tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

ileri bir aşamasıdır. Bu sistemde, üretim birimi veya birliklerinin elde ettiği ürünler,
merkezi bir otoritede toplanmakta, sayılmakta, türlerine göre ayrılmakta, saklanmakta,
üretici olan veya olmayanlara dağıtılmaktadır. Üretime katılanlar ya da dağıtımdan
pay alanlar açısından, yeniden dağıtım bir şölen ya da tören görünümünde olmaktadır.
Daha ileri toplumlarda hasat sonu, doğum, sünnet, büluğa erme, evlenme, ölüm, temel
atma, iftar yemekleri de aslında birer dağıtım törenidir. 52 Kademeli dağıtımın
antropoloji literatürüne geçmiş en renkli ve evrensel örneklerinden birisi de
“potlaç”dır. Potlaç, aile içinde, babanın oğluna yapacağı bağışlar için düzenlenen bir
tören olabileceği gibi; köy içinde, bir grup balıkçı ailesinin ötekilere verdiği bir şölen;
bir köyün öteki köyler onuruna düzenlediği bir tören şeklinde de olabilir. Ancak her
konuk, çağrıldığı her potlaç törenine karşılık, kendisi bir potlaç düzenlemek
zorundadır. Potlaç vermemek çok onur kırıcı bir durumdur; kim daha çok verirse o
derece onur kazanmış olur. Bu geleneğin ekonomik anlamda yerine getirdiği çok
önemli bir husus söz konusudur: Balığın çıkmadığı mevsimlerde, açlık tehlikesi
yaşayan köyler ve gruplar, potlaçlara katılarak günlük ihtiyaçlarını
karşılayabilmektedirler. Potlaçı veren, balık avında başarılı olan gruplar açısından ise
potlaç, geleceğin zorlu veya aç kalınabilecek günleri için bir yatırım ve sigorta işlevi
görmektedir.
Neolitik çağda, tarıma geçiş ve daha sonra madeni aletlerin kullanılmaya
başlanması sonucunda, kabile toplumunda hızlı toplumsal çözülmeler ortaya çıktı.
Teknolojinin itmesiyle tarımsal ürün fazlası elde etme olanağı belirdi. Bu, belli sayıda
debbağlar, demirciler vb. uzman işçiyi beslemenin mümkün olacağı yeni bir düzeye
erişilmesini ifade etmekteydi. Artık her toplulukta, şeflerin ve toprağı işleyenlerin
yanı sıra, belli sayıda zanaatkar da bulunmaktaydı. 53 Topluluğa teslim ettikleri zanaat
ürünleri karşılığında muhtaç oldukları besin maddelerini topluluktan
alabilmekteydiler. Sonrasındaki gelişmelerle, ortak mülkiyetin yerini özel mülkiyet,
geniş klanın yerini dar aile ocaklarının alması olgusuyla karşılaşırız. Diğer taraftan
zanaatların tarımdan ayrılması, köy ile şehir arasında işbölümünün ortaya çıkması,
köyün şehre ve pazara bağımlı hale gelmesi toplumun ekonomik ve kültürel hayatını
da altüst etmeye başladı.
Üretim fazlası belli bir sınırın ötesinde gelişmeye devam edince, bireyler elde
ettikleri artı-ürünü kendi diledikleri gibi kullanma hakkını ileri sürmeye başlarlar.
52 Güvenç, Bozkurt; A.g.e.; s.234
53 Berktay, Halil; A.g.e., s.127