Jan Wowczak (1884-1935) - pierwszy - Nestor - Czasopismo ...

Recenzja Ksi¹¿ki
Nie chc¹ go te¿ awansowaæ, bo jest praktykuj¹cym
katolikiem i ma s³owiañskie, pech!, nazwisko.
Zdarzy³o mu siê, rannemu po ewakuacji, le¿eæ w
warszawskim szpitalu. Zatêskni³ za pos³ug¹
duchow¹. Ordynator mu t³umaczy: Polacy
nienawidz¹ nas jak zarazy [...] dlatego zabrania siê
wzywania do pacjentów polskich duchownych. [...]
Polacy s¹ niepoprawnymi romantykami - zobacz¹
rannego oficera, a jutro gotowi wznieciæ tu
powstanie. [...] Dopóki budzimy w nich respekt, jest
d o b r z e . G d y m ³ o d y P o l a k z o b a c z y
niedomagaj¹cego porucznika, natychmiast go
zaatakuje, by zabraæ mu pistolet. Wreszcie
sko³owali mu niemieckiego ksiêdza, ale jakiegoœ
lewego: Lata pobytu w Polsce sprawi³y, ¿e wydawa³
siê byæ bardziej Polakiem ni¿ Niemcem. Zacz¹³ mi
opowiadaæ o wszechmog¹cym Bogu, który w jego
opowieœci stawa³ siê dziwn¹ mieszanin¹ wielu ras i
kultur, po trosze Rzymianinem, a po trosze
Polakiem, Niemcem, a nawet ¯ydem. ¯ydem! O,
mein Gott! (Spokojnie. Brunatna rapsodia, Otto
Basil - Instytutowi Indogermañskiej Historii
Duchowej w Monachium po d³ugoletnich badaniach
uda³o siê uzyskaæ niew¹tpliwy dowód, ¿e Frauja-
Chrystus by³ blondynem i mia³ niebieskie oczy.
Wywodzi³ siê z trackich ksi¹¿¹t, którzy w okresie
wojen miêdzy diadochami zostali uprowadzeni na
Wschód w charakterze zak³adników). Dalej,
Nowak, niezadowolony z pos³ugi duchowej: Gdy
tylko ksi¹dz poprosi³ mnie, bym pomodli³ siê z nim, a
potem wyspowiada³, grzecznie podziêkowa³em i
odmówi³em. Nie chcia³o mi siê powierzaæ moich
najskrytszych tajemnic jakiemuœ dziwakowi [...].
Potrzebowa³em niemieckiego ksiêdza. Surowego,
a przy tym godnego zaufania kap³ana, przed którym
czu³bym respekt. Gott mit uns, und sie sind
Deutsch! Helmuth, podleczony, wraca na Ostfront
do roboty, stara siê jak wszyscy i nic. Wiêc w
powietrzu wisi jakiœ skandal, zwyciêstwo, które by³o
w zasiêgu rêki oddala siê: Przegrana na pewno nie
ucieszy nikogo na œwiecie, ale na twarzach
Niemców widywa³em oprócz oznak zmêczenia i
wœciek³oœci, tak¿e wyraz najg³êbszej krzywdy: Jak
móg³ nas pokonaæ taki prymityw? Dlaczego Pan
Bóg pozwoli³ na to, ¿eby wygrali z nami podludzie?
Nowak jest porucznikiem (oberleutnant)
rycerskiego Wehrmachtu, krzywym okiem patrzy
na wa¿niaków z SS, d¹sa siê, ¿e psuj¹ Niemcom
imid¿ - Zw³aszcza jednostki SS ju¿ od pierwszych
dni wojny na Wschodzie postêpowa³y ze
szczególn¹ bezwzglêdnoœci¹. Ale sam przyznaje:
Nie wystarczy³o pokonaæ Rosjan. Jeœli chcieliœmy
zwyciê¿yæ, to musieliœmy ich bezlitoœnie wytêpiæ.
