Pomniki minionej epoki w Legnicy - Geschichtswerkstatt Europa

Propaganda historyczna w Legnicy...
my dnia codziennego. Nieuniknione były sytuacje
wzajemnej pomocy, handlowania, wspólnej pracy,
spotkania w kościele, na cmentarzu, w szkole.
„W 1947 r. zaprzyjaźniłem się z pewnym Rosjaninem
tu w Kunicach [wcześniej niem. Kunitz], który
był magazynierem w majątku Armii Radzieckiej, tu
gdzie był PGR. Nazywał się Wania Artiuszkin, a ja
pracowałem w sklepie, gdzie była Karczma Staropolska.
Wania przynosił wypatroszonego prosiaka
i oddawał za litr wódki. Ja tego prosiaka oczywiście
sprzedawałem” – opowiada długoletni działacz
Domu Kultury w Kunicach pan Tadeusz Olejnik.
Wspomnienia Olejnika na temat wizyty w radzieckich
koszarach doskonale oddają atmosferę konkurencji
i współzawodnictwa polsko-radzieckiego
o to, kto jest „lepszym przyjacielem”: „Urząd Gminy
wyznaczył mnie na spotkanie z przedstawicielami
Armii Radzieckiej, którzy przyjechali z Legnicy do
PGR w Kunicach (…) Wóda, wyżerka i co dusza zapragnie
– delegacja była zachwycona. Była też rewizyta.
I sekretarz partii, Podniesiński, naczelnik
gminy Studencki, no i naturalnie ja. Obejrzeliśmy
kilka plansz i zaproszono nas na poczęstunek. Wódki
nie było, bo w koszarach „nielzia”. Nie chodziło
nam o wódkę, ale zły był nawet I Sekretarz Partii,
jak „bolszoj” major zachęcał nas do jedzenia kiełbasy
i grubo na 3 centymetry nakrojonego chleba.
Mówił: „Kuszajtie, u nas chlieba mnogo… U was
chlieba krojut tonienko, bo u was chlieba nie chwatajet”
108 . Pan Olejnik kwituje to krótko: „Ot, miara
kultury!”
2 kwietnia 1945 r. konferencja poczdamska
ustaliła, ale ostatecznie nie regulowała kwestii zachodniej
granicy Polski. Kwestia ta stała się jakby
papierkiem lakmusowym, jeśli chodzi o stosunek
polskiej ludności napływowej do nowej ojczyzny.
W Legnicy poczucie tymczasowości i bycia „nie
u siebie” potęgowały drobnostki, takie jak tablice
wjazdowe do miasta napisane cyrylicą, czy wprowadzony
czas moskiewski. Termin „Ziem Odzyskanych”
109 , do których zalicza się także Legnica, a który
przypadkiem poruszyliśmy w rozmowie z niemieckimi
respondentami, wywołał emocjonalną dyskusję.
Oczywiście, do szczególnych zadań propagandowych,
które stanęły przed nową władzą w Polsce,
było wytłumaczenie Polakom strat na wschodzie
oraz nowych nabytków na zachodzie kraju. Władza
ludowa uciekła się do rozwiązania, które nie tyle
legitymizowało objęcie w posiadanie ziem zachod-
108 „Proszę jeść, u nas chleba dostatek. U was chleb kroją
cieniutko, bo brakuje.”
109 Ziemie Odzyskane to przyłączone do Polski w wyniku
konferencji poczdamskiej następujące, położone na wschód
od Odry i Nysy Łużyckiej prowincje Niemiec (wcześniej pruskie):
południowa część Prus Wschodnich, wschodnia część
Śląska, wschodnia część Pomorza, Nowa Marchia i wschodnia
część Saksonii. Razem: ok. 101.000 km².
45
nich, jako zdobyczy wojennej na Niemcach, ale po
prostu określało te ziemie, jako odwiecznie polskie,
czasowo „zagrabione” przez Niemców, a teraz, po
wiekach, odzyskane. Pojęcie ziemie „odzyskane”
było logicznym przeciwstawieniem terminu ziemie
„utracone”. Celem propagandy miało być niekojarzenie
zdobyczy na zachodzie z rekompensatą za utracone
ziemie na Kresach, które przypadły w udziale
ZSRR. Swoją drogą, Legnica ze swoim Zamkiem Piastów
Śląskich, szybko została ochrzczona przez komunistyczną
propagandę mianem Legnicy piastowskiej
(tak jest do dziś). Poprzez asocjację panującej
niegdyś na obszarze Śląska dynastii Piastów próbowano
wytłumaczyć odebranie Śląska Niemcom i oddanie
Polakom: „Musimy odbudować ziemie wydarte
nam przed wiekami przez Niemców. A oparcie
znaleźliśmy na wschodzie, wśród bratnich plemion
słowiańskich jednej z nami krwi” 110 . Podobne przykłady
legitymowania obecności Rosjan w Legnicy
znaleźć można w prawie każdym numerze polskiej
gazety „Pionier” 111 , czy wydawanych dla skoszarowanych
żołnierzy „Znamion Pobiedy” 112 . Niemieccy
rozmówcy mieli własne zdanie na temat tej geograficzno-historycznej
propagandy: „Tak! Głównym
argumentem jest dynastia Piastów. A czym była ta
dynastia? To były niemieckie księżniczki, które poślubiły
Polaków. Z tego wniosek, mówi Polak, że tu
od zawsze byli Piastowie, to zawsze była polska ziemia.
Kwestię można dowolnie przekręcać” – uważa
Heinrich Kudoweh. Zresztą nie tylko ta kwestia wywołała
żywą reakcję niemieckich rozmówców. Z pojęciem
Ziem Odzyskanych w świadomości Polaków
łączy się ściśle termin „repatriacja” (powrót do kraju
ojczystego 113 ). Według niemieckich respondentów to
jest swoistego rodzaju zawłaszczenie neutralnego
pojęcia przez propagandę. Zdaliśmy sobie sprawę
z tego w efekcie ich protestu, kiedy stało się jasne, że
zupełnie inaczej niż ja, Polka, reflektują pojęcie tego
słowa (w moim pojęciu, utrwalanym na lekcjach historii,
jest ono neutralne). Dla nich nie było zupełnie
oczywiste, że Dolny Śląsk mógł być obiektem czyjejś
repatriacji. A jeśli już, to niemieckiej, na pewno nie
polskiej. W tym kontekście należy dodać, że wysiedleni
Niemcy nie byli nazywani w NRD lub RFN
repatriantami. Tam temat wypędzeń przez długi
czas pozostawał tematem tabu, a wysiedleńcy traktowani
jak ludzie drugiej kategorii. „Oficjalnie byliśmy
przesiedleńcami. Uciekinierów albo Ślązaków
110 Pionier, Nr. 7, z dn. 2 września 1945 r., S. 1
111 Wydawanej od 27 sierpnia 1945 r. najpierw w Legnicy,
potem we Wrocławiu, od listopada 1946 r. przekształcona
w wydawane we Wrocławiu „Słowo Polskie”
112 Dziennik nieprzerwanie wydawany w Legnicy w latach
1945–1993
113 Analiza pojęcia repatriacja w Poradni Językowej
PWN, Artur Czesak, Instytut Języka Polskiego PAN; Słownik
Języka Polskiego PWN 2012, Kraków, S. 315