Jan Wowczak (1884-1935) - pierwszy - Nestor - Czasopismo ...

Historia Najazdy tatarskie
miody sobie wypijali, a tak hojnie krew
chrzeœcijañsk¹ rozlawszy, dymy i popieliska, pustki,
ubóstwo, g³ód, p³acz i skwierk przenikaj¹cy
niebiosa po sobie zostawiwszy, a konie swe
chrzeœcijañskimi duszami najuczywszy, ca³e siê ze
wszystkim plonem i ³upami do chana wrócili.
Tatarzy, wtargn¹wszy Roku przesz³ego (1624) na
Ruœ Czerwon¹ a kray on a¿ po Lwów
spustoszywszy, roku teraŸniejszego (1625) z
zdobycz¹ powracali do siebie, lecz od
Koniecpolskiego Hetmana Polnego przeiêci,
przegrawszy z nim utarczkê, y to, co wziêli z Polski,
zostawiwszy; z niczym do kraiu swego uciekaæ
musieli [10]. W czasie buntów kozackich i wojen
tatarskich z r. 1648 i nastêpnych, zarówno akta
ziemskie, jak i grodzkie krasnostawskie zupe³nemu
uleg³y zniszczeniu i spaleniu.
Jesieni¹ roku 1672 w okolice Lwowa
wtargnê³y tatarskie zagony Nurradyna. Hetman Jan
Sobieski, z obozu pod Krasnymstawem, podj¹³
godn¹ podziwu wyprawê na czambu³y tatarskie,
maj¹c do dyspozycji zaledwie trzy i pó³ tysi¹ca
jazdy. Czambu³y tatarskie liczono na kilkadziesi¹t
tysiêcy, a realnie w starciu z Sobieskim, mog³o
uczestniczyæ do dwudziestu kilku tysiêcy.
Dysproporcje z³agodzi³o uczestnictwo miejscowej
ludnoœci w pogoni za rozbitym przeciwnikiem, a
tak¿e to, ¿e si³y tatarskie by³y rozproszone za
jasyrem. 29 Septembris, Jan Sobieski pod
Krasnostawem obozem stan¹³; tam jêzykowie z
podjazdów przywodzeni twierdzili, ¿e kilkadziesi¹t
tysiêcy Ordy mia³o wkrótce podpaœæ pod obóz,
szukai¹c Woyska, gdzie siê obraca. 4 Octobris,
napad³a Orda na Chor¹giew stoi¹c¹ w Krynicy pod
Zamoœciem, i goni¹c j¹ a¿ pod obóz, trwogê
uczyni³a; dlatego zaraz jegomoœæ pan marsza³ek
zpod Krasnostawu obóz na bezpieczniejsze
miejsce pod Krupê ruszy³. Sam jednak tej nocy pod
Krasnostawem zosta³ [19]. Tatarzy, rozpoczêli
niszczenie wsi i chwytanie jasyru od razu we
wszystkich kierunkach. Ju¿ 4 X zagony ukaza³y siê
w Województwie Lubelskiem, wpad³szy
niespodzianie do Szczebrzeszyna, Tatarzy
naœcinali i nabrali du¿o ludzi, potem rozbiegli siê po
wsiach ku Turobinu. Inny znów zagon natkn¹³ siê na
polsk¹ chor¹giew, stoj¹c¹ w Krynicy pod
Zamoœciem, i zapêdzi³ j¹ a¿ w obóz pod
Krasnostawem. Dla zabezpieczenia osoby
królewskiej, na skutek wys³anego rozkazania,
Sobieski spod Hrubieszowa przeniós³ swój obóz
pod Krasnystaw. W liœcie z obozu pod Uchaniami,
pisa³: 28 7bris 1672. Ruszy³em siê z pod
Rubieszowa, wed³ug woli J.K.Mci, pod
Krasnystaw i stanê tam dnia 29 IX, czekaj¹c na
dalsze rozkazanie. Tu, 4 X dosz³a go wiadomoœæ,
¿e nieprzyjaciel idzie prosto na osobê JKMci.
Ostrzeg³szy króla raportem, przeniós³ obóz na
bezpieczniejsze miejsce, ku pó³nocy, pod Krupê i z
asekuracy¹, poszed³ komunikiem, przejmowa³
zagony miêdzy Zamoœciem i Szczebrzeszynem [20, 21].
