Loggerheads– Cilca<strong>in</strong>Follow path past house on R. Over stile andacross field to another stile. Cross drive andcont<strong>in</strong>ue thro' gate along waymarked pathahead. Over 2 more stiles and cross footbridgeover River Alyn. Through squeeze stile and,where path forks, take waymarked path Ruphill. At top of hill turn R onto Leete path.At next path fork bear L on wider path to jo<strong>in</strong>lane. Turn R on lane and cont<strong>in</strong>ue aheadpass<strong>in</strong>g Alyn Kennels on R.Thro' KG beh<strong>in</strong>d kennels and followpath back <strong>in</strong>to Loggerheads CountryPark. Ignore footbridge on R andcont<strong>in</strong>ue along path with riveron R. Cross over stonebridge and walk back toCountryside Centre and car park.Y Daith Gerdded1. O Ganolfan Cefn Gwlad Loggerheads,cerdded heibio'r caffi a'r toiledau a throi i'rCh rhwng yr hen fel<strong>in</strong> a'r Siop Offer AwyrAgored. I fyny'r grisiau a throi i'r Dde i lwybrwrth hen wagenni gwaith plwm (dyma'rLlwybr Diwydiant). Ymlaen ar hyd y llwybr,cadw'r afon ar eich LlDd nes cyrraedd postyn4 ar y Llwybr Diwydiant. Dilyn y llwybr i'r Ddedros y bont a throi i'r Ch gan ymuno â Llwybry Lît. Ymlaen ar hyd y llwybr hwn gan fyndheibio Alyn Kennels sydd ar eich LlCh islaw.Drwy'r giât fochyn ac, wrth y fynedfa i'rcenels, croesi'r ffordd a mynd ar hyd y llwybrtroed sy ar y Ch. Ymlaen ar hyd y llwybr hwn(anwybyddu'r llwybrau ar y LlDd a'r LlCh). Blemae'r llwybr yn fforchio, cymryd y fforch i'rCh, ymlaen a chroesi'r bont drosGeudwll y Diafol. Cerdded yn syth ymlaenar y groesffordd.2. Troi i'r Ch ac i'r ffordd sydd ar ben Llwybr yLît. Cerdded ar i lawr, croesi'r bont dros yrAfon Alun. Ar y tro sydd ar yr allt serth,cymryd y llwybr i'r Dde sydd ag arwydd'Pentre' arno. Dilyn y llwybr, croesi'r gamfa i'rcae gan gadw'r ffens ar eich LlCh, dros drichae. Dr<strong>in</strong>go'r grisiau a chroesi dwy gamfasydd ar f<strong>in</strong> y darn o goedwig, yna ymlaen gangadw'r ff<strong>in</strong> ar eich LlCh yn y cae nesaf. Dros ygamfa i Goedwig y Mileniwm Cilca<strong>in</strong> a throi i'rDde ar unwaith. Dr<strong>in</strong>go i'r fa<strong>in</strong>c a'r cerflun.Troi i'r Ch a cherdded gan gadw'r ff<strong>in</strong> ar eichLlDd, bydd coed ifanc ar eich LlCh.3. Trwy'r Giât Mochyn (GM) ac i'r ffordd.Mynd i'r Dde ac ar hyd y ffordd gan ddr<strong>in</strong>go'rallt i mewn i'r pentref. Troi i'r Ch ar ygroesffordd, bydd y dafarn ar eich LlDd. Troii'r Ch yn union heibio'r eglwys gan gerdded ilawr y lôn. Ar waelod yr allt, troi i'r Dde ar hydGrey wagtailSiglen lwydy llwybr llydan (LlC) yn ymyl llyn ac adeiladllwyd. Ar ôl 325m, troi i'r Ch i fyny'r bryn acar hyd llwybr ceffylau arall gan fynd heibiobwthyn ar eich LlDd. Ymlaen, croesi nant,drwy giât ac i fyny'r bryn ar hyd ochr chwith ycae. Drwy giât all ar ac ymlaen ar