Jan Wowczak (1884-1935) - pierwszy - Nestor - Czasopismo ...

PowieϾ Proza
- aptekarz zgi¹³ siê od nag³ego kaszlu, lecz gdy
kaszel min¹³, znów w³o¿y³ do ust papierosa - ludzie
wiedz¹, ¿e szwagier, tobie bajtlowaæ nie muszê.
Ten niby-szwagier to major. Te¿ przegra³, te¿
prze¿y³ szok, ale jemu by³o ³atwiej ni¿ tobie, bo to
oficer zawodowy. Czy jutro te¿ mu bêdzie ³atwiej?
Takiej wojny jeszcze nie by³o i niczego nie da siê
przewidzieæ. - Co tam s³ychaæ? - zapyta³
mê¿czyzna, przechylaj¹c siê przez parapet. -
Przyjechali, pojechali, mo¿na spaæ... -
odpowiedzia³ ju¿ ca³kiem spokojnym g³osem
magister. Cztery stare ¯ydówki sz³y skrajem szosy,
jedna za drug¹ jak gêsi, i lamentowa³y. Ta pierwsza
nios³a jarmu³kê mokr¹, brudn¹, jakby z b³ota
podniesion¹. I lamentowa³a najg³oœniej: - Dajge,
dajge. Wist Samuel? - Ciszej, baby, sio, sio, do
domu p³akaæ - stan¹³ im na drodze policjant Szymko
- nie bêdzie zak³ócania porz¹dku. Ja dobrze radzê,
¿eby do domu. - I uciszy³o siê. ¯ydówki zniknê³y
miêdzy parterowymi drewniakami. Szymko poszed³
na piwo. Teraz ju¿ Leon Rozental mo¿e wyskoczyæ
z bramy ciemnej, œmierdz¹cej kiszon¹ kapust¹ i
przejœæ ostatnie dwieœcie metrów, dziel¹ce go od
domu Jana. Chy³kiem wszed³ do Izbicy i chy³kiem tê
podró¿ zakoñczy. Nie, ¿eby siê a¿ tak bardzo ba³.
Ale je¿eli ta podró¿ ze Szczebrzeszyna ma w ogóle
jakiœ sens, najpierw trzeba spe³niæ pierwsze
przykazanie. A takie jest pierwsze przykazanie, ¿e
nikt nie powinien wiedzieæ ani widzieæ, do czyich
drzwi w Izbicy Leon Rozental zapuka. Chy³kiem. W
kieszeni ma bia³¹ opaskê z ¿ó³t¹ gwiazd¹
szeœcioramienn¹. Takie opaski sprzedawali w
szczebrzeszyñskim magistracie po z³otówce za
sztukê. - Nic za darmo... - powiedzia³ bez
z³oœliwoœci, a nawet ze s³u¿bowym uœmiechem
burmistrz, który zetkn¹³ siê w korytarzu z
Rozentalem. Rozental zamkn¹³ w³aœnie drzwi
wiod¹ce do pokoju, gdzie ten handel siê odbywa³, i
trzymaj¹c w garœci trzy opaski, przygl¹da³ siê, bo
by³o na co patrzeæ. - Nic za darmo... - powiedzia³
burmistrz. - Trzy z³ote, czy to jest teraz jakiœ
pieni¹dz? - uœmiechn¹³ siê Rozental. Uœmiech za
uœmiech. S³owo za s³owo. Opaska prawie darmo.
Bukowski s³ucha³ uwa¿nie, g³ow¹ przytakiwa³, ¿e
wszystko rozumie, ale nie rozumia³ wszystkiego.
Zamknêli siê w ostatnim pokoju. Szepty. Przez
drzwi, przez matowe szk³o, dociera³y teraz do
Witolda tylko te s³owa, które Rozental wypowiada³
w wiêkszym podnieceniu. - Bo to taka robaczywa
Œwiêta Trójca, sêdzia, adwokat i prokurator w
jednej osobie. Prokurator wo³a: wykoñczyæ
¿ydowskie œcierwo. Adwokat prosi: ³askawie ich
wykoñczyæ. Sêdzia orzeka: wziêliœmy pod uwagê
argumenty obu stron. Wykoñczymy. £askawie. Po
katolicku. Zrobi¹, co bêd¹ chcieli, a oni chc¹ nam
zabraæ nie tylko ¿ycie. Chc¹ i godnoœæ, i ludzk¹
twarz ¯ydom zabraæ. Wszystko. W ubieg³ym roku,
w po³owie listopada, huk nas obudzi³. Huknê³o,
jakby siê du¿a bomba rozerwa³a. Ja do okna lecê, a
za oknem ju¿ czerwono. Zaraz wrzask, rwetes siê
zrobi³, myœleliœmy, ¿e to synagoga siê pali, ale pali³o
siê kilka domów ¿ydowskich przy synagodze. Teraz
s³uchaj. ¯ydowskie domy siê spali³y, a rano zaczepi³
mnie znajomy urzêdnik z magistratu i wzi¹³ mnie na
bok, i mówi: panie Rozental, niech ¿ona i córka nie
wychodz¹ dzisiaj z domu, bo ¿andarmi zemstê
szykuj¹. - Jak¹ zemstê, za co zemstê? - ja do tego
urzêdnika. - Za ten po¿ar, który by³ w nocy, szykuj¹.
