Jan Wowczak (1884-1935) - pierwszy - Nestor - Czasopismo ...

Historia
losu poczytaæ nale¿y. Oby siê to by³o raczej nie
sta³o, lecz rozum ludzki wyroków i przeznaczeñ
niebios odwróciæ nie zdo³a. Jako zaœ przez krwi
zwi¹zek Jasnoœci Waszej i najjaœniejszemu
domowi austr. mi³oœæ i przychylnoœæ winien jestem,
tak je niniejszem oœwiadczeniem okazywaæ
zawsze przyrzekam i obowi¹zki brata i s¹siada
przychylnie i szczerze zachowam”.
Odpowiedzia³ na to Maxymilian:
- „Sk³adam dziêki W. król. Mci, ¿eœ mnie w
teraŸniejszej mojej niedoli odwiedziæ i w skutku
okazaæ raczy³, jakie masz wzglêdy dla mnie, dla
najjaœniejszego domu mego, wielorako z jasnoœci¹
Wasz¹ po³¹czonego. Co siê miêdzy nami sta³o,
zaiste zmianom rzeczy ludzkich, któremi Bóg w³ada
przypisaæ potrzeba. A i¿ odt¹d wzajemnej tylko
przyjaŸni dowodami walczyæ z sob¹ mamy, i ja z
mej strony to Jasnoœci W. przyrzekam, co szczery
i ¿yczliwy ksi¹¿ê przyrzec winien. Cieszê siê, ¿e
Jasnoœæ W., zdrow¹ i czerstw¹ ogl¹dam”.
Taæ by³a ich mowa. Siedzieli z sob¹ chwilê,
potem tr¹biono i bêbniono do obiadu. Król siê
przebra³, odszed³szy, wst¹pi³ zaœ poñ id¹c do sto³u;
w drodze da³ mu praw¹ rêkê, chocia¿ siê arcyksi¹¿ê
wzbrania³, ale mu król rzek³: Ja mam Jasnoœæ W. za
goœcia, brata i u sto³u da³ mu praw¹ rêkê.
Rozmawiali z sob¹, pili przez zdrowie. Owo zszed³
ten dzieñ weso³o. Potem odprowadzi³ go król do
pokoju, i on te¿ króla odprowadzi³, i we wtórym siê
gmachu rozeszli, i dobranoc sobie dali. Nazajutrz
pos³a³ mu król kosztown¹ karetê z woŸnikami i
wszelkim sprzêtem, i w niej koni oœm bia³ych
farbowanych ¿ó³to gor¹co, prawie cudnych, cztery
konie tureckie, dwa jednochodniki. Tak siê potem
rozjechali. Z króla JMci, jakom baczy³, arcyksi¹¿ê
by³ bardzo kontent, a koniom by³ bardzo rad, nie
móg³ siê zatrzymaæ, kaza³ przy sobie na nich
biegaæ. Przy stole, gdzie siedzieli, siedzia³ te¿
Nuncyusz, pose³ cesarski i biskup wroc³awski. U
drugiego sto³u rada koronna, by³o te¿ 4 biskupów,
ks. kardyna³ i pan wojewoda krakowski. Wieœæ
nios³a, lubo niepewna, i¿by Maxymilian rad by siê
wykrêci³ z tej przysiêgi, która go bardzo gryzie, a
chocia¿by nie przysi¹g³, nam ma³o na tem. A
przecie wiêcej zale¿y, gdy Lubowlê wróc¹ i cesarz
przysiê¿e. Jaæ go muszê z innymi senatory
prowadziæ, a¿ za granicê z wielk¹ przykroœci¹ i
niedogod¹. Ale có¿ czyniæ? Dziœ rano N. Król J.M.
na wyjezdnem poszed³ do pokojów N. Maxymiliana,
i po¿egna³ siê z nim w najuprzejmiejszych
wyrazach; podobnie¿ odpowiedzia³ mu N.
Maxymilian i odprowadzi³ go a¿ na ostatni stopieñ
wschodów na dziedziñcu. Król J.M. poszed³ na
mszê do Koœcio³a, blisko Zamku, a ztamt¹d siad³ na
koñ, w drogê do Litwy [4].
Uk³ad bêdziñsko-bytomski, odnawia³
przyjaŸñ miêdzy Rzeczpospolit¹ i Habsburgami.