lwybrbyrddau, dilyn y llwybr wrth iddo wyro i'r Ch,gan ddr<strong>in</strong>go'n raddol. Croesi'r giât/camfa acymlaen ar hyd yr un llwybr (gall fod yn wlyb).Syth ymlaen a drwy ddwy giât arall sy'n myndheibio dau fwthyn fydd ar eich LlDd.4. Ar ôl mynd heibio'r bwthyn, anwybyddu'rllwybr sydd ar y LlDd a cherdded ymlaendrwy'r giât sydd ag arwydd 'Loggerheads'arni. Ymlaen ar hyd llwybr llydan, drwy ddwygiât arall. Wrth y gyffordd T, troi i'r Ch ac i'rlôn, arwydd Loggerheads. Cerddwch i lawr aci'r ffordd.5. Croesi'r ffordd, dros y gamfa gyferbyn wrthymyl yr arwydd i 'Loggerheads', i lwybrcuddiedig. Dilynwch y llwybr heibio'r tŷ sydd areich LlDd. Dros y gamfa a chroesi cae atgamfa arall. Croesi'r dreif ac ymlaen drwy'rgiât ac ar hyd llwybr sydd o'ch blaen (gydagarwydd). Dros 2 gamfa arall gan groesi'r bontdros yr Afon Alun. Drwy'r gamfa gwasgu, aphan fydd y llwybr yn fforchio, ewch i'r Dde aci fyny'r bryn. Ar ben y bryn, troi i'r Dde ac ilwybr y Lît. Fforchio i'r Ch ar hyd llwybr lletachac yn ôl i'r lôn. Cerdded i'r Dde ar hyd y lôn acyn syth ymlaen heibio'r Alyn Kennels fydd areich LlDd.Drwy'r Giât Fochyn (GM) sydd y tu cefn i'rcenels gan ddilyn y llwybr yn ôl i Barc GwledigLoggerheads. Anwybyddu'r bont sydd areich LlDd, parhau ar hyd y llwybr gan gadw'rafon ar eich LlDd. Croesi'r bont garreg acherdded yn ôl i'r Ganolfan Cefn Gwlada'r maes parcio.Loggerheads was a major centre for lead m<strong>in</strong><strong>in</strong>gfor several hundred years up to 1872 when them<strong>in</strong>es f<strong>in</strong>ally closed. Trucks, like those beh<strong>in</strong>d theOld Mill, were used to take lead ore to the crushersand smelters or to transport waste. They ran onrails, pulled by horses.The stone structure beside the river, by thefootbridge, housed a huge waterwheel.The Leete Path takes its name from thedist<strong>in</strong>ctive 'leat' – a water channel, orig<strong>in</strong>ally 2metres wide and 1.5 deep, built <strong>in</strong> 1823 for theMold M<strong>in</strong>es company. Its purpose was to divertwater from the river at Loggerheads past swallowˆholes <strong>in</strong> the limestone bed, <strong>in</strong>to which the riverdisappears part of the year, to service waterwheelsthat powered m<strong>in</strong><strong>in</strong>g mach<strong>in</strong>ery and water pumpslower <strong>in</strong> the valley. It ceased to operate <strong>in</strong> 1845.Bu Loggerheads yn ganolfan bwysig y diwydiantplwm am ganrifoedd cyn 1872, pan gaewyd ymwyngloddiau am y tro olaf. Defnyddiwyd tryciau'ndebyg i'r rhai sydd y tu ôl i'r Hen Fel<strong>in</strong> i gludo'rmwyn plwm i'w wasgu neu i'w smeltio neu i gludogwastraff. Ar reiliau roeddynt yn rhedeg gydacheffylau'n tynnu. Yn yr adeilad cerrig wrth yr afonroedd olwyn ddŵr anferth.Daw enw ‘Llwybr y Lît’ o'r enw tafodieitholSaesneg am sianel sy'n cyrchu dŵr i rod y