2 2 

6,1% 1,0% 

100,0% 100% 

1,0% 1,0% 

20 10 19 21 12 2 84 

51,3% 37,0% 43,2% 36,8% 36,4% 50,0% 41,2% 

23,8% 11,9% 22,6% 25,0% 14,3% 2,4% 100% 

9,8% 4,9% 9,3% 10,3% 5,9% 1,0% 41,2% 

2 4 4 6 2 18 

5,1% 14,8% 9,1% 10,5% 6,1% 8,8% 

11,1% 22,2% 22,2% 33,3% 11,1% 100% 

1,0% 2,0% 2,0% 2,9% 1,0% 8,8% 

7 3 6 7 4 1 28 

17,9% 11,1% 13,6% 12,3% 12,1% 25,0% 13,7% 

25,0% 10,7% 21,4% 25,0% 14,3% 3,6% 100% 

3,4% 1,5% 2,9% 3,4% 2,0% ,5% 13,7% 

4 2 2 4 3 15 

10,3% 7,4% 4,5% 7,0% 9,1% 7,4% 

26,7% 13,3% 13,3% 26,7% 20,0% 100% 

2,0% 1,0% 1,0% 2,0% 1,5% 7,4% 

2 1 5 1 9 

4,5% 1,8% 15,2% 25,0% 4,4% 

22,2% 11,1% 55,6% 11,1% 100% 

1,0% ,5% 2,5% ,5% 4,4% 

1 1 

1,8% ,5% 

100,0% 100% 

,5% ,5% 

1 1 1 3 

2,6% 3,7% 2,3% 1,5% 

33,3% 33,3% 33,3% 100% 

,5% ,5% ,5% 1,5% 

39 27 44 57 33 4 204 

100% 100% 100% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100% 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100% 

Tablo: 67 Kooperatife Nasıl Üye Olunduğu ile Daha Önce Bir Kooperatife Üye 

Olma Durumu

Kooperatifinize 

Nasıl Üye 

Oldunuz 

Total 


gördüm 


biriyim 

Emlakçı 

vasıtasıyla 

Kooperatif üyesi 


tavsiyesi ile 

Üye olmayan bir 


tavsiyesi ile 

Kooperatifin 



Kooperatif 


buldu 

Kooperatif 

hissesi 

devralarak 

Akraba ile hisse 

takası yaptım 

Ağabeyimin 

tavsiyesi ile 

4.4.2. Yakınlarının Etkisi 

Daha Önce Başka bir 

Kooperatife Üye 

Oldunuz mu 

Evet Hayır 

Total 

4 4 8 

7,1% 2,7% 3,9% 

50,0% 50,0% 100,0% 

2,0% 2,0% 3,9% 

17 19 36 

30,4% 12,8% 17,6% 

47,2% 52,8% 100,0% 

8,3% 9,3% 17,6% 

1 1 2 

1,8% ,7% 1,0% 

50,0% 50,0% 100,0% 

,5% ,5% 1,0% 

21 63 84 

37,5% 42,6% 41,2% 

25,0% 75,0% 100,0% 

10,3% 30,9% 41,2% 

1 17 18 

1,8% 11,5% 8,8% 

5,6% 94,4% 100,0% 

,5% 8,3% 8,8% 

5 23 28 

8,9% 15,5% 13,7% 

17,9% 82,1% 100,0% 

2,5% 11,3% 13,7% 

5 10 15 

8,9% 6,8% 7,4% 

33,3% 66,7% 100,0% 

2,5% 4,9% 7,4% 

2 7 9 

3,6% 4,7% 4,4% 

22,2% 77,8% 100,0% 

1,0% 3,4% 4,4% 

1 1 

,7% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

3 3 

2,0% 1,5% 

100,0% 100,0% 

1,5% 1,5% 

56 148 204 

100,0% 100,0% 100,0% 

27,5% 72,5% 100,0% 

27,5% 72,5% 100,0% 

Tablo: 68 Görüşülenin Kooperatife Girmesinde Yakınların Etkisi Olup 

Olmadığı

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

143 70,1 71,9 71,9 

56 27,5 28,1 100,0 

199 97,5 100,0 

5 2,5 

204 100,0 

Tablo 68’de de görüldüğü gibi kooperatife girmede yakınların etkisi çok 

açık bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Üyelerin büyük çoğunluğu (%71.9) 

kooperatife girmelerinde yakın olarak nitelendirdikleri kişilerin etkisinin olduğunu 

ifade etmiştir. Bunlar arasında da iş yeri arkadaşlığı %47.2 ile ilk sırada yer 

almaktadır (Tablo 69). Bunu %19.4 ile akrabalar, %12.5 ile hemşehriler, %9 ile de 

komşular takip etmektedir. 

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 69 Görüşülenlerin Kooperatife Girmesinde Yakınlarından 

Hangilerinin Etkisi Olduğu 

Akraba 

Komşu 

İşyeri arkadaşı 

Mahalle arkadaşı 

Hemşehri 

Tanıdık 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

28 13,7 19,4 19,4 

13 6,4 9,0 28,5 

68 33,3 47,2 75,7 

9 4,4 6,3 81,9 

18 8,8 12,5 94,4 

8 3,9 5,6 100,0 

144 70,6 100,0 

60 29,4 

204 100,0 

4.4.3. Başkalarını Üye Yapma Durumu 

Kooperatif üyelerinin %34.3’ü kooperatife üye olduktan sonra bir başkasını da 

kooperatife üye yaptığını belirtirken, %65.2’si kimseyi üye yapmadığını ifade 

etmiştir. Burada, kooperatife başkasını üye yapma, yapmama eylemine göre, düşük 

düzeyde gerçekleşmiş gözükse de, başkalarını üye yaptığını ifade edenlerin birden 

fazla kişiyi üye yapma gerçekliği ve ihtimali, akılda tutulması gereken bir husustur.

Tablo: 70 Görüşülenin Kooperatife Herhangi Birini Üye Yapıp 

Yapmadığı 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

70 34,3 34,5 34,5 

133 65,2 65,5 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

Bir başkasını kooperatife üye yapmada kooperatifte görevi olma, önemli 

belirleyici etkenlerdendir. Nitekim Tablo 71’e baktığımızda üyelik konusunda, 

özellikle, başkan ve yönetim kurulu üyelerinin etkili olduğunu görmekteyiz. Başkan 

olan 12 kişiden 11’i (%91.7), yönetim kurulu üyelerinden de % 79.2’si, başkalarını 

kooperatiflerine üye yapmıştır. Sade üye konumundakilerden ise 29 kişi (%20.3’ü) 

başkasını kendi üyesi olduğu kooperatife üye yapmıştır. 

Tablo: 71 Kooperatifte Görevinin Ne Olduğu ile Herhangi Bir Kimseyi 

Kooperatife Üye Yapıp Yapmadığı 

Herhangi 

Bir 

Kimseyi 

Koop.'e 

Üye 

Yaptınız 

mı 

Total 

Evet 

Hayır 

Göreviniz Neydi 

Yönetim Denetim 

Yönetim Denetim Kurulu Kurulu 

Kurulu Kurulu Yedek Yedek Görevi 

Başkan Üyesi Üyesi Üye Üye yok Total 

11 19 8 2 1 29 70 

15,7% 27,1% 11,4% 2,9% 1,4% 41,4% 100,0% 

91,7% 79,2% 47,1% 100,0% 20,0% 20,3% 34,5% 

5,4% 9,4% 3,9% 1,0% ,5% 14,3% 34,5% 

1 5 9 4 114 133 

,8% 3,8% 6,8% 3,0% 85,7% 100,0% 

8,3% 20,8% 52,9% 80,0% 79,7% 65,5% 

,5% 2,5% 4,4% 2,0% 56,2% 65,5% 

12 24 17 2 5 143 203 

5,9% 11,8% 8,4% 1,0% 2,5% 70,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100,0% 

5,9% 11,8% 8,4% 1,0% 2,5% 70,4% 100,0% 

Tablo: 72 Görüşülenin Kooperatife Kimleri Üye Yaptığı 

Yanıtlar 1 Yanıtlar 2 Yanıtlar 3 Yanıtlar 4

Frequenc 

Percent 

Frequenc 

Percent 

Frequenc 

y 

Percent 

Akraba 20 9.8 4 2.0 1 0.5 

Frequenc 

y 

Percent 

Komşu 4 2.0 3 1.5 1 0.5 

İş Arkadaşı 25 12.3 6 2.9 1 0.5 1 0.5 

Mahalle Arkadaşı 2 1.0 1 0.5 2 1.0 

Hemşehri 2 1.0 2 1.0 1 0.5 4 2.0 

Tanıdık 10 4.9 

Oğul 1 0.5 

Kardeş 5 2.5 

Aynı Partili 2 1.0 

Baba 1 0.5 

Eş 3 1.5 1 0.5 

Toplam 70 34.3 19 9.3 6 2.9 8 3.9 

Missing System 134 65.7 185 90.7 198 97.1 196 96.1 

Total 204 100.0 204 100.0 204 100.0 204 100.0 

Deneklerce verilen toplam cevaplar açısından baktığımızda, ilk sırada 33 kişi 

ile, iş arkadaşlarının kooperatife üye yapıldığını görmekteyiz (Tablo 72). Akrabasını 

üye yapma ise, %24.3 ile bunu takip etmektedir (25 kişi). Eşini kooperatife üye 

yapan 4 kişiyi, kardeşini üye yapan 5 kişiyi, oğlunu ve babasını üye yapan 1’er kişiyi 

hesaba kattığımızda, 11 kişi de (%10.6) kendi aile üyelerini kooperatif üyesi 

yapmıştır. Diğer üye yapılanlar ise, sırasıyla tanıdık, hemşehri, komşu, mahalle 

arkadaşı ve aynı partili durumunda olan üyelerdir. Saha çalışması sürecinde, belli iş 

kollarına (mahrukatçılar, şoförler vb.), aynı parti üyeliğine veya siyasi grup 

ortaklığına dayanan kooperatiflerin yaygın olduğunu gözlemledik. Burada, aynı parti 

örneğinde olduğu gibi cevap verenlerin yok denecek kadar az olması, bu kişilerin aynı 

zamanda arkadaş, akraba, tanıdık vb. olmalarından kaynaklanan bir durumdur. 

Nitekim, nasıl üye olunduğu bölümünde de izah edildiği gibi, kooperatif; derecesi 

değişmekle birlikte, yakınlık bağının mevcut olduğu insanlar vasıtasıyla haberdar 

olunan, girilen ve üye olunulan bir kurum özelliği arz etmektedir. Diğer yandan,

Tablo 75’e baktığımızda 15 kişi dışında, örneklem grubumuzu oluşturan üyelerin 

tamamının (189 kişi, %95’inin), üyesi oldukları kooperatif içinde yakını olarak 

değerlendirdiği, üyelik öncesi ilişki içinde oldukları kişiler bulunmaktadır. Bu 

yönüyle de kooperatiflerin tanıdıklarla birlikte faaliyet içinde bulunulan ve birincil 

ilişkilerin etken olduğu bir işbirliği zeminine sahip olduğunu söyleyebiliriz. 

Kooperatif içindeki yakının, kimlerden oluştuğunu analiz ettiğimizde %35.5 ile işyeri 

arkadaşının ilk sırada yer aldığını görmekteyiz. Bunu %17.1 ile akrabası olanlar, 

%14.3 ile hemşehri olunanlar ve % 12.5 ile komşusu bulunanlar izlemektedir. 

Üye yapma ve üye olunma davranışının bu yönüyle birbirine bağlı, birbirini 

besleyen zincirleme bir mekanizma şeklinde işlediğini ileri sürebiliriz. Zira, 

kooperatif içinde yakın olarak nitelendirilen kişiler ya kooperatife girilmesine neden 

olan, ya da kooperatife yakın üye aracılığıyla, üye olması gerçekleşmiş kişiler 

olmaktadır. Bu da, hem üye olunan için, hem de yapan için, tanıdıklığı artıran, 

yoğunlaştıran bir dizi etkiyi beraberinde getirmektedir. Böylelikle daha fazla tanıdık 

ve daha fazla duyulan güven, potansiyel yakın-üye adayı çevreler için üye olmayı 

artırıcı bir atmosfer ve yapının oluşmasına hizmet etmektedir. 

Kooperatife üye yapılanların türleri açısından sayılarını incelediğimizde; üye 

yapanların büyük çoğunlukla, aynı türden kişileri üye yaptıklarını görmekteyiz. 52 

kişi, örneğin, işyeri arkadaşı gibi, yalnızca bir türden kişinin kooperatife üye olmasını 

sağlamıştır. 2 değişik yakın çeşidini üye yapanların sayısı 12 ve 3 değişik yakın 

türünü üye yapanların sayısı da 6 kişidir (Tablo 74). 

Tablo: 73 Görüşülenin Kooperatife Üye Yaptığı ile Yakınlık Durumu

Valid 

Missing 

Total 

Akraba 

Komşu 

İşyeri arkadaşı 

Mahalle arkadaşı 

Hemşehri 

Tanıdık 

Oğlum 

Kardeşimi 

Babam 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

20 9,8 28,6 28,6 

4 2,0 5,7 34,3 

25 12,3 35,7 70,0 

2 1,0 2,9 72,9 

2 1,0 2,9 75,7 

10 4,9 14,3 90,0 

1 ,5 1,4 91,4 

5 2,5 7,1 98,6 

1 ,5 1,4 100,0 

70 34,3 100,0 

134 65,7 

204 100,0 

Tablo: 74 Görüşülenin Kooperatife Üye Yaptığı Yakın Türlerinin Sayısı 

Valid 

Kooperatife Üye Yaptığı Yakın Türlerinin Sayısı 

1 

2 

3 

0 

Total 

Frequency Percent 

Valid 

Percent 

Cumulative 

Percent 

52 25,5 25,5 25,5 

12 5,9 5,9 31,4 

6 2,9 2,9 34,3 

134 65,7 65,7 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 75 Görüşülenlerin Kooperatif İçindekilere Yakınlık Derecesi 

Cevaplar 1 Cevaplar 2 Cevaplar 3 

Frequenc 

y 

Percent Frequenc 

y 

Akraba 45 22.1 4 2.0 

Percen 

t 

Frequenc 

y 

Komşu 22 10.8 11 5.4 3 1.5 

İş Arkadaşı 79 38.7 22 10.8 1 0.5 

Mahalle Arkadaşı 7 3.4 9 4.4 10 4.9 

Hemşehri 17 8.3 17 8.3 7 3.4 

Tanıdık 19 9.3 

Hiç Biri 14 6.9 

Percent 

Toplam 203 99.5 63 30.9 21 10.3

Missing System 1 0.5 141 69.1 183 89.7 

Total 204 100.0 204 100.0 204 100.0 

Kooperatife üye yapmada, kooperatif büyüklüğünün de etkili bir faktör 

olduğunu görmekteyiz. Büyüklüğü 30 kişiye kadar olan küçük kooperatiflerde 

üyelerin %41.4’ü bir başkasını kooperatife üye yapmışken, bu oran kooperatifin üye 

sayısı arttıkça azalmaktadır (Tablo 76). 90 kişiden fazla üyesi olan kooperatiflerde bu 

oran %23.5’lere düşmektedir. Küçük kooperatiflerin, daha çok aynı iş ve meslek 

çevresinden oluşan, daha homojen karakter arz eden, tanıdıklığın yaygın ve yüz yüze 

ilişkilerin daha fazla yaşandığı birimler olduğu düşünülebilir. 

Tablo: 76 Kooperatif Büyüklüğü ile Görüşülenin Herhangi Bir Kimseyi 

Kooperatife Üye Yapma Durumu 

Koop.Büyüklüğü 

Total 

1-30 

31-60 

61-90 

91+ 

Bilmiyor 

Herhangi Bir Kimseyi 


Yaptınız mı 

Evet Hayır 

Total 

24 34 58 

41,4% 58,6% 100,0% 

34,3% 25,6% 28,6% 

11,8% 16,7% 28,6% 

25 46 71 

35,2% 64,8% 100,0% 

35,7% 34,6% 35,0% 

12,3% 22,7% 35,0% 

13 25 38 

34,2% 65,8% 100,0% 

18,6% 18,8% 18,7% 

6,4% 12,3% 18,7% 

8 26 34 

23,5% 76,5% 100,0% 

11,4% 19,5% 16,7% 

3,9% 12,8% 16,7% 

2 2 

100,0% 100,0% 

1,5% 1,0% 

1,0% 1,0% 

70 133 203 

34,5% 65,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

34,5% 65,5% 100,0%

4.4.4. Üyelik Nedeni 

Yatırım amacıyla kooperatife girerek ev sahibi olmak isteyenlerin oranı 

%33.8’dir (Tablo 77). %29.9’u ise, kiradan kurtulmak için ev sahibi olmak 

istediklerini belirtmiştir. Halen, oturdukları evin mülkiyeti açısından, ev sahibi olma 

isteğini analiz ettiğimizde, kendine ait evde oturanların 44’ü konut kooperatifini 

yatırım amaçlı olarak görmekte, 15’i daha iyi koşullarda yaşamak için ve 8 kişi de 

içinde oturmak için cevabını vermektedir. Daha iyi koşullarda yaşama ile kastedilen 

ikinci bir eve sahip olmakla, birini kiraya verme şansının getireceği ek kazanç 

yanında, ileriye dönük her ikisinin birer gayrı menkul yatırım olduğu düşüncesi 

yatmaktadır. Yatırım amacıyla kooperatif üyesi olanlardan %11.6’sı anne-babasına ait 

ve %14.5’i de eşine ait bir evde oturmaktadır (Tablo 78). 

Tablo: 77 Kooperatif Üyesinin Ev Sahibi Olmak İstemesinin Sebebi 

Valid 

Yatırım amacıyla 

Kiradan kurtulmak için 

Daha iyi koşullarda 

yaşamak için 

İçinde oturmak için 

Tanıdıklarımla aynı 

mekanı paylaşmak için 

Total 


Cumulative 

Percent 

69 33,8 33,8 33,8 

61 29,9 29,9 63,7 

34 16,7 16,7 80,4 

36 17,6 17,6 98,0 

4 2,0 2,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 78 Görüşülenin Neden Ev Sahibi Olmak İstediği ile Halen 

Oturduğu Evin Mülkiyetinin Kime Ait Olduğu

Yatırım 

amacıyla 

Kiradan 

kurtulmak 

için 

Daha iyi 

koşullarda 

yaşamak 

için 

İçinde 

oturmak için 

Tanıdıklarım 

la aynı 

mekanı 

paylaşmak 

için 

Total 

Kendi 

Annebaba 

Akraba 

Lojm. 

me Eşime ma larıma Kiracıyız ot. Total 

44 10 8 5 2 69 

62,0% 62,5% 33,3% 6,0% 28,6% 33,8% 

63,8% 14,5% 11,6% 7,2% 2,9% 100,0% 

21,6% 4,9% 3,9% 2,5% 1,0% 33,8% 

1 60 61 

4,2% 71,4% 29,9% 

1,6% 98,4% 100,0% 

,5% 29,4% 29,9% 

15 3 8 6 2 34 

21,1% 18,8% 33,3% 7,1% 28,6% 16,7% 

44,1% 8,8% 23,5% 17,6% 5,9% 100,0% 

7,4% 1,5% 3,9% 2,9% 1,0% 16,7% 

8 3 7 2 13 3 36 

11,3% 18,8% 29,2% 100,0% 15,5% 42,9% 17,6% 

22,2% 8,3% 19,4% 5,6% 36,1% 8,3% 100,0% 

3,9% 1,5% 3,4% 1,0% 6,4% 1,5% 17,6% 

4 4 

5,6% 2,0% 

100,0% 100,0% 

2,0% 2,0% 

71 16 24 2 84 7 204 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% ***** 100,0% 

34,8% 7,8% 11,8% 1,0% 41,2% 3,4% 100,0% 

34,8% 7,8% 11,8% 1,0% 41,2% 3,4% 100,0% 

Ev sahibi olmada, konut kooperatifi önemli ve etkin seçeneklerden bir 

tanesidir ve bunun gerçekleşmemesi durumunda, %43.6’lık bir grup para biriktirerek 

ev sahibi olmayı düşüneceğini söylemektedir. “Ailemle güç birliği yaparım” 

diyenlerin oranı %21.6, “emekli olmayı bekleyip ikramiye ile” diyenler ise %15.7’dir. 

Tablo: 79 Kooperatif Üyesi Olmasaydı Ne Şekilde Ev Sahibi Olmayı 

Düşündüğü

Valid 

Düşünmezdim 

Ailemle birlikte güç 

birliği yaparak 

Köyde toprak satarak 

Emekli olmayı 

bekleyip ikramiye ile 

Para biriktirerek 

Banka kredisi ile 

Total 


Cumulative 

Percent 

32 15,7 15,7 15,7 

44 21,6 21,6 37,3 

5 2,5 2,5 39,7 

32 15,7 15,7 55,4 

89 43,6 43,6 99,0 

2 1,0 1,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Yukarıdaki tabloyu incelediğimizde, kooperatif olmasaydı ev sahibi olmayı 

düşünmezdim diyenlerin oranı yalnızca %15.7’dir. Bu geriye kalan %84.3’lük büyük 

bir grubun, ev sahibi olma yönünde güçlü bir isteğe sahip olduğunu göstermektedir. 

Konut sahibi olmanın, önemli bir tasarruf aracı olarak görülmesi, geleceğe yönelik, 

çocukları için bir sigorta, yatırım olarak görülmesi, Türk toplumunun geleneksel 

değerleriyle örtüşmektedir (bkz. Geleceğe yönelik istekleri). Benzer şekilde, 

deneklerin %32.4’ü, yeterli maddi imkanı olduğunda çocukları için harcayacağını, 

%27.9’u ise, bunun, tasarruf yaparak değerlendirme yoluna gideceğini ifade etmiştir 

Tablo 80 Görüşülenin Yeterli Maddi İmkanı Olsaydı Nasıl Kullanacağı 

Valid 

Yoksullara,kimsesizlere 

yardım ederdim 

Derneklere,vakıflara 

yardımda bulunarak 

Tasarruf yaparak 

Çocuklarım için 

harcardım 

işimi değiştirir veya yeni 

bir iş kurardım 

İşimi büyütürüm 

Bilim ve sanatsal 

faaliyetlere destek vererek 

Total 


41 20,1 20,1 20,1 

8 3,9 3,9 24,0 

57 27,9 27,9 52,0 

66 32,4 32,4 84,3 

23 11,3 11,3 95,6 

8 3,9 3,9 99,5 

1 ,5 ,5 100,0 

204 100,0 100,0 

Cumulative 

Percent 

Tablo: 81 Görüşülenin Kooperatif Olmasaydı ne Şekilde Ev Sahibi Olmayı 

Düşündüğü ile Aylık Gelir Durumu

Total 

200-250 

251-300 

301-400 

401-500 

501-1 milyar 



Kooperatif Olmasaydı Ne Şekilde ev Sahibi Olmayı Düşünürdünüz 

Emekli 

Ailemle 

olmayı 

birlikte güç Köyde bekleyip Para Banka 

Düşün birliği toprak ikramiye birikti kredis 

mezdim yaparak satarak ile rerek i ile Total 

2 2 

100,0% 100% 

8,3% 1,7% 

1,7% 1,7% 

1 1 1 3 

33,3% 33,3% 33% 100% 

4,2% 33,3% 2,2% 2,5% 

,8% ,8% ,8% 2,5% 

3 1 1 4 5 1 15 

20,0% 6,7% 6,7% 26,7% 33% 6,7% 100% 

12,5% 5,6% 33,3% 15,4% 11% 100% 12,7% 

2,5% ,8% ,8% 3,4% 4,2% ,8% 12,7% 

7 10 1 13 12 43 

16,3% 23,3% 2,3% 30,2% 28% 100% 

29,2% 55,6% 33,3% 50,0% 26% 36,4% 

5,9% 8,5% ,8% 11,0% 10% 36,4% 

10 7 8 23 48 

20,8% 14,6% 16,7% 48% 100% 

41,7% 38,9% 30,8% 50% 40,7% 

8,5% 5,9% 6,8% 19% 40,7% 

1 1 4 6 

16,7% 16,7% 67% 100% 

4,2% 3,8% 8,7% 5,1% 

,8% ,8% 3,4% 5,1% 

1 1 

**** 100% 

2,2% ,8% 

,8% ,8% 

24 18 3 26 46 1 118 

20,3% 15,3% 2,5% 22,0% 39% ,8% 100% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% **** 100% 100% 

20,3% 15,3% 2,5% 22,0% 39% ,8% 100%

Gelir açısından, kooperatiften yaralanma imkanının bulunmaması durumunda 

ev sahibi olmayı isteme durumunu analiz ettiğimizde, özellikle 250 milyonun üstünde 

gelire sahip gruplarda para biriktirerek, bireysel maddi güç sayesinde, ev sahibi olma 

düşüncesinin anlamlı bir şekilde arttığını görmekteyiz (Tablo 81). Kooperatif 

olmasaydı, para biriktirerek ev sahibi olmayı düşüneceğini söyleyenlerin %87.6’sı 

250 milyonun üstünde gelire sahip olanlardan oluşmaktadır. 

Kooperatif aracını kullanamama durumunda ev sahibi olma konusunda 

başkaca bir seçeneğin hayata geçirilme şansına yer vermeme ve tek seçenek olarak 

kooperatifleri görme anlamında yorumlayacağımız; “Düşünmezdim” cevabını 

verenlerin hemen tamamının orta ve alt gelir dilimlerinde yer alan kişiler olduğunu 

görmekteyiz. Üst gelir dilimi olarak nitelendirebileceğimiz 500 milyondan fazla geliri 

olduğunu beyan eden toplam 35 kişiden yalnızca 1 kişi “düşünmezdim” cevabını 

vermiştir. En alt gelir dilimini oluşturan 80-100 milyon gelire sahip olan 3 kişiden 2’si 

(%66.7) ve 141-160 diliminde yer alan 7 kişiden 3’ü (%42.9) kooperatif dışında ev 

edinmeyi düşünmediğini belirtmiştir. 

Evin mülkiyet durumu ile halen yürütülmekte olan işin durumunu 

kıyasladığımızda kooperatif üyeliğinin, konut sahibi olmayı statü pekiştiricisi olarak 

kullanan serbest meslek sahiplerinde daha fazla oranda görülen bir durum olduğu 

ortaya çıkmaktadır (Tablo 82). İşadamı/tüccar pozisyonunda bulunanların %76.9’u, 

esnaf/zanaatkar durumundakilerin %48.8’i kendine ait evde ikamet edip ev sahibi 

olma düşüncesiyle konut kooperatifinde yer alan kişilerden oluşmaktadır. Buna 

karşılık, devlet memurlarından %30’u, kamuda yönetici/uzman statüsünde görev 

yapanların ise ancak %13.6’sı kendine ait konutta ikamet etmektedir. 

Tablo: 82 Görüşülenin Evinin Mülkiyet Durumu ile İşi

Total 



Emekli 

Devlet Memuru 


İşçi(Kamu) 

Kamuda 



Yönetici 

Öğretmen 

Ev Hanımı 


Mes. 

Serbest 

Muhasebeci 

Halen Oturduğunuz Evin Mülkiyeti Kime Aittir 

Annebaba 

Akraba 

Kiracıyı 

Lojmand 

a 

oturuyor 

Kendime Eşime ma larıma z 

um Total 

10 1 2 13 

76,9% 7,7% 15,4% 100,0% 

14,1% 4,2% 2,4% 6,4% 

4,9% ,5% 1,0% 6,4% 

20 2 4 15 41 

48,8% 4,9% 9,8% 36,6% 100,0% 

28,2% 12,5% 16,7% 17,9% 20,1% 

9,8% 1,0% 2,0% 7,4% 20,1% 

9 2 8 1 20 

45,0% 10,0% 40,0% 5,0% 100,0% 

12,7% 12,5% 9,5% 14,3% 9,8% 

4,4% 1,0% 3,9% ,5% 9,8% 

12 4 7 16 1 40 

30,0% 10,0% 17,5% 40,0% 2,5% 100,0% 

16,9% 25,0% 29,2% 19,0% 14,3% 19,6% 

5,9% 2,0% 3,4% 7,8% ,5% 19,6% 

6 7 11 24 

25,0% 29,2% 45,8% 100,0% 

8,5% 29,2% 13,1% 11,8% 

2,9% 3,4% 5,4% 11,8% 

2 2 3 7 

28,6% 28,6% 42,9% 100,0% 

2,8% 8,3% 3,6% 3,4% 

1,0% 1,0% 1,5% 3,4% 

3 2 1 1 10 5 22 

13,6% 9,1% 4,5% 4,5% 45,5% 22,7% 100,0% 

4,2% 12,5% 4,2% 50,0% 11,9% 71,4% 10,8% 

1,5% 1,0% ,5% ,5% 4,9% 2,5% 10,8% 

1 1 6 8 

12,5% 12,5% 75,0% 100,0% 

1,4% 6,3% 7,1% 3,9% 

,5% ,5% 2,9% 3,9% 

2 1 1 1 6 11 

18,2% 9,1% 9,1% 9,1% 54,5% 100,0% 

2,8% 6,3% 4,2% 50,0% 7,1% 5,4% 

1,0% ,5% ,5% ,5% 2,9% 5,4% 

4 1 1 6 

66,7% 16,7% 16,7% 100,0% 

25,0% 4,2% 1,2% 2,9% 

2,0% ,5% ,5% 2,9% 

2 2 4 

50,0% 50,0% 100,0% 

2,8% 2,4% 2,0% 

1,0% 1,0% 2,0% 

4 4 8 

50,0% 50,0% 100,0% 

5,6% 4,8% 3,9% 

2,0% 2,0% 3,9% 

71 16 24 2 84 7 204 

34,8% 7,8% 11,8% 1,0% 41,2% 3,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

34,8% 7,8% 11,8% 1,0% 41,2% 3,4% 100,0% 

Doğum yeri açısından evin mülkiyetine sahip olmayı analiz ettiğimizde; kent 

merkezinden ilçe ve köye (kırsala) gittikçe artan ev sahibi olma mevcudiyetini tespit 

etmekteyiz. Nitekim kendine ait evde oturma oranı, Isparta köy doğumlularda %50

iken, ilçe doğumlularda bu oran %38.9’a ve Isparta kent merkezi doğumlularda ise 

%37.5’e inmektedir. Bu artış eğiliminin benzeri, yine düzenli bir artışla diğer başka il 

doğumlular için de söz konusudur. 

Tablo: 83 Görüşülenin Evinin Mülkiyet Durumu ile Doğum Yeri 

Total 

Kendime 

Eşime 

Anne-bab. 

Akrabal. 

Kiracıyız 

Lojm. ot. 



13 28 18 2 7 3 71 

32,5% 38,9% 50,0% 14,3% 23,3% 27,3% 34,8% 

18,3% 39,4% 25,4% 2,8% 9,9% 4,2% 100,0% 

6,4% 13,7% 8,8% 1,0% 3,4% 1,5% 34,8% 

2 6 2 2 2 2 16 

5,0% 8,3% 5,6% 14,3% 6,7% 18,2% 7,8% 

12,5% 37,5% 12,5% 12,5% 12,5% 12,5% 100,0% 

1,0% 2,9% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 7,8% 

7 10 2 4 1 24 

17,5% 13,9% 5,6% 13,3% 9,1% 11,8% 

29,2% 41,7% 8,3% 16,7% 4,2% 100,0% 

3,4% 4,9% 1,0% 2,0% ,5% 11,8% 

1 1 2 

2,5% 1,4% 1,0% 

50,0% 50,0% 100,0% 

,5% ,5% 1,0% 

17 25 12 10 15 4 1 84 

42,5% 34,7% 33,3% 71,4% 50,0% 36,4% 100% 41,2% 

20,2% 29,8% 14,3% 11,9% 17,9% 4,8% 1,2% 100,0% 

8,3% 12,3% 5,9% 4,9% 7,4% 2,0% ,5% 41,2% 

2 2 2 1 7 

2,8% 5,6% 6,7% 9,1% 3,4% 

28,6% 28,6% 28,6% 14,3% 100,0% 

1,0% 1,0% 1,0% ,5% 3,4% 

40 72 36 14 30 11 1 204 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100,0% 100% 100,0% 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 14,7% 5,4% ,5% 100,0% 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 14,7% 5,4% ,5% 100,0%

4.5. Daha Önce Kooperatiflere Üye Olma Durumu 

Örneklem grubumuzun %27.5’i daha önce bir başka kooperatife üye olmuş, 

dolayısıyla kooperatif tecrübesi yaşamış kişilerden oluşmaktadır. %72.5’i ise, ilk defa 

konut kooperatifine üye olmuş kişilerdir. 

Tablo: 84 Daha Önce Başka Bir Kooperatife Üye Olma Durumu 

Valid 


Cumulative 

Percent 

Evet 56 27,5 27,5 27,5 

Hayır 148 72,5 72,5 100,0 

Total 204 100,0 100,0 

Önceden üye olanların büyük çoğunluğu Isparta merkezde bir konut 

kooperatifine üye olmuştur (45 kişi). Bunlardan 26 kişi kooperatif yoluyla ev sahibi 

olurken, 17 kişi ise, hissesini devretmiştir. 2 kişinin ise kooperatifi halen devam 

etmektedir. Dolayısıyla aynı anda iki kooperatife üyedirler. Isparta dışında, başka bir 

şehirde kooperatife girenlerden 4’ü ev sahibi olurken, 4 kişi hissesini devretmiştir. 

Isparta ilçede kooperatife girenlerden 3 kişinin tamamı hissesini devretmiştir (Tablo 

85). 

Tablo: 85 Başka Bir Kooperatife Üyeliğin Sonucu ile Bu Kooperatife 

Nerede Üye

Olunduğu 

Başka Bir 

Kooperatife 

Nerede Üye 

Oldunuz 

Total 

Isparta Merkez 

Isparta İlçe 

Başka bir şehir 

Başka bir kooperatifte 

Üyeliğinizde Sonuç Ne Oldu 

Kooperatif Hissemi Devam 

bitti devrettim ediyor Total 

26 17 2 45 

57,8% 37,8% 4,4% 100,0% 

86,7% 70,8% 100,0% 80,4% 

46,4% 30,4% 3,6% 80,4% 

3 3 

100,0% 100,0% 

12,5% 5,4% 

5,4% 5,4% 

4 4 8 

50,0% 50,0% 100,0% 

13,3% 16,7% 14,3% 

7,1% 7,1% 14,3% 

30 24 2 56 

53,6% 42,9% 3,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

53,6% 42,9% 3,6% 100,0% 

5. Kooperatif İçi İlişkiler 

5.1. Kooperatif Yönetimi ve Kooperatif Üyesi İlişkileri 

Üyelerden %29.9’u kooperatif içinde görev alırken (61 kişi), %70.1’i herhangi 

bir görev almamıştır. Halen görevlerinin devam ettiğini söyleyenler 34 kişidir. 

Dolayısıyla 28 kişi görevinden ayrılmıştır. Görevden ayrılma sebebi olarak ilk sırada 

iş durumu gösterilmekte, bunu yorucu olduğu ve daha fazla dayanamadım cevapları 

takip etmektedir. 3 kişi üyelerin davranışları yüzünden ayrıldığını belirtirken, 3 kişi de 

seçimle görevinin sona erdiğini belirtmiştir. 

