25.02.2014 Aufrufe

gwf Gas/Erdgas Gasnetze sind fit für die Energiewände (Vorschau)

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

( )<br />

−e<br />

Pturb<br />

= − Plam<br />

= e<br />

− 00025 , ⋅ Re − 6,<br />

75<br />

1<br />

−2<br />

12 ,<br />

⎧⎪<br />

⎛ 27 , ⋅( lg(Re) ) k ⎞ ⎫⎪<br />

λturb = ⎨−2⋅lg⎜<br />

+ ⎟ ⎬−2<br />

⎩⎪ ⎝ Re 12 ,<br />

⎧<br />

371 , ⋅D<br />

⎪ ⎛ 27 , ⋅( lg(Re) ) k ⎠⎞<br />

⎭⎪ ⎫⎪<br />

λturb<br />

= ⎨−2⋅lg⎜<br />

+ ⎟ ⎬<br />

⎩⎪ ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />

⎭⎪<br />

−2<br />

⎧<br />

⎪<br />

⎛ (<br />

= − , ⋅ln ln (<br />

λ 0 868<br />

Re 12 ,<br />

))<br />

k ⎞ ⎫<br />

⎪<br />

Insbesondere turb ⎨<br />

+<br />

Gl. (37) lässt sich selbstverständlich<br />

⎬−2<br />

⎝<br />

⎜<br />

371 , ⋅D⎠<br />

⎟<br />

auch in der<br />

⎩⎪<br />

vertrauten , ln „klassischen“ ln Re<br />

12 ,<br />

⎧<br />

⎪<br />

⎛ ( ( ))<br />

k ⎞ ⎫<br />

Struktur<br />

⎭⎪ ⎪<br />

λ turb<br />

= ⎨−0 868⋅<br />

+<br />

⎬ angeben:<br />

⎝<br />

⎜ Re 371 , ⋅D⎠<br />

⎟<br />

⎩⎪<br />

⎭⎪<br />

12 ,<br />

1 ⎛ 27 , ⋅( lg(Re)<br />

) k ⎞<br />

=−2⋅lg⎜<br />

+ ⎟ (39)<br />

λ turb ⎝ Re 12 ,<br />

1 ⎛ 27 , ⋅( lg(Re)<br />

)<br />

371 ,<br />

k<br />

⋅D⎠⎞<br />

=−2⋅lg⎜<br />

+ ⎟<br />

λ turb ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />

Gleiches gilt natürlich 12 ,<br />

1<br />

⎛ ( ln<br />

auch<br />

( Re<br />

<strong>für</strong> Gl. (38):<br />

))<br />

k ⎞<br />

=−0, 868⋅ln +<br />

λ<br />

371 , ⋅<br />

turb<br />

⎝<br />

⎜<br />

12 ,<br />

D⎠<br />

⎟<br />

1<br />

⎛ ( ln( Re)<br />

) k ⎞<br />

=−0, 868⋅ln +<br />

(40)<br />

λ<br />

Re 371 ,<br />

turb<br />

⎝<br />

⎜<br />

⋅ D⎠<br />

⎟<br />

−2<br />

⎧ ⎡ k ⎤⎫<br />

λrau<br />

= ⎨−2⋅lg In der ⎣<br />

⎢ ⋅ ⎦<br />

⎥⎬<br />

⎩typischen 371 , Darstellung D −2<br />

⎭ des Rohrreibungsdiagramms<br />

λ 1 ⎧ ⎡ k ⎤⎫<br />

111 ,<br />

rau<br />

= ⎨−2⋅lg ⎛<br />

ist der Übergang 69 ,<br />

⎣<br />

⎢ ⋅ ⎦<br />

⎥⎬<br />

⎛von k laminarer ⎞ ⎞<br />

=−18<br />

, ⋅ lg<br />

zu turbulenter<br />

⎩ 371 , ⎜ D +<br />

Strömung λ als sprunghafter<br />

⎭⎝<br />

⎜<br />

37<br />

27⋅<br />

λglatt<br />

= −2⋅lg , lg(Re)<br />

−2<br />

12 Umschlag ⋅D⎠<br />

⎟ ⎟<br />

turb ⎝ Re , ⎠<br />

,<br />

bei einer kritischen<br />

Reynolds-Zahl<br />

⎧⎪<br />

⎡ ( ) ⎤⎫<br />

⎪<br />

⎨ ⎢ von Re krit ⎥= ⎬2320 eingetragen; an<br />

⎩⎪ ⎣⎢<br />

27<br />

Re<br />

⎦⎥<br />

⎭⎪<br />

glatt<br />

= −2⋅lg , lg(Re)<br />

−2<br />

12 ,<br />

<strong>die</strong>ser λ= Stelle P ⎧⎪<br />

ist <strong>die</strong> ⎡ Funktion ( ) λ = ⎤⎫<br />

lam⋅ λlam + Ptur<br />

b⋅λturb<br />

⎪f (Re) unstetig (Moody-<br />

⎨ ⎢<br />

⎥⎬<br />

Diagramm in „klassischer“<br />

⎩⎪ ⎣⎢<br />

Re Darstellung; 111 ,<br />

⎦⎥<br />

siehe [42]). Das<br />

1 ⎛ 69 , ⎭⎪<br />

bildet <strong>die</strong> 03164 , Natur −des e Vorgangs selbst jedoch nicht<br />