fel<strong>in</strong>.Yn wreiddiol, roedd y sianel yn 2 fetr o led ac yn1.5 o ddyfnder. Adeiladwyd yn 1823 ar gyfer cwmniMwyngloddio'r Wyddgrug. Ei amcan oedd troi'r dŵro'r afon yn Loggerheads er mwyn osgoi'r tyllau syddyn y calchfaen ble mae'r afon yn diflannu yn yr haf,gan yrru'r dŵr i'r olwynion a chreu ynni i'rpeiriannau mwyngloddio a'r pympiau oedd i lawryn y cwm. Peidiodd â gweithio yn 1845.Lead m<strong>in</strong>e trucksWagenni'r gwaith plwmwww.borderlands.co.ukLawrlwytho teithiau cerdded, barge<strong>in</strong>ion a gostyngiadau59
Loggerheads– Moel FamauY Daith Gerdded1. O'r maes parcio, troi i gyfeiriadmynedfa'r ffordd, dilynwch yrarwydd gan wyro i'r Dde acymuno â'r lôn.Troi i'r Dde ac i fyny'r allt, ynaymlaen am 800m i'r Gyffordd T.Troi i'r Dde (arwydd Cilca<strong>in</strong>).Ar ôl 25m troi i'r Ch drwy giâtfetal (gyferbyn ag arwydd MoelFamau). Syth ymlaen am 200myna drwy'r giât arall (anwybyddu'rllwybr ar y dde). Ymlaen ar hydffordd suddedig, croesi camfa wrthy giât, ymlaen eto (anwybyddullwybr ar ochr dde'r giât a'r llwybrsydd ar y chwith ymhen 20m) Ar ôl100m mynd drwy fynedfa agored ac ymlaengan gadw ff<strong>in</strong> y cae ar eich LlDdam 225m. Yna troi i'r Ch i fyny'r llwybr llydanat yr arwydd. Troi i'r Dde dros y gamfacyn y giât. Croesi cornel y cae at y gamfanesaf. Dros y gamfa a throi i'r Dde ar hydymyl y goedwig.2. Ar ôl 75m croesi camfa wrth yr arwydd.Mynd yn groesgornel tua'r Dde i'r ail arwydd.Dros y bont ac ymlaen ar hyd ff<strong>in</strong> y cae am150m cyn troi'n groesgornel tua'r Ch gananelu i fyny'r cae (Bydd Brithdir Mawr ar eichLlDd). Yn union cyn ff<strong>in</strong> y cae, troi i'r Dde achroesi rhyd yr afon. Croesi camfa/giât acymlaen tua'r giât nesaf (anwybyddu'r llwybrsydd ar y LlDd ar ôl 100m). Troi i'r Ch cyn dodat y giât a dros y gamfa i mewn i'r goedwig.Dr<strong>in</strong>go'r bryn serth, croesi'r llwybr beicio arôl 400m a cherdded ymlaen am 500m arall.Troi i'r Ch wrth y postyn arwydd ble mae'rllwybr yn disgyn am ychydig, yna dr<strong>in</strong>go etoam 400m serth i'r gamfa sydd y tu isaf igopa Moel Famau.3. I ddod i lawr, troi i'r Dde ar hyd llwybr egluram 700m, bydd rhes o goed ar eich LlDd. Blemae'r llwybrau'n croesi dylid troi i'r Dde ac arhyd llwybr ceffylau. Drwy giât fechan ar ôl200m a dal i fynd i lawr gan gadw hen walgerrig ar eich LlDd. Ar ôl 600m anwybyddu'rgiât fechan ar y LlDd a pharhau ymlaen,(arwydd Loggerheads) am 500m i'r giât a'rgamfa. Croesi'r gamfa/giât ac ymlaen heibio'rarwydd Loggerheads ble gwelwch lwybr ynymuno o'r chwith (bydd olion canolfan decoiawyrennau Rhyfel Byd II ar y llaw chwith).Ymlaen drwy'r giât o'ch blaen ac ar hyd yllwybr drwy ddwy giât arall. Ar y gyffordd,troi i'r Ch i'r lôn (arwydd Loggerheads) gangerdded i lawr yr allt i'r ffordd.4. Croesi'r ffordd a dros y gamfa gyferbynBuzzardBwncath(wrth arwydd Loggerheads) â llwybr