Tablo: 86 Görüşülenin Kooperatif İçindeki Görevi 

Valid 

Başkan 

Yönetim Kurulu Üyesi 

Denetim Kurulu Üyesi 

Yönetim Kurulu Yedek 

Üye 

Denetim Kurulu 

Yedek Üye 

Görevi yok 

Total 


Cumulative 

Percent 

12 5,9 5,9 5,9 

25 12,3 12,3 18,1 

17 8,3 8,3 26,5 

2 1,0 1,0 27,5 

5 2,5 2,5 29,9 

143 70,1 70,1 100,0 

204 100,0 100,0

Görevleri açısından incelediğimizde, görevlerinden ayrılanlardan 4’ü 

kooperatif başkanıdır. Bunlardan 2 kişi, üyelerin davranışları yüzünden ayrıldığını 

belirtirken, 1 kişi “daha fazla dayanamadığını”, 1 kişi de seçimle görevinin sona 

erdiğini belirtmektedir. Yönetim kurulu üyelerinden 15’i görevine devam ederken, 

görevinden ayrılanların sayısı 7’dir ve 4’ü işlerini neden olarak öne sürmektedir. 

Denetim kurulu üyelerinden 10’u görevine devam ederken 7 kişi görevinden 

ayrılmıştır. 

Tablo: 87 Görüşülenin Kooperatifteki Görevinin Ne olduğu ile Bu Görevden 

Ayrılma Nedeni 

Görevinizden 

Niçin 

Ayrıldınız 

Total 

Halen devam 

ediyor 

İşlerim 

sebebiyle 

Yorucu 

olduğundan 

Daha fazla 

dayanamadım 

Üyelerin 

davranışları 

yüzünden 

Seçimle 

görevim sona 

erdi 

Yönetim 

Kurulu 


Denetim 

Kurulu 

Yönetim 

Kurulu 

Yedek 

Denetim 

Kurulu 

Yedek 

Başkan Üyesi Üyesi Üye Üye Total 

6 15 10 1 2 34 

17,6% 44,1% 29,4% 2,9% 5,9% 100,0% 

60,0% 68,2% 58,8% 50,0% 40,0% 60,7% 

10,7% 26,8% 17,9% 1,8% 3,6% 60,7% 

4 3 1 8 

50,0% 37,5% 12,5% 100,0% 

18,2% 17,6% 20,0% 14,3% 

7,1% 5,4% 1,8% 14,3% 

1 1 2 4 

25,0% 25,0% 50,0% 100,0% 

4,5% 5,9% 40,0% 7,1% 

1,8% 1,8% 3,6% 7,1% 

1 2 1 4 

25,0% 50,0% 25,0% 100,0% 

10,0% 11,8% 50,0% 7,1% 

1,8% 3,6% 1,8% 7,1% 

2 1 3 

66,7% 33,3% 100,0% 

20,0% 4,5% 5,4% 

3,6% 1,8% 5,4% 

1 1 1 3 

33,3% 33,3% 33,3% 100,0% 

10,0% 4,5% 5,9% 5,4% 

1,8% 1,8% 1,8% 5,4% 

10 22 17 2 5 56 

17,9% 39,3% 30,4% 3,6% 8,9% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

17,9% 39,3% 30,4% 3,6% 8,9% 100,0% 

Görev alma durumunu eğitim açısından değerlendirdiğimizde (Tablo 88) 

başkanların 5’i yüksekokul ve 2’si ise fakülte mezunudur (Toplam %58.4’ü üniversite 

mezunu). Kalanlardan 1’i ilkokul, 1’i ortaokul ve 3’ü ise lise mezunudur. Yönetim

kurulu üyelerinin de, çoğunluğu üniversite mezunudur (15 kişi, %60). Aynı şekilde, 

denetim kurulu üyelerinin de çoğunluğu üniversite mezunudur (11 kişi, %60.8). 

Görevi olmayanlar açısından eğitim durumunu kıyasladığımızda ise; ilkokul 

mezunlarının %71.8’inin, ortaokul mezunlarının %74.1’inin, lise mezunlarının da 

%79.5’inin kooperatif yönetiminde hiç görev almadıklarını görmekteyiz. Görev 

almayanların oranı yüksekokul ve fakülte mezunlarında düşmekle beraber (yönetimde 

görev almalarının diğerlerine göre yüksek olması nedeniyle), lisansüstü eğitime sahip 

4 kişinin tamamı da kooperatif yönetiminde hiç görev almamıştır. 

Tablo: 88 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Eğitim Düzeyi 

Total 

İlkokul 

O.Okul 

Lise 

Y. Okul 

Fakülte 

L. Üstü 

Yönetim 

Kurulu 


Denetim 

Kurulu 

Yönetim 

Kurulu 

Yedek 

Denetim 

Kurulu 

Yedek 

Görevi 


1 3 2 1 4 28 39 

2,6% 7,7% 5,1% 2,6% 10,3% 71,8% 100,0% 

8,3% 12,0% 11,8% 50,0% 80,0% 19,6% 19,1% 

,5% 1,5% 1,0% ,5% 2,0% 13,7% 19,1% 

1 5 1 20 27 

3,7% 18,5% 3,7% 74,1% 100,0% 

8,3% 20,0% 5,9% 14,0% 13,2% 

,5% 2,5% ,5% 9,8% 13,2% 

3 2 3 1 35 44 

6,8% 4,5% 6,8% 2,3% 79,5% 100,0% 

25,0% 8,0% 17,6% 20,0% 24,5% 21,6% 

1,5% 1,0% 1,5% ,5% 17,2% 21,6% 

5 10 8 34 57 

8,8% 17,5% 14,0% 59,6% 100,0% 

41,7% 40,0% 47,1% 23,8% 27,9% 

2,5% 4,9% 3,9% 16,7% 27,9% 

2 5 3 1 22 33 

6,1% 15,2% 9,1% 3,0% 66,7% 100,0% 

16,7% 20,0% 17,6% 50,0% 15,4% 16,2% 

1,0% 2,5% 1,5% ,5% 10,8% 16,2% 

4 4 

100% 100,0% 

2,8% 2,0% 

2,0% 2,0% 

12 25 17 2 5 143 204 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100,0% 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100,0%

Son olarak, kooperatif yönetiminde görev almada kooperatifin kurucusu olmak 

veya kurucuları arasında yer almanın etkili bir faktör olduğunu söyleyebiliriz. Halen 

üyesi bulunduğu kooperatifin kuruluşunda, bir rolünün olduğunu söyleyenlerden 

%81.6’sı aynı zamanda kooperatif yönetiminde yer almışlardır (31 kişi). Kuruluşunda 

rolü olduğunu söyleyip görev almayanların oranı ise sadece %18.4’dür (7 kişi). 

Tablo: 89 Görüşülenin Üye Olduğu Kooperatifin Kuruluşundaki Rolü ile 

Yönetimde Görev Alma Durumu 

Kooperatif Yönetiminde 

Hiç Görev Aldınız mı 

Total 

Evet 

Hayır 

Halen Üyesi 

Bulunduğunuz 

Kooperatifin 

Kuruluşunda Rolünüz 

Var mı 

Evet Hayır 

Total 

31 31 62 

50,0% 50,0% 100,0% 

81,6% 19,1% 31,0% 

15,5% 15,5% 31,0% 

7 131 138 

5,1% 94,9% 100,0% 

18,4% 80,9% 69,0% 

3,5% 65,5% 69,0% 

38 162 200 

19,0% 81,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

19,0% 81,0% 100,0% 

Büyük çoğunluğunun (%70.1) yönetimde hiç görev almadığı örneklem 

grubumuzda, yönetimde yer almayanların, büyük oranda, yönetimde görev alma 

eğilimi ve isteği de taşımadıklarını görmekteyiz (Tablo 90). Görevi olmayanlardan 

%88.7’si kooperatif yönetiminde yer almak istemediğini belirtmiştir. Yönetimde yer 

almak istediğini belirtenlerin oranı sadece %7.4’dür (15 kişi).

Tablo: 90 Görüşülenin Kooperatif Yönetiminde Yer Almak İstemesi 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

15 7,4 11,3 11,3 

118 57,8 88,7 100,0 

133 65,2 100,0 

71 34,8 

204 100,0 

Görev alma isteğinin uygulamaya sokulma durumunu görebilmemiz 

açısından görev almamış deneklere görev almak için aday olup olmadıklarını 

sorduğumuzda hemen tamamının böyle bir durum için girişimde bulunmadığını 

görmekteyiz (%94.4’ü). Aday olduğunu belirten sadece 8 kişidir. 

Tablo: 91 Görüşülen Görev Almak İçin Aday Olma Durumu 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

8 3,9 5,6 5,6 

134 65,7 94,4 100,0 

142 69,6 100,0 

62 30,4 

204 100,0 

Görev almayı istememe nedenini incelediğimizde, görev almak istemediğini 

belirtenlerin ilk sırada %38.1 ile işlerinin yoğunluğunu gerekçe olarak ileri 

sürdüklerini görmekteyiz (Tablo 92). %28’i ise, bunun yapabileceği bir iş olmadığı; 

%11.9’u ise yeterli bilgi ve deneyimi olmadığı düşüncesiyle yönetimde yer almayı 

düşünmemektedir. %9.3’ü yorucu bir iş olduğunu belirtirken; %5.9’luk iki gruptan 

biri, yönetime güvendiği için, diğeri ise, şaibeli bir iş olarak gördüğü için yönetime 

girmeyi düşünmediğini ifade etmiştir.

Tablo: 92 Görüşülenin Kooperatif Yönetiminde Görev Almak İstememesinin 

Nedeni 

Valid 

Missing 

Total 

Kooperatif yönetimine 

güveniyorum 

İşlerimin yoğunluğu 

sebebiyle 

Yapabileceğim bir iş değil 

Başka bir kooperatifte 

yönetim kurulu üyesi 

olduğuım için 

Yeterli bilgi ve deneyimim 

yok 

Şaibeli bir iş 

Yorucu bir iş 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

7 3,4 5,9 5,9 

45 22,1 38,1 44,1 

33 16,2 28,0 72,0 

1 ,5 ,8 72,9 

14 6,9 11,9 84,7 

7 3,4 5,9 90,7 

11 5,4 9,3 100,0 

118 57,8 100,0 

86 42,2 

204 100,0 

5.2. Kooperatifin Kurumsal İşleyişi 

5.2.1. Genel Kurul 

Kooperatif genel kurulları kooperatifle ilgili kararların alındığı, yönetimle 

ilgili dilek ve şikayetlerin iletilebileceği en önemli ortamdır. Üyelerin çoğunluğu 

kooperatif genel kurul toplantılarının sakin (%34.3) ve az tartışmalı (%31.9) geçtiğini 

ifade etmektedir (Tablo 93). %18.1’i ise formalite icabı toplandıklarını belirtmektedir. 

Kooperatif üyeleri, genel kurulu kooperatifin daha iyi işlemesi için önemli, 

dolayısıyla, bireysel menfaatlerinin en iyi şekilde korunacağı bir zemin olarak görme 

eğilimi taşımamaktadır. Bu, yukarda da belirttiğimiz nedenlerden ötürü, kooperatif 

işlerinin yürütülmesini başkan ve yönetim kurulu üyelerinin asli vazifesi görmesiyle 

bağlantılıdır. Kendilerini ise inisiyatif alıcı, yapılanları denetleyici bir konumda 

görmemekte, bütün sorumluluğu yönetimdekilere bırakan bir tutum 

sergilemektedirler. 

Tablo 94’e baktığımızda, “formalite icabı toplanıyoruz” diyenlerin %78.4’ü, 

hiçbir görevi olmayan üyelerden oluşmaktadır. Başkanlık görevini yürütenlerin 

tamamı ise, sakin ve az tartışmalı geçtiğini belirtirken, formalite icabı toplanıldığını 

düşünen yönetim ve denetim kurulu üyeleri de mevcuttur. Bu da, bazen yönetim 

kurulundaki üyelerin benzeri şekilde tüm inisiyatifi ve sorumluluğu başkana

ırakabildikleri şeklinde değerlendirilebilir. Nitekim, başkanlık görevindekiler, 

tartışmanın kendileri için başarısızlık göstergesi olduğu düşüncesiyle hiçbir problem 

olmadığı yönünde bir iyimserlik içine girmektedirler. 

Tablo: 93 Kooperatifte Genel Kurullar 

Valid 

Çok tartışmalı 

Sakin 

Az tartışmalı 

Formalite icabı 

toplanıyoruz 

Katılmıyorum 

Total 


Cumulative 

Percent 

28 13,7 13,7 13,7 

70 34,3 34,3 48,0 

65 31,9 31,9 79,9 

37 18,1 18,1 98,0 

4 2,0 2,0 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 94 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Genel Kurul Toplantıları 

Hakkındaki Değerlendirmesi 

Genel Kurul 

Toplantılarınız 

Genelde Ne 

Şekilde geçiyor 

Total 

Çok 

tartışmalı 

Sakin 

Az tartışmalı 

Formalite 

icabı 

toplanıyoruz 

Katılmıyorum 

Yönetim 

Kurulu 


Denetim 

Kurulu 

Yönetim 

Kurulu 

Yedek 

Denetim 

Kurulu 

Görevi 

Başkan Üyesi Üyesi Üye Yedek Üye yok Total 

4 4 1 19 28 

14,3% 14,3% 3,6% 67,9% 100,0% 

16,0% 23,5% 20,0% 13,3% 13,7% 

2,0% 2,0% ,5% 9,3% 13,7% 

5 14 5 1 2 43 70 

7,1% 20,0% 7,1% 1,4% 2,9% 61,4% 100,0% 

41,7% 56,0% 29,4% 50,0% 40,0% 30,1% 34,3% 

2,5% 6,9% 2,5% ,5% 1,0% 21,1% 34,3% 

7 5 5 48 65 

10,8% 7,7% 7,7% 73,8% 100,0% 

58,3% 20,0% 29,4% 33,6% 31,9% 

3,4% 2,5% 2,5% 23,5% 31,9% 

2 3 1 2 29 37 

5,4% 8,1% 2,7% 5,4% 78,4% 100,0% 

8,0% 17,6% 50,0% 40,0% 20,3% 18,1% 

1,0% 1,5% ,5% 1,0% 14,2% 18,1% 

4 4 

100,0% 100,0% 

2,8% 2,0% 

2,0% 2,0% 

12 25 17 2 5 143 204 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100,0%

Genel kurul toplantılarında, söz hakkı kullanma açısından baktığımızda, bunun 

%78.9 gibi yüksek oranda yerine getirilen bir davranış olduğunu görmekteyiz. Genel 

kurul toplantılarında hiç söz almayanların oranı ise %21.1’dir. Burada, görevli olanlar 

ile olmayanlar arasında bir farkın mevcudiyeti söz konusudur. Şimdiye kadar hiç söz 

hakkı kullanmayanlardan çoğu (%90.7) görevi olmayanlardır. Diğer söz hakkı 

kullanmayanlardan 2 kişi yönetim, 1 kişi denetim kurulu ve 1 kişi de denetim kurulu 

yedek üyesidir (Tablo 97). 

Tablo: 95 Görüşülenin Genel Kurul Toplantılarında Söz Hakkı Kullanma 

Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

161 78,9 78,9 78,9 

43 21,1 21,1 100,0 

204 100,0 100,0 

Söz hakkı kullanmayanları, eğitim açısından analiz ettiğimizde, eğitimin 

önemli rol oynamadığını görmekteyiz. Nitekim hiç söz hakkı kullanmayanlardan 9’u 

ilkokul mezunu iken, 9 kişi yüksekokul mezunu, 4 kişi fakülte mezunudur. Önceden 

kooperatif tecrübesi olma durumunun ise, üyelerin söz hakkı kullanması üzerinde 

etkili olduğunu görmekteyiz. Nitekim, önceden kooperatif üyesi olanlardan yalnızca 4 

kişi hiç söz almamışken, söz hakkı kullanmayanların %90.7’si ilk defa üye olanlardan 

oluşmaktadır. 

Tablo: 96 Görüşülenin Genel Kurul Toplantılarında Söz Alması ile Eğitim 

Düzeyi

Gn. Kr. 

Toplantılarında 

Hiç Söz Hakkı 

Kullandınız mı 

Total 

Evet 

Hayır 


Yüksek 

Lisans 

İlkokul O.Okul Lise okul Fakülte üstü Total 

27 19 35 48 29 3 161 

16,8% 11,8% 21,7% 29,8% 18,0% 1,9% 100,0% 

69,2% 70,4% 79,5% 84,2% 87,9% 75,0% 78,9% 

13,2% 9,3% 17,2% 23,5% 14,2% 1,5% 78,9% 

12 8 9 9 4 1 43 

27,9% 18,6% 20,9% 20,9% 9,3% 2,3% 100,0% 

30,8% 29,6% 20,5% 15,8% 12,1% 25,0% 21,1% 

5,9% 3,9% 4,4% 4,4% 2,0% ,5% 21,1% 

39 27 44 57 33 4 204 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100,0% 

Tablo: 97 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Genel Kurulda Söz Alması 

Gn. Kr. 

Toplantılarında 



Total 

Evet 

Hayır 

Yönetim 

Kurulu 


Denetim 

Kurulu 

Yönetim 

Kurulu 

Yedek 

Denetim 

Kurulu 

Yedek 

Görevi 


12 23 16 2 4 104 161 

7,5% 14,3% 9,9% 1,2% 2,5% 64,6% 100% 

100,0% 92,0% 94,1% 100,0% 80,0% 72,7% 78,9% 

5,9% 11,3% 7,8% 1,0% 2,0% 51,0% 78,9% 

2 1 1 39 43 

4,7% 2,3% 2,3% 90,7% 100% 

8,0% 5,9% 20,0% 27,3% 21,1% 

1,0% ,5% ,5% 19,1% 21,1% 

12 25 17 2 5 143 204 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100% 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100% 

Tablo: 98 Görüşülenin Genel Kurulda Söz Alması ile Daha Önce Başka Bir 

Kooperatife Üye Olma Durumu

Gn. Kr. Toplantılarında 



Total 

Evet 

Hayır 

Daha Önce Başka bir 


Oldunuz mu 

Evet Hayır Total 

52 109 161 

32,3% 67,7% 100,0% 

92,9% 73,6% 78,9% 

25,5% 53,4% 78,9% 

4 39 43 

9,3% 90,7% 100,0% 

7,1% 26,4% 21,1% 

2,0% 19,1% 21,1% 

56 148 204 

27,5% 72,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

27,5% 72,5% 100,0% 

Genel kurulda, toplantıya katılımın ve üyelik sorumluluğuna sahip olmanın, 

kooperatif işleyişine doğrudan müdahalede bulunmanın önemli göstergelerinden birisi 

olarak da, önerge vermeyi görebiliriz. Tablo 99’a baktığımızda söz kullanmaya 

oranla önerge vermenin çok daha az kullanılan bir inisiyatif kullanma biçimi 

olduğunu görmekteyiz. Kooperatif üyelerinden yalnızca %39.7’si önerge vermiştir. 

Buna karşılık, yönetici pozisyonunda yer alanlar, önerge verme konusunda aktif bir 

rol almışlardır. Kooperatifteki görevler açısından baktığımızda, kooperatif 

başkanlarının tamamı önerge vermişken, yönetim kurulu üyelerinin %64’ü ve denetim 

kurulu üyelerinin %52.9’u önerge vermiştir (Tablo 100). Önerge verme oranın en 

düşük olduğu grup, görevi olmayanlardır. Bunlardan %28.7’si önerge vermiştir. 

Tablo: 99 Görüşülenin Hiç Önerge Verip Vermemesi 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

81 39,7 39,7 39,7 

123 60,3 60,3 100,0 

204 100,0 100,0

Tablo: 100 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Önerge Verme Durumu 

Hiç 

Önerge 

Verdiniz 

mi 

Total 

Evet 

Hayır 

Yönetim 

Kurulu 


Denetim 

Kurulu 

Yönetim 

Kurulu 

Yedek 

Denetim 

Kurulu 

Yedek 

Görevi 


12 16 9 1 2 41 81 

100,0% 64,0% 52,9% 50,0% 40,0% 28,7% 39,7% 

14,8% 19,8% 11,1% 1,2% 2,5% 50,6% 100,0% 

5,9% 7,8% 4,4% ,5% 1,0% 20,1% 39,7% 

9 8 1 3 102 123 

36,0% 47,1% 50,0% 60,0% 71,3% 60,3% 

7,3% 6,5% ,8% 2,4% 82,9% 100,0% 

4,4% 3,9% ,5% 1,5% 50,0% 60,3% 

12 25 17 2 5 143 204 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100,0% 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100,0% 

5,9% 12,3% 8,3% 1,0% 2,5% 70,1% 100,0% 

Tablo: 101 Toplantılardan Önce Yıllık Bilançolar Hakkında Kooperatif 

Üyelerinin Bilgilendirilip Bilgilendirilmemesi 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

125 61,3 61,6 61,6 

78 38,2 38,4 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

Yıllık bilançolar hakkında ise, üyelerin büyük kısmı bilgilendirildiğini 

belirtirken (%61.6), bilgi almadığını söyleyenlerin oranı %38.4’dür. Üyeler, ayrıca, 

kooperatif maliyetleri konusunda da, çoğunlukla başka kooperatiflerle mukayesede 

bulunmaktadır (%70.1) (Tablo 102). Yukarıdaki açıklamaları hatırladığımızda, 

yönetimi denetleme görevinde pasif kalan ve tüm sorumluluğu görev üstlenenlere terk 

eder bir tutum içindeki bireyler, bunun kontrolünü, kendi iç yapısı yerine, dışarıda 

aramaktadır. Bu kıyas sonucu elde ettiği bilgiyi, kendi iç bünyesine taşımak, aslında

eleştiriyi olabildiğince yumuşatmanın bir yolu olarak kullanılmaktadır. Böylelikle, 

yöneticilere, diğer konularda da güvensizlik içinde olduğunun ve yapılanları takip 

ettiğinin mesajını vermektedir. Bu şekilde, gruptan dışlanma, başkalarından yergi 

alma, karşısındakileri itham altında bırakmanın riski de, bertaraf edilmiş olmaktadır. 

Nitekim, kooperatif üyelerinden ancak %42.2’si maliyetler konusundaki kıyaslama 

sonucu tespit ettiği olumsuz düşüncelerini yönetime iletmektedir (Tablo 103). 

Mukayeseyi olumsuz bulup yönetime iletmeyenler ise, iletmeme sebebi olarak ilk 

sırada, faydasına olacağına inanmadığını dile getirmektedir. Bu pasif tutumun 

sürdürülmesi anlamına gelmektedir. 6 kişi toplu hareket etmek gerektiğini, 4 kişi 

yönetimin eleştiriyi hazmedemediğini, 3 kişi ise zamanının olmadığını belirtmiştir. 

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 102 Görüşülenin Kooperatifi Maliyetler Konusunda Başka 

Kooperatiflerle Mukayese Etme Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

143 70,1 70,1 70,1 

61 29,9 29,9 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 103 Kooperatif Üyesinin Maliyetler Konusundaki Olumsuz 

Düşüncelerini Yönetime İletme Durumu 

Evet 

Hayır 

Mukayese olumlu 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

86 42,2 58,5 58,5 

23 11,3 15,6 74,1 

38 18,6 25,9 100,0 

147 72,1 100,0 

57 27,9 

204 100,0 

Tablo: 104 Kooperatif Üyesinin Maliyetler Konusunda Olumsuz 

Düşüncelerini Yönetime İletmeme Nedeni

Valid 

Missing 

Total 

Faydası olacağına 

inanmıyorum 

Toplu hareket etmek 

gerekiyor 

Yönetim eleştiriyi 

hazmedemiyor 

Zamanım olmadığı için 

Gerek duymadığım için 

Total 

System 

5.2.2. Olağan Üstü Kongre 


8 3,9 36,4 36,4 

6 2,9 27,3 63,6 

3 1,5 13,6 77,3 

4 2,0 18,2 95,5 

1 ,5 4,5 100,0 

22 10,8 100,0 

182 89,2 

204 100,0 

Cumulative 

Percent 

Tablo: 105 Kooperatif İçinde Olağan Üstü Kongre Yapılma Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

63 30,9 30,9 30,9 

141 69,1 69,1 100,0 

204 100,0 100,0 

Olağan üstü kongre de, tıpkı olağan kongrede olduğu gibi belli şartlar yerine 

getirildiğinde kooperatif üyelerine açık olan formel yollardan birini oluşturmaktadır. 

Olağanüstü kongre, tablodan da anlaşılacağı üzere, çok az işletilen bir yoldur. 

Kooperatiflerinde olağan üstü kongre yapıldığını belirten deneklerin oranı %30.9’dur. 

Kalan %69.1 üyenin yer aldığı kooperatiflerde hiç olağanüstü kongre yapılmamıştır. 

Olağanüstü genel kurul yapanlardan %84.2’si (48 kişi) genel kurul gerekçesini 

inandırıcı bulurken, inandırıcı bulmadığını söyleyenlerin sayısı 9’dur (%15.8). 

Tablo:106 Görüşülene Göre Olağan Üstü Genel Kurulun Gerekçesinin 

İnandırıcı Gelme Durumu 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

48 23,5 84,2 84,2 

9 4,4 15,8 100,0 

57 27,9 100,0 

147 72,1 

204 100,0 

Olağan üstü genel kurulların gerekçesi olarak en çok rastlanılan konu aidat ve 

ödemelerdir (%38.7’si) (Tablo 107). Bu da, yönetimin inisiyatifinde olan ve rutin

diyebileceğiz bir husus olma niteliğindedir. Bunu, harcamalar, hesapların kontrolü 

biçimindeki diğer maddi hususlar, tüzük değişikliği, proje değişikliği ve yönetimin 

süresinin uzatılması gibi yasal zorunluluktan kaynaklanan toplantı nedenleri takip 

etmektedir. Yönetim kuruluna duyulan güvensizlik gibi alttan yukarı bir hareket 

niteliği taşıyan üye merkezli konuları dile getirenler ise yok denecek kadar azdır (2 

kişi). 

Tablo: 107 Kooperatiflerde Olağan Üstü Kurulların Gerekçeleri 

Valid 

Missing 

Total 

Kooperatifin daha 

hızlı yürümesi 

Tüzük değişikliği 

Yönetim kuruluna 

duyulan güvensizlik 

Aidat ve ödemeler 

Hesapların kontrolü 

Arsa satış izni 

Arsa alımı 

Bilmiyorum 

Proje değişikliği için 

Bir üyenin durumunu 

görüşmek için 

Başkan değişimi 

Başkan seçimi 

Yönetimin süresinin 

uzatılması 

Harcamalar 

Total 

System 


3 1,5 4,8 4,8 

4 2,0 6,5 11,3 

2 1,0 3,2 14,5 

24 11,8 38,7 53,2 

6 2,9 9,7 62,9 

1 ,5 1,6 64,5 

1 ,5 1,6 66,1 

3 1,5 4,8 71,0 

4 2,0 6,5 77,4 

1 ,5 1,6 79,0 

2 1,0 3,2 82,3 

1 ,5 1,6 83,9 

3 1,5 4,8 88,7 

7 3,4 11,3 100,0 

62 30,4 100,0 

142 69,6 

204 100,0 

Cumulative 

Percent 

5.2.3. Aidat Durumu 

Kooperatif içerisinde kurallara uyma davranışını gözlemleyebileceğimiz 

önemli alanlardan birini aidatların ödenme durumu oluşturmaktadır. Şüphesiz 

aidatların zamanında ödenmesi kooperatif üyeleri arasında eşitliğin korunması 

yanında, kooperatif için öngörülen işlerin planlı olarak hayata geçirilmesinde de 

öneme sahiptir.

Üyelerden %52.9’u, kooperatif aidatlarını zamanında ödediğini belirtmiştir. 

Zamanında ödeyemeyenlerin oranı ise azımsanamayacak bir düzeydedir (%46.6). Bu 

oranın gerçekte çok daha yüksek olduğunu düşünmekteyiz. Deneklerden çoğu 

aidatları zamanında ödediğini belirtmiş, arkasından ödeyemediğinde ne yaptığını 

sorduğumuzda, verdikleri cevapları düzeltmek gereğini hissetmişlerdir. Aidatları 

zamanında ödeyememe üyelerin kendilerini suçlu hissetmeye yönelik kökleşmiş bir 

değere sahip olduklarını göstermektedir. Aidatları zamanında ödeme ile kooperatifte 

görevi bulunma durumunu kıyasladığımızda dikkat çekici bir sonuçla 

karşılaşmaktayız. Başkanlık yapmış olanlardan %25’i, yönetim kurulu üyelerinden 

%56’sı ve denetim kurulu üyelerinden %41.2’si aidatları zamanında ödeyemediğini 

belirtmiştir (Tablo 109). Hiç görevi olmayanların ise, %47.2’si aidatlarını zamanında 

ödeyemediğini ifade etmiştir. Bu anlamda, konuyu analiz ettiğimizde aidatların 

zamanında ödenmesinin yönetimde yer alan kişilerce bizzat çiğnenen bir kural 

olduğunu gözlemlemekteyiz. Böylelikle üyelerin de böyle bir yola başvurmalarının da 

önünün açıldığını ifade edebiliriz. 

Tablo: 108 Kooperatif Üyelerinin Aidatlarını Zamanında Ödeyip 

Ödemediği 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

108 52,9 53,2 53,2 

95 46,6 46,8 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

Tablo: 109 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Aidatları Zamanında 

Ödeme Durumu

Göreviniz 

Neydi 

Total 

Başkan 



Yönetim Kurulu Yedek 

Üye 

Denetim Kurulu 

Yedek Üye 

Görevi yok 

Aidatları Zamanında 

Ödüyor musunuz 

Evet Hayır 

Total 

9 3 12 

75,0% 25,0% 100,0% 

8,3% 3,2% 5,9% 

4,4% 1,5% 5,9% 

11 14 25 

44,0% 56,0% 100,0% 

10,2% 14,7% 12,3% 

5,4% 6,9% 12,3% 

10 7 17 

58,8% 41,2% 100,0% 

9,3% 7,4% 8,4% 

4,9% 3,4% 8,4% 

2 2 

100,0% 100,0% 

1,9% 1,0% 

1,0% 1,0% 

1 4 5 

20,0% 80,0% 100,0% 

,9% 4,2% 2,5% 

,5% 2,0% 2,5% 

75 67 142 

52,8% 47,2% 100,0% 

69,4% 70,5% 70,0% 

36,9% 33,0% 70,0% 

108 95 203 

53,2% 46,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

53,2% 46,8% 100,0% 

Zamanında ödeme yapamadıkları durumda en çok başvurulan yol (%51) borç 

para almaktır. Bu da, daha çok aile, arkadaşlık, tanıdıklık gibi birincil ilişki 

çerçevesinde yürütülen çözümdür. Banka kredisi ile borcunu ödeyen, sadece 2 kişidir. 

27 kişi, başkana sözlü olarak iletip sonra ödediğini belirtmektedir. 15 kişinin de, 

kimseye bir şey söylemeyip eline para geçince ödediğini söylemesi, gecikme faizi gibi 

aidat kuralının uygulanmasında kooperatiflerin esnek davrandıklarını göstermektedir. 

Yönetime yazı ile başvurmak şeklindeki formel yola başvuran, yalnızca 4 kişidir 

(Tablo 110)

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 110 Kooperatif Üyelerinin Aidatlarını Zamanında 

Ödeyemediğinde Ne Yaptığı 


Cumulative 

Percent 

Borç alarak ödüyorum 50 24,5 51,0 51,0 

Başkana sözlü olarak 

iletip sonra ödüyorum 

27 13,2 27,6 78,6 

Yönetime yazılı olarak 


Kimseye birşey 

4 2,0 4,1 82,7 

söylemeyip elime para 

geçince ödüyorum 

15 7,4 15,3 98,0 

Bankadan kredi çekere 2 1,0 2,0 100,0 

Total 

98 48,0 100,0 

System 

106 52,0 

204 100,0 

Gelirlerinin ihtiyaçlarını karşılaması açısından kıyasladığımızda, yetersiz 

gelire sahip olduklarını söyleyenlerle, gelirinin yeterli olduğunu söyleyenler arasında 

belirgin farklar ortaya çıktığını görebilmekteyiz (Tablo 111). Aidatlarını borç alarak 

ödediklerini söyleyenlerin %79.6’sını (39 kişi) yetersiz gelire sahip olanlar 

oluşturmaktadır. Bankadan kredi çekerek aidatını ödeyen 2 kişinin tamamı ve 

kimseye bir şey söylemeyip eline para geçince ödemede bulunduğunu söyleyenlerin 

%73.3’ünü bu durumda olan kişiler oluşturmaktadır. Yönetime yazılı olarak bildirip 

sonra ödemede bulunma şeklinde formel, kurallara uygun ödeme gecikmesinde 

bulunan 4 kişiden ise 3’ünü yeterli gelire sahip olduklarını söyleyenler 

oluşturmaktadır.

Tablo: 111 Görüşülenin Aidatları Zamanında Ödeyemediğinde Ne 

Yaptığı ile Gelirinin İhtiyacı Karşılama Durumu 

Aidatları 

Zamanında 

Ödeyemediğinizde 

Ne Yapıyorsunuz 

Total 

Borç alarak ödüyorum 

Başkana sözlü olarak 


Yönetime yazılı olarak 


Kimseye birşey 

söylemeyip elime para 

geçince ödüyorum 

Bankadan kredi çekerek 

Tablo: 112 Görüşülenin Gecikme Faizi Ödeyip Ödemediği 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 




10 39 49 

20,4% 79,6% 100,0% 

34,5% 57,4% 50,5% 

10,3% 40,2% 50,5% 

12 15 27 

44,4% 55,6% 100,0% 

41,4% 22,1% 27,8% 

12,4% 15,5% 27,8% 

3 1 4 

75,0% 25,0% 100,0% 

10,3% 1,5% 4,1% 

3,1% 1,0% 4,1% 

4 11 15 

26,7% 73,3% 100,0% 

13,8% 16,2% 15,5% 

4,1% 11,3% 15,5% 

2 2 

100,0% 100,0% 

2,9% 2,1% 

2,1% 2,1% 

29 68 97 

29,9% 70,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

29,9% 70,1% 100,0% 


Cumulative 

Percent 

31 15,2 15,2 15,2 

173 84,8 84,8 100,0 

204 100,0 100,0 

Üyelerin büyük çoğunluğu (%84.8’i), hiç gecikme faizi ödememiştir. Bu da 

genel olarak kooperatif yönetimlerinin, kendilerinin de sıklıkla kooperatif aidatlarını 

geç ödediklerinden dolayı, gecikme faizini tolere edici bir tutum içinde olduklarını, 

gecikme faizini caydırıcı bir yol olarak benimsemediklerini ortaya koymaktadır.

Böylelikle, üyelerin kendilerine ilerde yöneltilebilecekleri eleştiriler için, kredi 

kazanma saikiyle hareket edildiğini düşünebiliriz. 

5.2.4. Huzur Hakkı 

Kooperatif mevzuatında yer alan ve kooperatif yöneticilerine üyeler adına 

yürüttükleri faaliyetler dolayısıyla belli kar ve avantajlar sağlayan bir diğer kurum da, 

huzur hakkıdır. Yönetime bunun verilip verilmeyeceği, verilecekse ne şekilde olacağı 

genel kurul kararına göre tespit edilmektedir. Bunun, örneklem grubumuzdaki 

kooperatiflerde yaygın şekilde işletildiğini görmekteyiz. Kooperatiflerin %91.7’sinde 

huzur hakkı bulunmaktadır. %32.4’ünün bir üye aidatından daha az, %25.5’inin bir 

üye aidatı kadar tespit edildiğini görmekteyiz. %13.7’si ise, huzur hakkı olarak neyin 

verildiğini bilmemektedir. Bu üyeler açısından, kooperatif faaliyetlerine ilgisizlik ve 

yönetimin bu faaliyetlerde egemen olduğunu göstermesi açısından dikkat çekicidir. 