Maksymilian zrzeka³ siê tytu³u króla polskiego
i wszystkich praw z nim zwi¹zanych. Cesarz i wszy-
26
Arcyksi¹¿ê Maksymilian
scy arcyksi¹¿êta przyrzekali, ¿e ani za ¿ycia, ani po
œmierci Zygmunta III nie bêd¹ wysuwaæ pretensji do
korony polskiej, ani te¿ wspieraæ tych, którzy by to
czynili. Datê uwolnienia arcyksiêcia wyznaczono na
dzieñ 28 VII 1589, chocia¿ to dla niespe³nionych
umowy bêdziñskiej warunków nieco spóŸnione
zosta³o. Ale ¿e pos³owie wêgierscy nie przybyli, a
st¹d zastrze¿onemu warunkowi zatwierdzenia
przez nich umowy zadoœæ siê nie sta³o. Polacy,
którym wypuszczenie Maksymiliana poruczone
zosta³o, dla zajœcia takiej z warunków niedope³nionych
w¹tpliwoœci, Maksymilijana z drogi
zwróconego, nazad do Krasnegostawu wieŸli. Po
krótkiej jednak przew³oce znowu siê skierowali ku
granicom Sl¹zka, przyj¹wszy zarêczenie, ¿e
Wêgrzy na najbli¿szym sejmie swoim, umowê
przerzeczon¹ zatwierdz¹ i zaprzysiêgn¹.
Wawrzyniec Goœlicki biskup i Miko³aj Zebrzydowski
zamku królewskiego starosta byli na czele tych, co
imieniem króla i Rzeczypospolitej przeprowadzili
Maksymilijana, maj¹c od niego przy wjeŸdzie do
Sl¹zka odebraæ przysiêgê na wierne dotrzymanie
traktatu [13]. Arcyksiêcia Maksymiliana
uwolniono 8 IX 1589 r., a 12 IX by³ ju¿ w Nysie.
Uk³ad bêdziñski ratyfikowali: król Zygmunt III oraz
osobiœcie cesarz Rudolf II i arcyksi¹¿êta na sejmie
warszawskim w roku 1590 [1].
W opisanych tu wydarzeniach, wielk¹ rolê
odegra³ Wawrzyniec Goœlicki, póŸniejszy „nasz”
biskup che³mski (nawiasem mówi¹c, autor dzie³a „O
senatorze doskona³ym”, które wywar³o wp³yw na
konstytucjonalizm w œwiecie anglosaskim i w
Stanach Zjednoczonych). Goœlicki popiera³
kandydaturê Zygmunta Wazy, dopatruj¹c siê
„wiêkszych pozorów dobra”. Mia³ talent wybitnego
dyplomaty i mediatora. To on za³agodzi³ konflikt
pomiêdzy Zamoyskim i Górkami, przyby³ych na
elekcjê z wojskiem, za¿egnuj¹c realn¹ groŸbê bitwy
na polu elekcyjnym. Na sejmie 1587 r. bra³ udzia³ w
opracowaniu paktów konwentów, a nastêpnie (10
XII 1587), to w³aœnie on uroczyst¹ mow¹ powita³
elekta pod Krakowem. Goœlicki z powodzeniem
wype³ni³ nadzwyczaj delikatn¹ misjê - pertraktacje z
uwiêzionym i g³êboko ura¿onym arcyksiêciem
Maksymilianem i odprowadzenie go do granicy.
G³ównym sprawc¹ uk³adu bêdziñskiego by³
Wawrzyniec Goœlicki równie wymow¹, jak i g³êbok¹
polityki znajomoœci¹ celuj¹cy [8]. Zamoyski
przyzna³, ¿e „ca³a korzyœæ z traktatu bêdziñskiego
p³yn¹ca, Goœlickiemu winna byæ przypisana”. Du¿e
uznanie wzbudzi³ sposób, w jaki Goœlicki perswazj¹
sk³oni³ arcyksiêcia do potwierdzenia swych
przyrzeczeñ, gdy ten, przekroczywszy granicê,
chcia³ wycofaæ siê z przyjêtych zobowi¹zañ [14].
Lecz wiêksz¹ zas³ugê mia³, gdy Miko³aja
Zebrzydowskiego starostê krakowskiego uhamowa³,
gdy ten chcia³ „p³atn¹æ” arcyksiêcia
Maksymiliana, który odprowadzany na Szl¹sk,
spotkawszy na granicy wojsko niemieckie,
wzbrania³ siê traktaty podpisaæ [15].