cuddiedig.Dilyn y llwybr heibio'r tŷ ar y LlDd. Dros ygamfa a chroesi'r cae i gamfa arall. Croesi'rdreif ac ymlaen drwy'r giât ac ar hyd y llwybrsydd ag arwydd. Dros 2 gamfa arall a chroesipont dros yr Afon Alun. Drwy'r gamfa wasgua, ble mae fforch yn y llwybr, dilyn y llwybr(arwydd) ac i'r Dde i fyny'r bryn. Ar ben ybryn, troi i'r Dde i lwybr y Lît. Ar y fforch nesafyn y llwybr, gwyro i'r Ch ac ar hyd y llwybrlletach yn ôl i'r lôn.5. Troi i'r dde ar y lôn yma ac ymlaen gan fyndheibio Alyn Kennels ar y llaw dde. Drwy'r giâtmochyn sy'r tu ôl i'r cenels a dilyn y llwybr ynôl i Barc Gwledig Loggerheads. Anwybyddu'rbont sydd ar y dde gan ddilyn y llwybr a gangadw'r afon ar eich llaw dde. Croesi pontgarreg a cherdded yn ôl i'r Ganolfan CefnGwlad a'r Maes Parcio.16th century Brithdir Mawr is one of the oldesthouses <strong>in</strong> the area. It was used as a location forthe film 'Hilary and Jackie', about cellistJacquel<strong>in</strong>e Dupre.Un o'r tai mwyaf hynafol yn yr ardalyw Brithdir Mawr (16 ganrif). Dymaun o leoliadau'r ffilm 'Hilary and Jackie', hanesJacquel<strong>in</strong>e Dupre, chwaraewr y soddgrwth.Moel Famau Jubilee TowerThe castle-like ru<strong>in</strong> on the summit of Moel Famauwas orig<strong>in</strong>ally a tall Egyptian-style obelisk built <strong>in</strong>1810 to commemorate the Golden Jubilee ofGeorge III. Thousands of people trekked to thesummit for the <strong>in</strong>auguration ceremony. However,both k<strong>in</strong>g and tower were ill-fated. With<strong>in</strong> a yearthe k<strong>in</strong>g's madness became overwhelm<strong>in</strong>g and hisson took over as Pr<strong>in</strong>ce Regent. The tower survivedlonger but blew down <strong>in</strong> gales 52 years later.Trick<strong>in</strong>g German BombersFires were lit on the slopes of Moel Famau to lureGerman bombers away from Liverpool dur<strong>in</strong>g WorldWar II. The brick ru<strong>in</strong>s on Ffrith Mounta<strong>in</strong> were theoperations' base.Tŵr Jiwbilî ar Foel FamauYn wreiddiol, obelisg yn null yr Aifft oedd yradfail sy'n debyg i gastell ar gopa Moel Famau.Adeiladwyd yn 1810 i goffau Jiwbilî Aur Siôr III.Dr<strong>in</strong>godd miloedd o bobl i'r copa ar gyfer yseremoni agoriadol. Ond anlwcus fu'r bren<strong>in</strong> a'rtŵr fel ei gilydd, ac o fewn y flwyddyn roedd ygwallgofrwydd wedi llethu'r bren<strong>in</strong> a daeth ei fabyn Ddirprwy Fren<strong>in</strong>. Goroesodd y tŵr ychydig hirach,ond dymchwelodd mewn gwynt uchel ymhen 52o flynyddoedd.Twyllo bomwyr yr AlmaenDefnyddiwyd tannau ar lethrau Moel Famau iddenu bomiau'r Almaen oddi wrth dd<strong>in</strong>as Lerpwlyn ystod Rhyfel Byd II. Yr adfeilion brics sydd arFynydd y Ffrith oedd y safle gweithredu.The Jubilee TowerTŵr Jiwbiliwww.borderlands.co.ukBle i fwyta bwyd gwych yn Sir y Ffl<strong>in</strong>t61