Kooperatif üyeleri, daha çok kooperatifin erken bitmesi ve böylelikle daha fazla para 

ödemeden, en kısa zamanda, konut sahibi olmaya şartlanmış bir tutum içindedir. 

Ayrıca, kendileri değişik nedenler ileri sürerek yönetimde görev almaktan 

kaçındıkları, görev almayı da düşünmedikleri için, görev alanların elde ettikleri bu 

imtiyazı çok önemsememekte, gerekliliğini tartışmamaktadır. Dolayısıyla, 

kooperatifin bitim süresi uzadıkça huzur hakkı, bir güvensizlik aracı olarak üyeyönetim 

ilişkisini bozucu bir etki yapmaktadır. Tablo 114’de görüldüğü üzere, 

yöneticilerin huzur hakkı olarak aldıkları parayı veya kazandıkları avantajları hak 

etmediklerini söyleyenlerden %72.7’si kooperatifin bitme süresinin makul olmadığı 

görüşündeki kişilerdir. Tersinden değerlendirdiğimizde ise; kooperatifin bitme 

süresini makul bulanların %87.4’ü, yöneticilerin huzur hakkını hak ettikleri 

görüşündedir. 

Tablo: 113 Görüşülenlerin Yönetim Kuruluna Huzur Hakkı Olarak Ne 

Ödediği

Valid 

Kuraya girmeden 

tercih hakkı 

Bir üye aidatından 

daha az 

Bir üye aidatı kadar 

İki üye aidatı kadar 

Üç üye aidatı kadar 

Bilmiyorum 

Huzur hakkı yok 

Total 


7 3,4 3,4 3,4 

66 32,4 32,4 35,8 

52 25,5 25,5 61,3 

15 7,4 7,4 68,6 

17 8,3 8,3 77,0 

28 13,7 13,7 90,7 

19 9,3 9,3 100,0 

204 100,0 100,0 

Cumulative 

Percent 

Tablo: 114 Görüşülenin Yöneticilerin Huzur Hakkını Hak Etmeleri ile 

Kooperatifin Bitme Süresini Makul Görme Durumu 

Bitme Süresi Makul 

bir süre mi 

Total 

Evet 

Hayır 

5.3. Kooperatif İçi ve Dışı Kişisel ve Ailevi İlişkiler 

Yöneticiler Bu Parayı 

Hak Ediyorlar mı 

Evet Hayır 

Total 

83 12 95 

87,4% 12,6% 100,0% 

72,8% 27,3% 60,1% 

52,5% 7,6% 60,1% 

31 32 63 

49,2% 50,8% 100,0% 

27,2% 72,7% 39,9% 

19,6% 20,3% 39,9% 

114 44 158 

72,2% 27,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

72,2% 27,8% 100,0% 

Tablo: 115 Görüşülenlerin Kooperatifte Dışarıda da Arkadaşlarını 

Sürdürdüğü Kimselerin Olup Olmadığı

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

164 80,4 80,4 80,4 

40 19,6 19,6 100,0 

204 100,0 100,0 

Üyelerin büyük çoğunluğunun, kooperatif üyelerinden en az biriyle dışarıda da 

arkadaşlığını sürdürdüğünü görmekteyiz (%80.4). Bunlardan %70.5’i, bazılarıyla 

ailece de görüştüğünü ifade etmiştir (Tablo 116). Bu kooperatiflerin daha çok iş 

arkadaşı, aynı çevre, kooperatifteki tanıdık telkiniyle girilen bir kurum olması 

nedeniyle, daha çok bu kimselerle zaten kurulu bulunan ilişkilerin devam etmesi 

anlamında düşünülmelidir. 

Tablo: 116 Görüşülenlerin Kooperatifteki Arkadaşlarıyla Ailece de 

Görüşme Durumu 

Valid 

Missing 

Total 

Bazılarıyla 

Hepsiyle 

Hiç birisiyle 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

117 57,4 70,5 70,5 

12 5,9 7,2 77,7 

37 18,1 22,3 100,0 

166 81,4 100,0 

38 18,6 

204 100,0 

Kooperatif üyelerinin diğer üyelerle kooperatifin işleyişi hakkında bilgialışverişinde 

bulunma açısından isteksiz oldukları görülmektedir (Tablo 117). %5.4’ü 

çok sık, %19.1’i ise sık bilgi alışverişinde bulunduğunu söylemektedir (Toplam 

%24.5). %38.2’si seyrek, %22.5’i çok seyrek cevabını verirken, %14.7’si hemen 

hemen hiç bilgi-alışverişinde bulunmadığını belirtmektedir. Kooperatif üyeleri, 

kooperatifin genel işleyişi ve yönetimin uygulamaları konusunda karşılıklı 

değerlendirmede bulunma, başkalarının düşüncelerini alma konusunda isteksiz 

gözükmektedir. Yine benzer biçimde, toplantıda nasıl davranılacağı hususunda da, 

üyeler arasında yeterli bir iletişim, ortak karar alma yönünde davranış 

gözükmemektedir. Üyelerden %60.8’i, toplantı öncesinde, toplantıda nasıl

davranılacağı konusunda diğer üyelerle herhangi bir bilgi alış-verişinde 

bulunmadığını ifade etmiştir (Tablo 118). 

Valid 

Tablo: 117 Kooperatif Üyelerinin Diğer Üyelerle Bilgi Alış Verişinde 

Bulunma Durumu 

Çok sık 

Sık 

Çok seyrek 

Seyrek 

Hemen hemen hiç 

Total 


Cumulative 

Percent 

11 5,4 5,4 5,4 

39 19,1 19,1 24,5 

46 22,5 22,5 47,1 

78 38,2 38,2 85,3 

30 14,7 14,7 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 118 Kooperatif Üyelerinin Diğer Üyelerle Toplantılarda Nasıl 

Davranacağı Hususunda Bilgi Alış Verişinde Bulunma Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

80 39,2 39,2 39,2 

124 60,8 60,8 100,0 

204 100,0 100,0 

5.4. Kooperatif ve Kooperatif Yönetiminden Beklentiler 

Tablo: 119 Kooperatif Yönetiminden Beklentiler 

Valid 

Missing 

Total 

Dürüst ve namuslu 

olmasını 

Ana sözleşmedeki 

kuralları harfiyen 

uygulamasını 

Gerektiğinde 

hoşgörülü olmasını 

Hesaplardan bütün 

üyelerin haberdar 

edilmesini 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

126 61,8 62,7 62,7 

45 22,1 22,4 85,1 

2 1,0 1,0 86,1 

28 13,7 13,9 100,0 

201 98,5 100,0 

3 1,5 

204 100,0

Kooperatif üyelerinin yönetimden beklentilerinin başında, dürüst ve namuslu 

olmaları gelmektedir (%61.8). Kooperatifin, toplumumuzda güven düzeyi düşük 

kurumlar arasında yer alması, yöneticilik faaliyetinin de şaibeli bir iş olarak görülmesi 

açısından, dürüstlüğe ve namusluluğa ağırlık verilmesi anlamlıdır. Diğer yandan, 

yukarda da ifade ettiğimiz gibi, ağırlıklı olarak kooperatifler yöneticilerin 

egemenliğinde, onların karar ve istekleri doğrultusunda yürütülen bir işleyiş özelliği 

göstermektedir. Denetleme, eleştiri, formel yollara baş vurma ve görev alma 

konusunda isteksiz, pasif kalan üyeler, bu konuda da, yönetim gerekliliklerini öne 

çıkarmak yerine, yöneticilerin şahsi yapılarına vurgu yapmaktadırlar. Ana 

sözleşmedeki kuralların harfiyen uygulanmasını isteyenlerin oranı %22.1 iken, 

%13.7’si, hesaplardan bütün üyelerin haberdar edilmesini beklemektedir. Dürüstlük 

ve namusluluk başkalarında aranan en önemli nitelik olması yanında; kendisinde de 

bulunduğu vurgulanan, bir kişisel özellik olarak benimsenen, önem verilen, belli 

oranda da idealize edilen bir durumdur. Yönetim kurulunu oluşturan kişiler de (başta 

başkan statüsünde yer alanlar olmak üzere) ağırlıklı olarak dürüst ve namuslu olmaya 

atıfta bulunarak bir şekilde bu özelliklerin kendilerinde bulunduğuna yönelik dolaylı 

bir tanımlama da bulunmaktadır (Tablo 120). 

Tablo: 120 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Kooperatif 

Yönetiminden Beklentileri

Göreviniz 

Neydi 

Total 

Başkan 

Yönetim 

Kurulu 

Üyesi 

Denetim 

Kurulu 

Üyesi 

Yönetim 

Kurulu 

Yedek 

Üye 

Denetim 

Kurulu 

Yedek 

Üye 

Görevi yok 

Bir Kooperatif Yönetiminden Neler Beklersiniz 

Ana 

Hesaplardan 

Dürüst sözleşmedeki 

bütün 

ve 

kuralları Gerektiğinde üyelerin 

namuslu harfiyen hoşgörülü haberdar 

olmasını uygulamasını olmasını edilmesini Total 

10 10 

100,0% 100,0% 

7,9% 5,0% 

5,0% 5,0% 

13 6 5 24 

54,2% 25,0% 20,8% 100,0% 

10,3% 13,3% 17,9% 11,9% 

6,5% 3,0% 2,5% 11,9% 

10 4 3 17 

58,8% 23,5% 17,6% 100,0% 

7,9% 8,9% 10,7% 8,5% 

5,0% 2,0% 1,5% 8,5% 

1 1 2 

50,0% 50,0% 100,0% 

,8% 2,2% 1,0% 

,5% ,5% 1,0% 

2 1 1 1 5 

40,0% 20,0% 20,0% 20,0% 100,0% 

1,6% 2,2% 50,0% 3,6% 2,5% 

1,0% ,5% ,5% ,5% 2,5% 

90 33 1 19 143 

62,9% 23,1% ,7% 13,3% 100,0% 

71,4% 73,3% 50,0% 67,9% 71,1% 

44,8% 16,4% ,5% 9,5% 71,1% 

126 45 2 28 201 

62,7% 22,4% 1,0% 13,9% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

62,7% 22,4% 1,0% 13,9% 100,0% 

Üyesi oldukları kooperatif yönetim kurulunu tanımlama biçimleriyle ile 

kooperatif yönetiminden neler beklediklerini karşılaştırdığımızda; yönetim kurulları 

hakkında olumsuz değerlendirme içinde bulunanların; olumlu değerlendirmeye sahip 

olanlarla birlikte, yüksek oranda, bir kooperatif yönetiminden öncelikle dürüst ve 

namuslu olmasını beklediklerini görmekteyiz. Kendi yönetim kurulunu, çıkarlarına 

çok düşkün olarak görenlerden %59.5’i, iyi niyetli ama beceriksiz diyenlerden %70’i 

dürüst ve namuslu olma beklentisini dile getirmişlerdir. 

Tablo: 121 Görüşülenin Yönetim Kurulundakileri Tanımlaması ile 

Yönetimden Beklentileri

Yönetim 

Kurulunuzu 

Oluşturan 

Kişileri 

nasıl tarif 

Edersiniz 

Total 

Fedakar 

Dürüst ve 

samimi 

Çalışkan 

Çıkarların 

a çok 

düşkün 

İyi niyetli 

ama 

beceriksiz 

Yalan 

söylüyorla 

r 

Ne iyi ne 

de kötü 

Dürüst ve 

namuslu 

Bir Kooperatif Yönetiminden Neler Beklersiniz 

Ana 

sözleşmedek 

i kuralları 

harfiyen 

Gerektiğinde 

hoşgörülü 

Hesaplardan 

bütün 

üyelerin 

haberdar 

olmasını uygulamasını olmasını edilmesini Total 

10 5 5 20 

50,0% 25,0% 25,0% 100,0% 

7,9% 11,1% 17,9% 10,0% 

5,0% 2,5% 2,5% 10,0% 

56 15 9 80 

70,0% 18,8% 11,3% 100,0% 

44,4% 33,3% 32,1% 39,8% 

27,9% 7,5% 4,5% 39,8% 

24 12 3 39 

61,5% 30,8% 7,7% 100,0% 

19,0% 26,7% 10,7% 19,4% 

11,9% 6,0% 1,5% 19,4% 

22 7 1 7 37 

59,5% 18,9% 2,7% 18,9% 100,0% 

17,5% 15,6% 50,0% 25,0% 18,4% 

10,9% 3,5% ,5% 3,5% 18,4% 

14 3 3 20 

70,0% 15,0% 15,0% 100,0% 

11,1% 6,7% 10,7% 10,0% 

7,0% 1,5% 1,5% 10,0% 

1 1 

100,0% 100,0% 

2,2% ,5% 

,5% ,5% 

2 1 1 4 

50,0% 25,0% 25,0% 100,0% 

4,4% 50,0% 3,6% 2,0% 

1,0% ,5% ,5% 2,0% 

126 45 2 28 201 

62,7% 22,4% 1,0% 13,9% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

62,7% 22,4% 1,0% 13,9% 100,0% 

Tablo 122’ye baktığımızda kooperatifin tahmini bitiş süresini, üyelerin 

%60.9’u makul bir süre olarak görmektedir. Makul bir süre olarak görmeyenlerin 

oranı ise, yine azımsanmayacak bir orandadır (%39.1). 

Makul bir süre olmadığını düşünenlerin %32.9’unun 7-9 yıl, %79.2’sinin 10 

yıl ve daha fazla sürede bitmesi beklenen kooperatif üyeleri olduğunu görmekteyiz. 

Dolayısıyla, kooperatifin bitme süresinin uzamasına paralel olarak, makul olma 

durumuna yönelik olumsuz değerlendirmelerin oranı da artmaktadır. Makul olmama 

nedeni olarak da, büyük oranda kooperatifin süresinin çok uzaması gösterilmektedir

(%82.3). Daha planlı ve hızlı olunması gerektiği, aidatların düşüklüğü, önceki 

yönetimin beceriksizliği, belirtilen diğer nedenlerdir (Tablo 124). 

Tablo: 122 Görüşülene Göre Kooperatifin Tahmini Bitiş Süresinin Makul 

Olup Olmadığı 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

123 60,3 60,9 60,9 

79 38,7 39,1 100,0 

202 99,0 100,0 

2 1,0 

204 100,0 

Tablo: 123 Kooperatifin Bitme Yılı ile Görüşülenin Bu Süreyi Makul 

Bulma Durumu 

Bitme 

Süresi 

Makul Bir 

Süre mi 

Total 

Evet 

Hayır 

Kooperatifiniz Toplam Kaç Yılda Bitmiş Olacak 

Fikri 

1-3 yıl 4-6 Yıl 7-9 Yıl 10+ Yok Total 

2 54 57 10 123 

66,7% 87,1% 67,1% 20,8% 60,9% 

1,6% 43,9% 46,3% 8,1% 100,0% 

1,0% 26,7% 28,2% 5,0% 60,9% 

1 8 28 38 4 79 

33,3% 12,9% 32,9% 79,2% 100,0% 39,1% 

1,3% 10,1% 35,4% 48,1% 5,1% 100,0% 

,5% 4,0% 13,9% 18,8% 2,0% 39,1% 

3 62 85 48 4 202 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

1,5% 30,7% 42,1% 23,8% 2,0% 100,0% 

1,5% 30,7% 42,1% 23,8% 2,0% 100,0% 

Tablo: 124 Görüşülene Göre Kooperatifin Bitiş Süresinin Makul Olmama 

Nedeni

Valid 

Missing 

Total 

Süresi çok gecikti 

İstimlakda yaşanan 

adli süreç 

Daha planlı ve hızlı 

olunmalı 

Aidatlar düşük 

Önceki yönetimin 

beceriksizliği 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

65 31,9 82,3 82,3 

1 ,5 1,3 83,5 

6 2,9 7,6 91,1 

5 2,5 6,3 97,5 

2 1,0 2,5 100,0 

79 38,7 100,0 

125 61,3 

204 100,0 

Bir diğer durum da, gelir ile bitme süresi arasında kurulan bağlantı açısından 

söz konusudur. Kooperatifin bitim süresinin gecikmesi, özellikle gelir seviyesi düşük 

kişiler açısından önemli bir gider kalemi olarak kooperatif aidatlarının sürmesi, etkisi 

çok daha fazla hissedilen ve en duyarlı olunan tarafı ortaya koymaktadır. Düşük gelir 

seviyesine sahip olanlar, daha duyarlı olmalarının yanında kooperatifin bitme süresine 

hem daha duyarlı, hem de daha kötümser olarak değerlendirme eğilimi içindedir. 

Bitme süresini makul bulmayanlardan %67.9’unu gelirinin ihtiyaçlarını karşılamaya 

yetmediğini söyleyen kişiler oluşturmaktadır. 

Tablo: 125 Görüşülenin Gelirinin İhtiyacını Karşılaması ile Kooperatifin Bitme 

Süresini Makul Görme Durumu 



Total 

Evet 

Hayır 

Bitme Süresi Makul bir 

süre mi 

Evet Hayır 

Total 

58 25 83 

69,9% 30,1% 100,0% 

47,5% 32,1% 41,5% 

29,0% 12,5% 41,5% 

64 53 117 

54,7% 45,3% 100,0% 

52,5% 67,9% 58,5% 

32,0% 26,5% 58,5% 

122 78 200 

61,0% 39,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

61,0% 39,0% 100,0%

Gelir ve yukarda belirttiğimiz sebeplerden bitme süresinin algılanmasına 

doğrudan etki eden bir durum da, tasarruf ve gider dengesini sağlama açısından ön 

plana çıkan kooperatifin devamı sürecinde oturulan eve sahiplik durumudur. Nitekim 

kooperatifin bitme süresinin, makul olmadığı biçiminde görüş belirtenlerin önemli 

oranı, %50’sini kiracı pozisyonunda olanlar oluşturmaktadır. 

Tablo: 126 Görüşülenin Halen Oturduğu Evin Mülkiyet Durumu ile 

Kooperatifin Bitme Süresini Makul Görme Durumu 

Bitme 

Süresi 

Makul 

Bir Süre 

mi 

Total 

Evet 

Hayır 

Halen Oturduğunuz Evin Mülkiyeti Kime Aittir 

Annebaba 

Akraba 

Lojmanda 

Kendime Eşime ma larıma Kiracıyız oturuyorum Total 

48 12 13 1 43 6 123 

68,6% 75,0% 54,2% 50,0% 51,8% 85,7% 60,9% 

39,0% 9,8% 10,6% ,8% 35,0% 4,9% 100,0% 

23,8% 5,9% 6,4% ,5% 21,3% 3,0% 60,9% 

22 4 11 1 40 1 79 

31,4% 25,0% 45,8% 50,0% 48,2% 14,3% 39,1% 

27,8% 5,1% 13,9% 1,3% 50,6% 1,3% 100,0% 

10,9% 2,0% 5,4% ,5% 19,8% ,5% 39,1% 

70 16 24 2 83 7 202 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

34,7% 7,9% 11,9% 1,0% 41,1% 3,5% 100,0% 

34,7% 7,9% 11,9% 1,0% 41,1% 3,5% 100,0% 

5.4.1. Kooperatiften Memnuniyet Durumu 

Tablo: 127 Kooperatif üyesinin Kooperatiften Memnun Olma Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

161 78,9 78,9 78,9 

43 21,1 21,1 100,0 

204 100,0 100,0 

Üyelerin önemli bir çoğunluğu, üyesi bulunduğu kooperatiften memnundur 

(%78.9). Memnun olmayanların ise %21.1 ile çok az bir oran teşkil ettiğini

görmekteyiz. Kooperatif bitme süresi açısından, uzun süren kooperatiflerin üyelerinin 

çoğunluğunun da, kooperatifinden memnun olması dikkat çekicidir. Kooperatifinin 

bitme süresini makul bulmayanlarda ise, kooperatiften memnun olma durumunun 

belirgin şekilde düşmüş olmasına rağmen, yine de, çoğunluğunun kooperatifinden 

memnun olması anlamlıdır. Memnun olmadığını belirtenler, ağırlıklı olarak üyelerden 

oluşmaktadır (%83.3) (Tablo 129). Üyelerden 35’i kooperatifinden memnun 

olmadığını belirtirken, başkanlardan yalnız 1 kişi, yönetim kurulundan 2 kişi, denetim 

kurulu ve yedek denetim kurulu üyelerinden 2' şer kişi memnun olmadığını ifade 

etmiştir. Huzur hakkı olmayan kooperatiflerdeki üyelerden yalnız 1 kişi dışında, 18 

kişinin kooperatifinden memnun olduğunu belirtmesi dikkat çekicidir. 

Tablo: 128 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Kooperatife 

Hangi Yıl Üye Olduğu 

ifinizden Memnun Musunuz * 18 Kooperatife siz kasç yılında üye oldunuz Crossta 

Kooperatifinizden MemEvet 

Musunuz 

Total 

Hayır 

18 Kooperatife siz kasç yılında üye oldunuz 

1985-90 1991-93 1994-96 1997-99 Total 

10 23 56 72 161 

6,2% 14,3% 34,8% 44,7% 100,0% 

66,7% 65,7% 77,8% 87,8% 78,9% 

4,9% 11,3% 27,5% 35,3% 78,9% 

5 12 16 10 43 

11,6% 27,9% 37,2% 23,3% 100,0% 

33,3% 34,3% 22,2% 12,2% 21,1% 

2,5% 5,9% 7,8% 4,9% 21,1% 

15 35 72 82 204 

7,4% 17,2% 35,3% 40,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

7,4% 17,2% 35,3% 40,2% 100,0%

Tablo: 129 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Kooperatiften Memnuniyeti 

Göreviniz 

Neydi 

Total 

Başkan 



Yönetim Kurulu Yedek Üye 

Denetim Kurulu Yedek Üye 

Görevi yok 

Kooperatifinizden 

Memnun Musunuz 


11 1 12 

91,7% 8,3% 100,0% 

6,8% 2,3% 5,9% 

5,4% ,5% 5,9% 

23 2 25 

92,0% 8,0% 100,0% 

14,3% 4,7% 12,3% 

11,3% 1,0% 12,3% 

15 2 17 

88,2% 11,8% 100,0% 

9,3% 4,7% 8,3% 

7,4% 1,0% 8,3% 

2 2 

100,0% 100,0% 

1,2% 1,0% 

1,0% 1,0% 

3 2 5 

60,0% 40,0% 100,0% 

1,9% 4,7% 2,5% 

1,5% 1,0% 2,5% 

107 36 143 

74,8% 25,2% 100,0% 

66,5% 83,7% 70,1% 

52,5% 17,6% 70,1% 

161 43 204 

78,9% 21,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

78,9% 21,1% 100,0% 

Tablo: 130 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Yönetim Kuruluna 

Huzur Hakkı Olarak Ne Ödediği

Yönetim 

Kuruluna Huzur 

Hakkı Olarak Ne 

Ödüyorsunuz 

Total 

Kuraya girmeden 

tercih hakkı 

Bir üye aidatından 

daha az 

Bir üye aidatı kadar 

İki üye aidatı kadar 

Üç üye aidatı kadar 

Bilmiyorum 

Huzur hakkı yok 



Evet Hayır 

Total 

5 2 7 

71,4% 28,6% 100,0% 

3,1% 4,7% 3,4% 

2,5% 1,0% 3,4% 

51 15 66 

77,3% 22,7% 100,0% 

31,7% 34,9% 32,4% 

25,0% 7,4% 32,4% 

42 10 52 

80,8% 19,2% 100,0% 

26,1% 23,3% 25,5% 

20,6% 4,9% 25,5% 

10 5 15 

66,7% 33,3% 100,0% 

6,2% 11,6% 7,4% 

4,9% 2,5% 7,4% 

13 4 17 

76,5% 23,5% 100,0% 

8,1% 9,3% 8,3% 

6,4% 2,0% 8,3% 

22 6 28 

78,6% 21,4% 100,0% 

13,7% 14,0% 13,7% 

10,8% 2,9% 13,7% 

18 1 19 

94,7% 5,3% 100,0% 

11,2% 2,3% 9,3% 

8,8% ,5% 9,3% 

161 43 204 

78,9% 21,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

78,9% 21,1% 100,0% 

Üyelerin aylık geliri açısından konuyu analiz ettiğimizde kooperatif 

memnuniyeti açısından çok etkili bir faktör olarak karşımıza çıkmadığını 

görmekteyiz. Tablo 131’de görülebileceği gibi, en alt gelir grubunda (80-100 milyon) 

yer alanların tamamını oluşturan 3 kişinin ve en üst gelir grubunda yer alan (2 milyar 

üzeri) 3 kişi kooperatifinden memnundur. Bunu en alt gelir grubunda yer alanların, 

kooperatif dışında başkaca ev edinme şansının bu gelir durumuyla çok sınırlı 

olmasından dolayı bu alternatife sıkıca bağlanmasına, yüksek gelir grubunun ise, gelir 

durumunun kooperatif harcamalarını karşılama oranının yüksek oluşuna 

bağlayabiliriz.

Tablo: 131 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Aylık Gelir Durumu 

Aylık 

Geliriniz 

Ne Kadar 

Olmalı 

Total 

200-250 

251-300 

301-400 

401-500 

501-1 milyar 





Evet Hayır 

Total 

2 2 

100,0% 100,0% 

2,2% 1,7% 

1,7% 1,7% 

2 1 3 

66,7% 33,3% 100,0% 

2,2% 3,6% 2,5% 

1,7% ,8% 2,5% 

9 6 15 

60,0% 40,0% 100,0% 

10,0% 21,4% 12,7% 

7,6% 5,1% 12,7% 

35 8 43 

81,4% 18,6% 100,0% 

38,9% 28,6% 36,4% 

29,7% 6,8% 36,4% 

36 12 48 

75,0% 25,0% 100,0% 

40,0% 42,9% 40,7% 

30,5% 10,2% 40,7% 

5 1 6 

83,3% 16,7% 100,0% 

5,6% 3,6% 5,1% 

4,2% ,8% 5,1% 

1 1 

100,0% 100,0% 

1,1% ,8% 

,8% ,8% 

90 28 118 

76,3% 23,7% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

76,3% 23,7% 100,0% 

Ev sahibi olma nedeni açısından ise, yatırım amacıyla kooperatife girenlerin, 

diğerlerine oranla, kooperatiften memnun olma oranının yüksek olduğunu 

görmekteyiz (%84.1’i). “Tanıdıklarla aynı mekanı paylaşmak için” cevabını 

verenlerden 4 kişinin tamamı kooperatifinden memnundur. Bu da, kooperatif 

üyeliğinin değişik bir niteliğine işaret etmektedir. Aynı mekanı paylaşmayı 

düşündüğü insanlar, aynı zamanda kooperatife üye olunmasına neden olan ve aynı 

çevreden insanlardır. Dolayısıyla kooperatif yakınlar arası işbirliğinin bir ürünü olarak 

ortaya çıkarken, bu ilişki ve dayanışmanın devamının aracısı olarak da, işlev 

görmektedir. Nitekim, araştırma sırasında “mahallelilik” kavramını öne çıkaran 

bireylerden oluşan, kooperatife üye olmak için o mahallede doğmuş olmayı, mahalleli

tarafından sevilen ve kötü özellikleri bulunmadığına kanaat getirilmesini, giriş esası 

kabul eden bir kooperatifin varlığı tespit edilmiştir. 

Tablo: 132 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Neden Ev Sahibi 

Olmak İstediği 

Neden Ev 

Sahibi 

Olmak 

İstiyorsunuz 

Total 

Yatırım amacıyla 

Kiradan kurtulmak için 

Daha iyi koşullarda 


İçinde oturmak için 

Tanıdıklarımla aynı 

mekanı paylaşmak için 




58 11 69 

84,1% 15,9% 100,0% 

36,0% 25,6% 33,8% 

28,4% 5,4% 33,8% 

46 15 61 

75,4% 24,6% 100,0% 

28,6% 34,9% 29,9% 

22,5% 7,4% 29,9% 

26 8 34 

76,5% 23,5% 100,0% 

16,1% 18,6% 16,7% 

12,7% 3,9% 16,7% 

27 9 36 

75,0% 25,0% 100,0% 

16,8% 20,9% 17,6% 

13,2% 4,4% 17,6% 

4 4 

100,0% 100,0% 

2,5% 2,0% 

2,0% 2,0% 

161 43 204 

78,9% 21,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

78,9% 21,1% 100,0% 

“Kooperatiften memnuniyet”’i değerlendirebileceğimiz bir diğer husus da, 

kooperatife üye olmanın, başkalarına da önerilebilecek faydalı bir işbirliği modeli 

olup olmadığıdır. Üyeler, kendileri açısından beklentilerinin gerçekleşmesi, 

ihtiyaçlarının karşılanması açısından tercih ettikleri kooperatiflerinde her ne kadar 

olumsuz, istenmeyen durumlarla karşılaşmışsa da, bunun, hepsinde olmayabileceği, 

olumsuzlukların aşılabileceğine yönelik bir kanaati de taşımaktadır. Nitekim, 

üyelerimizden, kooperatifinden memnun olmadığını belirten 11 kişi (%25.6) 

kooperatife üye olmayı, başkalarına da önermekte, 8 kişi (%19.5) tekrar bir başka 

kooperatife üye olmak isteyebileceğini belirtmektedir. Diğer taraftan, olumsuz 

kooperatif deneyiminin sonraki, düşüncelerde olumsuz intibaların ve negatif

düşüncelerin oluşmasına yol açacağı da unutulmamalıdır. Nitekim, kooperatifinden 

memnun olmadığını söyleyenlerden 32 kişi, kooperatife üye olmayı başkalarına 

önermemekte, 33 kişi ise, tekrar bir başka kooperatife üye olmak istemeyeceğini dile 

getirmektedir (Tablo 134). 

Tablo: 133 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Kooperatife Üye 

Olmayı Başkalarına Önerme Durumu 


Olmayı Başkalarına 

da Önerir misiniz 

Total 

Evet 

Hayır 



Evet Hayır 

Total 

131 11 142 

92,3% 7,7% 100,0% 

81,9% 25,6% 70,0% 

64,5% 5,4% 70,0% 

29 32 61 

47,5% 52,5% 100,0% 

18,1% 74,4% 30,0% 

14,3% 15,8% 30,0% 

160 43 203 

78,8% 21,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

78,8% 21,2% 100,0% 

Tablo: 134 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Tekrar Başka Bir 

Kooperatife Üye Olma İsteği 

Tekrar Bir Başka Bir 


Olmak İster misiniz 

Total 

Evet 

Hayır 



Evet Hayır 

Total 

95 8 103 

92,2% 7,8% 100,0% 

59,0% 19,5% 51,0% 

47,0% 4,0% 51,0% 

66 33 99 

66,7% 33,3% 100,0% 

41,0% 80,5% 49,0% 

32,7% 16,3% 49,0% 

161 41 202 

79,7% 20,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

79,7% 20,3% 100,0% 

Tablo: 135 Görüşülenin Tekrar Başka Bir Kooperatife Üye Olma İsteği ile Aylık 

Gelir Durumu

Aylık 

Geliriniz 

Ne 

Kadar 

Total 

80-100 

121-140 

141-160 

161-200 

201-250 

251-300 

301-400 

401-500 

501-1milyar 



Tekrar Bir Başka 

Bir Kooperatife 

Üye Olmak İster 

misiniz 


2 1 3 

1,9% 1,0% 1,5% 

66,7% 33,3% 100,0% 

1,0% ,5% 1,5% 

1 1 

1,0% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

5 5 

5,1% 2,5% 

100% 100,0% 

2,5% 2,5% 

2 11 13 

1,9% 11,1% 6,4% 

15,4% 84,6% 100,0% 

1,0% 5,4% 6,4% 

11 13 24 

10,7% 13,1% 11,9% 

45,8% 54,2% 100,0% 

5,4% 6,4% 11,9% 

19 20 39 

18,4% 20,2% 19,3% 

48,7% 51,3% 100,0% 

9,4% 9,9% 19,3% 

25 20 45 

24,3% 20,2% 22,3% 

55,6% 44,4% 100,0% 

12,4% 9,9% 22,3% 

19 16 35 

18,4% 16,2% 17,3% 

54,3% 45,7% 100,0% 

9,4% 7,9% 17,3% 

18 12 30 

17,5% 12,1% 14,9% 

60,0% 40,0% 100,0% 

8,9% 5,9% 14,9% 

3 1 4 

2,9% 1,0% 2,0% 

75,0% 25,0% 100,0% 

1,5% ,5% 2,0% 

3 3 

2,9% 1,5% 

100,0% 100,0% 

1,5% 1,5% 

103 99 202 

100,0% 100% 100,0% 

51,0% 49,0% 100,0% 

51,0% 49,0% 100,0% 

Tekrar başka bir kooperatife üye olma isteğini, gelir açısından analiz 

ettiğimizde, üst gelir gruplarına gittikçe, bu eğilimin güçlendiğini görmekteyiz (Tablo

135). 500 milyon-1 milyar diliminde yer alanların %60’ı, 1-2 milyar diliminde yer 

alanların %70’i ve 2 milyarın üzerinde gelire sahip olanların tamamı, tekrar başka 

kooperatife üye olma isteğindedir. Alt gelir gruplarına gittikçe, özellikle 200 

milyonun altında gelire sahip olanlarda bu eğilim, anlamlı biçimde düşmektedir. (80- 

100 milyon gelir dilimindeki 2 kişi tek seçenek ve en etkili ev edinme yolu olarak 

kooperatif üyeliğini görme eğilimindedir). Orta olarak vasıflandıracağımız gelir 

gruplarında ise, tekrar kooperatife üye olmayı isteyebileceklerle, istemeyeceklerin 

oranı birbirine yakın düzeydedir. Yatırım amacıyla üye olanlarda, diğerlerine oranla, 

tekrar kooperatife üyelik isteği daha güçlüdür (%63.2). Kiradan kurtulmak için üye 

olanların ise %45’i, tekrar üyeliği düşünebileceğini belirtmiştir (Tablo 136). 

Tablo: 136 Görüşülenin Tekrar Başka Bir Kooperatife Üye Olma İsteği 

ile Neden Ev Sahibi Olmak İstediği 

Neden Ev 

Sahibi 

Olmak 

İstiyorsunuz 

Total 

Yatırım 

amacıyla 

Kiradan 

kurtulmak için 

Daha iyi 

koşullarda 


İçinde 

oturmak için 

Tanıdıklarımla 

aynı mekanı 

paylaşmak 

için 

Tekrar Bir Başka Bir 

Kooperatife Üye Olmak 

İster misiniz 

Evet Hayır 

Total 

43 25 68 

41,7% 25,3% 33,7% 

63,2% 36,8% 100,0% 

21,3% 12,4% 33,7% 

27 33 60 

26,2% 33,3% 29,7% 

45,0% 55,0% 100,0% 

13,4% 16,3% 29,7% 

17 17 34 

16,5% 17,2% 16,8% 

50,0% 50,0% 100,0% 

8,4% 8,4% 16,8% 

15 21 36 

14,6% 21,2% 17,8% 

41,7% 58,3% 100,0% 

7,4% 10,4% 17,8% 

1 3 4 

1,0% 3,0% 2,0% 

25,0% 75,0% 100,0% 

,5% 1,5% 2,0% 

103 99 202 

100,0% 100,0% 100,0% 

51,0% 49,0% 100,0% 

51,0% 49,0% 100,0%

5.4.2. Kooperatif Yönetimi Hakkındaki Düşünceler 

Tablo: 137 Kooperatif Üyelerinin Yöneticilere Güvenip Güvenmemesi 

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Cevapsız 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

147 72,1 72,8 72,8 

48 23,5 23,8 96,5 

7 3,4 3,5 100,0 

202 99,0 100,0 

2 1,0 

204 100,0 

Kooperatif üyelerinin çoğunluğu, yöneticilerine güvendiğini ifade etmiştir 

(%72.1). Güvenmeyenlerin oranı ise %23.5’dir. %3.4’lük bir grup ise, çekimser 

kalarak, bu konuda bir yorumda bulunmamıştır. 

