Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
( )<br />
−e<br />
Pturb<br />
= − Plam<br />
= e<br />
− 00025 , ⋅ Re − 6,<br />
75<br />
1<br />
−2<br />
12 ,<br />
⎧⎪<br />
⎛ 27 , ⋅( lg(Re) ) k ⎞ ⎫⎪<br />
λturb = ⎨−2⋅lg⎜<br />
+ ⎟ ⎬−2<br />
⎩⎪ ⎝ Re 12 ,<br />
⎧<br />
371 , ⋅D<br />
⎪ ⎛ 27 , ⋅( lg(Re) ) k ⎠⎞<br />
⎭⎪ ⎫⎪<br />
λturb<br />
= ⎨−2⋅lg⎜<br />
+ ⎟ ⎬<br />
⎩⎪ ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />
⎭⎪<br />
−2<br />
⎧<br />
⎪<br />
⎛ (<br />
= − , ⋅ln ln (<br />
λ 0 868<br />
Re 12 ,<br />
))<br />
k ⎞ ⎫<br />
⎪<br />
Insbesondere turb ⎨<br />
+<br />
Gl. (37) lässt sich selbstverständlich<br />
⎬−2<br />
⎝<br />
⎜<br />
371 , ⋅D⎠<br />
⎟<br />
auch in der<br />
⎩⎪<br />
vertrauten , ln „klassischen“ ln Re<br />
12 ,<br />
⎧<br />
⎪<br />
⎛ ( ( ))<br />
k ⎞ ⎫<br />
Struktur<br />
⎭⎪ ⎪<br />
λ turb<br />
= ⎨−0 868⋅<br />
+<br />
⎬ angeben:<br />
⎝<br />
⎜ Re 371 , ⋅D⎠<br />
⎟<br />
⎩⎪<br />
⎭⎪<br />
12 ,<br />
1 ⎛ 27 , ⋅( lg(Re)<br />
) k ⎞<br />
=−2⋅lg⎜<br />
+ ⎟ (39)<br />
λ turb ⎝ Re 12 ,<br />
1 ⎛ 27 , ⋅( lg(Re)<br />
)<br />
371 ,<br />
k<br />
⋅D⎠⎞<br />
=−2⋅lg⎜<br />
+ ⎟<br />
λ turb ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />
Gleiches gilt natürlich 12 ,<br />
1<br />
⎛ ( ln<br />
auch<br />
( Re<br />
<strong>für</strong> Gl. (38):<br />
))<br />
k ⎞<br />
=−0, 868⋅ln +<br />
λ<br />
371 , ⋅<br />
turb<br />
⎝<br />
⎜<br />
12 ,<br />
D⎠<br />
⎟<br />
1<br />
⎛ ( ln( Re)<br />
) k ⎞<br />
=−0, 868⋅ln +<br />
(40)<br />
λ<br />
Re 371 ,<br />
turb<br />
⎝<br />
⎜<br />
⋅ D⎠<br />
⎟<br />
−2<br />
⎧ ⎡ k ⎤⎫<br />
λrau<br />
= ⎨−2⋅lg In der ⎣<br />
⎢ ⋅ ⎦<br />
⎥⎬<br />
⎩typischen 371 , Darstellung D −2<br />
⎭ des Rohrreibungsdiagramms<br />
λ 1 ⎧ ⎡ k ⎤⎫<br />
111 ,<br />
rau<br />
= ⎨−2⋅lg ⎛<br />
ist der Übergang 69 ,<br />
⎣<br />
⎢ ⋅ ⎦<br />
⎥⎬<br />
⎛von k laminarer ⎞ ⎞<br />
=−18<br />
, ⋅ lg<br />
zu turbulenter<br />
⎩ 371 , ⎜ D +<br />
Strömung λ als sprunghafter<br />
⎭⎝<br />
⎜<br />
37<br />
27⋅<br />
λglatt<br />
= −2⋅lg , lg(Re)<br />
−2<br />
12 Umschlag ⋅D⎠<br />
⎟ ⎟<br />
turb ⎝ Re , ⎠<br />
,<br />
bei einer kritischen<br />
Reynolds-Zahl<br />
⎧⎪<br />
⎡ ( ) ⎤⎫<br />
⎪<br />
⎨ ⎢ von Re krit ⎥= ⎬2320 eingetragen; an<br />
⎩⎪ ⎣⎢<br />
27<br />
Re<br />
⎦⎥<br />
⎭⎪<br />
glatt<br />
= −2⋅lg , lg(Re)<br />
−2<br />
12 ,<br />
<strong>die</strong>ser λ= Stelle P ⎧⎪<br />
ist <strong>die</strong> ⎡ Funktion ( ) λ = ⎤⎫<br />
lam⋅ λlam + Ptur<br />
b⋅λturb<br />
⎪f (Re) unstetig (Moody-<br />
⎨ ⎢<br />
⎥⎬<br />
Diagramm in „klassischer“<br />
⎩⎪ ⎣⎢<br />
Re Darstellung; 111 ,<br />
⎦⎥<br />
siehe [42]). Das<br />