Ju¿ specjaln¹ plotkê puœcili na miasto, ¿e ¯ydzi
chcieli ca³y Szczebrzeszyn spaliæ - ten urzêdnik do
mnie. Och, masz pierwszy z brzegu przyk³ad. -
Witold, wiadro puste... - wo³a Bukowska, otwieraj¹c
drzwi. Twarz ma piêknie zaró¿owion¹, bo od
godziny przy gor¹cym piecu siê krêci. Po¿yczy³a
jajka od Tomasiowej, t³uk³a miskami, brytfannami,
jakby chcia³a strach zag³uszyæ. Bêdzie specjalne
ciasto dla Rozentala. Z m¹ki, mleka, jajek i ze
szczypty strachu. - Bojê siê o was, bojê siê o ten
dom - powiedzia³a w kuchni do mê¿a, i Rozental
tego nie s³ysza³ - ty wiesz, co zrobili z Ma³eckim,
który przywozi³ ¯ydom kartofle? Nie ¿¹daj ode mnie
zbyt wiele. - Witold wzi¹³ dwa puste wiadra i wyszed³
bez poœpiechu z rozgrzanej kuchni na zimne
podwórze. Ciemno ju¿ by³o, zacz¹³ padaæ
drobniutki deszcz. A pompa nie na koñcu œwiata, ale
jednak na koñcu podwórza, przy samej szopie, w
której Witold trzyma króliki. Zastanowi³ siê, czy nie
daæ jednego szynszyla Rozentalowi. ¯ywego to on
n i e w e Ÿ m i e , b o j a k z ¿ y w y m a ¿ d o
Szczebrzeszyna? A zabitego nie da, bo nie zabije.
Wróci³ z ciê¿kimi wiadrami do kuchni. - Witold, ca³e
buty masz mokre, nie mog³eœ uwa¿aæ? Wytrzyj
szmat¹, przecie¿ dzisiaj wszystkie pod³ogi
pastowa³am... - matka krzyczy, aby krzyczeæ. Mówi
o pod³ogach, a jej wzrok skierowany jest tam, gdzie
przez szybê matow¹ widaæ ruchliw¹ sylwetkê
Rozentala. Leon Rozental chodzi od œciany do
œciany. Cztery du¿e kroki i z powrotem. Cztery i
jeszcze prêdzej. Cztery i ju¿ nie ma szeptu. - A ty
byœ pozna³ Sabinê? Czekaj, czekaj, to ju¿ cztery
lata bêdzie, jak ty jej da³eœ na urodziny ksi¹¿kê z
bajkami. I ona jeszcze dzisiaj czyta te bajki. Czy ty
to rozumiesz? Czy teraz jest œwiat do bajek? Ty na
mnie nie patrz jak na cz³owieka, który boi siê swego
przeznaczenia. U nas siê mówi³o: je¿eli ktoœ
rzeknie, ¿e jesteœ trupem, bêdziesz trupem. Teraz
siê nie mówi, teraz ka¿dy w swoim milczeniu wie, ¿e
trup to tylko kwestia czasu. Dla mnie jutro, dla
starego Bronszpigla pojutrze, albo odwrotnie.
Wielka ró¿nica? Ja siê bojê o moje kobiety. O
Sabinê, o Dobê. Ty byœ nie pozna³ Sabiny, ona siê
taka ³adna zrobi³a, jakby chcia³a nam ostatnie dni
os³odziæ. A co to za os³oda? Jak do ziemi, do
czarnego piachu idzie cz³owiek stary, po³amany
chorobami, brzydki, to jest mniejszy ¿al. Ona siê ta-
47