Üyelerin %39.7’si, yönetim kurulundakileri dürüst ve samimi olarak tarif 

ederken, %19.1’i çalışkan olarak nitelendirmektedir (Tablo 138). Fedakar olduğunu 

belirtenleri de eklersek çoğunluğu yönetim kurulu hakkında olumlu görüş beyan 

etmiştir (%69.1). %18.1’i çıkarlarına çok düşkün oldukları, %9.8’i ise, iyi niyetli ama 

beceriksiz olduklarını dile getirmiştir. Yönetimdekilere güvenle, yönetimdekileri tarif 

arasında ilişki olduğu kadar, kooperatiften memnuniyet de, yönetime güveni 

belirleyen unsurlardandır. Kooperatifinden memnun olmayanlardan 35 kişi (%83.3’ü), 

aynı zamanda yöneticilerine de güvenmemektedir (Tablo 139). Huzur hakkı olmayan 

kooperatiflerdeki üyelerden hemen hemen tamamı (19 kişiden 18’i) ve huzur hakkı 

olarak ne verildiğini bilmediğini söyleyenlerden %78.6’sı (22 kişi), yöneticilerine 

güvendiğini belirtmektedir (Tablo 140). Huzur hakkı ödemeyenler için, yönetim 

kurulundakiler fedakarlıkta bulunan insanlardır. Herkesin ortak menfaatini 

korumaktadırlar ve huzur hakkı almamış olmaları da, bunun bir göstergesi olarak 

algılanmaktadır. Bilmediğini söyleyenler içinse, bunların kooperatif yönetimine tam 

bir teslimiyet içinde olduklarını söyleyebiliriz. Ancak, bu teslimiyetlerinin sebebinin 

güvenden mi, ilgisizlikten mi kaynaklandığını söylemek mümkün gözükmemektedir. 

Yöneticilerinin huzur hakkını hak etmediklerini düşünenlerin %88.6’sı (39 kişi) 

yöneticilerine güvenmemektedir (Tablo 141).

Tablo: 138 Görüşülenin Kooperatif Yönetim Kurulunu Oluşturanları 

Tarifi 

Valid 

Missing 

Total 

Fedakar 

Dürüst ve samimi 

Çalışkan 

Çıkarlarına çok düşkün 

İyi niyetli ama beceriksiz 

Yalan söylüyorlar 

Ne iyi ne de kötü 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

21 10,3 10,3 10,3 

81 39,7 39,9 50,2 

39 19,1 19,2 69,5 

37 18,1 18,2 87,7 

20 9,8 9,9 97,5 

1 ,5 ,5 98,0 

4 2,0 2,0 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0 

Tablo: 139 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Kooperatiften 

Memnuniyeti 

Yöneticilerinize 

Güveniyor musunuz 

Total 

Evet 

Hayır 

Cevapsız 




144 3 147 

98,0% 2,0% 100,0% 

90,0% 7,1% 72,8% 

71,3% 1,5% 72,8% 

13 35 48 

27,1% 72,9% 100,0% 

8,1% 83,3% 23,8% 

6,4% 17,3% 23,8% 

3 4 7 

42,9% 57,1% 100,0% 

1,9% 9,5% 3,5% 

1,5% 2,0% 3,5% 

160 42 202 

79,2% 20,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

79,2% 20,8% 100,0% 

Tablo: 140 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Huzur Hakkı Olarak Ne 

Ödendiği

Yönetim 

Kuruluna Huzur 

Hakkı Olarak Ne 

Ödüyorsunuz 

Total 

Kuraya 

girmeden 

tercih hakkı 

Bir üye 

aidatından 

daha az 

Bir üye aidatı 

kadar 

İki üye aidatı 

kadar 

Üç üye aidatı 

kadar 

Bilmiyorum 

Huzur hakkı 

yok 

Yöneticilerinize Güveniyor musunuz 

Evet Hayır Cevapsız Total 

5 1 1 7 

3,4% 2,1% 14,3% 3,5% 

71,4% 14,3% 14,3% 100,0% 

2,5% ,5% ,5% 3,5% 

48 17 65 

32,7% 35,4% 32,2% 

73,8% 26,2% 100,0% 

23,8% 8,4% 32,2% 

36 14 1 51 

24,5% 29,2% 14,3% 25,2% 

70,6% 27,5% 2,0% 100,0% 

17,8% 6,9% ,5% 25,2% 

7 7 1 15 

4,8% 14,6% 14,3% 7,4% 

46,7% 46,7% 6,7% 100,0% 

3,5% 3,5% ,5% 7,4% 

11 5 1 17 

7,5% 10,4% 14,3% 8,4% 

64,7% 29,4% 5,9% 100,0% 

5,4% 2,5% ,5% 8,4% 

22 3 3 28 

15,0% 6,3% 42,9% 13,9% 

78,6% 10,7% 10,7% 100,0% 

10,9% 1,5% 1,5% 13,9% 

18 1 19 

12,2% 2,1% 9,4% 

94,7% 5,3% 100,0% 

8,9% ,5% 9,4% 

147 48 7 202 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

72,8% 23,8% 3,5% 100,0% 

72,8% 23,8% 3,5% 100,0% 

Tablo: 141 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Yöneticilerin Huzur 

Hakkını Hak Edip Etmedikleri 

Yöneticiler Bu Parayı 

Hak Ediyorlar mı 

Total 

Evet 

Hayır 


Evet Hayır Cevapsız 

Total 

103 6 3 112 

96,3% 13,3% 75,0% 71,8% 

92,0% 5,4% 2,7% 100,0% 

66,0% 3,8% 1,9% 71,8% 

4 39 1 44 

3,7% 86,7% 25,0% 28,2% 

9,1% 88,6% 2,3% 100,0% 

2,6% 25,0% ,6% 28,2% 

107 45 4 156 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

68,6% 28,8% 2,6% 100,0% 

68,6% 28,8% 2,6% 100,0% 

Kooperatifin bitme süresini değerlendirme açısından konuyu analiz 

ettiğimizde, bitme süresini makul bulanların yüksek oranda (%88.6) yöneticilerine

güvendiğini açıkça görebilmekteyiz. Bitme süresini makul bulmasına rağmen 

yöneticilerine güvenmeyenlerin oranı ise, yalnızca %8.9’dur. 

Tablo: 142 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Kooperatifin Bitme 

Süresini Makul Görme Durumu 

Bitme Süresi Makul 

bir Süre mi? 

Total 

Evet 

Hayır 


Evet Hayır Cevapsız 

Total 

109 11 3 123 

74,7% 22,9% 50,0% 61,5% 

88,6% 8,9% 2,4% 100,0% 

54,5% 5,5% 1,5% 61,5% 

37 37 3 77 

25,3% 77,1% 50,0% 38,5% 

48,1% 48,1% 3,9% 100,0% 

18,5% 18,5% 1,5% 38,5% 

146 48 6 200 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

73,0% 24,0% 3,0% 100,0% 

73,0% 24,0% 3,0% 100,0% 

“Dürüstlük” kooperatif yönetimde aranılan, beklenilen ve kendi yönetimlerini 

tarifte ilk sırada yer alırken yöneticilere güvenmeme nedeninde de, ilk sırada yer 

almaktadır. 17 kişi dürüst olmadıkları, 15 kişi kendi menfaatleri peşinde oldukları ve 

10 kişi de, kooperatifin yavaş gitmesi ve faturaların kabarık olması nedeniyle, 

yöneticilerine güvenmediklerini dile getirmiştir. Üyelerden %21.1’i kooperatif 

yönetiminin uygulamalarını beğenmediğini dile getirmiştir (43 kişi). Beğenilmeyen 

yönetim uygulamalarının başında demokratik ve şeffaf olmamaları, kanuni 

yükümlülüklerini yerine getirmemeleri gelmektedir (%36.9). Bunu yönetimin işi 

becerememesi ve sürenin çok uzaması ile işlerin sürekli aksaması cevapları takip 

etmektedir (Tablo 144). 

Tablo: 143 Kooperatif Üyelerinin Yöneticilerine Güvenmeme Nedeni 

Valid 

Missing 

Total 

Kooperatifin yavaş 

gitmesi ve faturaların 

kabarık olması 

Dürüst değiller 

Kendi menfaatleri 

peşindeler 

Yönetimdekiler 

paramızı yiyorlar 

Yönetim şeffaf değil 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

10 4,9 20,8 20,8 

17 8,3 35,4 56,3 

15 7,4 31,3 87,5 

3 1,5 6,3 93,8 

3 1,5 6,3 100,0 

48 23,5 100,0 

156 76,5 

204 100,0 

Tablo: 144 Görüşülenlerin Kooperatif Yönetiminin Hoşuna Gitmeyen 

Uygulamaları

Valid 

Missing 

Total 

Demokratik ve şeffaf değil 

Sürenin çok uzaması ve 

yön. işi becerememesi 

Yönetim kanuni 

yükümlülüklerini yerine 

getirmiyor 

Kanunsuz işler 

yürütüyorlar 

Yönetimle ilgili 

şüphelerim var 

Aidatlar yüksek 

Yöneticilerin olumsuz 

davranışları 

Kötü malzeme kullanımı 

İşlerin sürekli aksaması 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

8 3,9 18,6 18,6 

Tablo: 145 Görüşülene Göre İdeal Bir Başkanın Önemli Özellikleri 

7 3,4 16,3 34,9 

8 3,9 18,6 53,5 

3 1,5 7,0 60,5 

5 2,5 11,6 72,1 

1 ,5 2,3 74,4 

1 ,5 2,3 76,7 

4 2,0 9,3 86,0 

6 2,9 14,0 100,0 

43 21,1 100,0 

161 78,9 

204 100,0 


Frequenc 

y 

Percent 

Dürüst Olmak 178 87.3 

Frequenc 

y 

Percent 

Bilgili Ve Eğitimli Olmak 11 5.4 68 33.3 

Frequenc 

y 

Percent 

Tecrübeli Olmak 6 2.9 58 28.4 30 14.7 

Para İşlerinden İyi Anlamak 2 1.0 20 9.8 21 10.3 

Geleceği Görerek Karar Vermek 7 3.4 7 3.4 57 27.9 

Üyeler Arasında Koordinasyon Sağlamak 11 5.4 11 5.4 

Toplam 204 100.0 164 80.4 119 58.3 


Total 204 100.0 204 100.0 

Verilen tüm cevaplar arasından değerlendirme yapıldığında, üyeler tarafından, 

ideal bir kooperatif başkanında bulunması gereken en önemli özellik olarak, dürüst 

olmak ilk sırada yer almaktadır (%36.5). Tecrübeli olmak (%19.3), bilgili ve eğitimli 

olmak (%16.2) ve geleceği görerek karar vermek (%14.5) ise, diğer önemli özellikler 

arasındadır.

5.4.3. Kooperatif İçi Dayanışma Açısından Kooperatifin Değerlendirilişi 

Tablo: 146 Görüşülene Göre Dayanışma ve Yardımlaşma Acısından 

Kooperatiflerini Eksik Bulma Durumu 

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

75 36,8 36,8 36,8 

129 63,2 63,2 100,0 

204 100,0 100,0 

Üyelerin çoğunluğu, dayanışma ve yardımlaşma açısından kooperatiflerini 

yeterli görmektedir (%63.2). Yetersiz görenlerin oranı ise %36.8’dir. Yetersiz görme 

sebeplerinin başında ise, üyeler arasındaki iletişimsizlik gösterilmiştir (25 kişi). 

Dolayısıyla, üyeler bunun sebebi olarak yöneticileri değil kendilerini göstermektedir. 

Kooperatifle ilgili pek çok konuda yönetim eksenli düşünen üyeler, dayanışma 

konusunda sorumluluğu kendi üzerlerine alma eğilimi içindedirler. Bunun üyelerin 

sahip olduğu dayanışmacı değerler ve tutumları ne derce içselleştirdiğinin bir kanıtı 

olarak da almak mümkündür. Üyelerden 9 kişi, üyelerin sorumluluktan kaçmalarını 

sebep olarak göstermiştir. Bu, üyelerin kendi edilgen tutumlarının itirafı anlamına da 

gelmektedir. Bir diğer 9 kişi de, işe yeterine sarılınmadığını ifade etmektedir. Bu, 

yöneticileri olduğu kadar üyeleri de içine alan bir ifadedir. Üye-yönetim ilişkilerini 

temel alan gerekçeler ise, “karşılıklı güvensizlik” (11 kişi), “yönetimin ödemelerde 

hoşgörüsüzlüğü” (5 kişi) ve “yöneticilerin üyelerin isteklerini dikkate almaması” (5 

kişi)’dır. 

Tablo: 147 Görüşülenin Dayanışma ve Yardımlaşma Acısından Kooperatifi 

Eksik Bulma Sebebi

Valid 

Missing 

Total 

Sürenin uzaması 

Bazı üyelerin uygunsuz 

tavırları 

İşe yeterince 

sarılmamaları 

Üyelerin sorumluluktan 

kaçmaları 

Yönetimin ödemelerde 

hoşgörüsüzlüğü 

Eğitim ve kültür farkı 

Üyeler arasındaki 

iletişimiszlik 

Karşılıklı güvensizlik 

Yöneticiler üyelerin 

isteklerini dikkate almıyor 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

3 1,5 4,0 4,0 

4 2,0 5,3 9,3 

9 4,4 12,0 21,3 

9 4,4 12,0 33,3 

5 2,5 6,7 40,0 

4 2,0 5,3 45,3 

25 12,3 33,3 78,7 

11 5,4 14,7 93,3 

5 2,5 6,7 100,0 

75 36,8 100,0 

129 63,2 

204 100,0 

Üyelerin kooperatifi değerlendirmede önemli bir kriter olarak öne sürdükleri 

kooperatif süresi burada hemen hiç bahsedilmeyen değer durumundadır. Nitekim 

yalnızca 3 kişi sürenin uzamasını kooperatif içi dayanışma ve yardımlaşmayı azaltan 

bir değer olarak sunmuşlardır. Böylelikle sadece kooperatifin süresi, bir an önce 

bitmesine koşullanan bakış açısı ve bunun yönlendirdiği kooperatif içi davranışlar, 

tutum alışlar bir nevi üyelerin kendilerince eleştirilmektedir diyebiliriz. 

Kooperatif içi dayanışma ve yardımlaşmayı, kooperatif büyüklüğü açısından 

analiz ettiğimizde, küçük ve büyük kooperatifler arasında farklılık olduğunu 

görmekteyiz. Eksik bulmayanların, 1-30 üyeli küçük kooperatiflerde, yüksek oranda 

temsil edildiği (%71.2), büyük kooperatiflerde yeterli görmeme eğiliminin arttığını 

(90’dan fazla üyeli kooperatiflerde yeterli görenlerin oranı %58.8) Tablo 148’den 

anlamaktayız. 

Tablo: 148 Görüşülenin Dayanışma ve Yardımlaşma Açısından Kooperatifi 

Değerlendirişi ile Kooperatif Büyüklüğü

Dayanışma ve 

yardımlaşma 

Açısından 

Kooperatifinizi 

Eksik Buluyor 

musunuz 

Total 

Evet 

Hayır 

Koop.Büyüklüğü 

1-30 31-60 61-90 91+ Bilmiyor Total 

17 28 16 14 75 

22,7% 37,3% 21,3% 19% 100% 

28,8% 39,4% 42,1% 41% 36,8% 

8,3% 13,7% 7,8% 6,9% 36,8% 

42 43 22 20 2 129 

32,6% 33,3% 17,1% 16% 1,6% 100% 

71,2% 60,6% 57,9% 59% 100,0% 63,2% 

20,6% 21,1% 10,8% 9,8% 1,0% 63,2% 

59 71 38 34 2 204 

28,9% 34,8% 18,6% 17% 1,0% 100% 

100% 100% 100% **** 100,0% 100% 

28,9% 34,8% 18,6% 17% 1,0% 100% 

Yönetim hakkındaki düşüncelerin de kooperatif içi dayanışmayı 

değerlendirmede etkili olduğunu söyleyebiliriz. Yönetim kurulunu oluşturanları; 

“çıkarlarına çok düşkün” olarak tanımlayan üyelerden %81.1’i dayanışma ve 

yardımlaşma açısından üyesi bulunduğu kooperatifi eksik bulurken; “ne iyi, ne kötü” 

şeklinde çekimser tavır sergileyenlerde bu oran %75 olarak ortaya konulmaktadır 

(Tablo 149). Yönetim hakkında olumlu kanaate sahip olanlarda ise tersine bir durum 

söz konusudur. Nitekim, yönetim kurulunu “çalışkan” olarak tanımlayanlardan 

%71.8’i, “fedakar” diyenlerden %76.2’si ve de (en yüksek oranda olmak üzere) 

“dürüst ve samimi” olarak görenlerden de %80.2’si kooperatiflerini tatmin edici 

bulduklarını ifade etmektedirler. 

Tablo: 149 Görüşülenin Kooperatifi Dayanışma ve Yardımlaşma Açısından 

Değerlendirişi ile Yönetim Kurulunu Tanımlaması

Yönetim Kurulunuzu 

Oluşturan Kişileri 

Nasıl Tarif Edersiniz 

Total 

Fedakar 

Dürüst ve 

samimi 

Çalışkan 

Çıkarlarına çok 

düşkün 

İyi niyetli ama 

beceriksiz 

Yalan söylüyorlar 

Ne iyi ne de kötü 

5.5. Kooperatiften Ayrılma İsteği 

Dayanışma ve 

yardımlaşma 

Açısından 

Kooperatifinizi Eksik 

Buluyor musunuz 


5 16 21 

6,7% 12,5% 10,3% 

23,8% 76,2% 100,0% 

2,5% 7,9% 10,3% 

16 65 81 

21,3% 50,8% 39,9% 

19,8% 80,2% 100,0% 

7,9% 32,0% 39,9% 

11 28 39 

14,7% 21,9% 19,2% 

28,2% 71,8% 100,0% 

5,4% 13,8% 19,2% 

30 7 37 

40,0% 5,5% 18,2% 

81,1% 18,9% 100,0% 

14,8% 3,4% 18,2% 

10 10 20 

13,3% 7,8% 9,9% 

50,0% 50,0% 100,0% 

4,9% 4,9% 9,9% 

1 1 

,8% ,5% 

100,0% 100,0% 

,5% ,5% 

3 1 4 

4,0% ,8% 2,0% 

75,0% 25,0% 100,0% 

1,5% ,5% 2,0% 

75 128 203 

100,0% 100,0% 100,0% 

36,9% 63,1% 100,0% 

36,9% 63,1% 100,0% 

Tablo: 150 Görüşülenin Kooperatif Üyeliğinden Ayrılmayı İsteme 

Durumu

Valid 

Evet 

Hayır 

Total 


Cumulative 

Percent 

65 31,9 31,9 31,9 

139 68,1 68,1 100,0 

204 100,0 100,0 

Kooperatiften ayrılmayı düşündüklerini beyan edenlerin oranı (%31.9), 

ayrılmayı düşünmediklerinin söyleyenlere oranla (%68.1) oldukça düşük düzeydedir. 

Ayrılmayı düşünme nedeni olarak 26 kişi (39.4), kooperatifin uzun sürmesi ve 

şaibeleri göstermiştir (Tablo 146). İkinci sırada, gelirinin düşük olduğunu söyleyenler 

(19 kişi), üçüncü sırada ise, paranın yanlış harcandığını söyleyenler (13 kişi) yer 

almaktadır. 

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 151 Görüşülenin Kooperatif Üyeliğinden Ayrılmayı Neden 

Düşündüğü 

Uzun sürmesi ve 

şaibeler yüzünden 

Gelirim az olduğundan 

Başlangıçta işlerin 

düzensiz 

yürütülmesinden 

Evin bulunduğu çevre 

hoşuma gitmiyor 

Paranın yanlış 

harcanması 

Parayı başka alanda 

kullanmak için 

Total 

System 


26 12,7 39,4 39,4 

19 9,3 28,8 68,2 

3 1,5 4,5 72,7 

1 ,5 1,5 74,2 

14 6,9 21,2 95,5 

3 1,5 4,5 100,0 

66 32,4 100,0 

138 67,6 

204 100,0 

Cumulative 

Percent 

Kooperatiften ayrılma düşüncesi ortaya çıktığında, bunu engelleyici bir dizi 

neden söz konusudur. Kooperatiften üyenin ayrılması onun yerine geçecek bir başka 

kişinin bulunması ile giderilebilecek bir boşluk doğurmaktadır. Bu da, çoğu zaman 

gerçekleşmesi kolay olmayan bir durumdur. Bu nedenle, kooperatifler, üyenin ayrılış 

tarihinden belli bir süre geçtikten sonra, paranın faiz uygulanmadan geri verilmesi, 

yerine yeni bir üye bulması zorunluluğu gibi, ayrılmayı güçleştirici kuralları

tüzüklerine koymaktadır. Böylelikle, parasal değer kaybına uğraması söz konusu olan 

üye, bu isteğinden vazgeçmektedir. Nitekim, örneklem grubunu oluşturan üyelerden 

21 kişi, maddi kayba uğramamak için, bu isteğini gerçekleştiremediğini belirtmiştir. 

Sonuçta ev sahibi olacağı düşüncesi (19 kişi), durumu kabullenip idare etme anlayışı ( 

6 kişi) ayrılma isteğinden vazgeçmede etkili olmaktadır. 

Valid 

Missing 

Total 

Tablo: 152 Görüşülenin Kooperatif Üyeliğinden Ayrılmaktan Vazgeçme 

Nedeni 

Uygun şartlar 

oluştuğunda devretmek 

için 

Kooperatif işlemlerinin 

düzene girmesinden 

Bitimine az süre kaldığı 

için 

Şimdilik idare etmeye 

çalışıyorum 

Yönetim değiştiği için 

Maddi kayba 

uğramamak için 

Sonuçta ev sahibi 

olacağım 

Maddi durumum düzeldi 

Hissemi devredemedim 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

5 2,5 7,7 7,7 

1 ,5 1,5 9,2 

4 2,0 6,2 15,4 

6 2,9 9,2 24,6 

3 1,5 4,6 29,2 

21 10,3 32,3 61,5 

19 9,3 29,2 90,8 

5 2,5 7,7 98,5 

1 ,5 1,5 100,0 

65 31,9 100,0 

139 68,1 

204 100,0 

6. Kooperatif Dışı Kooperasyon İlişkileri ve İşbirliği Anlayışı 

6.1. Üyelik ve Etkinliklere Katılma 

Sivil toplum örgütlerine üyelik ve/veya bunların etkinliklerine katılma, pek 

çok bakımdan değerlendirilebilecek bir konudur. Bunlar, kentlileşme, kentsel 

değerleri benimseme ve sahip çıkma, kentle ve diğer insanlarla kaynaşma, bütünleşme 

mekanları olduğu kadar; bireylerin kendi hak ve çıkarlarını birlikte, ortaklaşa ve 

örgütlü bir biçimde savundukları, boş zamanlarını değerlendirdikleri, kendilerini 

ifade ve gerçekleştirme imkanı buldukları yerlerdir. Diğer taraftan, iş birliğinin 

modern ve kentsel biçimde örgütlenme durumunun verilerini ve düzeyini göstermesi 

açısından da önem taşımaktadır.

Tablo: 153 Isparta'da Faaliyetteki Kooperatifler ve Sayısal Dağılımı 261 

Sayısı 

Yapı 463 

Motorlu Taşıyıcılar 24 

Esnaf ve Kefalet 8 

Tüketim 26 

Turizm Geliştirme - 

Tarım ve Kredi 6 

Tarımsal Kalkınma 54 

Sulama 42 

Su Ürünleri 16 

Pancar İstihsal 2 

Toplam 643 

Mesleki birlikteliklerin vazgeçilmez dayanışma örgütleri olan kooperatifler bu 

fonksiyonlarını, çalışma hayatında mesleki dayanışma ve üretime yönelik alanlarda 

tam anlamıyla yerine getirememektedirler. Isparta’da kurulan kooperatifler daha çok, 

komut sahibi olma amacına yönelik bir faaliyet olma özelliği göstermektedir.( Tablo 

153) 

Tablo: 154 Isparta ve Çevresinde Dernekler Kanunu'na Göre Halen Faaliyet 

Gösteren Derneklerin Amaçlarına Göre Sayısal Dağılımı 262 

Amacı 

Faaliyette Bulunduğu Yer ve Sayısı Toplam 

Isparta Merkez Isparta İlçeler 

Okul Koruma 71 143 214 

Sportif 41 45 86 

Cami 42 86 128 

Kur’an Kursu 3 18 21 

Kurs ve Okul Talebeleri 3 14 17 

Hayır İşleri 7 21 28 

Sağlık 14 30 44 

Kamu Yararı 13 26 39 

Kulüpler 7 11 18 

Diğerleri 78 69 147 

Genel Toplam 279 463 742 

261 Bu tabloda belirtilen veriler 2000 yılı Isparta Ticaret ve Sanayi Odası kayıtlarından derlenmiştir. 

262 Bu tabloda belirtilen veriler 2000 yılı Isparta Emniyet Müdürlüğü kayıtlarından derlenmiştir.

Kurumsal anlamda giderilemeyen ihtiyaçları, karşılamak üzere dernek veya 

vakıf gibi örgütlenmelere gidilmesi çokça başvurulan yollardan biridir. Tablo 154’e 

baktığımızda Isparta’da kurulu bulunan derneklerin büyük çoğunluğu resmi 

kurumların bir parçası durumundaki örgütlenmeleri içermektedir. 

Mesleki dernekler, sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumları, eğitim ve 

kültür amaçlı dernekler, vakıflar, sendikalar vb. kurum, kuruluş ve örgütlere üyelik ve 

bunların etkinliklerine katılma açısından, örneklem grubumuzu analiz ettiğimizde, 

bunun yaygınlığı az, çok düşük düzeyde gerçekleşen bir durum olduğunu görmekteyiz 

(Tablo 155). Üyelerden %43.1’i hiçbir kuruluşun etkinliğine katılmadığını beyan 

etmiştir. %25.1’i yalnızca bir kuruluşun etkinliğine, %20.1’i 2 kuruluşun etkinliğine, 

%11.3’ü de 3 kuruluşun etkinliğine katılan kişilerden oluşmaktadır (Tablo 155). 

Kuruluşlara üyeliğe baktığımızda, deneklerin yine %43.6’sı hiçbir kuruluşun 

üyesi değildir (Tablo 156). Etkinliklere katılma ve üyeliği bir arada yorumladığımızda 

aralarında yüksek bir ilişki olduğunu görmekteyiz. Etkinliklere katılma, daha çok bir 

kuruluşa üye olmayla birlikte görülmekte, etkinliğine katılınan kuruluş da, daha çok 

üyesi olunan kuruluşlar olmaktadır. Tablo 157’ye baktığımızda hiçbir etkinliğe 

katılmadıklarını söyleyenler, yüksek oranda (%67.7’si), hiçbir kuruma da üye 

değildir. Bunlardan 27 kişi bir kuruluşun, 2 kişi 2 kuruluşun etkinliğine katılmaktadır. 

Bunların içinde 3 kuruluşun etkinliğine katılan ise bulunmamaktadır. Ayrıca üyesi 

olunan kuruluşun etkinliklerine katılmamak da rastlanılan bir durumdur. 

Tablo: 155 Görüşülenin Katıldığı Etkinlik Sayısı 

Valid 

0 

1 

2 

3 

Total 


Cumulative 

Percent 

88 43,1 43,1 43,1 

52 25,5 25,5 68,6 

41 20,1 20,1 88,7 

23 11,3 11,3 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 156 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı

Valid 

0 

1 

2 

3 

Total 


Cumulative 

Percent 

89 43,6 43,6 43,6 

74 36,3 36,3 79,9 

23 11,3 11,3 91,2 

18 8,8 8,8 100,0 

204 100,0 100,0 

Tablo: 157 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Etkinliğine Katıldığı 

Kuruluş Sayısı 

Kaç Tane 

Kuruma 

Üye 

Total 

0 

1 

2 

3 

Kaç Kurumun Etkinliğine Katılıyor 

,00 1,00 2,00 3,00 Total 

59 14 12 4 89 

66,3% 15,7% 13,5% 4,5% 100,0% 

66,3% 26,9% 29,3% 18,2% 43,6% 

28,9% 6,9% 5,9% 2,0% 43,6% 

27 29 12 6 74 

36,5% 39,2% 16,2% 8,1% 100,0% 

30,3% 55,8% 29,3% 27,3% 36,3% 

13,2% 14,2% 5,9% 2,9% 36,3% 

2 7 11 3 23 

8,7% 30,4% 47,8% 13,0% 100,0% 

2,2% 13,5% 26,8% 13,6% 11,3% 

1,0% 3,4% 5,4% 1,5% 11,3% 

1 2 6 9 18 

5,6% 11,1% 33,3% 50,0% 100,0% 

1,1% 3,8% 14,6% 40,9% 8,8% 

,5% 1,0% 2,9% 4,4% 8,8% 

89 52 41 22 204 

43,6% 25,5% 20,1% 10,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

43,6% 25,5% 20,1% 10,8% 100,0% 

Üyesi olunan kuruluşlar arasında, 31 kişi ile, Esnaf ve Sanatkar Odası- 

Kooperatifi ilk sırada yer almaktadır (%17.8) (Tablo 158). Esnaf odaları, küçük 

sanayinin bir örgüt çatısı altında birleşmelerini sağlayan kurumlardır. Kanuni olarak 

kurulması zorunlu olan Esnaf ve Zanaatkarlar Oda-Dernekleri, esnafa yönelik her 

türlü yönlendirmeyi yapma, geneli bağlayıcı kararlar alma ve merkezi koordinasyonu 

ve ilişkileri yürütme gibi çok yönlü fonksiyonları icra etmeyle yükümlüdür. 504 sayılı 

Esnaf ve Zanaatkarlar yasası ile kurulan bu kurumlara çok değişik meslek gruplarına

mensup işletmelerin üye olması yasal bir zorunluluktur. Ayrıca bu kurumlara üye 

olmanın bir takım zorlayıcı sebepleri bulunmaktadır. 

Özellikle Esnaf ve Kefalet Kooperatifleri’nden kredi kullanmak ve Bağ- 

Kur’a üye olmak için buraya üyelik de mecburiyet gerektiren bir durumdur. 263 Ticaret 

ve sanayi odası üyeliği (%12.6) ile serbest muhasebeci, eczacı, avukat gibi odaları 

bulunan, bu odalara kayıt yaptıramadan çalışma izni almaları mümkün olmayanların 

oluşturduğu meslek odası üyeliğini eklediğimizde ( %5.1) herhangi bir kuruluşa üye 

olduğunu söyleyenlerden %35.5’i mecbur olduğu için bir kuruma üye olma 

durumunda olan kişilerden oluşmaktadır. Gönüllü olarak üye olunan kuruluşların 

başında ise sendika gelmektedir (%12.6). Sendika üyelerinin çoğunluğunu ise, son 

yıllarda önemli bir gelişme içinde olan memur sendikacılığına bağlı olarak, memur 

sendikacılar oluşturmaktadır. Diğer gönüllü üye olunan kuruluşlar arsında ise, 

hemşehri derneği, tüketim kooperatifi ve spor klübü gelmektedir. 

Tablo: 158 Görüşülenlerin Üyesi Olduğu Kuruluşlar 


Frequenc 

y 

Percent 

Frequenc 

y 

Percent 

Sosyal Yardımlaşma Yada Hayır 

Kurumları 

5 2.5 1 0.5 

İslami Cemaat, Vakıf, Grup 2 1.0 

Doğa, Çevre Yada Hayvan Koruma 1 0.5 

Kültür-Sanat Kuruluşları 1 0.5 

Ticaret ve Sanayi Odası 20 9.8 2 1.0 

Frequenc 

y 

Percent 

Sendika 19 9.3 2 1.0 1 0.5 

Eğitim Amaçlı Dernek Veya Vakıflar 8 3.9 2 1.0 

Siyasi Parti 15 7.4 11 5.4 1 0.5 

Spor Kulübü-Derneği 6 2.9 3 1.5 2 1.0 

Tüketim Kooperatifi 7 3.4 3 1.5 2 1.0 

Esnaf ve Sanaatkar Odası-Kooperatifi 14 6.9 9 4.4 8 3.9 

263 Yılmaz, Cevdet; Isparta Küçük Sanayisinin Sosyolojik Özellikleri, Yayınlanmamış Yüksek 

Lisans Tezi, S.Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta-1998, s.144

Hemşehri Derneği 4 2.0 3 1.5 7 3.4 

Dini Hizmete Yönelik Dernekler 1 0.5 1 0.5 

Meslek Odası 6 2.9 3 1.5 

Mesleki Dernek 4 2.0 

Toplam 113 55.4 40 19.6 21 10.3 


Total 204 100.0 204 100.0 204 100.0 

Etkinliklerine katılınılan kuruluşları verilen toplam cevaplar üzerinden 

değerlendirdiğimizde siyasi parti etkinliğine katılma %16.7 (34 kişi) ile ilk sırada yer 

alırken, sosyal yardımlaşma ya da hayır kurumları %12.8 ile (26 kişi) ikinci ve spor 

kulübü-derneği %12.3 ile (25 kişi) üçüncü sırada yer almaktadır (Tablo 159). Bunları 

ise sırasıyla Kültür-sanat kuruluşları, sendika ve hemşehri derneği etkinliklerine 

katılma izlemektedir. Dikkat edildiğinde etkinliğine katıldığı ifade edilen üç tür 

kuruluş da üye olunma açısından örneklem grubumuz açısından baskın olmayan 

kuruluşlardır. Böyle bir durumun ortaya çıkmasında üye olunan kuruluşların üye olma 

sırasında beklenilen düzeyde hizmet sağlayamamalarının yanında, bu kuruluşların 

ihtiyaçlara cevap vermede etkisiz kalışlarının etkisi olduğu söylenebilir. 