1 ⎛ 69 , ⎭⎪<br />
bildet <strong>die</strong> 03164 , Natur −des e Vorgangs selbst jedoch nicht<br />
λPturb<br />
glatt<br />
= − Plam<br />
= e<br />
−( 00025 ⋅ Re<br />
⎛ k<br />
− 6,<br />
75<br />
⎞ ⎞<br />
1=−18<br />
, ⋅ lg⎜<br />
+<br />
)<br />
λ<br />
025 ,<br />
⎝<br />
⎜<br />
37⋅D⎠<br />
⎟ ⎟<br />
turb<br />
adäquat ab.<br />
03164<br />
Re<br />
,<br />
Erst mit<br />
⎝ Re ,<br />
dem Vorschlag von<br />
⎠<br />
Zanke wurde es<br />
möglich, λ glatt<br />
= <strong>die</strong> 025 ,<br />
Re<br />
Änderung der Strömungsform −2physikalisch<br />
12 ,<br />
genauer<br />
λ= P ⎧<br />
als ⎪ ⎛<br />
fließenden<br />
27 , ( lg(Re)<br />
Übergang ) ⎞ ⎫<br />
lam⋅ λlam + Ptur<br />
b⋅λturb<br />
mit<br />
k<br />
einem ⎪<br />
entsprechenden<br />
1 mathematischen ⎩⎪ ⎝ ⎛ 69 , Re ⎛Ansatz k 371 ⎞(Gl. , ⎞⋅<br />
D(36)) ⎠ zu beschrei-<br />
turb<br />
= ⎨−2⋅lg⎜<br />
+<br />
111 , ⎟ ⎬<br />
=−18<br />
, ⋅ lg<br />
⎭⎪<br />
−e<br />
ben. Pturb<br />
Dieser = − Plam<br />
stetige = e<br />
−( 00025 ,<br />
Übergang ⋅ Re − 6,<br />
75<br />
1<br />
⎜ +<br />
λ<br />
⎝<br />
⎜<br />
37<br />
)<br />
⋅Dist ⎠<br />
⎟<br />
turb ⎝ Re ,<br />
⎟<br />
in ⎠ das modifizierte<br />
−2<br />
Moody-Diagramm ⎧ integriert<br />
⎛<br />
worden. Die entsprechenden<br />
grafischen = − , Darstellungen ⋅ln ln (<br />
0 868<br />
Re ))<br />
⎞<br />
turb ⎨<br />
⎪<br />
12 ,<br />
( k<br />
⎫<br />
finden + sich bei<br />
⎪−<br />
2<br />
λ= P<br />
12 ,<br />
⎬ Zanke [22].<br />
lam⎧<br />
⎪<br />
⋅ λlam + ⎛P27<br />
tur , b⋅<br />
In Bild 3 findet sich eine ⎝<br />
⎜<br />
(<br />
λlg(Re)<br />
turb<br />
von )<br />
Schewe<br />
371 , k ⎞ ⎫<br />
erstellte<br />
⋅D⎠<br />
⎟⎪<br />
λturb<br />
= ⎨⎩⎪<br />
−2⋅lg⎜<br />
+ ⎟ ⎬⎭⎪<br />
grafische<br />
Umsetzung ⎩⎪ ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />
des (klassischen) −e<br />
Moody-Diagramms. ⎭⎪<br />
Pturb<br />
= − Plam<br />
= e<br />
−( 00025 , ⋅ Re − 6,<br />
75<br />
1<br />
)<br />
Es 1soll außerdem 27 , hervorgehoben<br />
12 ,<br />
⎛ ⋅( lg(Re)<br />
) k werden, ⎞ dass <strong>die</strong><br />
−2<br />
von Zanke =−entwickelten 2⋅lg⎜<br />
Gleichungen + ⎟<strong>für</strong> λ turb den<br />
λ turb ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />
gesamten turbulenten , ln ln Re 12 ,<br />
⎧<br />
⎛ ( (<br />
) k ⎞ ⎫−<br />
2<br />
12 ,<br />
turb<br />
⎧<br />
⎪<br />
⎪<br />
0 868 ⎛ 27 ⋅, ⋅( lg(Re) Bereich ) + beschreiben. k ⎞<br />
⎫⎪<br />
⎬<br />
λ<br />
Es bedarf<br />
turb<br />
= ⎨−2⋅lg<br />
daher nicht der Verwendung<br />
⎝<br />
⎜<br />
⋅<br />
spezieller Gleichungen<br />
⎠<br />
⎟<br />
⎩⎪ ⎜ Re + 371 , D⎟<br />