λPturb<br />

glatt<br />

= − Plam<br />

= e<br />

−( 00025 ⋅ Re<br />

⎛ k<br />

− 6,<br />

75<br />

⎞ ⎞<br />

1=−18<br />

, ⋅ lg⎜<br />

+<br />

)<br />

λ<br />

025 ,<br />

⎝<br />

⎜<br />

37⋅D⎠<br />

⎟ ⎟<br />

turb<br />

adäquat ab.<br />

03164<br />

Re<br />

,<br />

Erst mit<br />

⎝ Re ,<br />

dem Vorschlag von<br />

⎠<br />

Zanke wurde es<br />

möglich, λ glatt<br />

= <strong>die</strong> 025 ,<br />

Re<br />

Änderung der Strömungsform −2physikalisch<br />

12 ,<br />

genauer<br />

λ= P ⎧<br />

als ⎪ ⎛<br />

fließenden<br />

27 , ( lg(Re)<br />

Übergang ) ⎞ ⎫<br />

lam⋅ λlam + Ptur<br />

b⋅λturb<br />

mit<br />

k<br />

einem ⎪<br />

entsprechenden<br />

1 mathematischen ⎩⎪ ⎝ ⎛ 69 , Re ⎛Ansatz k 371 ⎞(Gl. , ⎞⋅<br />

D(36)) ⎠ zu beschrei-<br />

turb<br />

= ⎨−2⋅lg⎜<br />

+<br />

111 , ⎟ ⎬<br />

=−18<br />

, ⋅ lg<br />

⎭⎪<br />

−e<br />

ben. Pturb<br />

Dieser = − Plam<br />

stetige = e<br />

−( 00025 ,<br />

Übergang ⋅ Re − 6,<br />

75<br />

1<br />

⎜ +<br />

λ<br />

⎝<br />

⎜<br />

37<br />

)<br />

⋅Dist ⎠<br />

⎟<br />

turb ⎝ Re ,<br />

⎟<br />

in ⎠ das modifizierte<br />

−2<br />

Moody-Diagramm ⎧ integriert<br />

⎛<br />

worden. Die entsprechenden<br />

grafischen = − , Darstellungen ⋅ln ln (<br />

0 868<br />

Re ))<br />

⎞<br />

turb ⎨<br />

⎪<br />

12 ,<br />

( k<br />

⎫<br />

finden + sich bei<br />

⎪−<br />

2<br />

λ= P<br />

12 ,<br />

⎬ Zanke [22].<br />

lam⎧<br />

⎪<br />

⋅ λlam + ⎛P27<br />

tur , b⋅<br />

In Bild 3 findet sich eine ⎝<br />

⎜<br />

(<br />

λlg(Re)<br />

turb<br />

von )<br />

Schewe<br />

371 , k ⎞ ⎫<br />

erstellte<br />

⋅D⎠<br />

⎟⎪<br />

λturb<br />

= ⎨⎩⎪<br />

−2⋅lg⎜<br />

+ ⎟ ⎬⎭⎪<br />

grafische<br />

Umsetzung ⎩⎪ ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />

des (klassischen) −e<br />

Moody-Diagramms. ⎭⎪<br />

Pturb<br />

= − Plam<br />

= e<br />

−( 00025 , ⋅ Re − 6,<br />

75<br />

1<br />

)<br />

Es 1soll außerdem 27 , hervorgehoben<br />

12 ,<br />

⎛ ⋅( lg(Re)<br />

) k werden, ⎞ dass <strong>die</strong><br />

−2<br />

von Zanke =−entwickelten 2⋅lg⎜<br />

Gleichungen + ⎟<strong>für</strong> λ turb den<br />

λ turb ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />

gesamten turbulenten , ln ln Re 12 ,<br />

⎧<br />

⎛ ( (<br />

) k ⎞ ⎫−<br />

2<br />

12 ,<br />

turb<br />

⎧<br />

⎪<br />

⎪<br />

0 868 ⎛ 27 ⋅, ⋅( lg(Re) Bereich ) + beschreiben. k ⎞<br />

⎫⎪<br />

⎬<br />

λ<br />