İlerki bölümde, kooperatif üyelerinin kooperatif dışı kuruluşlara ilişkin 

düşüncelerinde daha ayrıntılı ortaya koyulacağı gibi, üyeler kuruluşlara üyelik 

sebepleri açısından netleşmiş, çıkarları ile bire bir örtüşen tutum ve kanaatlere sahip 

değillerdir. Üyeliği bir tür mecburiyet, sosyal baskı, sosyal çevrenin telkini vb. 

nedenlerle içine girilen bir varlık olarak görme eğilimi taşımaktadırlar. Nitekim, 

üyesi olunan kuruluşlar arasında Esnaf ve Sanatkar Oda-Kooperatifi, Ticaret ve 

Sanayi Odası, sendika gibi kuruluşlara en yüksek oranı teşkil ederken; üyeler, 

kuruluşlara üye olmada en önemli etken olarak, “insanlara ve topluma faydalı olmak” 

gibi genel toplumsal değer sistemine gönderme yapan bir nedeni belirtmişlerdir (60 

kişi, %30) (Tablo 160). Bu aynı zamanda bireysel çıkarın yerine, toplumsal faydanın 

ön plana çıkarıldığı bir tutumu da sergilemektedir. 45 kişi ise sempati duyduğu için 

üye olduğunu belirtmiştir. Dikkat çeken bir durum da 28 kişinin “mecbur olduğu için” 

üye olduğunu belirtmesidir (%14). 13 kişi arkadaşları da üye olduğu için, 3 kişi 

saygınlık kazandırdığı için şeklinde cevap vermiştir. Kuruluşlara üyeliğin asıl cevap

vermesi beklenen “sosyal haklar elde etmek için” cevabını verenlerin oranı %20.5 

(41 kişi), maddi faydası olduğu için cevabını verenlerin oranı ise %5 düzeyinde 

kalmaktadır.

Tablo: 159 Görüşülenlerin Etkinliklerine Katıldığı Kuruluşlar 


Frequenc 

y 

Percent 

Frequenc 

y 

Percent 

Frequenc 

y 

Percent 

Sosyal Yardımlaşma Yada Hayır 22 10.8 3 1.5 1 0.5 

Kurumları 

İslami Cemaat, Vakıf, Grup 2 1.0 8 3.9 

Doğa, Çevre Yada Hayvan Koruma 7 3.4 1 0.5 

Kültür-Sanat Kuruluşları 12 5.9 3 1.5 2 1.0 

Ticaret ve Sanayi Odası 5 2.5 1 0.5 

Sendika 12 5.9 2 1.0 2 1.0 

Siyasal Nitelikli Dernek 2 1.0 3 1.5 2 1.0 

Eğitim Amaçlı Dernek Veya Vakıflar 9 4.4 11 5.4 1 0.5 

Siyasi Parti 16 7.8 13 6.4 5 2.5 

Spor Kulübü-Derneği 10 4.9 9 4.4 6 2.9 

Tüketim Kooperatifi 2 1.0 2 1.0 1 0.5 

Esnaf ve Sanaatkar Odası-Kooperatifi 1 0.5 4 2.0 1 0.5 

Hemşehri Derneği 5 2.5 4 2.0 7 3.4 

Dini Hizmete Yönelik Dernekler 1 0.5 2 1.0 2 1.0 

Mesleki Dernek 1 0.5 

Toplam 107 52.5 66 32.4 30 14.7 


Total 204 100.0 204 100.0 204 100.0

Tablo: 160 Görüşülenlerin Kuruluşlara Üye Olmada En Önemli Etkenler 

Cevaplar 1 Cevaplar 2 

Frequency Percent Frequency Percent 

Sosyal Haklar Elde Etmek İçin 40 19.6 1 0.5 

Maddi Faydası Olduğu İçin 6 2.9 4 2.0 

Saygınlık kazandırdığı İçin 3 1.5 

Mecbur Olduğum İçin 24 11.8 4 2.0 

Arkadaşlarımda Üye Olduğu İçin 9 4.4 4 2.0 

Sempati Duyduğum İçin 38 18.6 7 3.4 

İnsanlara ve Topluma Faydalı Olabilmek 

İçin 

21 10.3 39 19.1 

Toplam 141 69.1 59 28.9 


Total 204 100.0 204 100.0 

Kuruluşlara üye olmayı gelir açısından incelediğimizde, fazla gelire sahip 

olmanın hayır kurumları, sosyal, eğitim, kültürel amaçlı vb. kuruluşlara kaynak 

aktarmayı mümkün kılacağı, dolayısıyla kaynak transferini olanaklı kılacağı 

düşünüldüğünde üye olmayı artırıcı bir durum yaratacağı beklenilebilir. Ancak 

örneklem grubumuzu oluşturan bireylerde görece yüksek gelire sahip olmanın bu 

yönde bir etki ve eğilimi kısmen taşıdığını söyleyebiliriz (Tablo 161). Nitekim, Hiçbir 

kuruma üye olmadığını söyleyenlerin oranı en yüksek düzeyde alt gelir gruplarında 

gözlenirken; (80-100 milyon diliminde %66.7’si, 141-160 milyon diliminde %71.4’ü, 

161-200 milyon diliminde %53.8’i hiçbir kuruma üye olmayan bireylerden 

oluşmaktadır) gelir seviyesi arttıkça kurumlara üyeliğin ve birden fazla kuruma 

üyeliğin beklenilen düzeyde yüksek olmamakla beraber arttığını görmekteyiz. Bu 

artış, gelir seviyesi yükseldikçe buna paralel görülen bir artış olmamakla beraber, üst 

gelir gruplarında yoğunluk kazanan bir artış niteliğindedir. 251-300 milyon 

dilimindekilerin %41.6’sı, 301-400 milyon dilimindekilerin %60’ı, 401-500 milyon 

dilimindekilerin %54.3’ü bir veya birden fazla kuruluşun üyesidir. Bir veya birden 

fazla kuruluşa üye olma 501 milyon-1 milyar diliminde %67.7’ye, 1 milyar-2 milyar

gelir diliminde %75’e ve 2 milyar üzeri gelir grubunda %100’e çıkarak düzenli bir 

artış içermektedir. 

Tablo: 161 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Aylık Gelir Durumu 

Aylık 

Geliriniz 

Ne 

Kadar 

Total 

80-100 

121-140 

141-160 

161-200 

201-250 

251-300 

301-400 

401-500 

501-1mi 

lyar 

1milyar- 

2milyar 

2 milyar 

üzeri 

Kaç Tane Kuruma Üye 

0 1 2 3 

Total 

2 1 3 

66,7% 33,3% 100,0% 

2,2% 1,4% 1,5% 

1,0% ,5% 1,5% 

1 1 

100,0% 100,0% 

1,1% ,5% 

,5% ,5% 

4 2 6 

66,7% 33,3% 100,0% 

4,5% 8,7% 2,9% 

2,0% 1,0% 2,9% 

7 6 13 

53,8% 46,2% 100,0% 

7,9% 8,1% 6,4% 

3,4% 2,9% 6,4% 

14 8 2 24 

58,3% 33,3% 8,3% 100,0% 

15,7% 10,8% 8,7% 11,8% 

6,9% 3,9% 1,0% 11,8% 

16 14 4 5 39 

41,0% 35,9% 10,3% 12,8% 100,0% 

18,0% 18,9% 17,4% 27,8% 19,1% 

7,8% 6,9% 2,0% 2,5% 19,1% 

18 20 5 2 45 

40,0% 44,4% 11,1% 4,4% 100,0% 

20,2% 27,0% 21,7% 11,1% 22,1% 

8,8% 9,8% 2,5% 1,0% 22,1% 

16 13 2 4 35 

45,7% 37,1% 5,7% 11,4% 100,0% 

18,0% 17,6% 8,7% 22,2% 17,2% 

7,8% 6,4% 1,0% 2,0% 17,2% 

10 10 7 4 31 

32,3% 32,3% 22,6% 12,9% 100,0% 

11,2% 13,5% 30,4% 22,2% 15,2% 

4,9% 4,9% 3,4% 2,0% 15,2% 

1 2 1 4 

25,0% 50,0% 25,0% 100,0% 

1,1% 2,7% 5,6% 2,0% 

,5% 1,0% ,5% 2,0% 

1 2 3 

33,3% 66,7% 100,0% 

4,3% 11,1% 1,5% 

,5% 1,0% 1,5% 

89 74 23 18 204 

43,6% 36,3% 11,3% 8,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100% 100% 100,0% 

43,6% 36,3% 11,3% 8,8% 100,0%

Görüşülenin doğum yerine göre bir analiz yaptığımızda ise genelde kent 

doğumlu olmanın, özelde ise Isparta merkez doğumlu olmanın kayda değer bir 

etkisinin olmadığını söylemek mümkündür. Doğum yerinin farklılık yarattığı, dikkat 

çekici bir durum olarak birden fazla kuruma üyeliği belirtebiliriz. Nitekim, 3 kuruma 

üye olduğunu ifade edenlerden %94.4’ü ve 2 kuruma üyeliği bulunanlardan %69.6’sı 

Isparta merkez, ilçe ve köy olmak üzere doğum yeri Isparta ili sınırları içinde 

olanlardan oluşmaktadır. Bunu sosyal münasebet ağının genişliği ve ilişkilerin süresi, 

çevreye yönelik açıklık, kentsel imkanların tanınması açısından yaşadığı kentte 

doğmuş olanların taşıdığı avantajla açıklamak mümkündür. 

Tablo: 162 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Doğum Yeri 

Kaç 

Tane 

Kuruma 

Üye 

Total 

0 

1 

2 

3 



Merkez İlçe köy merkez il ilçe il köy D. Total 

16 35 14 7 13 3 1 89 

18,0% 39,3% 15,7% 7,9% 14,6% 3,4% 1,1% 100,0% 

40,0% 48,6% 38,9% 50,0% 43,3% 27,3% **** 43,6% 

7,8% 17,2% 6,9% 3,4% 6,4% 1,5% ,5% 43,6% 

14 23 13 7 10 7 74 

18,9% 31,1% 17,6% 9,5% 13,5% 9,5% 100,0% 

35,0% 31,9% 36,1% 50,0% 33,3% 63,6% 36,3% 

6,9% 11,3% 6,4% 3,4% 4,9% 3,4% 36,3% 

6 6 4 7 23 

26,1% 26,1% 17,4% 30,4% 100,0% 

15,0% 8,3% 11,1% 23,3% 11,3% 

2,9% 2,9% 2,0% 3,4% 11,3% 

4 8 5 1 18 

22,2% 44,4% 27,8% 5,6% 100,0% 

10,0% 11,1% 13,9% 9,1% 8,8% 

2,0% 3,9% 2,5% ,5% 8,8% 

40 72 36 14 30 11 1 204 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 14,7% 5,4% ,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 100% **** 100,0% 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 14,7% 5,4% ,5% 100,0% 

Cinsiyet açısından ise, üye olma etkili bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Erkeklerin %39.1’i hiçbir kuruma üye olamadıklarını ifade ederken, kadınlarda bu 

oran %65.7 gibi yüksek bir düzeye çıkmaktadır. Bir kuruma üyelikte kadın ve

erkeklerin üyelik durumu birbirine yaklaşmakla beraber; ( Erkeklerin %37.9’u, 

kadınların %28.6’sı bir kuruma üyedir) özellikle birden fazla kuruma üyelikte bu fark 

belirgin bir nitelik kazanmaktadır. Erkeklerden %12.4’ü bir kuruma üye iken 

kadınlarda bu oran %5.7 olarak gerçekleşmekte; 3 kuruma üyelikte ise üye olanların 

tamamı erkeklerden oluşurken, bu kategoride kadın hiçbir üye bulunmamaktadır. Bu 

çalışma hayatında erkeklerin egemen oluşları kadar, kadınların kurumsal ilişkilere 

yönelik değerlere sahip olmamaları, geleneksel eğitim ve toplumda kadına yüklenen 

cinsiyet rollerinin etkisi ile ve bu tür imkanlardan yararlanma yönünde çok daha 

güçsüz bir eğilime sahip olmalarıyla açıklanabilecek bir durumdur. 

Tablo: 163 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Cinsiyeti 


Cinsiyeti 

Total 

Erkek 

Kadın 


0 1 2 3 Total 

66 64 21 18 169 

74,2% 86,5% 91,3% 100,0% 82,8% 

39,1% 37,9% 12,4% 10,7% 100,0% 

32,4% 31,4% 10,3% 8,8% 82,8% 

23 10 2 35 

25,8% 13,5% 8,7% 17,2% 

65,7% 28,6% 5,7% 100,0% 

11,3% 4,9% 1,0% 17,2% 

89 74 23 18 204 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

43,6% 36,3% 11,3% 8,8% 100,0% 

43,6% 36,3% 11,3% 8,8% 100,0% 

Kuruluşlara üye olma durumu ile eğitimi kıyasladığımızda ise, bunun üye 

olmada dikkate alınması mümkün bir faktör olmakla beraber, beklenildiği ölçüde bir 

etkiye sahip olmadığını söyleyebiliriz. Özellikle bir kuruluşa üyelik de, öğrenim 

düzeyi arttıkça, kuruluşa üye olma durumunun da arttığını görmekteyiz (Tablo 164). 

Nitekim, İlkokul mezunlarının %28.2’si, ortaokul mezunlarının %33.3’ü ve lise 

mezunlarının %37.2’si bir kuruluşa üye iken; bu durum arıtışını daha yüksek öğretim 

durumlarında da devam ettirerek yüksek okul mezunlarında %38.6’ya, fakülte 

mezunlarında %42.6’ya ve lisansüstü mezunlarında da %50’ye çıkmaktadır. Aynı 

etkiyi ve düzenliliği, üye olmama durumunda olduğu gibi, birden fazla kuruluşa üye

olma açısından ise söyleyebilmemiz mümkün değildir. Zira, örnek verecek olursak; 

orta okul mezunlarının %29.6’sı birden fazla kuruma üye iken, yüksek okul 

mezunlarından %22.8’i bir kuruma üyedir ve bu oran daha yüksek öğretimi içeren 

fakülte mezunlarında %15.2 gibi çok daha düşük bir düzeyde gerçekleşmektedir. 

Tablo: 164 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Eğitim Düzeyi 

Kaç 

Tane 

Kuruma 

Üye 

Total 

0 

1 

2 

3 


O. 

Yüksek 

Lisans 

İlkokul Okul Lise okul Fakülte üstü Total 

22 10 20 22 14 1 89 

24,7% 11,2% 22,5% 24,7% 15,7% 1,1% 100% 

56,4% 37,0% 45,5% 38,6% 42,4% 25,0% 43,6% 

10,8% 4,9% 9,8% 10,8% 6,9% ,5% 43,6% 

11 9 16 22 14 2 74 

14,9% 12,2% 21,6% 29,7% 18,9% 2,7% 100% 

28,2% 33,3% 36,4% 38,6% 42,4% 50,0% 36,3% 

5,4% 4,4% 7,8% 10,8% 6,9% 1,0% 36,3% 

4 1 6 8 3 1 23 

17,4% 4,3% 26,1% 34,8% 13,0% 4,3% 100% 

10,3% 3,7% 13,6% 14,0% 9,1% 25,0% 11,3% 

2,0% ,5% 2,9% 3,9% 1,5% ,5% 11,3% 

2 7 2 5 2 18 

11,1% 38,9% 11,1% 27,8% 11,1% 100% 

5,1% 25,9% 4,5% 8,8% 6,1% 8,8% 

1,0% 3,4% 1,0% 2,5% 1,0% 8,8% 

39 27 44 57 33 4 204 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100% 

100,0% 100% 100% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100% 

6.2. Kooperatif Dışı Kuruluşlara İlişkin Düşünceler 

Tablo: 165 Görüşülene Göre Diğer İnsanların Kuruluşlara Üye Olmanın 

Sakıncalı Bulduğu Yanlarının Olup Olmadığı

Valid 

Missing 

Total 

Evet 

Hayır 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

48 23,5 23,9 23,9 

153 75,0 76,1 100,0 

201 98,5 100,0 

3 1,5 

204 100,0 

Deneklerden %23.9’u kuruluşlara üye olmanın sakıncalı yanlarının 

bulunduğunu belirtirken, hiçbir sakıncasının olmadığını belirtenlerin oranı %76.1’dir. 

Sakınca nedeni olarak, ilk sırada, toplumda bölünmelere yol açacağı gösterilmektedir 

(23 kişi). Bunu insanları belli ideolojilerin tuzağına düşürdükleri (11 kişi), Kendi 

çıkarlarını düşünerek toplumsal adalete zarar verdikleri (10 kişi) ve belli siyasi 

partilere oy kazandırmaya çalıştıkları (5 kişi) nedenleri takip etmektedir. Bu nedenler, 

kişilerin üye olma konusunda öne sürdükleri mazeretler olarak görülebilirse de aynı 

zamanda kuruluşların bu kişiler nezdinde işlevsiz kalmalarının, ihtiyaçları 

karşılamada eksik kalmalarının, toplumu tam olarak kucaklayamamalarının nedeni 

olarak da düşünülebilir. Sayıları az olsa da, kuruluşlara üye olmalarına rağmen 

kuruluşlara üyeliği sakıncalı bulduklarını düşünenlerin varlığı ikinci olasılığın altının 

çizilmesi gereken bir durum olduğunu ortaya koymaktadır. Nitekim, insanların 

kuruluşlara üye olmasının sakıncalı yanları bulunduğunu söyleyenlerin %57.1’i en az 

bir kuruluşa üye kişilerden oluşmaktadır (Tablo 167). 

Tablo: 166 Görüşülenlerin Diğer İnsanların Kuruluşlara Üye Olmasının 

Sakıncalı Bulunduğu Yanları

Valid 

Missing 

Total 


Cumulative 

Percent 

Toplumda bölünmelere 

yolaçar 

23 11,3 46,9 46,9 

İnsanları belli ideolojilerin 

tuzağına düşürür 

11 5,4 22,4 69,4 

Kendi çıkarlarını 

düşünerek toplumsal 

adalete zarar verir 

Belli siyasi partilere oy 

kazandırmaya çalışırlar 

Total 

System 

10 4,9 20,4 89,8 

5 2,5 10,2 100,0 

49 24,0 100,0 

155 76,0 

204 100,0 

Dikkat çekici bir durum da, eğitim düzeyi açısından karşımıza çıkmaktadır. 

Tablo 168’e baktığımızda, lisansüstü eğitim görmüş kişilerden tamamı, yüksekokul 

mezunlarından 17 kişi(%29.8’i) ve fakülte mezunlarından 7 kişi (%21.2), kuruluşların 

sakıncalı bulduğu yanları olduğunu ifade etmektedir. İlkokul mezunlarından 11 kişi 

(%28.9) bu görüşte iken, bu oran en düşük ortaokul ve lise mezunlarında 

görülmektedir (Toplam 10 kişi). 

Tablo: 167 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Kuruluşlara Üye Olmayı 

Sakıncalı Bulup Bulmadığı

İnsanların Kuruluşlara 

Üye Olmasının 

Sakıncalı Bulduğunuz 

Yanları Var mıdır 

Total 

Evet 

Hayır 


0 1 2 3 Total 

20 19 7 2 48 

23,3% 25,7% 30,4% 11,1% 23,9% 

41,7% 39,6% 14,6% 4,2% 100% 

10,0% 9,5% 3,5% 1,0% 23,9% 

66 55 16 16 153 

76,7% 74,3% 69,6% 88,9% 76,1% 

43,1% 35,9% 10,5% 10,5% 100% 

32,8% 27,4% 8,0% 8,0% 76,1% 

86 74 23 18 201 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 

42,8% 36,8% 11,4% 9,0% 100% 

42,8% 36,8% 11,4% 9,0% 100% 

Tablo: 168 Görüşülenin Eğitim Düzeyi ile Kuruluşlara Üye Olmayı Sakıncalı 

Bulup Bulmadığı 

İnsanların 

Kuruluşlara 

Üye Olmasının 

sakıncalı 

bulduğunuz 

Yanları Var 

mıdır 

Total 

Evet 

Hayır 


Yüksek 

Lisans 


11 3 6 17 7 4 48 

28,9% 11,5% 14,0% 29,8% 21,2% 100,0% 23,9% 

22,9% 6,3% 12,5% 35,4% 14,6% 8,3% 100,0% 

5,5% 1,5% 3,0% 8,5% 3,5% 2,0% 23,9% 

27 23 37 40 26 153 

71,1% 88,5% 86,0% 70,2% 78,8% 76,1% 

17,6% 15,0% 24,2% 26,1% 17,0% 100,0% 

13,4% 11,4% 18,4% 19,9% 12,9% 76,1% 

38 26 43 57 33 4 201 

100% 100,0% 100% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

18,9% 12,9% 21,4% 28,4% 16,4% 2,0% 100,0% 

18,9% 12,9% 21,4% 28,4% 16,4% 2,0% 100,0% 

Tablo: 169 Kuruluşların Görüşülenlerin Hayatlarına En Önemli Katkıları 

Cevaplar 1 Cevaplar 2

Frequency Percent Frequenc 

y 

Percent 

Demokrasi Bilincini Geliştiriyor 13 6.4 1 0.5 

Kendi Fikirleri Dile Getirebiliyorum 12 5.9 

Boş Vakitlerini Yararlı Bir Şekilde 28 13.7 2 1.0 

Değerlendirir 

Hayatım Dolu Dolu Geçiyor, Eğleniyorum 1 0.5 2 1.0 

Bilgi Ve Görgüm Artırıyorum 15 7.4 4 2.0 

Maddi Faydası Oluyor 10 4.9 

Sosyal İlişkilerimi Geliştiriyor 31 15.2 34 16.7 

Çeşitli Problemlerime Çözüm 

Bulabiliyorum 

9 4.4 20 9.8 

Manevi Tatmin Sağlıyorum 2 1.0 

Bir Fikrim Yok 25 12.3 

Toplam 144 70.6 65 31.9 


Total 204 100.0 204 100.0 

Görüşülenlerin verdikleri toplam cevaplar üzerinden değerlendirme 

yaptığımızda %30.7 ile ilk sırada, Türkiye’de kuruluşların sadece kendi menfaatlerini 

düşündükleri şeklinde olumsuz kanaat belirttiklerini görmekteyiz (Tablo 170). 

Kuruluşların boş zamanları değerlendirmeye ve vatana-millete faydalı insan 

yetiştirme fonksiyonuna sahip olduklarını belirtenler %12.7 ile eşit oranda ikinci ve 

üçüncü sırada yer almaktadır. Diğer cevaplara baktığımızda, kuruluşlar için öngörülen 

hizmet ve faaliyet amaçlarının pek gerçekci bir değerlendirme yapılmadan ortaya 

konduğunu görmekteyiz. Bunun bir sebebi de, kuruluşların yaşam alanında yer eden, 

önemsenen varlıklarının olmayışı kadar, onlara atfedilecek potansiyel ihtiyaç 

karşılama, görev yerine getirme bilgisinin eksikliği, derin bir ilgisizlik duygusunun 

varlığı söz konusu olmaktadır. 

Tablo: 170 Görüşülene Göre Türkiye'de Kuruluşların En Çok Hangi Amaca 

Hizmet Ettiği

Türkiye'de Kuruluşlar En çOk Hangi Amaca Hizmet Ediyor ve Eğitim Durumu 

Bilgi-beceri 

kazandırmak 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Genel kültür vermSayı 

Satır % 

Sütun % 

Demokrasiyi Sayı 

yerleştirmek Satır % 

Sütun % 

Vatana-millete 

faydalı insan 

yetiştirmek 

Atatürkçülüğü 

öğretmek 

Toplumsal itibar 

kazandırmak 

Boş zamanları 

değerlendirmek 

Sadece kendi 

menfafatlerini 

düşünmektedirler 


Sosyal tatmin 

sağlamak 

Total 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Sayı 

Satır % 

Sütun % 

Sayı 


İlkokulOrtaokul Lise Y.OkulFakülteL.Üstü 

2 1 5 8 3 1 20 

10,0% 5,0% 25,0% 40,0% 15,0% 5,0% 

4.5 2.4 7.1 7.4 5.3 9.0 

4 8 13 6 4 35 

11.4 22.8 37.1 17.1 11.4 

9.7 11.4 12.1 10.7 36.3 

2 1 6 11 8 1 29 

6.9 3.4 20.6 37.9 27.5 3.4 

4.5 2.4 8.5 10.2 14.2 9.0 

Total 

8 6 9 11 7 1 42 

19.0 14.2 21.4 26.1 16.6 2.3 

18.2 14.6 12.8 10.2 12.5 9.0 

1 1 4 7 1 14 

7.1 7.1 28.5 50.0 7.1 

2.2 2.4 5.7 6.5 1.7 

3 8 8 12 4 1 36 

8.3 22.2 22.2 33.3 11.1 2.7 

6.8 19.5 11.4 11.2 7.1 9.0 

4 4 7 16 10 1 42 

9.5 9.5 16.6 38.1 23.8 2.3 

9.1 9.7 10.0 14.9 17.8 9.0 

21 15 22 27 14 2 101 

20.8 14.8 21,1% 26.7 13.8 1.9 

47.7 36.6 31.4 25.2 25.0 18.1 

3 1 1 1 3 9 

33,3% 11.1 11.1 11.1 33.3 

6.8 2.4 1.4 0.9 5.3 

1 1 

100,0% 

0.9 

44 41 70 107 56 11 329 

Eğitim açısından kuruluşların hangi amaca hizmet ettiğini analiz ettiğimizde, 

eğitim seviyesi düştükçe, “sadece kendi menfaatlerini düşünmektedir” şeklinde 

olumsuz değerlendirmede bulunanların oranlarının arttığını görmekteyiz (Tablo 170). 

İlkokul mezunlarından %47.7’si gibi yüksek bir oran bu görüşte iken, ortaokul 

mezunlarında %36.6’ya ve lise mezunlarında %31.4’e düşmektedir. Üniversite 

eğitimi almışlar açısından Y.Okul mezunlarından %25.2’si ve fakülte mezunlarından 

%25’i sadece kendi menfaatlerini düşündüklerini belirtirken, lisansüstü eğitim 

almışlarda bu oran %18.1 ile en düşük seviyeye inmektedir. 

Kuruluşların boş zamanları değerlendirme yerleri olarak görülmesi durumunda 

da, eğitim durumunun belirleyici olduğunu görmekteyiz. Boş zamanları

değerlendirme yerleri olarak sivil toplum örgütlerini, kuruluşları görenlerin 

%64.2’sinin, üniversite mezunu kişiler olduğunu görmekteyiz. 

Bu kuruluşlara, diğer kurumlardan farklı olarak özgünlüğünü veren, asıl ve 

önemli faaliyet alanlarını belirleyen, demokrasiyi yerleştirmek fonksiyonuna işaret 

edenlerin genel cevaplar içinde %8.8 gibi düşük düzeyde kaldığını görmekteyiz. Bu 

fonksiyonu yükleyenlerin ve bu beklenti içinde olanların da, daha çok yüksek eğitim 

almış kişilerden oluştuğunu görmekteyiz. Demokrasiyi yerleştirmek cevabını 

verenlerden %37.9’u Y.okul ve %27.5’i fakülte mezunudur. Lisansüstü mezunlarla 

beraber üniversite mezunu olanların toplam oranı %67.4’e çıkmaktadır. Bu cevabı 

verenlerden %6.9’u ilkokul, %3.4’ü ortaokul mezunu iken lise mezunlarında bu oran 

%20.6’ya yükselmektedir. 

6.3. İşbirliği Anlayışı ve İşbirliğine Yaklaşım Tarzı 

Ortak iş yapma hususunda ortaklığın faydalı olduğu ve gücü artıracağını 

düşünenler ilk sırada yer almaktadır (%43.1) (Tablo 171). %28.9’u ortak iş yapmam 

ve %9.8’i iş ortaklığında ortağa güven olmaz şeklinde olumsuz görüş beyan 

etmişlerdir (Toplam %38.7). Bunu ortak iş yapma hususunda birbirini kesen, 

yanlışlayan iki güçlü eğilimin bir arada mevcut olduğu şeklinde değerlendirebiliriz. 

Nitekim, şimdilik bir fikrim yok diyenler %18.1 gibi azımsanamayacak bir oranda yer 

almaktadır. 

Tablo: 171 Görüşülenin Ortak İş Yapma Hususunda Düşünceleri 

Valid 

Ortak iş yapmam 

Ortaklık gücü 

artırır,faydalıdır 

İş ortaklığında ortağa 

güven olmaz 

Şimdilik bir fikrim yok 

Total 


Cumulative 

Percent 

59 28,9 28,9 28,9 

88 43,1 43,1 72,1 

20 9,8 9,8 81,9 

37 18,1 18,1 100,0 

204 100,0 100,0 

Bir başkasıyla ortak iş yapma açısından, mevcut reailetede yer alan durumu 

ortaya koyduğumuzda, deneklerin çoğunluğunun hiç ortak iş yapmadığını

görmekteyiz (%71.1). Halen ortak bir iş yürütenlerin oranı %16.2 iken, önceden ortak 

bir işinin olduğunu söyleyenlerin oranı %12.7’dir. 

Tablo: 172 Bir Başkasıyla Ortaklık Açısından Görüşülen 

Valid 

Hiç ortak iş yapmadım 

Önceden ortak işim vardı 

Halen ortak iş 

yürütmekteyim 

Total 


Cumulative 

Percent 

145 71,1 71,1 71,1 

26 12,7 12,7 83,8 

33 16,2 16,2 100,0 

204 100,0 100,0 

Bir başkasıyla ortaklık açısından, özellikle kendi işyeri konumundaki bir yerde 

çalışanların ön plana çıktığını görmekteyiz. İşadamı/tüccar olanlardan %61.5’i, 

Esnaf/Zanaatkar durumundakilerden %35.1’i halen ortak bir iş yürütmektedir (Tablo 

173). İşçi (özel) durumundakilerden 6 kişi, serbest muhasebecilerden de 2 kişi halen 

ortak iş yürütmektedir. Daha önceden ortak işi olduğunu beyan edenlerde de benzer 

bir durum söz konusudur. “Önceden ortak işim vardı” diyenlerin %46.2’sini 

esnaf/zanaatkar durumundakiler, %19.2’sini işçi (özel) oluşturmaktadır. Bunları 

%11.5’erlik oranlarıyla serbest muhasebeci ve kamuda yönetici/uzman statüsünde 

çalışanlar oluşturmaktadır. 1 öğretmen dışında devlet memurlarından (düz memur) 

tamamı ile, ev hanımları ve emekli durumundakiler halen ortak iş yapmadıkları gibi, 

daha önce de ortaklık kurmamış kişilerdir. 

Tablo: 173 Görüşülenin Bir Başkasıyla Ortaklık Durumu ile İşi


İşi 

Total 



Emekli 

Devlet Memuru 


İşçi(Kamu) 



Öğretmen 

Ev Hanımı 



Bir Başkasıyla Ortaklık Açısından Sizin 

İçin Hangisi Sözkonusudur 

Hiç ortak 

iş 

yapmadı 

Önceden 

ortak işim 

Halen ortak iş 

m 

vardı yürütmekteyim Total 

3 2 8 13 

23,1% 15,4% 61,5% 100,0% 

2,1% 7,7% 24,2% 6,4% 

1,5% 1,0% 3,9% 6,4% 

15 12 14 41 

36,6% 29,3% 34,1% 100,0% 

10,3% 46,2% 42,4% 20,1% 

7,4% 5,9% 6,9% 20,1% 

20 20 

100,0% 100,0% 

13,8% 9,8% 

9,8% 9,8% 

40 40 

100,0% 100,0% 

27,6% 19,6% 

19,6% 19,6% 

13 5 6 24 

54,2% 20,8% 25,0% 100,0% 

9,0% 19,2% 18,2% 11,8% 

6,4% 2,5% 2,9% 11,8% 

6 1 7 

85,7% 14,3% 100,0% 

4,1% 3,0% 3,4% 

2,9% ,5% 3,4% 

19 3 22 

86,4% 13,6% 100,0% 

13,1% 11,5% 10,8% 

9,3% 1,5% 10,8% 

7 1 8 

87,5% 12,5% 100,0% 

4,8% 3,0% 3,9% 

3,4% ,5% 3,9% 

10 1 11 

90,9% 9,1% 100,0% 

6,9% 3,8% 5,4% 

4,9% ,5% 5,4% 

6 6 

100,0% 100,0% 

4,1% 2,9% 

2,9% 2,9% 

3 1 4 

75,0% 25,0% 100,0% 

2,1% 3,0% 2,0% 

1,5% ,5% 2,0% 

3 3 2 8 

37,5% 37,5% 25,0% 100,0% 

2,1% 11,5% 6,1% 3,9% 

1,5% 1,5% 1,0% 3,9% 

145 26 33 204 

71,1% 12,7% 16,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

71,1% 12,7% 16,2% 100,0% 

Tablo: 174 Görüşülenin Halen Ortaklık Durumu ile Ortak İş Yapma Hususunda 

Düşüncesi

Ortak İş Yapma 

Hususunda Ne 

Düşünüyorsunuz 

Total 

Ortak iş yapmam 

Ortaklık gücü 

artırır,faydalıdır 

İş ortaklığında 

ortağa güven 

olmaz 

Şimdilik bir fikrim 

yok 

Bir Başkasıyla Ortaklık Açısından Sizin 

İçin Hangisi Sözkonusudur 

Hiç ortak Önceden 

iş ortak işim Halen ortak iş 

yapmadım vardı yürütmekteyim Total 

53 6 59 

89,8% 10,2% 100,0% 

36,6% 23,1% 28,9% 

26,0% 2,9% 28,9% 

43 12 33 88 

48,9% 13,6% 37,5% 100,0% 

29,7% 46,2% 100,0% 43,1% 

21,1% 5,9% 16,2% 43,1% 

14 6 20 

70,0% 30,0% 100,0% 

9,7% 23,1% 9,8% 

6,9% 2,9% 9,8% 

35 2 37 

94,6% 5,4% 100,0% 

24,1% 7,7% 18,1% 

17,2% 1,0% 18,1% 

145 26 33 204 

71,1% 12,7% 16,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

71,1% 12,7% 16,2% 100,0% 

Tablo 174 ’e baktığımızda, ortak iş yapma konusundaki düşüncenin daha çok 

ortak iş yapma tecrübesinin belirlediği, yerleştirdiği bir yargı olduğunun görüyoruz. 

Halen ortak iş yürüten 33 kişinin tamamı, ortaklığın gücü artıracağı ve faydalı olduğu 

yönünde görüş bildirmiştir. İş ortaklığı konusunda en kararsız ve olumsuz kanaat 

belirten grubun ise hiç iş ortaklığı tecrübesi olmayanlar olduğunu görmekteyiz. 

Nitekim ortak iş yapmam diyenlerin %89.8’i (53 kişi), iş ortaklığında ortağa güven 

olmaz diyenlerin %70’i (14 kişi), şimdilik bir fikrim yok diyerek kararsızlıklarını 

beyan edenlerden %94.6’sı (35 kişi) hiç ortak iş yapmamış kişilerdir. Önceden ortak 

işi olanlardan 12 kişi, iş ortaklığı konusunda olumlu görüş belirtirken, 6 kişi ortak iş 

yapmam ve 6 kişi de iş ortaklığında ortağa güven olmayacağını belirtmiştir.