⎬<br />
⎭⎪<br />
⎩⎪ ⎝ Re 371 , ⋅D⎠<br />
<strong>für</strong><br />
12 , ⎭⎪<br />
den Bereich 1 hydraulisch<br />
⎛ ( lnrauer ( Re)<br />
) Strömung k ⎞<br />
oder den der<br />
=−0, 868⋅ln +<br />
Glattrohrströmung. λ<br />
Beispielsweise 12 ,<br />
1 ⎛ 27 , 371 führt , ⋅ Gl. (37) <strong>für</strong> den<br />
turb<br />
⎝<br />
⎜⋅<br />
( lg(Re<br />
D⎠<br />
⎟<br />
=−2⋅lg<br />
+<br />
Grenzwert λ turb<br />
Re → ∞ ⎝<br />
⎜<br />
k ⎞ −2<br />
auf<br />
⎟<br />
, ln ln Re Re 12 ,<br />
⎧<br />
⎪<br />
⎛ ( ( ))<br />
371 ,<br />
k ⎞ ⎫<br />
⋅D<br />
⎪<br />
λ turb<br />
= ⎨−0 868⋅<br />
+<br />
⎠⎬<br />
⎝<br />
⎜ Re 371 , ⋅D<br />
−2<br />
⎠<br />
⎟<br />
⎧⎩⎪<br />
⎡ k ⎤⎫<br />
⎭⎪<br />
λrau<br />
= ⎨−2⋅lg ⎣<br />
⎢ ⋅ ⎦<br />
⎥⎬<br />
(41)<br />
12 ,<br />
1 ⎩ 371 , ⎛D<br />
( ln<br />
, ln<br />
⎭( Re)<br />
) k ⎞<br />
=−0 868⋅<br />
+<br />
was vollständig λ<br />
12 ,<br />
1 ⎛ 27 , der Nikuradse-Gleichung Re 371 , ⋅<br />
turb<br />
⎝<br />
⎜⋅<br />
( lg(Re)<br />
) k ⎞<br />
=−2⋅lg<br />
D<strong>für</strong> ⎠<br />
⎟<br />
⎜<br />
+ ⎟ hydraulisch<br />
λ<br />
27⋅<br />
λglatt<br />
= −2⋅lg , lg(Re)<br />
−2<br />
12 ,<br />
raue Strömung turb<br />
⎧⎪<br />
entspricht ⎡<br />
⎝ Re 371 , ⋅D<br />
( (siehe ) ⎤⎫⎪<br />
Gl. (21)).<br />
⎠<br />
Ähnlich ⎨ verhält<br />
⎢<br />
−2<br />
⎥⎬<br />
⎧⎩⎪<br />
⎡⎣⎢<br />
kes sich Re ⎤⎫<br />
auch<br />
⎦⎥<br />
<strong>für</strong> den Grenzfall der<br />
12 , ⎭⎪<br />
sog. λrau<br />
Glattrohrströmung. 1<br />
= ⎨−2⋅lg ⋅<br />
Als Grenzwert der Zanke-Gleichung<br />
λ erhält man <strong>für</strong> k → 0:<br />
⎣<br />
⎢ ⎛<br />
⎦<br />
⎥⎬<br />
⎩ 371 , D( ln( Re)<br />
) k ⎞<br />
=−0, 868⋅ln ⎭ +<br />
03164 ,<br />
Re 371 ,<br />
turb<br />
⎝<br />
⎜<br />
⋅ D⎠<br />
⎟<br />
λ glatt<br />
=<br />
025 ,<br />
Re<br />
27⋅<br />
λglatt<br />
= −2⋅lg , lg(Re)<br />
−2<br />
12 ,<br />
⎧⎪<br />
⎡ ( ) ⎤⎫⎪<br />
⎨ ⎢<br />
−2<br />
⎧<br />
⎥⎬<br />
(42)<br />
⎡ k<br />
⎩⎪ ⎣⎢<br />
Re ⎤⎫<br />
λ<br />
⎦⎥<br />
rau<br />
= ⎨−2⋅lg ⎭⎪<br />
⎣<br />
⎢ ⋅ ⎦<br />
⎥⎬<br />
⎩ 371 , D ⎭<br />
Diese Beziehung 03164 , bildet <strong>die</strong> häufig verwendete Blasius-Gleichung<br />
025 ,<br />
λ glatt<br />
=<br />
Re (1913) 27⋅<br />
(siehe Gl. (43), [32]), <strong>die</strong> auch<br />
DVGW-G λglatt<br />
= 617 −2⋅lg , lg(Re)<br />
−2<br />
12 ,<br />
⎧⎪<br />
⎡ ( ) ⎤⎫⎪<br />
⎨ <strong>für</strong> ⎢ Glattrohrströmung ⎥⎬<br />
Re<br />
explizit angibt,<br />
⎣⎢<br />
⎦⎥<br />
adäquat ab.<br />
⎩⎪<br />
⎭⎪<br />
λ glatt<br />
03164 ,<br />
= (43)<br />
025 ,<br />
Re<br />
Auf <strong>die</strong> kurze Zusammenstellung wichtiger Gleichungen<br />