Es bedarf<br />

turb<br />

= ⎨−2⋅lg<br />

daher nicht der Verwendung<br />

⎝<br />

⎜<br />

⋅<br />

spezieller Gleichungen<br />

⎠<br />

⎟<br />

⎩⎪ ⎜ Re + 371 , D⎟<br />

⎬<br />

⎭⎪<br />

⎩⎪ ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />

<strong>für</strong><br />

12 , ⎭⎪<br />

den Bereich 1 hydraulisch<br />

⎛ ( lnrauer ( Re)<br />

) Strömung k ⎞<br />

oder den der<br />

=−0, 868⋅ln +<br />

Glattrohrströmung. λ<br />

Beispielsweise 12 ,<br />

1 ⎛ 27 , 371 führt , ⋅ Gl. (37) <strong>für</strong> den<br />

turb<br />

⎝<br />

⎜⋅<br />

( lg(Re<br />

D⎠<br />

⎟<br />

=−2⋅lg<br />

+<br />

Grenzwert λ turb<br />

Re → ∞ ⎝<br />

⎜<br />

k ⎞ −2<br />

auf<br />

⎟<br />

, ln ln Re Re 12 ,<br />

⎧<br />

⎪<br />

⎛ ( ( ))<br />

371 ,<br />

k ⎞ ⎫<br />

⋅D<br />

⎪<br />

λ turb<br />

= ⎨−0 868⋅<br />

+<br />

⎠⎬<br />

⎝<br />

⎜ Re 371 , ⋅D<br />

−2<br />

⎠<br />

⎟<br />

⎧⎩⎪<br />

⎡ k ⎤⎫<br />

⎭⎪<br />

λrau<br />

= ⎨−2⋅lg ⎣<br />

⎢ ⋅ ⎦<br />

⎥⎬<br />

(41)<br />

12 ,<br />

1 ⎩ 371 , ⎛D<br />

( ln<br />

, ln<br />

⎭( Re)<br />

) k ⎞<br />

=−0 868⋅<br />

+<br />

was vollständig λ<br />

12 ,<br />

1 ⎛ 27 , der Nikuradse-Gleichung Re 371 , ⋅<br />

turb<br />

⎝<br />

⎜⋅<br />

( lg(Re)<br />

) k ⎞<br />

=−2⋅lg<br />

D<strong>für</strong> ⎠<br />

⎟<br />

⎜<br />

+ ⎟ hydraulisch<br />

λ<br />

27⋅<br />

λglatt<br />

= −2⋅lg , lg(Re)<br />

−2<br />

12 ,<br />

raue Strömung turb<br />

⎧⎪<br />

entspricht ⎡<br />

⎝ Re 371 , ⋅D<br />

( (siehe ) ⎤⎫⎪<br />

Gl. (21)).<br />

⎠<br />

Ähnlich ⎨ verhält<br />

⎢<br />

−2<br />

⎥⎬<br />

⎧⎩⎪<br />

⎡⎣⎢<br />

kes sich Re ⎤⎫<br />

auch<br />

⎦⎥<br />

<strong>für</strong> den Grenzfall der<br />

12 , ⎭⎪<br />

sog. λrau<br />

Glattrohrströmung. 1<br />

= ⎨−2⋅lg ⋅<br />

Als Grenzwert der Zanke-Gleichung<br />

λ erhält man <strong>für</strong> k → 0:<br />

⎣<br />

⎢ ⎛<br />

⎦<br />

⎥⎬<br />

⎩ 371 , D( ln( Re)<br />

) k ⎞<br />

=−0, 868⋅ln ⎭ +<br />

03164 ,<br />

Re 371 ,<br />

turb<br />

⎝<br />

⎜<br />

⋅ D⎠<br />

⎟<br />

λ glatt<br />

=<br />

025 ,<br />

Re<br />

27⋅<br />

λglatt<br />

= −2⋅lg , lg(Re)<br />

−2<br />

12 ,<br />

⎧⎪<br />

⎡ ( ) ⎤⎫⎪<br />

⎨ ⎢<br />

−2<br />

⎧<br />

⎥⎬<br />

(42)<br />

⎡ k<br />

⎩⎪ ⎣⎢<br />

Re ⎤⎫<br />

λ<br />

⎦⎥<br />

rau<br />

= ⎨−2⋅lg ⎭⎪<br />

⎣<br />

⎢ ⋅ ⎦<br />

⎥⎬<br />

⎩ 371 , D ⎭<br />

Diese Beziehung 03164 , bildet <strong>die</strong> häufig verwendete Blasius-Gleichung<br />