Daha çok kimlerle işbirliği yapmak istenildiği, iş birliğine giderken kişilerin 

herhangi bir ayrımda bulunup bulunmadıkları, bulunuyorlarsa nelere öncelik 

verdikleri açısından anlamlı olacak bir konudur. Deneklerin çoğunluğu, uygun 

şartlara sahip herkesle iş birliği yapabileceklerini ifade etmişlerdir (%51.9’u). Bu, 

aynı zamanda, bir öncelik dizgesinin kullanılmaması, diğer bir ifadeyle, herkese eşit 

öncelik tanınması anlamına gelmektedir. Öncelik tanınmasının söz konusu olduğu 

diğer seçeneklerde ise; %24’ü aileden kişilerle, %12.3’ü arkadaşlarla, %7.4’ü ise 

akrabadan kimselerle daha çok iş birliği yapma isteğini dile getirmiştir. Aileden, 

akrabadan ve hemşehrilerden oluşan işbirliği yapma isteği (%32.4) geleneksel bağlara 

gönderme yapmaktadır. Ayrıca, bir güven duyma çerçevesi sunmaktadır. Bu anlamda, 

hem varlığı göz önünde bulundurulması gereken, hem de gittikçe zayıflayan bir 

eğilim olduğunu söyleyebiliriz. Bunun, uygun şartlara sahip herkes seçeneğine göre, 

daha düşük oranda aranılan nitelik olması, güvenin bu bağlamların dışına çıkması ve 

yaygınlık kazanmış olması anlamında önem taşımaktadır. Nitekim, doğum yeri 

açısından konuyu incelediğimizde, Isparta köy doğumlularda aileden, akrabadan 

kimselerle diyenler 18 kişi iken, uygun şartlara sahip herkesle diyenler 16 kişidir 

(Tablo 176). Isparta ilçe doğumlularda ise, uygun şartlara sahip herkesle diyenlerin 

sayısı (35 Kişi) aileden,akrabadan diyenleri geçmekte (25 kişi) Isparta kent merkezli 

doğumlular açısından ise uygun şartlara sahip herkesle diyenlerin oranı diğerine göre 

çok daha artmaktadır. 

Tablo: 175 Görüşülen Daha Çok Kimlerle İş Birliği Yapmak İster 

Valid 

Uygun şartlara sahip 

herkesle 

Arkadaşlarla 

Aileden kişilerle 

Akrabadan kimselerle 

Hemşehrilerimle 


Total 


105 51,5 51,5 51,5 

25 12,3 12,3 63,7 

49 24,0 24,0 87,7 

15 7,4 7,4 95,1 

2 1,0 1,0 96,1 

8 3,9 3,9 100,0 

204 100,0 100,0 

Cumulative 

Percent

Tablo: 176 Görüşülenin Daha Çok Kimlerle İş/İşbirliği Yapmak İstediği ile 

Doğum Yeri 

Total 

Uygun şartlara 

sahip herkesle 

Arkadaşlarla 

Aileden 

kişilerle 

Akrabadan 

kimselerle 

Hemşehrilerim 

ile 





21 36 16 8 15 8 1 105 

20,0% 34,3% 15,2% 7,6% 14% 7,6% 1,0% 100% 

52,5% 50,0% 44,4% 57,1% 50% 72,7% 100% 51,5% 

10,3% 17,6% 7,8% 3,9% 7,4% 3,9% ,5% 51,5% 

7 8 2 2 4 2 25 

28,0% 32,0% 8,0% 8,0% 16% 8,0% 100% 

17,5% 11,1% 5,6% 14,3% 13% 18,2% 12,3% 

3,4% 3,9% 1,0% 1,0% 2,0% 1,0% 12,3% 

8 20 10 3 7 1 49 

16,3% 40,8% 20,4% 6,1% 14% 2,0% 100% 

20,0% 27,8% 27,8% 21,4% 23% 9,1% 24,0% 

3,9% 9,8% 4,9% 1,5% 3,4% ,5% 24,0% 

1 5 8 1 15 

6,7% 33,3% 53,3% 6,7% 100% 

2,5% 6,9% 22,2% 7,1% 7,4% 

,5% 2,5% 3,9% ,5% 7,4% 

1 1 2 

50,0% 50% 100% 

2,5% 3,3% 1,0% 

,5% ,5% 1,0% 

2 3 3 8 

25,0% 37,5% 38% 100% 

5,0% 4,2% 10% 3,9% 

1,0% 1,5% 1,5% 3,9% 

40 72 36 14 30 11 1 204 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 15% 5,4% ,5% 100% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% **** 100% 100% 100% 

19,6% 35,3% 17,6% 6,9% 15% 5,4% ,5% 100% 

Tablo: 177 Görüşülenlerin Kesinlikle İş Birliği Yapmayacağı Grup 

Mensupları 

Valid 

Başka partili 

Başka mezhepten 

Başka şehirden 

Başka dinden 

Başka etnik gruptan 

Hepsiyle işbirliği yaparım 

Demokrat olmayan 

insanlarla 

Total 


Cumulative 

Percent 

3 1,5 1,5 1,5 

8 3,9 3,9 5,4 

1 ,5 ,5 5,9 

27 13,2 13,2 19,1 

19 9,3 9,3 28,4 

143 70,1 70,1 98,5 

3 1,5 1,5 100,0 

204 100,0 100,0

İşbirliğine yönelirken herhangi bir parti, mezhep, din vb. grup ayrımında 

bulunup bulunmayacağı sorusuna, deneklerin % 70.1’lik bir çoğunluğu, hiçbir ayrım 

gözetmeyeceği anlamında, hepsiyle iş birliği yaparım cevabını vermiştir (Tablo 177). 

Ayrım yapılan grup mensupları olarak ise, %13.2 ile başka dinden, %9.3’ü 

başka etnik gruptan ve %3.9 ile başka mezhepten olanlar gösterilmiştir. Bu da; din, 

mezhep, etnik grup gibi farklılıkların çok düşük oranda temsil edildiğini, bu şekilde 

ayrıma gitmenin toplumsal yaygınlık kazanmadığını göstermektedir. Bunlar, daha çok 

zihinde üretilen ve geleneksel, dinsel ön yargıların ürünüdür. Nitekim, Isparta’da çok 

daha fazla sayıda, farklı mezhep konumunda Alevi bulunmasına rağmen, yalnızca 8 

kişi başka mezhebe karşı kesinlikle iş birliği yapmayacağını belirten olumsuz bir 

yargıda bulunmuştur. 

Eğitim açısından konuya baktığımızda, eğitimin bu konuda fikir verecek bir 

değişken olmadığını görmekteyiz. Her ne kadar, herkesle işbirliği yaparım diyerek bir 

kısıt getirmeme hususunda, en düşük oranda temsil ilkokul mezunlarında gerçekleşse 

de, ayrım belirten seçeneklerde bunun tersi durumlar da söz konusudur. Tablo 178’de 

görüleceği gibi; başka etnik gruptan kişilerle kesinlikle iş birliği yapmayacağını 

belirten 1 ilk okul mezunu var iken, yüksek okul ve fakülte mezunu olanların sayısı 

11’dir. Başka mezhepten cevabını verenlerden 3 kişi fakülte mezunu iken, ilkokul 

mezunu 1 kişi vardır.

Tablo: 178 Görüşülenin Kesinlikle İşbirliği Yapmayacağı Grup Mensupları ile 

Eğitim Düzeyi 

Hangisiyle 

Kesinlikle 

İşbirliği 

Yapmazsınız 

Total 

Başka partili 

Başka 

mezhepten 

Başka 

şehirden 

Başka 

dinden 

Başka etnik 

gruptan 

Hepsiyle 

işbirliği 

yaparım 

Demokrat 

olmayan 

insanlarla 


Yüksek 

Lisans 


1 2 3 

33,3% 66,7% 100% 

2,6% 3,5% 1,5% 

,5% 1,0% 1,5% 

1 1 3 3 8 

12,5% 12,5% 37,5% 37,5% 100% 

2,6% 3,7% 6,8% 9,1% 3,9% 

,5% ,5% 1,5% 1,5% 3,9% 

1 1 

100,0% 100% 

1,8% ,5% 

,5% ,5% 

12 1 6 7 1 27 

44,4% 3,7% 22,2% 25,9% 3,7% 100% 

30,8% 3,7% 13,6% 12,3% 3,0% 13,2% 

5,9% ,5% 2,9% 3,4% ,5% 13,2% 

1 4 3 6 5 19 

5,3% 21,1% 15,8% 31,6% 26,3% 100% 

2,6% 14,8% 6,8% 10,5% 15,2% 9,3% 

,5% 2,0% 1,5% 2,9% 2,5% 9,3% 

24 21 32 39 23 4 143 

16,8% 14,7% 22,4% 27,3% 16,1% 2,8% 100% 

61,5% 77,8% 72,7% 68,4% 69,7% 100,0% 70,1% 

11,8% 10,3% 15,7% 19,1% 11,3% 2,0% 70,1% 

2 1 3 

66,7% 33,3% 100% 

3,5% 3,0% 1,5% 

1,0% ,5% 1,5% 

39 27 44 57 33 4 204 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100% 

19,1% 13,2% 21,6% 27,9% 16,2% 2,0% 100%

Deneklerden birbirine zıt karakter taşıyan yapılar arasında işbirliğinin 

kurulup kurulamayacağı, kurulamayacaksa bunların hangileri olduğu sorulduğunda 

%35.8’i hepsi arasında kurulabilir cevabını vermiştir. %20.1 ile zengin-fakir, %19.6 

ile de tahsilli-tahsilsiz arasında işbirliği kurulamayacağı ikinci ve üçüncü sırada yer 

almaktadır. Burada, yukarda incelediğimiz, daha çok kimlerle işbirliği yapmak 

istediği, kimlerle kesinlikle iş birliği kurmayacağı sorularına verilen uygun şartlara 

sahip herkesle (%51.5), hepsiyle işbirliği yaparım (%70.1) şeklindeki tolere edici, 

esnek ve iyimser bir tutumun yerini daha katı ve karamsar bir tutum almıştır. 

Hepsiyle işbirliği yaparım diyenlerin %43.2’si hepsi arasında iş birliği 

yapılabileceğini kabul ederken diğerleri burada olumsuz görüş belirtmiştir. Bu bir 

anlamda kendisinin görüşleri ile genele ait görüşlerin farklılaşmasını kabul etmekten 

kaynaklanmaktadır. Örneğin, kendisi başka mezhepten biriyle kesinlikle işbirliği 

yapmayacağını söyleyen 8 kişi, aynı zamanda Alevi-Sünni arasında işbirliği 

kurulabileceğini kabul etmektedir. Bir diğer durum da, kendi sunduğu ayrım 

çerçevesinin dışında yer alan, daha önemli görülen başka uyuşmazlıkları da kabul ile 

ilgilidir. Nitekim, başka etnik gruptan kişilerle kesinlikle işbirliği yapmayacağını 

söyleyen 19 kişiden yalnızca 4’ü Türk-Kürt arasında iş birliği kurulamayacağını 

belirtirken, 6 kişi tahsilli-tahsilsiz arasında kurulamayacağını, 4 kişi de hepsi arasında 

kurulabileceğini belirtmiştir. 

Tablo: 179 Görüşülene Göre Arasında İşbirliği Kurulamayacak 

Kesimler 

Valid 

Missing 

Total 

Zengin-fakir 

Tahsilli-tahsilsiz 

Kentli-köylü 

Alevi-sünni 

Müslüman-hristiyan 

Türk-kürt 

İşçi-memur 

Hepsi arasında kurulabilir 

Total 

System 


Cumulative 

Percent 

41 20,1 20,2 20,2 

40 19,6 19,7 39,9 

8 3,9 3,9 43,8 

7 3,4 3,4 47,3 

18 8,8 8,9 56,2 

13 6,4 6,4 62,6 

3 1,5 1,5 64,0 

73 35,8 36,0 100,0 

203 99,5 100,0 

1 ,5 

204 100,0

Tablo: 180 Görüşülenin Kesinlikle İşbirliği Yapmayacağı Grup Mensupları ile 

Aralarında İşbirliği Kurulmayacağını Düşündüğü Toplum Kesimleri 

Total 

Başka 

partili 

Başka 

mezhepten 

Başka 

şehirden 

Başka 

dinden 

Başka etnik 

gruptan 

Hepsiyle 

işbirliği 

yaparım 

Demokrat 

olmayan 

insanlarla 

Hangisi arasında İşbirliği kurulamaz 

Zengin TahsilliKentliAlevi- Müslüman Türk-k İşçi-me 

Hepsi 

arasında 

-fakir tahsilsizköylüsünni -hristiyan ürt mur kurulabilir Total 

1 1 1 3 

33,3% 33,3% 33,3% 100% 

2,4% 5,6% 7,7% 1,5% 

,5% ,5% ,5% 1,5% 

4 1 1 1 1 8 

50,0% 12,5% 12,5% 12,5% 12,5% 100% 

10,0% 12,5% 5,6% 7,7% 1,4% 3,9% 

2,0% ,5% ,5% ,5% ,5% 3,9% 

1 1 

100,0% 100% 

2,5% ,5% 

,5% ,5% 

5 4 3 7 3 5 27 

18,5% 14,8% 11,1% 25,9% 11,1% 18,5% 100% 

12,2% 10,0% 42,9% 38,9% 23,1% 6,8% 13,3% 

2,5% 2,0% 1,5% 3,4% 1,5% 2,5% 13,3% 

6 2 3 4 4 19 

31,6% 10,5% 15,8% 21,1% 21,1% 100% 

15,0% 28,6% 16,7% 30,8% 5,5% 9,4% 

3,0% 1,0% 1,5% 2,0% 2,0% 9,4% 

35 23 7 2 6 4 3 62 142 

24,6% 16,2% 4,9% 1,4% 4,2% 2,8% 2,1% 43,7% 100% 

85,4% 57,5% 87,5% 28,6% 33,3% 30,8% 100,0% 84,9% 70,0% 

17,2% 11,3% 3,4% 1,0% 3,0% 2,0% 1,5% 30,5% 70,0% 

2 1 3 

66,7% 33,3% 100% 

5,0% 1,4% 1,5% 

1,0% ,5% 1,5% 

41 40 8 7 18 13 3 73 203 

20,2% 19,7% 3,9% 3,4% 8,9% 6,4% 1,5% 36,0% 100% 

100,0% 100,0% 100% 100% 100,0% 100% 100,0% 100,0% 100% 

20,2% 19,7% 3,9% 3,4% 8,9% 6,4% 1,5% 36,0% 100%

Tablo: 181 Görüşülenin İş Birliğinden Vazgeçeceği Durumlar 

Valid 

Aldatıldığımı anladığımda 

Karşımdakine 

güvenmediğimde 

Sözlerim 

dinlenmediğinde 

Maddi zarar gördüğümde 

Manevi zarar gördüğümde 

Total 


Cumulative 

Percent 

108 52,9 52,9 52,9 

57 27,9 27,9 80,9 

6 2,9 2,9 83,8 

23 11,3 11,3 95,1 

10 4,9 4,9 100,0 

204 100,0 100,0 

Denekler ağırlıklı olarak aldatıldıklarını anladığı (%52.9) ve karşılarındakine 

güvenmediği durumlarda (%27.9), iş birliğinden vazgeçeceklerini belirtmişleridir. 

Burada dikkat çekici olan, iş birliğine son veren unsurun dış kaynaklı, karşıdakinin 

sebebiyet verdiği (kişi/kişiler) bir durum olarak sunulmasıdır. Aldatılma olayını da, 

son tahlilde güvenin suiistimali olarak düşünecek olursak, işbirliği güven esası 

üzerine kurulu ve daha çok manevi anlamı olan bir ilişki olarak algılanmaktadır. 

Manevi zarar gördüğünde vazgeçeceklerini belirtenleri sayarsak, iş birliğini bu 

boyutuyla düşünenlerin toplam oranının %85.8 gibi çok yüksek bir oranda olduğunu 

görürüz. 

Tablo 182’ye baktığımızda, bu durumun, özellikle çoğu insana güvenilir 

şeklinde, en pozitif değerlendirmeyi yapmış kişilerde daha da etkili bir durum 

olduğunu görmekteyiz. %80’lik bir grubun bu şekilde düşündüğü ortaya çıkmaktadır. 

Nitekim, olayı salt maddi boyutta ele alan, maddi zarar gördüğünde vazgeçeceğini 

söyleyenlerin oranı %11.3’dür. Bunların çoğunluğunu, “çoğu insana güvenilir ama 

gene de dikkatli olmak gerekir” şeklinde görüş beyan edenler oluşturmaktadır.

Bireysel olarak kendisini merkeze koyup işbirliğini düşünenlerin (sözlerim 


görmekteyiz. 

cevabını verenler) oranının ise, yalnızca %4.9 olduğunu 

Tablo: 182 Görüşülenin İnsanlara Güvenme Tutumu ile Hangi Durumda 

İşbirliğinden Vazgeçeceği 

İşbirliğinden 

Ne Zaman 

Vazgeçersiniz 

Total 

Aldatıldığımı 

anladığımda 

Karşımdakine 

güvenmediğimde 

Sözlerim 


Maddi zarar 

gördüğümde 

Manevi zarar 

gördüğümde 

İnsanlar Hakkında Genelde Hangi Tanımlamayı Uygun 

Bulduğu 

Çoğu insana 

güvenilir,ama 

gene de 

dikkatli 

Çoğu insana Çoğu insana olamak 

güvenilir güvenilmez gerekir Cevapsız Total 

11 19 77 1 108 

10,2% 17,6% 71,3% ,9% 100,0% 

73,3% 51,4% 51,3% 50,0% 52,9% 

5,4% 9,3% 37,7% ,5% 52,9% 

1 10 46 57 

1,8% 17,5% 80,7% 100,0% 

6,7% 27,0% 30,7% 27,9% 

,5% 4,9% 22,5% 27,9% 

2 1 3 6 

33,3% 16,7% 50,0% 100,0% 

13,3% 2,7% 2,0% 2,9% 

1,0% ,5% 1,5% 2,9% 

5 17 1 23 

21,7% 73,9% 4,3% 100,0% 

13,5% 11,3% 50,0% 11,3% 

2,5% 8,3% ,5% 11,3% 

1 2 7 10 

10,0% 20,0% 70,0% 100,0% 

6,7% 5,4% 4,7% 4,9% 

,5% 1,0% 3,4% 4,9% 

15 37 150 2 204 

7,4% 18,1% 73,5% 1,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

7,4% 18,1% 73,5% 1,0% 100,0% 

Deneklerin genel olarak kuruluşlarda kabul edemeyecekleri bir karar 

alındığında 3 tip davranışta bulunduğunu görmekteyiz. Birincisi, bireysel-ifade edici

davranıştır. Deneklerden %45.1’i alınan kararın yanlışlığını savunmaya devam 

edeceğini belirtmiştir. İkinci davranış tipi olarak ise, kollektif-kabul ediciliği 

görmekteyiz. Üyelerin %31.4’ü ortak karar olduğundan saygıyla karşılayacağını, 

%3.9’u sessiz kalıp sonucun gerçekleşmesini bekleyeceğini ifade etmiştir (Toplam 

%35.3). Diğer bir davranış tipi de bireysel –tepkici niteliğindedir. %8.3’ü üyelikten 

ayrılacağını, %5.9’u sonraki alınacak kararlarda olumsuz davranacağını söylemiştir 

(Toplam %14.2). 

Valid 

Tablo: 183 Görüşülenin Kuruluşlarda Kabul Edemeyeceği Bir Karar 

Alındığında Sergilediği Tutum 

Sonraki alınacak 

kararlarda olumsuz 

davranırım 

Üyelikten ayrılırım 

Alınan kararın 

yanlışlığını savunamya 

devam ederim 

Ortak karar olduğundan 

saygıyla karşılar 

kabullenirim 

Üst mercilere şiakyette 

bulunurum 

Sessiz kalır sonucun 

gerçekleşmesini 

beklerim 

Total 


12 5,9 5,9 5,9 

17 8,3 8,3 14,2 

92 45,1 45,1 59,3 

64 31,4 31,4 90,7 

11 5,4 5,4 96,1 

8 3,9 3,9 100,0 

204 100,0 100,0 

Cumulative 

Percent

SONUÇ 

Şehir ve temsil ettiği cemiyet hayatı ile kır ve temsil ettiği cemaat hayatı; 

bugüne kadar sosyoloji çalışmalarında varolan sosyal realiteyi anlamlandırmada 

çokça kullanılan iki farklı, çözümleyici kategoriler ve “ideal tip” kavramlardır. 

Bilindiği gibi, cemaat hayatında, cemiyet hayatına göre daha basit düzeyde işbölümü, 

nüfus olarak küçüklük, kapalı grup hayatı mevcuttur. Münasebetler gayrı-resmi, yüzyüze 

ve samimi bir nitelik taşır. Bireyselleşmeye de imkan vermeyen cemaat hayatı, 

daha çok örf ve adetler tarafından düzenlenir. Buna karşılık, cemiyet hayatı, daha 

büyük bir nüfusu barındırır; bireylerin yetenek ve ilgi farklılıklarını işbölümü içinde 

değerlendiren bir yapı ortaya koyar. Böyle bir yapıda, münasebetler çoğu zaman 

birlikler kanalıyla organize edilir. Dolayısıyla, münasebetler; gayrı-şahsi, resmi, 

mukaveleci ve yazılı hukuk kuralları tarafından düzenlenmiş olmaktadır. Cemaat 

hayatından cemiyete doğru yaşanan evrimsel sürecin varlığı, bireysel ve sosyal alanda 

cemaat hayatının özelliklerinin, renginin cemiyet hayatının içinde var olduğu bir ön 

kabul olarak ele alınmıştır. Çalışma evrenimizi oluşturan Isparta, bu anlamda, 

Türkiye’nin hemen her yerinde olduğu gibi, kırdan kente göç olgusuyla birlikte bunun 

çok daha fazla yaşandığı mekanlardan birisidir. Bunun, hızlı bir şehirleşme ve kısmen 

buna eşlik eden sanayileşme sürecini izlemesi nedeniyle de, kültürel değerler, 

davranış kalıpları, bireysel ve sosyal ilişkiler vb. pek çok alanda kır ile kentin iç içe 

girdiği bir dönüşümün de yaşandığı bir mekan karşımıza çıkmaktadır. Bu, teorik 

anlamda, bir sentezlemeye de olanak verebilecek bir durum iken; birinin diğeri 

üzerinde egemenlik kuracağı tek yönlü seyir de izleyebilecek bir durumu ortaya 

koymaktadır. Özellikle sağlıksız kentleşme olgusuyla dile getirilen, şehire ait kuruluş, 

birlik veya organizasyonların fonksiyonel bir rol icra edememeleri söz konusu 

olabilmektedir. Bunda, bu birliklerden kaynaklanan sebepler olduğu kadar, 

varsayımlarımızda ortaya koyduğumuz, sonuçlar sırasında da tartışacağımız, 

bireylerden kaynaklanan sebeplerin varlığı da söz konusudur. Bunların başında da, 

cemiyet sosyal yapısında ortaya koyulan davranışların, kurulan sosyal münasebetlerin 

cemaat tipi sosyal ilişkilerin etkisi altında cereyan etmesi olgusu gelmektedir. 

Dolayısıyla, işbirliğinin oluşması süreci kadar sürdürülmesi, arzulanması ve hatta 

sona erdirilmesi derin ve karmaşık bir etkileşimin ürünü olarak karşımıza 

çıkmaktadır.

Kırsal alanda, daha çok, cemaatvari ilişkilerin hakim olduğu, emeğin 

birleştirilmesi, dayanışma yolu ile işlerin halledilmesi vb. “kendiliğindenlik” 

hususiyeti taşıyan bir sosyal münasebetler ağı ve işbirliğine yönelme söz konusudur 

(mekanik dayanışma). Buna karşılık şehirde, şehir hayatının yoğun sosyal 

ilişkilerinin kaynaklık ettiği, birbirinden farklı seçenekler sunan, çok alternatifli bir 

yapı karşımıza çıkmaktadır. Bu alternatiflerden, dolayısıyla işbirliği biçimlerinden 

birey, hangisine yöneleceği konusunda özgür gibi gözükse de, aslında, bu, daha çok 

zorunlu bir şekilde yönelinilen bir işbirliğini ortaya koymaktadır. Burada, alternatifler 

mevcut olmakla birlikte, hangisinin daha etkin, yaygın ve ihtiyacı karşılamaya daha 

elverişli olduğu, birey tarafından tercih edilirken, bu tercih, mevcut olanlar arasından 

en iyisi olduğuna kanaat getirilen yönünde gerçekleşmektedir. Bu anlamda, şehir 

sosyal hayatında, kooperatifler de mevcutlar arasında yaygınlığı ve etkinliği 

dolayısıyla; bireyin, rasyonel seçim ve alternatiflerden birini seçme davranışının 

ürünü olarak ortaya çıkan bir kooperasyon görünümü taşımaktadır. 

Önemli ve yaygın bir kooperasyon alanı olan kooperatiflerin, üyelerinin, 

kooperatif içinde, kooperatif dışındaki kooperasyon alanlarında ve sosyal çevreleriyle 

ilişkilerinde yerine getirdikleri işbirliği tarzlarının incelenmesini amaçlayan ampirik 

araştırmamızda elde ettiğimiz sonuçları şu şekilde özetlememiz mümkündür: 

Ampirik araştırmada ulaşılan sonuçlardan birincisi, kooperatiflerin, derecesi 

değişmekle birlikte, yakınlık bağının mevcut olduğu insanlar vasıtasıyla haberdar 

olunan ve girilen bir kurum olma özelliği taşıdığıdır (I/1). Güvensizliğin en fazla 

anıldığı yapılar olması dolayısıyla da, yakınların fikirlerine ve bilgisine başvurma, 

yakın sosyal çevrenin telkin ve görüşlerinden yararlanma çok daha önemli bir nitelik 

kazanmaktadır. Bu durumda, kooperatife üye olmuş bir arkadaşın tavsiyesi başta 

olmak üzere (%47.2), tanıdık kooperatif yöneticisinin (%13.7), üye olmayan 

arkadaşın tavsiyesinin (%8.8) etkili olduğu ortaya çıkmaktadır (T 64, T65). Arkadaş 

olarak kastedilen ise, daha çok, iş yeri ve iş çevresi arkadaşlığıdır. Kooperatife 

girmede, denklerce etkisi açıkça kabul edilen yakınlar arasında akraba, hemşehri ve 

komşular ise iş yeri arkadaşlığından sonra gelen üyelik kaynaklarıdır (T 68, T 69). 

İkincil ilişkilerin belirlediği ve modern bilgi kanalı olarak değerlendirebileceğimiz 

gazete ilanı, emlakçı vasıtasıyla üye olanlar çok düşük bir oran teşkil etmektedir. 

Bunların az kullanılan kanal olması yanında eğitim düzeyi yüksek kişilerce daha çok 

tercih edildiği tespit edilmiştir (T 66). Kooperatif üyesi olmada etkili olan hususlardan

irisi de kooperatifin kurucusu durumunda olmaktır. Kurucu olmada da, tanıdıklık, 

yakınlık, ortak toplumsal çevreye sahip olma etkilidir. 

Üye olma davranışında olduğu gibi, üyesi bulunulan kooperatife başkalarını 

üye yapmada da, varsayımımızda belirtildiği biçimde, yakın sosyal ilişkide bulunma 

etkili olmaktadır (I/2). Şüphesiz, başkalarının kooperatife üyeliği, her üye tarafından 

yerine getirilen bir eylem olma vasfı taşımaz. Kooperatif yönetiminde görevi olma 

yanında kooperatifin küçüklüğü üye yapmada etkili faktörler durumundadır (T 71, T 

76). Ancak, tıpkı üye olma davranışında olduğu gibi, kendi tanıdıklarına doğru uzanan 

telkin, haberdar etme ve bilgi sahibi kılma; güven unsuru olarak kararda etkili olma 

burada da geçerli ve bir o kadar da etkili bir konuma sahiptir (T 70, T 72, T 73). Aynı 

zamanda, üye yapmada, bir üye tarafından birden fazla kişinin üye yapılması da söz 

konusudur (T74). 

Çok azı dışında örneklem grubumuzun hemen tamamının, üyesi oldukları 

kooperatif içinde akraba, hemşehri, komşu, mahalle arkadaşı vb. yakınlık durumunun 

olduğu, üyelik öncesi ilişki içinde oldukları kişi ve/veya kişiler bulunmaktadır ( T 75). 

Bu yönüyle kooperatifler, kısmen de geçerli olsa, tanıdıklarla birlikte olunan, birincil 

ilişkilerin uzantısı bir işbirliği zemini taşımaktadır. Böylelikle, kooperatif içi yakın ve 

ailevi ilişkilerin de, kooperatif öncesi ve kooperatif dışı ilişkilerin uzantısı şeklinde bir 

nitelik taşıdığı sonucuna varabiliriz (I/3). Üye açısından, arkadaşlık yaygınlık arz 

eden bir durumdur; üyelerin büyük çoğunluğu, kooperatif üyelerinden en az biriyle 

dışarıda da arkadaşlığını sürdürmektedir (T 115). Arkadaşlık ilişkisini sürdürenlerin 

çoğu için, bu, ailece görüşme niteliğine sahiptir (T 116). 

Kooperatif üyeleri, kooperasyon ilişkilerinde, inisiyatif kullanan tavır ve 

davranışlara sahip olmaktan çok, inisiyatif kullananlara tabi olan tavır, davranış ve 

bakış açılarına sahiptir (I/4). Bu sonucu ortaya koyan alanlardan birisi kooperatifte 

görevli olma durumudur. Nitekim, kooperatifte görev alma, üyeler adına inisiyatif 

almayı, karar vermeyi, işleyişte etkin olmayı, en önemlisi de sorumluluk almayı 

gerekli kılar. Bu açıdan baktığımızda, görev almış olanların işlerini, yöneticiliğin 

yorucu olduğunu, daha fazla dayanamadıklarını, üyelerin davranışlarını gerekçe 

göstererek görevden ayrıldıklarını görmekteyiz (T 87). Herhangi bir görev 

almayanların da, büyük oranda, yönetimde görev alma eğilimi ve isteği de 

taşımadıkları, aday olma teşebbüsünde bulunmadıkları görülmektedir (T 91). Görev 

almama nedeni olarak ise, üyeler tarafından, işlerinin yoğunluğu, yapabileceği bir iş

olmadığı, yeterli bilgi ve deneyiminin bulunmadığı gibi gerekçeler ileri sürülmektedir 

(T 92). 

Diğer yandan, özellikle, görevi olmayanlar büyük oranda genel kurul 

toplantılarını bir formalitenin yerine getirilmesi olarak görmektedirler (T 93, T 94). 

İnisiyatif kullanma göstergesi olarak görebileceğimiz genel kurul toplantılarında söz 

hakkı kullanma en fazla yerine getirilen davranış olmakla birlikte (T 95), hiç söz 

hakkı kullanmayanların çoğunluğunu görevi olmayanların oluşturması, görevi 

olmayanlardan görevi olanlara yönelen bir bağımlılık ve olma olmanın bir yansıması 

olarak düşünülmelidir (T 97). İnisiyatif kullanıcı bir başka davranış olarak önerge 

vermeyi ele aldığımızda, önerge vermenin az rastlanan bir durum olduğunu 

görmekteyiz (T 99). Önerge verme, daha çok görevi olanlar tarafından yerine 

getirilirken, önerge vermenin en düşük olduğu kesimi ise kooperatifte herhangi bir 

görevi olmayanlar oluşturmaktadır (T 100). Yönetime verdiği hizmetin karşılığı 

olarak ödenen para veya bırakılan imtiyaz olarak görülebilecek huzur hakkı 

konusunda da, huzur hakkı olarak ne ödendiğini bilmeyenlerin kayda değer varlığı da 

(%13.7) yönetime karşı teslimiyetçi tutumun bir başka dikkat çekici örneğini 

oluşturmaktadır (T 113). 

Gerek kooperatifin gidişatına ilişkin değerlendirme bulunma, gerekse 

yönetimin varsa, olumsuz bulunan faaliyetleri konusunda üye merkezli bir bakış, 

kritik ve denetleme fonksiyonu kazanma anlamında önemi bulunan, diğer üyelerle 

bilgi alış-verişinde bulunma davranışı ve toplantılarda nasıl davranılacağı hususunda 

bir anlaşma içine girme, yine üyeler tarafından önemsenmeyip çok düşük düzeyde 

ortaya konan durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır (T 117, T 118). 

Üyeler tarafından inisiyatif kullanma anlamı taşıyabilecek, dikkat çekici tek 

durum ise, maliyetler konusunda, diğer kooperatiflerle kıyaslama sonucu tespit ettiği 

olumsuz düşünceleri yönetime iletmeleri gelmektedir (T 103). Bu durumu, yönetimi 

denetleme görevinde edilgen tutum sergileyen ve tüm sorumluluğu görev üstlenenlere 

terk eden bireylerin, direkt eleştiri yoluyla gruptan dışlanma, başkalarından yergi 

alma, karşısındakileri itham altında bırakma riskini hafifletmeye, olabildiğince 

yumuşatılmış dış kaynaklı bir eleştiri yoluyla bağlı bulunduğu iç yapıyı kontrol çabası 

olarak görmesi şeklinde izah etmek mümkündür. 

Diğer taraftan, görevi olanlar da dahil olmak üzere, kooperatif üyelerinin, 

kurallara uyma ve formel kanalları kullanmada da isteksizlik gösterdikleri ortaya 

çıkmaktadır (I/5). Bu bağlamda en fazla yerine getirilen davranış olarak yıllık

ilançolar hakkında kooperatif üyelerinin bilgilendirilmesi söz konusu olmakla 

birlikte, yönetimin genel kurul toplantısı öncesi yerine getirmesi gereken asli 

görevleri arasında yer almasına rağmen, böyle bir bilgilendirmenin yapılmadığını 

söyleyenlerin varlığı mevcuttur (T 101). Olağan üstü kongreler de, yine 

kooperatiflerde, çok fazla baş vurulan bir kanal değildir (T 105). Hiç olağan üstü 

kongre yapmayan pek çok kooperatif vardır. Kongre gerekçelerinin önemli kısmını 

ise; aidat ve ödemeler, harcamalar, proje değişikliği gibi rutin ve yapılması zorunlu 

durumlar oluşturmaktadır ( T 107). Üyelerin büyük çoğunluğunca inandırıcı bulunan 

yönetime duyulan güvensizlik, yönetimin değiştirilmesi, hesapların incelenmesi gibi 

konuları içeren işleyişe müdahaleye, faaliyetleri kontrole yönelen nedenlerle olağan 

üstü kongre toplanması çok düşük düzeyde gerçekleşen bir durumdur. 

Yine, üyelerin önemli bir kısmının, kooperatif aidatlarını zamanında 

ödemediğini; bunlar arasında kooperatifte yönetici statüsünde olanların önemli bir yer 

tuttuğunu görmekteyiz (T 108, T 109). Zamanında ödeme yapılmadığında ise, 

yönetime yazılı olarak bunu bildirme biçimindeki kurala uygun davranış yerine, hiç 

kimseye bir şey söylemeden para geçince ödemede bulunma, başkana sözlü olarak 

iletip sonra ödeme yapma gibi kural dışı davranışların yeğlendiğini görmekteyiz (T 

110). Ödemenin gecikmesi dolayısıyla uygulanması gereken gecikme faizi de 

çoğunlukla işletilmeyen bir kural durumundadır (T112). 