zur Berechnung der Rohrreibungszahl gemäß<br />
Abschnitt 4.1/4.2 aufbauend, sollen nachstehend drei<br />
Rohrnetz<br />
Fachberichte<br />
Bild 3. Moody-Diagramm; entnommen [2].<br />
„Nebenbetrachtungen“ angestellt werden, um einige<br />
nützliche Zusammenhänge herauszuarbeiten und der<br />
möglichen Ableitung der „Hofer“-Gleichung auf <strong>die</strong> Spur<br />
zu kommen.<br />
4.3 Rohrreibungszahl – Nebenbetrachtung I<br />
Es sei vermerkt, dass sich <strong>für</strong> das hydraulisch raue Verhalten<br />
der Ansatz nach Nikuradse (siehe Gl. (21)) offenbar<br />
zur allgemeinen Zufriedenheit bewährt hat, denn<br />
<strong>die</strong>ser ist in der Originalform auch heute noch als Stand<br />
der Technik in Gebrauch; der Term <strong>für</strong> das hydraulisch<br />
glatte Verhalten jedoch ist verschiedentlich modifiziert<br />
worden, da der implizite Ansatz von Prandtl-von Kármán<br />
(Gl. (20)) unbequem bzw. numerisch aufwendig <strong>für</strong> <strong>die</strong><br />
praktische Handhabung war. Daher wurden <strong>für</strong> <strong>die</strong><br />
hy draulisch glatte Strömung diverse, z. T. schon<br />
erwähnte alternative Ansätze entwickelt, <strong>die</strong> häufig<br />
nicht direkt und nicht „auf den ersten Blick“ erkennbar<br />
„kompatibel“ zur Interpolationsgleichung von Colebrook-White<br />
<strong>sind</strong>. Daher ist es von Nutzen, einige weiterführende<br />
Analysen durchzuführen.<br />
In Abschnitt 4.2 wurden bereits einige Gleichungen<br />
zur expliziten Berechnung der Rohrreibungszahl <strong>für</strong><br />
hydraulisch glatte Strömungen angeführt, <strong>die</strong> sich<br />
äußerlich auf den ersten Blick nicht ähnlich <strong>sind</strong>. Es soll<br />
gezeigt werden, dass das „auf den zweiten Blick“ durchaus<br />
der Fall ist.<br />
Nach Filonenko-Al’tschul‘ galt Gl. (31):<br />
1<br />
182 164<br />
λ<br />
1 = , ⋅ lgRe − ,<br />
glatt = 182 , ⋅ lgRe ( ) −164<br />
,<br />
λglatt<br />
Diese Darstellung lässt sich wie folgt modifizieren:<br />
1 ⎛ 164 , ⎞<br />
= 182 , ⋅ −<br />
λ<br />
1 ⎝<br />
⎜⎛<br />
lgRe 164<br />
182<br />
, ⎠<br />
⎟ = 182 , ⋅ lgRe − 0,<br />
90<br />
⎞<br />
glatt = 182 , ⋅ ( ) −<br />
λ ⎝<br />
⎜lgRe<br />
182⎠<br />
⎟ = 182 , ⋅ ( lgRe ( ) − 0,<br />
90)<br />
,<br />
glatt<br />
090 , lg 7,<br />
943<br />
090 , lg 7,<br />
943<br />
1<br />
1<br />
= = ( )<br />
⎛<br />
182 , ( lgRe lg ( 7,943)<br />
)= 182 , ⋅lg⎜<br />
= ⋅ ( ) −<br />
April 2012<br />
<strong>gwf</strong>-<strong>Gas</strong> <strong>Erdgas</strong> 263<br />
Re<br />
Re<br />
⎞<br />
⎟