Bom osadziwszy Lwów poszed³ pod Rubieszów, a
potym pod Krasnystaw, za ordynansem Króla
JMci, stamt¹d za Nieprzyjacielem, tak iako mi moia
kaza³a poczciwoœæ y powinnoœæ [22]. D. 5 octobris
rano, ma³¹ garstk¹ ludzi, bo nas nad pó³trzecia
tysi¹ca nie by³o, ruszy³ siê szlaki nieprzyjacielskie
przecinaæ. Uszed³szy tego dnia 5 mil od
Krasnegostawu ku Zamoœciowi, zatrzyma³ siê
Sobieski o zachodzie s³oñca w Sitañcu. Tu
przyprowadzi³ mu kozak Zawisza, kilku jêzyków, od
których wyrozumiano, ¿e tatarzy zapadli koszem
ko³o Krasnobrodu. Nie trac¹c czasu, o pó³nocy
ruszono w pogoñ, w deszcz ulewny, i o pierwszym
brzasku dziennym ujrzano pod kapliczk¹
Krasnobrodzk¹ gorej¹ce ognie tatarskiego
koczowiska. Sobieski czeka³, a¿ siê rozwidni, ale
Haneñko, który nadszed³ od Zamoœcia, uderzy³
przed czasem, wiêcej sp³oszy³ ni¿ zgromi³, bo
korzystaj¹c z mroku pouciekali tatarzy w lasy.
Jassyr uwolniono jednak wszystek i po lasach, gdy
ju¿ oœwit³o, wielu uciekaj¹cych nabito [23].
Wyruszywszy z Krasnegostawu, sp³oszy³ ordê
Nuraddyna od Krasnobrodu na Tomaszów, a¿ pod
Narol i Cieszanów, a dognawszy j¹ (6 paŸdziernika)
przesz³o 2 000 zabranych w jasyr jeñców uwolni³.
Nazajutrz rozbito kosz (obóz) pod Niemirowem.
Pogrom ten uwolni³ 20 000 jeñców z niewoli
tatarskiej. Niezmordowany Sobieski pogna³ na
Kochanówkê i Gródek ku Komarnu, gdzie siê
schroni³ uciekaj¹cy Nuraddyn. Tam (9
paŸdziernika) Sobieski maj¹c tylko 2 500 konnicy
uderzy³ na 20 000 obci¹¿onych ³upem Tatarów.
Nuraddyn wyprawi³ jasyr naprzód, sam zaœ z
wybranymi tylko ludŸmi stawi³ czo³o garstce
Sobieskiego. Ale Sobieski z Bidziñskim,
stra¿nikiem koronnym, uderzyli z tak¹ si³¹, ¿e
nieprzyjaciel pierwszego nie wytrzymawszy
impetu, na wszystkie strony pierzchaæ pocz¹³.
Odbito 20 000 jeñców, których Orda oko³o Sanoka,
Krosna, Biecza i Liska pobra³a. Wielu Tatarów
potonê³o w stawie pod Komarnem. Naszych ledwo
pó³trzecia tysi¹ca, ale okropna zag³ada i jêczenie
zmusi³y mnie do boju, pisze Sobieski do króla.
Nuraddyn kaza³ œcinaæ jeñców, którym wiek lub
s³aboœæ przeszkadza³a dotrzymaæ kroku. Sobieski
ruszy³ w pola miêdzy Krechowicami i Ka³uszem.
Obstawiwszy okolicê ch³opami, którzy porobili
zasieki, i uderzy³ dnia 14 paŸdziernika na obu
su³tanów dziesiêciotysiêcznym obci¹¿onych
jasyrem, liczba Tatarów wynosi³a oko³o 10 000,
naszych, pod³ug listu Sobieskiego, pó³tora tysi¹ca.
Pomimo tego Tatarzy doznali klêski, a
rozpierzchniêci ginêli od ch³opów w lasach. Na tym
skoñczy³a siê wyprawa Sobieskiego. Zdaje siê
dzisiaj rzecz¹ bajeczn¹, jak pó³trzecia tysi¹ca koni
mog³o w dniach jedenastu zmierzyæ drogê od
Krasnegostawu do Ka³usza, zwieœæ cztery bitwy
zwyciêskie i pogromiæ tylu Tatarów. T³omaczyæ sobie
13