Gerek kooperasyon davranışının ortaya çıkmasında, gerekse kooperatif 

faaliyetin yürütülmesinde güven, dürüstlük gibi moral unsurlar kooperatif üyeleri için 

en çok kıymet verilen ve en fazla aranan özellikler durumundadır (I/6). Yukarıda da 

ayrıntılı biçimde ifade edildiği üzere, güven ve dürüstlük daha kooperatife girmeden 

önce etkisini hissettirmektedir. Nitekim kooperatif üyeleri, kendilerine güven 

çerçevesi sunan, dürüstlük, namusluluk gibi nitelikleri içinde barındıran gündelikgeleneksel 

ilişkiler içinde, arkadaşlık, akraba ve komşuluk vb. çevrelerin tesiri altında 

kooperatife girmektedir. Böylelikle, benzer şekilde, kooperatifin de bu özelliklere 

sahip kişilerden oluşan/ kişilerce yönetilen geleneksel bakış açısının ve değerlerin 

yüklendiği bir kurum olarak görülme durumuyla karşılaşmaktayız. Ayrıca, 

kooperatifin, kamuoyu nezdinde güven düzeyi düşük kurumlar arasında yer alması, 

özellikle de yöneticiler konusunda olumsuz yaygın kanaatlere sahip olunması, 

kooperatifin de ağırlıklı olarak başkan ve yöneticilerin egemenliğinde bir işleyişe 

sahip olması dolayısıyla güven unsurunun karşılayıcısı olarak, özellikle, bu kişilerin 

dürüst ve namuslu olması yönünde güçlü bir eğilimi, isteği açığa çıkarmaktadır.

Nitekim, kooperatif üyelerince dile getirilen yönetimden beklentilerin başında, dürüst 

ve namuslu olmaları gelmektedir ( T 119). Kooperatifinden memnun olmayanların 

büyük çoğunluğu, aynı zamanda yöneticilerine güvenmemektedir (T 139). Denetleme, 

eleştiri, formel yollara başvurma ve görev alma konusunda isteksiz ve edilgen tavır 

ortaya koyan üyeler, yönetimin ana sözleşmedeki kuralları yarine getirmesi, 

hesaplardan bütün üyelerin haberdar edilmesi gibi yönetim gereklilikleri yerine, 

yöneticilerin şahsi yapılarına vurgu yapmaktadırlar. Bu durum, yönetim hakkında 

olumsuz değerlendirme ve tanımlama içinde olanlar kadar, olumlu görüşe sahip 

olanlar tarafından da geçerli bir tutumdur ( T 121). Benzer bir durum, ideal olarak 

tanımlanabilecek bir başkanın taşıması gereken en önemli özellikler arasında da 

zikredilmektedir. Üyeler tarafından, yapılan işin niteliğine uygun olarak, başkanın 

taşıması gereken özellikler arasında; tecrübeli olması, bilgili ve eğitimli olması, 

geleceği görerek karar vermesi vb. yanında ilk sırada dürüst olması dile getirilmiştir 

(T 145). 

Kooperatif üyelerinin büyük çoğunluğu, cinsiyet açısından, erkeklerden 

oluşmaktadır (T 3). Kadınların, başta şehirleşme ve eğitim imkanlarının artmasıyla 

birlikte meslek sahibi olmaları ve iş yaşamına katılmaları gittikçe artmakla birlikte, 

erkeklere kıyasla halen arada büyük farkların olduğu bilinmektedir. Diğer taraftan, 

kadınların geleneksel bakış açılarının etkisiyle erkekten sonra gelen bir statüde 

değerlendirilmesi de, işbirliğinin kurumsallaşmış somut bir şekli olarak kooperatifler 

de erkeklerin baskın olduğu bir cinsiyet yapısını ortaya çıkarmaktadır (I/7). Örneklem 

grubumuzda yer alan erkek üyelerin büyük bölümünün ilçe ve köy doğumlulardan 

oluşması bu durumu daha da pekiştirici, geleneksel kalıpların ve kırsal özelliklerin 

erkek üyelerce daha da fazla taşındığı bir tablo ortaya koymaktadır. Erkek üyelerin 

eşlerinin büyük çoğunluğu ev hanımı durumundaki çalışma hayatına katılmayan 

kişilerden oluşmaktadır (T 7). Yine eğitim açısından, eşlerinin yarısını ilkokul 

mezunları oluşturmaktadır (T 15, T 16). Kadın üyeler açısından baktığımızda ise, bu 

oran anlamlı bir şekilde düşmekte ve kent merkezi doğumlu olma oranı erkeklere göre 

daha yüksek düzeyde yer almaktadır (T 4). Eğitim durumunun etkili bir faktör olarak 

rol oynadığını; erkek üyelere kıyasla kadın üyelerin, eğitim seviyesi daha yüksek ve 

buna bağlı olarak eğitimin olanak tanıdığı bir işte çalışma imkanının yakalamış 

kişilerden oluştuğunu görmekteyiz (T 5, T 42, 

T 43).

Araştırmamızın ikinci ana varsayımını oluşturan kooperatif üyelerinin, 

dayanışmacı tutum ve anlayışlarını, sosyal çevreleriyle kurdukları diğer ilişkilerinde 

de yansıttıkları ve sürdürdükleri (II) konusunu elde ettiğimiz veriler ve ortaya 

koyduğumuz ilişkiler açısından incelediğimizde şu sonuçlarla karşılaşmaktayız: 

Üyelerin çoğunluğu, başı sıkıştığında ve yardım için başta eşi olmak üzere, 

aile fertlerine ve akrabalara başvurduğunu ifade etmektedir (T 30). Böylelikle, kendi 

kurduğu ailesinden başlayan, yetiştiği aile çevresine ve oradan akraba çevresine 

uzanan bir yardımlaşma çerçevesi karşımıza çıkmaktadır (II/1). Daireler şeklinde 

nitelendirecek olursak, merkezde kendi ailesinin yer aldığı, oradan en uzaktaki 

tanıdığa dek uzanan halkalı bir ilişki ağı söz konusudur. Bu da, bir önceki halkada 

halledilemeyen bir durumun, ancak o şekilde bir sonraki halkaya taşındığı bir durumu 

akla getirmektedir. Örneklem grubumuzun ortaya koyduğu, aynı zamanda, birincil, 

geleneksel ilişkilerin belirlediği çerçevenin önemini etkili bir biçimde devam 

ettirdiğidir. Buna karşın, ikincil ilişkilerin ve modern yardım biçim ve kurumlarına 

başvurma ise son derece düşük düzeyde kalan, mecbur kalındığında başvurulan 

(muhtemelen diğer kademelerde ortadan kaldırılamayan bir durum karşısında) bir yol 

olarak gözükmektedir. Yine, üyeler tarafından, insanın mutlu ve güvenli bir yaşam 

sürmesi için uyum sağlaması gereken toplumsal çevrelerin başında da kendi 

kurduğu aile gelmektedir 

(T 31). 

Ailelerinin kendilerine kazandırdığı özellikler olarak üyeler, daha çok, 

gelenekselliğe atıfta bulunan ve muhafazakar değerlerin yoğunlaştığı dürüstlük, 

devlete ve millete bağlılık, dine bağlılık ve aileye sadakat özelliklerinin dile 

getirmişlerdir. Üyelerin, insanlarda aranan en önemli özellik olarak gördükleri 

dürüstlüğü, aynı zamanda en çok değer verdikleri kurum olan aile ile 

ilişkilendirmeleri de bir o kadar anlamlıdır. Her ne kadar, geleneksel toplum yapısına 

göre, fonksiyon ve tesiri azalsa da, aile, bireyler tarafından başat ve yüceltilen bir 

kurum olma özelliğini devam ettirmektedir. Buna karşılık daha kente özgü 

diyebileceğimiz, çağdaş, bireysel ton taşıyan bağımsız düşünme ve davranabilme 

yeteneği, daha iyi bir dünya için mücadele bilinci vb. ifadelerde bulunanlar çok daha 

düşük oranlarda kalmaktadır (T 40). 

Geleceğe yönelik istekleri arasında, sağlıktan sonra, çocukların geleceğini 

garanti altına almak, çevresine ve ülkesine yararlı bir insan olmak önemli bir yer 

tutmaktadır (T 41). Türkiye’de yaşanan en önemli sosyal problem olarak, bir yandan,

insanların bencilleşmesi ve toplum çıkarlarını kimsenin ön planda tutmaması gibi 

bireysel bakış ve çıkarı yadsıma eğilimi taşıyan; diğer yandan, insanlar arasında 

hoşgörünün kaybolması, kardeşliğin, sevginin azalması, kimsenin başkalarına 

güvenmemesi şeklinde insanlar arası ilişkiler alanına vurgu yapan, toplumcu, 

dayanışmacı bir karakterin yön verdiği bir sıralama söz konusudur (T 33). Böylelikle, 

üyeler, dayanışmacı tutum ve anlayışlarını, sosyal problem algılarında olduğu kadar, 

sundukları örnek davranış modellerinde de bunu yansıtmaktadırlar (II/2). 

Üyelerin, dayanışmacı tutum ve anlayışlarını taşıdıkları alanlardan birisi de 

konut kooperatifidir. Bu da, daha çok, belirli bir statünün kazanılması ve bu statüye 

uygun tüketim eğilimlerinin tatmin edilmesiyle elde edilebilir bir seçenek olma 

hüviyetine kavuşan, konut sahibi olmayı, dolayısıyla da konut kooperatifine üyeliği 

yoluyla amacın realize edilmesini olanaklı kılan bir durum olmaktadır (II/3). Böylece, 

kabaca ve genel olarak, bir meslek sahibi olma, buna uygun iş ve gelir elde etme, 

evlenme ve ev için gerekli eşyaları karşılama, çocuk sahibi olma gibi süreç ve 

hedefleri içermektedir. Kirada bulunan için öncelikle önemli bir gider kalemini 

ortadan kaldırma, oturduğu konutun sahibi olan için ise önemli bir yatırım aracı 

olarak görülme neticesinde kooperatif üyeliği statü pekiştirme fonksiyonunu ifa 

etmektedir. Örneklem grubumuzun tamamına yakını evli erkek ve kadın üyelerden 

oluşmaktadır (T11). Hanedeki statüsü itibariyle de, büyük çoğunluğu hane reisi baba 

ve hane reisi anne statüsünde yer almaktadırlar (T 12). 

Üyelerin, geleneksel yardımlaşma ve dayanışma tutum ve davranışlarını 

yönlendirdikleri önemli alanlardan birisini de, iş bulma ve iş kurma oluşturmaktadır 

(II/4). Akrabalık, yakınlık, grupdaşlık, tanıdıklık gibi iş bulma açısından informel 

kanalların kullanılması varsayımımızda ifade ettiğimizin aksine düşük çıkmıştır (T 

46). Ancak, kendi imkanlarımla iş buldum diyenlerin yüksek çıkmasında bir takım 

faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Örneklem grubumuzda önemli 

sayıda, kamı çalışanı pozisyonundaki kişiler bulunmaktadır. Bu da, belli bir sınav 

sonucu elde edilen bir statü olduğundan, torpil, tanıdık referansı gibi gayri-resmi 

mekanizmalar kullanışmış olsa dahi (gizleme düşüncesi), sınavı tek kriter kabul 

ederek, bunu kendisinin elde ettiği ve başardığı düşüncesi öne çıkmaktadır. Dikkat 

çekici bir durum da, görevi işi olmayan insanlara iş bulma ve istihdamlarında yol 

gösterme olan modern iş bulma kanalı hüviyetindeki, İş ve İşçi Bulma Kurumu 

vasıtasıyla iş bulduğunu belirtenlerin son derece az sayıda bulunmasıdır.

İş kurma açısından ise, geleneksel yardımlaşma ve dayanışmanın etkili 

olduğunu görmekteyiz. Başta esnaf/zanaatkar ve işadamı/tüccar kesiminde yer alanlar 

olmak üzere, küçük sanayide işçi statüsünde olanların etkili bir şekilde iş ortaklığı 

yoluyla iş kurduklarını söyleyebiliriz (T 172). 

Bireylerin, kentlileşme derecesine, kent ortamında geliştirdikleri ilişkilerin 

niteliği ve yaygınlığına paralel değişiklik gösteren dayanışma alanlarından birisini de, 

akraba ve hemşehri dayanışması oluşturmaktadır (II/5). Bunun kentte kalış süresinin 

uzaması, iş hayatının ve iş çevresinin başlıca referans ve yardımlaşma çerçevesi 

haline gelmesiyle birlikte etkisi giderek azalmaktadır. Isparta kent merkezi 

doğumlularda daha düşük olmakla birlikte, gidip-gelme, haberleşme, yardım alma ve 

yardım verme şeklinde maddi ve manevi karakter arz eden aile, akrabaların 

bulunduğu doğum yeri ile ilişkiyi devam ettirme yaygın bir nitelik arz etmektedir (T 

8). Oturulan evin mülkiyeti açısından özellikle anne-babaya ait evde kira ödemeden 

oturma sık rastlanan bir olgudur (T 17). Oturduğu eve sahip olurken de, akraba ve 

hemşehrilerin düşük düzeylerde de olsa çeşitli yardımlarda bulunması söz konusudur 

(T 18). Meskenin bulunduğu semtin seçiminde akraba ve hemşehrilerin varlığını 

dikkate almak da az önemsenen, ama varolan bir durumdur (T 19, T 20). Akraba ve 

hemşehrilerine yakın olmaya dikkat ettiğini söyleyenler açısından bunun nedeni 

olarak ise; akrabalık ilişkilerinin sürdürebilmek, görüşebilecek yakın birilerinin 

olması karşılıklı yardımlaşabilmek ve çocukların bakımı ileri sürülmüştür (T 21). 

Örneklem grubumuz açısından, dışardan göç olayının yüksekliğini de dikkate alacak 

olursak, diğer örneklerde rastladığımız, göç eden kuşakların akraba ve hemşehri 

aracılığıyla şehre entegrasyon sürecinin, üyelerimiz açısından çözülmeye başladığını 

veya aşılmaya başlanmış bir süreç olduğunu söyleyebiliriz. 

Kentlileşme sürecinin seviyesine göre değişiklik gösteren, mahiyeti farklılaşan 

yardımlaşma alanlarından birisi de komşuluktur (II/6). Komşuluk ilişkisi açısından 

da, hemşehrisi, köylüsü, akrabası durumunda olanların varlığı dikkate alınması 

gereken bir husus olurken; diğer yandan gittikçe heterojenleşen, yakınlık ve 

geleneksel bağlarla nitelendirilemeyecek kişilerden oluşan karmaşık bir komşuluk 

yapısı söz konusudur (T 24). Bu da hem komşuluğun taşıdığı geleneksel derin 

anlamının, hem de gündelik yaşam içindeki tesirliliğinin dönüşüme uğramasına yol 

açmıştır. Komşularla yapılan ziyaretlerin sıklığına, kurulan yardımlaşma ilişkilerine 

baktığımızda, komşuluğun, varlığı ve önemi devam etmekle birlikte, yaygın ama 

çözülmekte olan bir kurum olduğunu söylemek durumundayız (T 25, T 26). Nitekim,

komşularıyla her konuda uzlaştığını belirtenler kadar, eleştiri yönelten ve olumsuz 

kanaat sahibi olanlar da önemli bir yer tutmaktadır. 

Sosyal çevre ile yardımlaşma ve dayanışmada bulunulan alanlardan, en yaygın 

olanlardan birisini de, nişan, düğün gibi özel günlerde karşılıksız yardımda bulunma 

ve yardım alma oluşturmaktadır (II/7) (T 28, T 29). 

Kırla kıyaslandığında, kent, değişimin hızlı olduğu, statü, gelir, meslek 

farklılaşmalarının insanlar arasındaki benzerliği ortadan kaldırdığı mekanlar olması 

kadar, yeni ihtiyaçları ortaya çıkaran ve yeni sosyal bağların tesisini zorunlu kılan bir 

dönüştürücü olma niteliğine sahiptir. Bu anlamda, kent, kedine özgü kurumları ve 

ilişkileri ile yeni bir toplumsal bağlam yaratmaktadır. Bireyin gerçekleştireceği 

işbirliği şekilleri de, bu yapının gerekleriyle kendi ihtiyaçlarını başarılı bir şekilde 

kesiştirmesi ile mümkündür. Böylelikle, kentlileşmenin seviyesi, kooperasyon 

alanlarının da genişliğini belirleyen önemli bir etmendir (II/8). Yukarda sayılan 

alanların dışında; mesleki dernekler, sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumları, 

eğitim ve kültür amaçlı dernekler, vakıflar, sendikalar vb. kurum, kuruluş ve örgütlere 

üyelik ve bunların etkinliklerine katılma çok yönlü değerlendirilebilecek bir konudur. 

Bu örgütler, kentlileşme, kentsel değerleri benimseme, kentle entegrasyon için önemli 

kooperasyon alanları olduğu kadar; bireylerin hak ve çıkarlarını ortaklaşa 

savundukları, boş zamanlarını etkili şekilde değerlendirme fırsatı buldukları, 

kendilerini gerçekleştirme şansı buldukları yerlerdir. Kooperasyonun modern ve 

kentsel biçimde örgütlenme durumunun verilerini ve düzeyini göstermesi açısından 

örneklem grubumuza baktığımızda; gerek kuruluşlara üyelik, gerekse bunların 

etkinliklerine katılmanın yaygınlığı az, düşük düzeyde gerçekleşen bir durum 

olduğunu görmekteyiz (T 155, T 156). Önemli sayıda denek, hiçbir kurumun üyesi 

olmayan ve hiçbir kurumun etkinliğine katılmayan kişiler durumundadır. Üyeler 

açısından, kooperatif dışında, üyesi olunulan kuruluşlar arasında, Esnaf ve Sanatkarlar 

Odası-Kooperatifi, Ticaret ve Sanayi Odası, meslek odaları gibi hemen tamamı 

mecbur olunduğu için üye olunan kuruluş üyelikleri başta gelmektedir (T 158). Üyeler 

kuruluşlara üyelik sebepleri açısından netleşmiş, çıkarları veya amaçları ile örtüşen 

tutum ve kanaatlere sahip değildir. Üyelik, bir tür mecburiyet, sosyal baskı, sosyal 

çevrenin telkini ile edinilen bir nitelik görünümündedir. Buna karşılık, kuruluşa üye 

olma nedeni olarak, daha çok, idealize edilen insanlara ve topluma faydalı olmak, 

sempati duyma vb. nedenler ileri sürülmektedir (T 160). Cinsiyet açısından, üye 

olmayanlar arasında kadınlar erkeklere nazaran çok daha yüksek düzeyde yer

almaktadır (T 163). Doğum yeri, gelir ve eğitim üyelik de farklılıklara yol açan diğer 

etkili faktörler arasındadır (T 161, T 162, T 164). Kuruluşlara üyeliğin düşük düzeyde 

kalmasında bunların, kendi yapılarından kaynaklanan etkiler de ihmal edilmemelidir. 

Kurumların, beklentileri karşılayacak, ihtiyaçlara cevap verecek hizmet 

sağlayamamaları, etkisiz kalışları da önemli rol oynamaktadır. Diğer yandan, bunun 

bir nevi sonucu olarak da, kuruluşlara yönelik olumsuz kanaatlerin oluşması ve 

bunların ön yargılara dönüşmesi söz konusudur. Nitekim, Türkiye’de kuruluşların 

hizmet ettiği amaçlar açısından değerlendirilmesi istendiğinde, sadece kendi 

menfaatlerini düşündükleri şeklinde olumsuz yargı belirtenler ilk sırada yer almıştır 

(T 170). Eğitim seviyesi azaldıkça bu tür düşünce içinde olanların sayısı daha da 

artmaktadır. Kuruluşlara üye olmanın sakıncalı yanlarının bulunduğunun kabul 

edilmesi de kuruluşların işbirliği alanı olarak taşıdığı potansiyelin harekete 

geçirilemediğinin bir göstergesidir. Kuruluşlara üye olmanın sakıncalarına dikkat 

çekenler arasında kuruluşa üyeliği mevcut olanların ve de eğitim düzeyi yüksek 

olanların kayda değer bir sayı işgal etmesi üzerinde durulması gereken bir konudur (T 

167, T 168). 

Her ne kadar, kooperasyon alanlarının sınırlı olması gerçeği ile karşılaşsak da, 

bu, dayanışmacı tutum ve davranışların varlığını ortadan kaldırmamaktadır (II/9). 

Ortak iş yapma hususunda ortaklığın faydalı olduğu ve gücü artıracağını düşünenler 

ilk sırada yer alırken, bunun tersi, birbirini kesen iki güçlü eğilimin varlığıyla 

karşılaşmaktayız (T 171). Ortak iş yapma konusundaki düşünce ise, daha çok ortak iş 

yapma tecrübesinin belirlediği, yerleştirdiği bir yargıyı ortaya koymaktadır. İş 

ortaklığı konusunda en kararsız ve olumsuz düşünce içinde olanları ise daha çok iş 

ortaklığı tecrübesi bulunmayanlar oluşturmaktadır (T 174). Deneklerin büyük 

çoğunluğu, uygun şartlara sahip herkesle işbirliği yapabileceklerini belirtmişlerdir (T 

175). Bu işbirliğine yönelirken, bir öncelik dizgesinin kullanılmaması, herkese eşit 

öncelik tanınması, güvenin geleneksel bağlamın dışına çıkarak yaygınlık kazanması 

anlamında önem taşımaktadır. Nitekim, doğum yeri açısından, köyden ilçe kent 

merkezi doğumlulara gittikçe, herkese yönelen bir iş birliği eğiliminin varlığı, 

dolayısıyla kısıt getirme oranının azalması durumuyla karşılaşmaktayız (T 176). Yine 

deneklerin, büyük çoğunluğu, herhangi bir parti, mezhep,din, etnik grup vb. ayrımda 

bulunmama yönünde güçlü bir eğilim ortaya koymuşlardır (T 177). 

Kooperatif üyeleri, genel olarak insanlar hakkında da, tedbirli olmayı göz 

önünde bulundurmak kaydıyla, genel olarak güvenilebileceği şeklinde olumlu,

iyimser kanaat sahibidirler. Güven, işbirliğine yönelen insanlar için, bir çeşit “manevi 

kontrat” işlevi görmektedir. Pek çok güven sarsıcı ortamın, örneklerin ve ilişkilerin 

mevcut olabildiği kent sosyal yapısında, güven hala korunan ve önemsenen bir 

değerdir (T 34). Güven unsurunun en çok geçerli olacağının düşünüldüğü parasal 

ilişkiler de dahi, kayda değer oranda, açık ve örtülü biçimde, sözleşme yerine güven 

ve tanıdıklık esasına dayanan bir tutumun ortaya koyulduğunu görmekteyiz (T 35). 

Araştırma konumuzu oluşturan işbirliğinin tutum, bakış açısı, davranış boyutu 

kadar somut örgütlülük boyutunu da içerdiğini düşündüğümüzde kooperatif içi 

ilişkilerin, örgütsel karakterli özelliğini de ortaya koymak durumundayız. 

Kooperatifin işleyişini birinci derecede etkileyen üyeler arasındaki ilişkilerdir. Bu 

ilişkiler ise, varsayımımızda belirtildiği gibi, üyelerin nitelikleri, kooperatifteki 

görevleri ve kooperatiften beklentileri tarafından şekillenmektedir (III). 

Konut kooperatiflerine üye olmada iki başat düşüncenin önem taşıdığını 

görmekteyiz. Bunlar; kiradan kurtulmak ve ev sahibi olmayı evin taşıdığı ekonomik 

değer sebebiyle geleceğe yönelik önemli bir yatırım aracı görme düşüncesidir (III/8) 

(T 77). Nitekim, örneklem grubumuzda yer alan kişilerin azımsanamayacak bir 

bölümü tarafından konut kooperatifi üyeliği tecrübe edilmiş, baş vurulmuş ve bir 

kısmı da bu yolla ev sahibi olmuştur (T 84, T 85). Oturulan evin mülkiyetine sahip 

olanlar da evi yatırım aracı olarak görme çok daha yaygın bir durumdur (T 78). Her 

iki grup için geçerli olan diğer bir düşünce de, ev sahibi olmayı, daha iyi koşullarda 

yaşamanın bir aracı olarak görmeleridir. Ev sahibi olanlar için, ikinci bir eve sahip 

olup diğerini kiraya verip gelir elde etme şansı ortaya çıkarken; kirada olanlar için 

önemli bir gider olan ev kirasından kurtulma imkanı ağırlık kazanmaktadır. Bunun 

yanında ev sahibi olmanın karşıladığı diğer bir ihtiyaç da geleneksel değerler 

alanındadır. Çocukların geleceğini garanti altına almak düşüncesi, burada önemli bir 

role sahiptir. Önemli bir tasarruf aracı, geleceğe yönelik çocukları için bir nevi sigorta 

olarak konut sahibi olmanın görülmesi; geleneksel değerlerle örtüşerek ev konut 

sahibi olmayı akla gelen ilk seçenek durumuna getirmektedir (III/3). Nitekim, ev 

sahibi olma, örneklem grubumuzun çoğunluğu tarafından paylaşılan, kooperatif 

olmasa dahi arzulanan güçlü bir hedef durumundadır (T 79). Diğer taraftan 

kooperatiften beklentileri de etkileyen bir durum ortaya koymaktadır. Kooperatifin 

getirdiği maddi yük özellikle gelir seviyesi daha düşük, oturduğu evde halen kira 

ödeyen üyeler için çok daha duyarlı bir durum ortaya koymaktadır.

Kooperatif merkezli ancak kooperatif dışına yönelen bir eylem olarak üye 

yapma davranışında, kooperatifte başkanlık, yönetim ve denetim kurulu üyeliği gibi 

yönetimde görevi bulunmak önemli olmaktadır (III/1). Başkan konumundakilerde bu 

en yüksek noktaya çıkarken, ikinci etkili statü yönetim kurulu üyeliği olmaktadır. 

Dolayısıyla kooperatifte etkin konumda bulunmanın birinci derecede etkili bir faktör 

olduğunu söyleyebiliriz (T 71). Küçük kooperatifler, daha çok aynı iş ve meslek 

çevresinden, sosyal çevreden gelen kişileri bünyesinde barındırdığı ve daha homojen 

karakter arz eden, tanıdıklığın daha yoğun ve yüz yüze ilişkilerin daha fazla yaşandığı 

yerler olduğundan üye yapma davranışında büyük kooperatiflere göre farklılık 

göstermektedir (III/2). Kooperatifin büyüklüğü, üye sayısı da kooperatife üye 

yapmada etkili faktörler durumundadır (T 76). 

Değişik faktörlerin ( yöneticilere güven, bitme süresi, huzur hakkı vb.) etkisi 

altında gerçekleşen kooperatiften duyulan memnuniyet, bir kooperasyon türü olarak, 

kooperatiflerden yeniden yararlanma arzusunu ve tavsiye edilen bir araç olma 

özelliğini de belirlemektedir (III/4). Olumsuz kooperatif deneyimi, kooperatiflere 

yönelik genel düşünceyi olduğu kadar, tekrar bir başka kooperatife üyelik düşüncesini 

ve başkalarına tavsiye edilebilecek etkin, yararlı bir araç olarak görme durumunu 

yakından etkileyen bir husustur. Üyesi oldukları kooperatiften memnun olmayanlar, 

yüksek oranda; kooperatife üye olmayı başkalarına önermemekte, tekrar bir başka 

kooperatife üye olmayı da düşünmemektedirler ( T133, T 134). Bu net tutumun 

varlığına rağmen, dikkat çekici şöyle bir durumun varlığı söz konusudur: Üyeler, 

gerek beklentilerinin gerçekleşmesi, gerekse faaliyetlerin yerine getirilişi açısından, 

üyesi bulundukları kooperatiflerde, her ne kadar olumsuz, istemedikleri ve 

onaylamadıkları durumlarla karşılaşmış olsalar da, bunun hepsinde olmayabileceği, 

olumsuzlukların aşılabileceğine yönelik iyimser bir kanaate de sahiptirler. 

Kooperatif üyeliği belirli bir maddi düzeyi, tasarruf gücünü ve harcamayı 

gerekli kıldığından asıl ihtiyaçlarını karşılaması gereken dar gelirliler için kooperatif 

ev sahibi olmada yararlanılamayan bir araç durumundadır (III/6). Gelir açısından, 

orta ve üst gelir grubunda yer alanlar ile sürekli ve sabit ücretli gelir şansına sahip 

olanlar kooperatiflerde çok daha yüksek oranda yer almaktadırlar (III/7) (T 50, T 42). 

Kooperatif üyeliği ileriki yaşlarda daha çok rastlanan bir olgudur (III/5) (T 2). Diğer 

yandan, kendi işyerinin sahibi ve ortağı durumundaki serbest meslek çalışanları 

kamuda görevli devlet memuru, yönetici, uzman durumundakilere göre oturdukları 

evin mülkiyetine sahip olma oranı daha yüksek olan kesimi oluşturmaktadır. Özel

sektör çalışanları için, konut sahibi olmanın, daha çok bir statü pekiştiricisi olarak 

kullanıldığı, ücretli meslek sahiplerinde ise, önceliğin daha çok diğer tüketim 

eğilimlerine verilerek, onlar tatmin edildikten sonra arzulanıp gerçekleşen bir durum 

olduğu yönünde bir eğilimin varlığı da söz konusudur (III/9) (T 82). Bu aynı zamanda 

doğum yerinin de etkili olduğu bir durumdur. Köy doğumlu olanlarda ev sahibi olma 

arzusu çok daha fazla hissedilmektedir ve dolayısıyla oturulan eve sahip olma oranı 

da diğerlerine göre daha yüksek düzeydedir (T 83). Köy kökenliler, öncelikli olarak 

ihtiyaçlarını karşılamayı göz önünde bulundururken; kentli, eğitimli insanlarda ise 

çevreyi dikkate alan, bulunduğu statüsüne uygun nitelik taşımasına özen gösterdikleri 

“tüketim alışkanlıkları” ve “tüketim eğilimleri” içinde hareket ettiklerini 

söyleyebiliriz. 

KİTAPLAR 

BİBLİYOGRAFYA 

Aktan, C. Can; 21.Yüzyıl İçin Yeni Toplumsal Sözleşme, T Yay., İzmir-1997 

Arıkan, Zeki; Tarihimiz ve Cumhuriyet-Muhittin Birgen (1885-1951), Tarih Vakfı 

Yurt Yay., İstanbul-1997 

Aron, Raymond; Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, Bilgi Yayınevi, İstanbul-1990 

Ayata, A. Güneş; CHP (Örgüt ve İdeoloji), Gündoğan Yay., Ankara-1992 

Bal, Hüseyin; Araştırma Süreçleri, Isparta-1999 

Bal, Hüseyin; Kent Sosyolojisi, Turhan Kitabevi, Ankara-1999 

Balmumcular, S. Bahattin; Korporasyon Sistemi, Sermet Matbaası, İstanbul-1959

Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı; Gecekondularda Ailelerarası 

Geleneksel Dayanışmanın Çağdaş Organizasyonlara Dönüşümü, Ankara-1993 

Beer, Max; Sosyalizmin ve Sosyal Mücadelelerin Umumi Tarihi, Belge Yay., 

İstanbul-1991 

Berktay, Halil; Kabileden Feodalizme,[AÜSBF Basılmamış Ders Notu] 

Bilgiseven, A.Kurtkan; Din Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul-1987 

Bilgiseven, A.Kurtkan; Genel Sosyoloji, Filiz Kitapevi, 5.Baskı, İstanbul-1995 

Bilgiseven, A.Kurtkan; Köy Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul-1988 

Bostancı, M. Naci; Cumhuriyet’in Başlangıç Yıllarında Ekonomi ve Siyaset, 

Ötüken Yay., İstanbul-1998 

Bostancı, M.Naci; Toplum,Kültür ve Siyaset, Vadi yay., Ankara-1995 

Bottomore, Tom; Nisbet, Robert; Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ayraç Yay., 

Yay. Haz.: Mete Tunçay, Aydın Uğur, Ankara-1997 

Brizon, P.; Emeğin ve Emekçilerin Tarihi, Onur Yay., Çev.:Cemal Süreya, Ankara- 

1977 

Buğra, Ayşe; İktisatçılar Ve İnsanlar, İletişim Yay., İstanbul-1995 

Coşar, Nevin; İktisadi Devletçilik ve Mevzuları-Türkiye’de Devletçilik, , Bağlam 

Yay., İstanbul-1995 

Çağatay, Neşet; Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 

Ankara-1989 

Çağlar, Keyder, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yay., 5. Baskı, İstanbul – 

1999 

Deane, Phyllis; İlk Sanayi İnkılabı, , Çev.Tevfik Güran, Türk Tarih Kurumu 

Basımevi, Ankara-1994 

Dönmezer, Sulhi; Sosyoloji, Beta Yayınları, 10.baskı, İstanbul-1990 

Durkheim, Emile; Meslek Ahlakı, Çev.: Mehmet Karasan, M.E.G.S.B. Devlet 

Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, 3.B., İstanbul-1986 

Ekin, Nusret; Endüstri ilişkileri, İstanbul Üniversitesi Yayanları, No:3410, 4.Baskı, 


Ercan, Fuat; Toplumlar ve Ekonomiler (Sosyal Bilimleri Açın), Sarmal Yayınevi, 


Ergin, Muharrem; Orhun Abideleri, Boğaziçi Yay., 14. Baskı, İstanbul-1991

Erkal, Mustafa; Ansiklopedik Sosyoloji Sözlüğü, Der Yay., İstanbul-1997 

Eröz, Mehmet; İktisat Sosyolojisine Başlangıç, Filiz Kitapevi, 3.Basım, İstanbul- 

1982 

Fındıkoğlu, Z.Fahri; Kooperasyon Sosyolojisi (Nazari ve Tatbiki Kooperatifçilik 

Denemesi), İstanbul Üniversitesi Yay. No:1206, İstanbul-1967 

Fındıkoğlu, Z.Fahri; Türkiye'de Kooperatifçilik (Tatbiki Sosyoloji Denemesi), 

İstanbul Ünv. Yay., No:537, İstanbul-1953 

Freyer, Hans; Sosyolojiye Giriş, Çev: Nermin Abadan, A.Ü.S.B.F. Yay., No:71-53, 

Ankara-1957 

Geray, Cevat; Kırsal Türkiye'de Toplum Kalkınması ve Kooperatifçilik ( Örnek 

Olaylar), Tuna Yayınları, Ankara-1981 

Gökalp, Ziya; Türkçülüğün Esasları, Kültür Bakanlığı Yay., Yay. No.:692, Ankara- 

1990 

Göze, Ayferi; Korporatif Devlet, İstanbul Ünv. Yay., yay. No: 1380, İstanbul-1968 

Güler, Şevki; Çağdaş Sanayide İşçi-İşveren İlişkilerinin Sosyolojik Anlamı, 

Ankara Ün. DTCF. Yayınları, No:283, Ankara-1979 

Gündüz, İrfan; Osmanlılar’da Devlet-Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, 3.Baskı, 


Güven H. Sami; Endüstriyel İşçi Kooperatifleri (Kuramı ve Sosyal Politikası), 

TÜDAV Yay., Bursa-1994 

Güvenç, Bozkurt, İnsan ve Kültür, Remzi Kitapevi, İstanbul-1984 

Harding, P.; Lenin’s Political Thougt; C.2, Londra: Macmillan, 1981 

Heyd, Uriel; Ziya Gökalp (Türk Milliyetçiliğinin Temelleri), Çev.: Cemil Meriç, 

Sebil Yay., İstanbul-1980 

Huberman, Leo; Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla; İletişim Yay., 3. Baskı, 


İnsel, Ahmet, İktisat İdeolojisinin Eleştirisi, Birikim Yay., İstanbul-1993 

Kafesoğlu, İbrahim; Türk Dünyası El Kitabı, TDAV Yay., İstanbul-1988 

Kara, Mustafa; Tekkeler ve Zaviyeler, Dergah Yay., İstanbul-1990 

Keser, İhsan; Türkiye’de Siyaset ve Devletçilik, Gündoğan Yay., Ankara-1993

Kezer, Aydın; Türk ve Batı Kültürü Üzerine Denemeler, Kültür Baknlığı Yay., 

Ankara-1990 

Koray,Meryem,Topçuoğlu,Alper; Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi Yay., Bursa-1995 

Kozak, İ. Ethem; İnsan-Toplum-İktisat, Değişim Yay., 2.Basım, Adapazarı-1999 

Laird, Betty; D., Roy; Soviet Communism and Agrarian Revolotion, Penquin 

Books, USA-1970 

Laroque, Pıerre; Sosyal Sınıflar, Remzi Kitabevi, Çev: Yaşar Gürbüz, 2.Baskı, 


Maciver, R.M, Page, Charles H.; Cemiyet I, Devlet Kitapları, Çev.: A.Kurtkan, MEB 

Basımevi, İstanbul-1969 

Mardin, Şerif; Jöntürklerin Siyasi Fikirleri, İletişim Yay., İstanbul-1991 

Marshall, Gordon; Sosyoloji Sözlüğü, Çev.:Osman Akınhay, D. Kömürcü, Bilim ve 

Sanat Yay., Ankara-1999 

Nirun, Nihat; Sistematik Sosyoloji Açısından Ziya Gökalp, Kültür Bakanlığı 

Yayınları, İstanbul-1981 

Niyazi, Mehmed; Türk Devlet Felsefesi, Ötüken Yay., İstanbul-1993 

Nove, Alec, Uygulanabilir Bir Sosyalizmin İktisadı, Çev.: Osman Akınhay, Belge 

Yayınları, İstanbul-1991 

Owen, Robert; Yeni Toplum Görüşü, Yapı Kredi Yay., Der. ve Çev.: Doğan 

Şahiner, İstanbul-1995 

Ögel, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları ( Dünden Bugüne), Türk 

Dünyası araştırmaları Vakfı, C.1, İstanbul-1988 

Özgüven, Ali; İktisadi Düşünceler-Doktrinler ve Teoriler, Filiz Kitapevi, İstanbul- 

1984 

Özkul, Metin; Çalışma Sosyolojisi (İşgücünün Sosyolojik Özellikleri), Isparta-1997 

Parla, Taha; Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İletişim Yay., 3. 