025 ,<br />

λ glatt<br />

=<br />

Re (1913) 27⋅<br />

(siehe Gl. (43), [32]), <strong>die</strong> auch<br />

DVGW-G λglatt<br />

= 617 −2⋅lg , lg(Re)<br />

−2<br />

12 ,<br />

⎧⎪<br />

⎡ ( ) ⎤⎫⎪<br />

⎨ <strong>für</strong> ⎢ Glattrohrströmung ⎥⎬<br />

Re<br />

explizit angibt,<br />

⎣⎢<br />

⎦⎥<br />

adäquat ab.<br />

⎩⎪<br />

⎭⎪<br />

λ glatt<br />

03164 ,<br />

= (43)<br />

025 ,<br />

Re<br />

Auf <strong>die</strong> kurze Zusammenstellung wichtiger Gleichungen<br />

zur Berechnung der Rohrreibungszahl gemäß<br />

Abschnitt 4.1/4.2 aufbauend, sollen nachstehend drei<br />

Rohrnetz<br />

Fachberichte<br />

Bild 3. Moody-Diagramm; entnommen [2].<br />

„Nebenbetrachtungen“ angestellt werden, um einige<br />

nützliche Zusammenhänge herauszuarbeiten und der<br />

möglichen Ableitung der „Hofer“-Gleichung auf <strong>die</strong> Spur<br />

zu kommen.<br />

4.3 Rohrreibungszahl – Nebenbetrachtung I<br />

Es sei vermerkt, dass sich <strong>für</strong> das hydraulisch raue Verhalten<br />

der Ansatz nach Nikuradse (siehe Gl. (21)) offenbar<br />

zur allgemeinen Zufriedenheit bewährt hat, denn<br />

<strong>die</strong>ser ist in der Originalform auch heute noch als Stand<br />

der Technik in Gebrauch; der Term <strong>für</strong> das hydraulisch<br />

glatte Verhalten jedoch ist verschiedentlich modifiziert<br />

worden, da der implizite Ansatz von Prandtl-von Kármán<br />

(Gl. (20)) unbequem bzw. numerisch aufwendig <strong>für</strong> <strong>die</strong><br />

praktische Handhabung war. Daher wurden <strong>für</strong> <strong>die</strong><br />

hy draulisch glatte Strömung diverse, z. T. schon<br />

erwähnte alternative Ansätze entwickelt, <strong>die</strong> häufig<br />

nicht direkt und nicht „auf den ersten Blick“ erkennbar<br />

„kompatibel“ zur Interpolationsgleichung von Colebrook-White<br />

<strong>sind</strong>. Daher ist es von Nutzen, einige weiterführende<br />

Analysen durchzuführen.<br />

In Abschnitt 4.2 wurden bereits einige Gleichungen<br />

zur expliziten Berechnung der Rohrreibungszahl <strong>für</strong><br />

hydraulisch glatte Strömungen angeführt, <strong>die</strong> sich<br />

äußerlich auf den ersten Blick nicht ähnlich <strong>sind</strong>. Es soll<br />

gezeigt werden, dass das „auf den zweiten Blick“ durchaus<br />

der Fall ist.<br />

Nach Filonenko-Al’tschul‘ galt Gl. (31):<br />

1<br />

182 164<br />

λ<br />

1 = , ⋅ lgRe − ,<br />

glatt = 182 , ⋅ lgRe ( ) −164<br />

,<br />

λglatt<br />

Diese Darstellung lässt sich wie folgt modifizieren:<br />

1 ⎛ 164 , ⎞<br />

= 182 , ⋅ −<br />

λ<br />

1 ⎝<br />

⎜⎛<br />

lgRe 164<br />

182<br />

, ⎠<br />

⎟ = 182 , ⋅ lgRe − 0,<br />

90<br />

⎞<br />

glatt = 182 , ⋅ ( ) −<br />

λ ⎝<br />

⎜lgRe<br />

182⎠<br />

⎟ = 182 , ⋅ ( lgRe ( ) − 0,<br />

90)<br />

,<br />

glatt<br />

090 , lg 7,<br />

943<br />

090 , lg 7,<br />

943<br />

1<br />

1<br />

= = ( )<br />

⎛<br />

182 , ( lgRe lg ( 7,943)<br />

)= 182 , ⋅lg⎜<br />

= ⋅ ( ) −<br />

April 2012<br />

<strong>gwf</strong>-<strong>Gas</strong> <strong>Erdgas</strong> 263<br />

Re<br />

Re<br />

⎞<br />

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!