Guy Sajer, Alzatczyk. Zapomnianego
¿o³nierza wyda³ w 1967, w Pary¿u. Ojciec -
Francuz, mama - Niemka, na wojnie by³ zwyk³ym
szeregowcem. Zosta³ wcielony do Wehrmachtu jako
17-letni m³odzieniec. Trafi³ na wschodni front w 42.
zim¹. To by³ czas likwidacji stalingradzkiego kot³a.
Trafi³ do elitarnej dywizji Grossdeutschland.
Przeszed³ ca³y szlak od kopa do kopa, Kursk,
odwrót za Dniepr, Rumunia, Prusy Wschodnie,
Pomorze, Kilonia. Jego wspomnienia s¹
najbardziej literacko dojrza³e. Bowiem dojrza³o na
wojnie, o ile mo¿na o tym na podstawie ksi¹¿ki
s¹dziæ, równie¿ cz³owieczeñstwo Sajera. Zero
bohaterskiej tromtadracji. Elementy wra¿liwoœci we
wnikliwej obserwacji psyche ludzi poddanych
ekstremalnym stresom. £adne opisanie anatomii
braterstwa broni jako intensywnie prze¿ywanej
przyjaŸni na ostrej krawêdzi ¿ycia i umierania. On
nie spotyka³ siê z Hitlerem, ani nie œlini³ siê na myœl o
cukrowej feldmarsza³kowskiej bu³awie. Trzyma siê
przytomnie konkretu. Jeden z niewielu ustêpów
kiedy pozwala sobie na bardziej ogólne dywagacje,
uroczo, he he - bezpretensjonalne: Handlarze
godni stryczka! Nie mog¹c ju¿ sprzedawaæ
czarnuchów, wynaleŸli prawie tak samo dochodowy
interes, sprzedaj¹c teraz bia³ych czarnuchom! […]
Mo¿e to kiedyœ obróci siê przeciw nim? Nigdy nic
nie wiadomo. Hitler i Mussolini mieli inny styl.
Potrafili przeciwstawiæ siê dawnym konwenansom i
potentatom wszelkiej maœci: przemys³owcom,
masonom, ¯ydom, klechom. W tamtych czasach
wszystkie te p³aszcz¹ce siê gnuœne indywidua
umiera³y ze strachu, patrz¹c na swoj¹ kiesê, z której
dyrygent Hitler czerpa³ pe³nymi garœciami.
Oczywiœcie skrêca³o ich ze z³oœci, kiedy widzieli, jak
wszystkie te pieni¹dze trwonione s¹ na budowê
wielkiej opery. […] Ca³y czas maj¹ pietra. S¹ teraz
zdani na ³askê pierwszego lepszego dyrygenta,
czarnego albo ¿ó³tego, który mo¿e z nimi zatañczyæ
inaczej. Lecz taniec ten nie bêdzie europejski, a oni
nie bêd¹ tego w stanie poj¹æ.
Zaryzykowa³bym porównanie prozy Sajera
do dokonañ literackich Ernsta Jungera. Ten sam,
nieprostackimi œrodkami ukazany patos
poœwiêcenia i kole¿eñstwa, gorzki, sceptyczny, ale
gor¹cy patriotyzm. Podobnie przekonywuj¹ca
relacja z rozpaczliwej próby zachowania
cz³owieczeñstwa w sytuacji, kiedy jest to w³aœciwie
niemo¿liwe. Z nim móg³bym siê napiæ, ale odchodzi
mi ochota kiedy czytam: Lindberg chichocze.
Przypomina ostatni wypad z Lensenem,
Pferhamem i Solm¹. Czwórka kumpli osaczy³a w
stodole czterdziestoletni¹ Polkê. Paniusia u¿ycza³a
swoich wdziêków przez cztery godziny, jakie im
pozosta³y do koñca czasu wolnego. Jej m¹¿ pojawi³
siê akurat, kiedy byliœmy „w trakcie”! - rechocze
Solma. - Facet œmia³ siê razem z nami: „Mamuœka
ju¿ trochê stara i dla mnie, i dla was!” - mówi³. Potem
opró¿niliœmy z Polakiem g¹sior alkoholu. Facet by³
szczêœliwy, ¿e móg³ siê z nami napiæ. On sam jest
bardziej powœci¹gliwy. Zakocha³ siê szczeniêc¹
75