Baskı, İstanbul-1999 

Safa, Peyami; Sosyalizm, Ötüken Yay., İstanbul-1966 

Sarıbay, A. Yaşar; Postmodernite, Sivil Toplum ve İslam, İletişim Yay., İstanbul- 

1994 

Sayın, Önal; Sosyolojiye Giriş, Ege Üniversitesi Kitapları, İzmir-1994

Scott, John; Elgar, Edward; Sociological Theory, Publishing Limited, England-1995 

Sencer,Yakut; Türkiye’de Kentleşme, Kültür Bakanlığı Yay., No:345, Ankara-1979 

Sezal, İhsan; Şehirleşme, Ağaç Yayınları, İstanbul-1992 

Steınhaus, Kurt; Atatürk Devrimi Sosyolojisi, Çev.: Mehmet Akataş, Sarmal Yay., 

2.Baskı, İstanbul-1995 

Talas, Cahit; Toplumsal Politika, İmge Kitabevi, 4.Baskı, Ankara-1995 

Taneri, Aydın; Türk Devlet Geleneği (Dün-Bugün), MEB Yay., No:2435, Ankara- 

1997 

Tatar, H.Canbay; Nuh’un Gemisindekiler (Şehirleşme ve Dini Cemaatleşme), Turan 


Tekeli, İlhan; İlkin, Selim; 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika 

Arayışları, Ankara-1977 

Timur, Taner; Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi, Ankara-1993 

Tolan, Barlas; Çağdaş Toplumun Bunalımı (Anomi ve Yabancılaşma), Ankara İTİA 

Yayınları, 2.Baskı, Ankara-1981 

Toprak, Zafer; Milli İktisat Milli Burjuvazi -Türkiye’de Ekonomi ve Toplum 

(1908-1950), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul-1995 

Turan, Şerafettin; Türk Kültür Tarihi, Bilgi yayınevi, 2. Baskı, Ankara-1994 

Türkdoğan, Orhan, Sanayi Sosyolojisi (Türkiye'nin Sanayileşmesi,Dün-Bugün- 

Yarın), Töre Devlet Yayınevi, Ankara-1981 

Türkdoğan, Orhan, Türkiye’nin Sanayileşmesi (Dün-Bugün-Yarın), Töre Devlet 

Yay., Ankara-1981 

Türkdoğan, Orhan; Köy Sosyolojisinin Temel Sorunları, 2. Baskı, Dede Korkut 


Türkdoğan, Orhan; Türk Tarihinin Sosyolojisi, 1.Kitap, Hasret Yay., Ankara 

Ünal, M. Ali; Osmanlı Müesseseleri Tarihi, 2. Baskı, Kardelen Yay., Isparta-1998 

Yalçıntaş, Nevzat, Tuna, Orhan; Sosyal Siyaset, Filiz Kitapevi, İstanbul-1997 

Yıldız, H. Dursun; Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yay., İstanbul- 

1990

MAKALELER ve BİLDİRİLER 

Ayata, A.Güneş; “Gecekondularda Kimlik Sorunu, Dayanışma Örüntüleri”, Toplum 

ve Bilim, Güz 1990-Kış 1991 

Ayata, Ayşe; “Geleneksel ve Modern Dayanışma”, 1.Ulusal Sosyoloji Kongresi 

Bildirileri, İzmir-1995 

Ayata, Ayşe; “Geleneksel ve Modern Dayanışma”, Dünyada ve Türkiye’de Güncel 

Sosyolojik Gelişmeler, Sosyoloji Derneği Yay., Ankara-1994 

Bal, Hüseyin; “Kentsel Toplumda Anomi-Yabancılaşma Olgusu Kente Göç Edenlerin 

Alternatif Çözümü: Hemşehri Birlikleri”, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi (Toplum ve 

Göç), DİE Matb., Ankara-1997 

Boratav, Çiğdem; "İlkel Toplumlarda Besin Elde Etme Faaliyetleri", Antropoloji 

Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara-1963 

Çetin,Muharrem; "Kooperatiflerin Başarısında Halkla İlişkilerin Rolü", 1993 

Kooperatifçilik Yıllığı, Türk Kooperatif Kurumu Yayınları, No:84, Ankara-1994 

Demirci, Mehmet; “Ahilikteki Fütüvvet Ahlakı”, 1.Uluslararası Ahilik Kültürü 

Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara-1996 

Demirci, Rasih; “Kooperatifçilikte Devlet Müdahalesi”, Karınca Dergisi, S.744, 

Aralık-1988 

Downs, Robert B.; "Proletaryanın Peygamberi Karl Marx (1818-1883): Sermaye", 

Dünyayı Değiştiren Kitaplar, Ötüken Yayınevi, Çev.Erol Güngör, İstanbul-1994 

Eröz, Mehmet; “Prof. Fındıkoğlu’nun Ardından”, 1975 Yılı Sosyoloji Konferansları, 

13.Kitap, İstanbul-1976 

Gallo, Max; “Faşist İdeoloji”, İlimler ve İdeolojiler, Çev: Fahrettin Arslan, Ümran 

Yay., Ankara-1971 

Geray, Cevat; “Herkese Yeterli Konut ve Ülkemizdeki Toplu Konut Politikaları”, 

Yeni Türkiye ( Habitat II Özel Sayısı), Yıl 2, S.8, Mart-Nisan 1996 

Kaçmazoğlu, H. Bayram; “Meşrutiyetten Günümüze Ziya Gökalp”, Türk Yurdu 

(Ziya Gökalp ve Türk Düşüncesi Özel Sayısı), C.16, S.103, Mart-1996 

Kalaycıoğlu, Ersin; “Sivil Toplum ve Neopatrimonyal Siyaset”, Küreselleşme Sivil 

Toplum ve İslam, Vadi Yay., Ankara-1998 

Kaya, Kamil; “Küçük Gruplar Tipolojisi Üzerine Sosyolojik Bir Yaklaşım”, S.D.Ü. 

Fen-Ed. Fak. Dergisi, S.5, Isparta-2000 

Kaya, Kamil; “Türkiye Diyanet Vakfı’nın Türk Toplumundaki Yeri ve Önemi”, 

Diyanet Dergisi, C.25, S.1, Ocak-Şubat-Mart-1988

Kerwin, ; Robert W.; “Türkiye’de Devletçilik 1933-50, The State and Economic 

Growth, Der.Hugh G.S., Aitken, New York, 1954 

Kıvanç, Cemil; “Kooperatifçiliğin Ekonomik Teorisi”, Fındıkoğlu Armağanı, 

İstanbul Ünv. İktisat Fak. Yay., İstanbul-1977 

Marx, Karl; “Fransa’da İç Savaş”, Paris Komünü Üzerine, Çev. K. Somer, Sol 

Yay., 1977 

Munteanu, Luminita; “Ahilik-Ortaçağda Sosyal Düzen ve Dünya Temsili”, 

1.Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., 

Ankara-1996 

Narlı, Nilüfer; Narı, Yaşar; “Türkiye’de Hemşehri Dernekleri’nin Siyasete Katılması 

ve Demokratikleşme Sürecine Etkileri:Bursa Örneği”, Yeni Türkiye 

(Demokratikleşme ve Yeni Anayasa Özel Sayısı), Eylül-Ekim 1999 

Öksüz, Enis; "Ahilik Kurumunun Sosyal Gelişmesindeki Rolü ve Önemi", Sosyoloji 

Konferansları, 24.Kitap, İstanbul Ün. İktisat Fak. Matbaası, İstanbul-1993 

Öksüz, Enis; "Kooperatifçilik Kavramı ve İlkelerinin Işığında Türkiye'de Köy 

Kalkınma Kooperatifleri", Sosyal Siyaset Konferansları ( Orhan Tuna'ya Armağan), 

İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, No:31, İstanbul-1982 

Önen, Engin; "Kent Dayanışma ve Hemşerilik Dernekleri"., II. Sosyoloji Kongresi, 

Sosyoloji Derneği Yayınları, Ankara-1998 

Özkul, Metin; “Şehirleşme ve Sanayileşme Kavramları Açısından Göç Olgusu”, 

S.D.Ü. Fen Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, S.2, Isparta-1996 

Özüekren; A.Şule; “Konut Kooperatiflerinin Yeniden Yapılandırılması”, Yeni 

Türkiye 

( Habitat II Özel Sayısı), Y. 2, S.8, Mart-Nisan 1996 

Sağlam, Serdar; “Ziya Gökalp’in İktisadi Düşünceleri”, Türk Yurdu (Ziya Gökalp ve 

Türk Düşüncesi Özel Sayısı), C.16, S.103, Mart-1996 

Savran, Gülnur; “Marx’ın Düşüncesinde Demokrasi: Siyasetin Eleştirisi”, Onbirinci 

Tez Kitap Dizisi, S.6, Haziran 1987 

Tanyol, Cahit; “Hocamız Fındıkoğlu”, 1975 Yılı Sosyoloji Konferansları, 13.Kitap, 


Taşdelen, H. Musa; “Toplumsal Yapımızın Dayanışmacı Karakteri ve Değişim”, Yeni 

Türkiye, Yıl:4, S.23-24, Eylül-Aralık 1998 

Toprak, Zafer; “Türkiye’de Korporatizmin Doğuşu”, Toplum ve Bilim Dergisi, Kış 

1980

Tuna, Orhan; “Aziz Dostum ve Meslektaşım Fındıkoğlu”, Fındıkoğlu Armağanı, 

İstanbul Ünv. İktisad Fakültesi Yay., İstanbul-1977 

Türkdoğan, Orhan; “Z. F. Fındıkoğlu’nun Sosyolojik Görüşleri”, Fındıkoğlu 

Armağanı, İstanbul Ünv. İktisad Fakültesi Yay., İstanbul-1977 

Yazgan, Turan; "Sosyal Siyaset Açısından Vakıflar", Türk Dünyası Araştırmaları 

Dergisi, TÜDAV Yayınları, Sayı.48, Haziran 87 

TEZLER 

Kaya, Yaşar; Malatya Şehri Sosyal Bünyesi İçinde İşbirliği ve Mücadele, 

Yayınlanmamış Doktora Tezi, İnönü Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya-1990 

Öksüz, Enis; Gelişme Sosyolojisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Ünv. 

Sosyal Bil. Enst., İstanbul-1971 

Yılmaz, Cevdet; Isparta Küçük Sanayisinin Sosyolojik Özellikleri, Yayınlanmamış 

Yüksek Lisans Tezi, S.Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta-1998 

EKLER: 

1- ANKET FORMU

TABLOLAR LİSTESİ 

Tablo: 1 Hane Nüfusu.................................................................................................85 

Tablo: 2 Görüşülenlerin Yaşı.....................................................................................85 

Tablo: 3 Görüşülenlerin Cinsiyeti .............................................................................86 

Tablo: 4 Görüşülenin Cinsiyeti ile Doğum Yeri.......................................................87 

Tablo: 5 Görüşülenin Eğitin Düzeyi ile Cinsiyeti.....................................................88 

Tablo: 6 Görüşülenin Doğum Yeri ............................................................................88 

Tablo: 7 Doğum Yeri Isparta Dışı Olanların Isparta’ya Gelme Nedeni................89 

Tablo: 8 Halen Memleketiyle İlişkide Olma Durumu .............................................91 

Tablo: 9 Görüşülenin Doğum Yeri ile Memleketiyle İlişki Durumu......................91 

Tablo: 10 Isparta’ya Gelme Yılı ................................................................................93 

Tablo: 11 Görüşülenin Medeni Hali..........................................................................93 

Tablo: 12 Görüşülenin Hanedeki Statüsü.................................................................94 

Tablo: 13 Görüşülenin Hanedeki Satatüsü ile Medeni Hali ..................................95 

Tablo: 14 Kooperatif Üyesinin Eğitim Durumu.......................................................96 

Tablo: 15 Kooperatif Üyesinin Eşinin Eğitim Durumu...........................................96 

Tablo: 16 Görüşülenin Eşinin Eğitim Düzeyi ile Cinsiyeti......................................96 

Tablo: 17 Oturulan Evin Mülkiyet Durumu ............................................................98 

Tablo: 18 Halen Oturulan Eve Hangi Şekilde Sahip Olduğu .................................98 

Tablo: 19 Semt Seçimine Etki Eden Etmenler .........................................................99 


Olmasına Dikkat Etme Durumu..............................................................................100 


Olmasına Dikkat Edilmesinin Nedeni .....................................................................101 

Tablo: 22 Çevre İle İlişki Kurarken Onların En Çok Hangi Özelliklerine 

Dikkat Ettiği ..............................................................................................................101 

Tablo: 23 Çevre İle Olan İlişkilerde En Çok Anlaşmazlığa Düşülen 

Konular ..................................................................................................................................102 

Tablo: 24 Kooperatif Üyelerinin Komşularının Genelde Kimlerden 

Oluştuğu.................................................................................................................................102 

Tablo: 25 Komşularla Yapılan Ziyaretlerin Sıklığı ...............................................103 

Tablo: 26 Komşularla Yardımlaşma Durumu ......................................................104 

Tablo: 27 Kooperatif Üyelerinin Komşuları Hakkındaki Genel Görüşleri.........105

Tablo: 28 Nişan, Düğün Gibi Özel Günlerde Karşılıksız Yardımlar Alma 

Durumu ......................................................................................................................105 

Tablo: 29 Nişan, Düğün Gibi Özel Günlerde Karşılıksız Yardımlar 

Yapma Durumu.........................................................................................................106 

Tablo: 30 Görüşülenin Başı Sıkıştığında Danışmak ve Yardım İçin En 

Çok Kime Başvurduğu ile Eğitim Durumu ............................................................107 

Tablo: 31 Kooperatif Üyesine Göre İnsanın Mutlu ve Güvenli Bir Yaşam 

İçin Uyum Sağlaması Gereken Toplumsal Çevreler .............................................109 

Tablo: 32 Kooperatif Üyesine Göre Türkiye’de İş Sahibi Olmayı ya da 

Statü Yükseltmeyi Belirleyici Etmenler..................................................................110 

Tablo: 33 Kooperatif Üyesine Göre Türkiye’de Yaşanan En Önemli 

Sosyal Problemler .....................................................................................................111 

Tablo: 34 Kooperatif Üyesinin Genel Olarak İnsanlar Hakkındaki 

Tanımlamaları...........................................................................................................111 

Tablo: 35 Görüşülenin Parasal İlişkilerde Anlaşmaları Sözlü veya Yazılı 

Belirtme Durumu ......................................................................................................112 

Tablo: 36 Kooperatif Üyesinin Kendisini Hangi Konularda Yetersiz 

Hissettiği.................................................................................................................................113 

Tablo: 37 Kooperatif Üyesinin Hayatta Kendini Başarılı Bir İnsan Olarak 

Görme Durumu .........................................................................................................113 

Tablo: 38 Kooperatif Üyesinin Kendini Hayatta Başarılı Biri Olarak 

Görmemesinin Nedeni ..............................................................................................114 

Tablo: 39 Kooperatif Üyesinin Kendisini Hangi Toplumsal Tabakada 

Gördüğü .....................................................................................................................114 

Tablo: 40 Kooperatif Üyesine Göre Ailesinin Kendisine Kazandırdığına 

İnandığı En Önemli Özelliği.....................................................................................115 

Tablo: 41 Kooperatif Üyesinin Geleceğe Yönelik İstekleri ...................................116 

Tablo: 42 Görüşülenin İşi.........................................................................................117 

Tablo: 43 Görüşülenin İşi ile Eğitim Düzeyi ..........................................................118 

Tablo: 44 Görüşülenin İşi ile Cinsiyeti....................................................................119 

Tablo: 45 Görüşülenin Bağlı Bulunduğu Sosyal Güvenlik Kurumu ...................120 

Tablo: 46 Halen Çalıştığı İşin Nasıl Bulunduğu.....................................................121 

Tablo: 47 Görüşülenin İşi ile Halen Çalıştığı İşi Nasıl Bulduğu...........................122 

Tablo: 48 Daha Önce Başka Bir İşte Çalışmış Olma Durumu .............................124

Tablo: 49 Daha Önce Hangi İşte Çalıştığı ..............................................................124 

Tablo: 50 Aylık Gelir Durumu ................................................................................125 

Tablo: 51 Görüşülenin Aylık Geliri ile Eğitim Düzeyi ..........................................125 

Tablo 52 Görüşülenin Ek Gelir Durumu................................................................127 

Tablo: 53 Görüşülenin İşi ile Ek Gelir Durumu ....................................................127 

Tablo: 54 Ek Gelirin Nereden Olduğu....................................................................129 

Tablo: 55 Köydeki Toprakların Durumu ...............................................................129 

Tablo: 56 Görüşülenin Eşinin İşi.............................................................................130 

Tablo: 57Görüşülenin Cinsiyeti ile Eşinin İşi........................................................131 

Tablo: 58 Gelirlerin İhtiyaçları Karşılama Durumu.............................................132 

Tablo: 59 Gelirin İhtiyaçları Karşılaması ile Aylık Gelir Durumu.....................132 

Tablo: 60 Tasarruf Yapabilme ve Tasarrufları Değerlendirme Durumu ..........133 

Tablo: 61 Görüşülenin Üye Olduğu Kooperatifin Kuruluş Yılı ...........................134 

Tablo: 62 Kooperatifin Hangi Yılda Kurulduğu ile Kooperatife Hangi 

Yılda Üye Olunduğu .................................................................................................135 

Tablo: 63 Görüşülenlerin Üye Oldukları Kooperatifin Üye Sayıları...................135 

Tablo: 64 Görüşülenin Kooperatife Nasıl Üye Olduğu .........................................137 

Tablo: 65 Kooperatife Nasıl Üye Olunduğu ile Kooperatife Girmesinde 

Yakınlarından Hangisinin Etkisi Olduğu...............................................................137 

Tablo: 66 Kooperatife Nasıl Üye Olunduğu ile Eğitim Düzeyi.............................139 

Tablo: 67 Kooperatife Nasıl Üye Olunduğu ile Daha Önce Bir Kooperatife 

Üye Olma Durumu....................................................................................................140 

Tablo: 68 Görüşülenin Kooperatife Girmesinde Yakınların Etkisi Olup 

Olmadığı.....................................................................................................................141 

Tablo: 69 Görüşülenlerin Kooperatife Girmesinde Yakınlarından 

Hangilerinin Etkisi Olduğu......................................................................................142 

Tablo: 70 Görüşülenin Kooperatife Herhangi Birini Üye Yapıp 

Yapmadığı..............................................................................................................................143 

Tablo: 71 Kooperatifte Görevinin Ne Olduğu ile Herhangi Bir Kimseyi 

Kooperatife Üye Yapıp Yapmadığı .........................................................................143 

Tablo: 72 Görüşülenin Kooperatife Kimleri Üye Yaptığı.....................................143 

Tablo: 73 Görüşülenin Kooperatife Üye Yaptığı ile Yakınlık Durumu...............145 

Tablo: 74 Görüşülenin Kooperatife Üye Yaptığı Yakın Türlerinin Sayısı..........146 

Tablo: 75 Görüşülenlerin Kooperatif İçindekilere Yakınlık Derecesi.................146

Tablo: 76 Kooperatif Büyüklüğü ile Görüşülenin Herhangi Bir Kimseyi 

Kooperatife Üye Yapma Durumu............................................................................147 

Tablo: 77 Kooperatif Üyesinin Ev Sahibi Olmak İstemesinin Sebebi..................148 

Tablo: 78 Görüşülenin Neden Ev Sahibi Olmak İstediği ile Halen 

Oturduğu Evin Mülkiyetinin Kime Ait Olduğu.....................................................148 

Tablo: 79 Kooperatif Üyesi Olmasaydı Ne Şekilde Ev Sahibi Olmayı 

Düşündüğü.................................................................................................................149 

Tablo 80 Görüşülenin Yeterli Maddi İmkanı Olsaydı Nasıl Kullanacağı ...........150 

Tablo: 81 Görüşülenin Kooperatif Olmasaydı ne Şekilde Ev Sahibi 

Olmayı Düşündüğü ile Aylık Gelir Durumu ..........................................................150 

Tablo: 82 Görüşülenin Evinin Mülkiyet Durumu ile İşi .......................................152 

Tablo: 83 Görüşülenin Evinin Mülkiyet Durumu ile Doğum Yeri ......................154 

Tablo: 84 Daha Önce Başka Bir Kooperatife Üye Olma Durumu .......................155 

Tablo: 85 Başka Bir Kooperatife Üyeliğin Sonucu ile Bu Kooperatife 

Nerede Üye Olunduğu ..............................................................................................155 

Tablo: 86 Görüşülenin Kooperatif İçindeki Görevi...............................................156 

Tablo: 87 Görüşülenin Kooperatifteki Görevinin Ne olduğu ile Bu 

Görevden Ayrılma Nedeni........................................................................................157 

Tablo: 88 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Eğitim Düzeyi.........................158 

Tablo: 89 Görüşülenin Üye Olduğu Kooperatifin Kuruluşundaki Rolü ile 

Yönetimde Görev Alma Durumu ............................................................................159 

Tablo: 90 Görüşülenin Kooperatif Yönetiminde Yer Almak İstemesi ................160 

Tablo: 91 Görüşülen Görev Almak İçin Aday Olma Durumu .............................160 

Tablo: 92 Görüşülenin Kooperatif Yönetiminde Görev Almak 

İstememesinin Nedeni ...............................................................................................161 

Tablo: 93 Kooperatifte Genel Kurullar ..................................................................162 

Tablo: 94 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Genel Kurul 

Toplantıları Hakkındaki Değerlendirmesi .............................................................162 

Tablo: 95 Görüşülenin Genel Kurul Toplantılarında Söz Hakkı Kullanma 

Durumu ......................................................................................................................163 

Tablo: 96 Görüşülenin Genel Kurul Toplantılarında Söz Alması ile 

Eğitim Düzeyi ............................................................................................................163 

Tablo: 97 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Genel Kurulda Söz 

Alması.....................................................................................................................................164

Tablo: 98 Görüşülenin Genel Kurulda Söz Alması ile Daha Önce Başka 

Bir Kooperatife Üye Olma Durumu........................................................................164 

Tablo: 99 Görüşülenin Hiç Önerge Verip Vermemesi ..........................................165 

Tablo: 100 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Önerge Verme Durumu ......166 

Tablo: 101 Toplantılardan Önce Yıllık Bilançolar Hakkında Kooperatif 

Üyelerinin Bilgilendirilip Bilgilendirilmemesi........................................................166 

Tablo: 102 Görüşülenin Kooperatifi Maliyetler Konusunda Başka 

Kooperatiflerle Mukayese Etme Durumu ..............................................................167 

Tablo: 103 Kooperatif Üyesinin Maliyetler Konusundaki Olumsuz 

Düşüncelerini Yönetime İletme Durumu................................................................167 

Tablo: 104 Kooperatif Üyesinin Maliyetler Konusunda Olumsuz 

Düşüncelerini Yönetime İletmeme Nedeni..............................................................167 

Tablo: 105 Kooperatif İçinde Olağan Üstü Kongre Yapılma Durumu ...............168 

Tablo:106 Görüşülene Göre Olağan Üstü Genel Kurulun Gerekçesinin 

İnandırıcı Gelme Durumu........................................................................................168 

Tablo: 107 Kooperatiflerde Olağan Üstü Kurulların Gerekçeleri.......................169 

Tablo: 108 Kooperatif Üyelerinin Aidatlarını Zamanında Ödeyip 

Ödemediği..............................................................................................................................170 

Tablo: 109 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Aidatları Zamanında 

Ödeme Durumu.........................................................................................................170 

Tablo: 110 Kooperatif Üyelerinin Aidatlarını Zamanında 

Ödeyemediğinde Ne Yaptığı.....................................................................................172 

Tablo: 111 Görüşülenin Aidatları Zamanında Ödeyemediğinde Ne 

Yaptığı ile Gelirinin İhtiyacı Karşılama Durumu..................................................173 

Tablo: 112 Görüşülenin Gecikme Faizi Ödeyip Ödemediği .................................173 

Tablo: 113 Görüşülenlerin Yönetim Kuruluna Huzur Hakkı Olarak Ne 

Ödediği .......................................................................................................................174 

Tablo: 114 Görüşülenin Yöneticilerin Huzur Hakkını Hak Etmeleri ile 

Kooperatifin Bitme Süresini Makul Görme Durumu ...........................................175 

Tablo: 115 Görüşülenlerin Kooperatifte Dışarıda da Arkadaşlarını 

Sürdürdüğü Kimselerin Olup Olmadığı .................................................................175 

Tablo: 116 Görüşülenlerin Kooperatifteki Arkadaşlarıyla Ailece de 

Görüşme Durumu .....................................................................................................176

Tablo: 117 Kooperatif Üyelerinin Diğer Üyelerle Bilgi Alış Verişinde 

Bulunma Durumu .....................................................................................................177 

Tablo: 118 Kooperatif Üyelerinin Diğer Üyelerle Toplantılarda Nasıl 

Davranacağı Hususunda Bilgi Alış Verişinde Bulunma Durumu........................177 

Tablo: 119 Kooperatif Yönetiminden Beklentiler..................................................177 

Tablo: 120 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Kooperatif 

Yönetiminden Beklentileri .......................................................................................178 

Tablo: 121 Görüşülenin Yönetim Kurulundakileri Tanımlaması ile 

Yönetimden Beklentileri...........................................................................................179 

Tablo: 122 Görüşülene Göre Kooperatifin Tahmini Bitiş Süresinin Makul 

Olup Olmadığı ...........................................................................................................181 

Tablo: 123 Kooperatifin Bitme Yılı ile Görüşülenin Bu Süreyi Makul 

Bulma Durumu..........................................................................................................181 

Tablo: 124 Görüşülene Göre Kooperatifin Bitiş Süresinin Makul Olmama 

Nedeni.........................................................................................................................181 

Tablo: 125 Görüşülenin Gelirinin İhtiyacını Karşılaması ile Kooperatifin 

Bitme Süresini Makul Görme Durumu ..................................................................182 

Tablo: 126 Görüşülenin Halen Oturduğu Evin Mülkiyet Durumu ile 

Kooperatifin Bitme Süresini Makul Görme Durumu ...........................................183 

Tablo: 127 Kooperatif üyesinin Kooperatiften Memnun Olma Durumu............183 

Tablo: 128 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Kooperatife 

Hangi Yıl Üye Olduğu...............................................................................................184 

Tablo: 129 Görüşülenin Kooperatifteki Görevi ile Kooperatiften 

Memnuniyeti..............................................................................................................185 

Tablo: 130 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Yönetim 

Kuruluna Huzur Hakkı Olarak Ne Ödediği...........................................................185 

Tablo: 131 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Aylık Gelir 

Durumu..................................................................................................................................187 

Tablo: 132 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Neden Ev Sahibi 

Olmak İstediği ...........................................................................................................188 

Tablo: 133 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Kooperatife Üye 

Olmayı Başkalarına Önerme Durumu....................................................................189 

Tablo: 134 Görüşülenin Kooperatiften Memnuniyeti ile Tekrar Başka Bir 

Kooperatife Üye Olma İsteği....................................................................................189


ile Aylık Gelir Durumu.............................................................................................189 


ile Neden Ev Sahibi Olmak İstediği.........................................................................191 

Tablo: 137 Kooperatif Üyelerinin Yöneticilere Güvenip Güvenmemesi .............192 

Tablo: 138 Görüşülenin Kooperatif Yönetim Kurulunu Oluşturanları 

Tarifi.......................................................................................................................................193 

Tablo: 139 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Kooperatiften 

Memnuniyeti..............................................................................................................193 

Tablo: 140 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Huzur Hakkı 

Olarak Ne Ödendiği ..................................................................................................193 

Tablo: 141 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Yöneticilerin 

Huzur Hakkını Hak Edip Etmedikleri....................................................................194 

Tablo: 142 Görüşülenin Yöneticilere Güven Durumu ile Kooperatifin 

Bitme Süresini Makul Görme Durumu ..................................................................195 

Tablo: 143 Kooperatif Üyelerinin Yöneticilerine Güvenmeme Nedeni ...............195 

Tablo: 144 Görüşülenlerin Kooperatif Yönetiminin Hoşuna Gitmeyen 

Uygulamaları .............................................................................................................195 

Tablo: 145 Görüşülene Göre İdeal Bir Başkanın Önemli Özellikleri ..................196 

Tablo: 146 Görüşülene Göre Dayanışma ve Yardımlaşma Acısından 

Kooperatiflerini Eksik Bulma Durumu ..................................................................197 

Tablo: 147 Görüşülenin Dayanışma ve Yardımlaşma Acısından 

Kooperatifi Eksik Bulma Sebebi .............................................................................197 

Tablo: 148 Görüşülenin Dayanışma ve Yardımlaşma Açısından 

Kooperatifi Değerlendirişi ile Kooperatif Büyüklüğü ...........................................198 

Tablo: 149 Görüşülenin Kooperatifi Dayanışma ve Yardımlaşma 

Açısından Değerlendirişi ile Yönetim Kurulunu Tanımlaması ............................199 

Tablo: 150 Görüşülenin Kooperatif Üyeliğinden Ayrılmayı İsteme 

Durumu..................................................................................................................................200 

Tablo: 151 Görüşülenin Kooperatif Üyeliğinden Ayrılmayı Neden 

Düşündüğü.............................................................................................................................201 

Tablo: 152 Görüşülenin Kooperatif Üyeliğinden Ayrılmaktan Vazgeçme 

Nedeni.........................................................................................................................202 

Tablo: 153 Isparta'da Faaliyetteki Kooperatifler ve Sayısal Dağılımı.................203

Tablo: 154 Isparta ve Çevresinde Dernekler Kanunu'na Göre Halen 

Faaliyet Gösteren Derneklerin Amaçlarına Göre Sayısal Dağılımı .....................203 

Tablo: 155 Görüşülenin Katıldığı Etkinlik Sayısı..................................................204 

Tablo: 156 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ............................................204 

Tablo: 157 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Etkinliğine 

Katıldığı Kuruluş Sayısı ...........................................................................................205 

Tablo: 158 Görüşülenlerin Üyesi Olduğu Kuruluşlar...........................................206 

Tablo: 159 Görüşülenlerin Etkinliklerine Katıldığı Kuruluşlar ..........................209 

Tablo: 160 Görüşülenlerin Kuruluşlara Üye Olmada En Önemli Etkenler .......210 

Tablo: 161 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Aylık Gelir 

Durumu..................................................................................................................................211 

Tablo: 162 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Doğum Yeri .................212 

Tablo: 163 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Cinsiyeti .......................213 

Tablo: 164 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Eğitim Düzeyi..............214 

Tablo: 165 Görüşülene Göre Diğer İnsanların Kuruluşlara Üye Olmanın 

Sakıncalı Bulduğu Yanlarının Olup Olmadığı.......................................................214 

Tablo: 166 Görüşülenlerin Diğer İnsanların Kuruluşlara Üye Olmasının 

Sakıncalı Bulunduğu Yanları...................................................................................215 

Tablo: 167 Görüşülenin Üye Olduğu Kuruluş Sayısı ile Kuruluşlara Üye 

Olmayı Sakıncalı Bulup Bulmadığı .........................................................................216 

Tablo: 168 Görüşülenin Eğitim Düzeyi ile Kuruluşlara Üye Olmayı 

Sakıncalı Bulup Bulmadığı.......................................................................................217 

Tablo: 169 Kuruluşların Görüşülenlerin Hayatlarına En Önemli 

Katkıları.................................................................................................................................217 

Tablo: 170 Görüşülene Göre Türkiye'de Kuruluşların En Çok Hangi 

Amaca Hizmet Ettiği.................................................................................................218 

Tablo: 171 Görüşülenin Ortak İş Yapma Hususunda Düşünceleri .....................220 

Tablo: 172 Bir Başkasıyla Ortaklık Açısından Görüşülen....................................221 

Tablo: 173 Görüşülenin Bir Başkasıyla Ortaklık Durumu ile İşi ........................221 

Tablo: 174 Görüşülenin Halen Ortaklık Durumu ile Ortak İş Yapma 

Hususunda Düşüncesi ...............................................................................................222 

Tablo: 175 Görüşülen Daha Çok Kimlerle İş Birliği Yapmak İster ....................224 

Tablo: 176 Görüşülenin Daha Çok Kimlerle İş/İşbirliği Yapmak İstediği 

ile Doğum Yeri...........................................................................................................225

Tablo: 177 Görüşülenlerin Kesinlikle İş Birliği Yapmayacağı Grup 

Mensupları.................................................................................................................225 

Tablo: 178 Görüşülenin Kesinlikle İşbirliği Yapmayacağı Grup 

Mensupları ile Eğitim Düzeyi...................................................................................227 

Tablo: 179 Görüşülene Göre Arasında İşbirliği Kurulamayacak Kesimler .......228 

Tablo: 180 Görüşülenin Kesinlikle İşbirliği Yapmayacağı Grup 

Mensupları ile Aralarında İşbirliği Kurulmayacağını Düşündüğü Toplum 

Kesimleri ....................................................................................................................229 

Tablo: 181 Görüşülenin İş Birliğinden Vazgeçeceği Durumlar ............................230 

Tablo: 182 Görüşülenin İnsanlara Güvenme Tutumu ile Hangi Durumda 

İşbirliğinden Vazgeçeceği .........................................................................................231 

Tablo: 183 Görüşülenin Kuruluşlarda Kabul Edemeyeceği Bir Karar 

Alındığında Sergilediği Tutum ................................................................................232

tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?