Pomniki minionej epoki w Legnicy - Geschichtswerkstatt Europa

„Zbiory Legnickie” – z krótką wizytą w Wuppertalu
że wielu byłych legniczan to ludzie w bardzo podeszłym
wieku, na pewno zależało im na tym, by po
ich śmierci ktoś się zajął odpowiednią opieką i zachowaniem
rzeczy. Z drugiej strony warto rozważyć,
czy może dopiero tyle lat im zajęło zbieranie odwagi
i sił, by mówić o wojnie i wypędzeniach – tematach,
które w Niemczech przez długie lata stanowiły tabu.
15 czerwca 1993 r. Wuppertal i Legnica podpisały
porozumienie o obustronnym partnerstwie.
Dlaczego z kolei ten fakt miał miejsce dopiero w latach
90? Do czasu przełomu i upadku komunizmu
oficjalne stosunki miały miejsce jedynie na szczeblu
państwowym i ograniczały się głównie do wymiany
informacji. Poza tym, dopiero 14 listopada 1990 r.
spotkanie Tadeusza Mazowieckiego i Helmuta Kohla
zaowocowało ostatecznym ustanowieniem granicy
polsko-niemieckiej na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Traktat z 17 czerwca 1991 r. „o dobrym sąsiedztwie
i przyjaznej współpracy” ostatecznie stworzył ramy
do wymiany kulturalnej i spotkań obywatelskich.
Wyjątkowość tego partnerstwa, którego zacieśnianie
następowało stopniowo, polega na tym, że po
raz pierwszy w historii relacji polsko-niemieckich
w projekt angażują się nie tylko wysiedleni niemieccy
mieszkańcy, ale także Niemcy, którzy zostali
w Legnicy oraz Polonia zamieszkująca Wuppertal.
Jeśli chodzi o działalność muzeum, to są tam
aktywne dwie grupy robocze: jedna odpowiada za
opiekę nad zbiorami, a druga zajmuje się pracą naukową.
Zadaniem pierwszej grupy jest kolekcjonowanie
eksponatów, ich katalogowanie i przechowywanie.
Druga grupa z kolei zajmuje się historyczną
klasyfikacją i interpretacją zgromadzonych przedmiotów.
W wyniku działalności tej grupy roboczej
regularnie wydawane są publikacje, które pozwalają
na wgląd w różne aspekty i okresy legnickiej historii
208 . Ponieważ odpowiedzialne osoby są świadome
swojej funkcji edukacyjnej, próbują w związku
z tym dotrzeć do możliwie wielu odbiorców. Zatem
regularnie odbywają się objazdowe wystawy – nie
tylko w Wuppertalu, ale także w innych miastach
Polski i Niemiec. Są to wystawy własne albo wspólne,
organizowane we współpracy z lokalnymi muzeami.
Z tą wiedzą udaliśmy się do muzem w Wuppertalu-Vohwinkel.
Chcieliśmy poznać Zbiory, ważny
element współpracy partnerskiej miast oraz patronatu,
zobaczyć, co konkretnie można tam znaleźć
i ewentualnie jak zaprezentowane zostały poszczególne
aspekty. Zaskoczyła nas ogromna liczba eksponatów,
które w większości odnoszą się do historii
miasta sprzed 1945 r. 209 . Należą do nich między
208 Wydawane przez Historiche Gesellschaft Liegnitz
(Legnickie Towarzystwo Historyczne)
209 Dla byłych legniczan podobne znaczenie do „Zbiorów
Legnickich” w Wuppertalu mają liczne wydania tzw.
85
innymi książki, obrazy, albumy, pisma historyczne,
księgi rejestracyjne, pamiętniki, stare kalendarze,
monety, różnego rodzaju tkaniny jak np. szata
chrzcielna, godła Prus Wschodnich i Zachodnich,
figurki z drewna, historyczne uniformy, gazety,
kartki pocztowe, a nawet meble, porcelana, pianino
i wiele innych. Obejrzenie wystawy z pewnością budzi
w byłych mieszkańcach wiele wspomnień. Zbiory
są z pewnością miejscem szczególnym dla tych,
którzy po 1945 r. musieli opuścić rodzinne miasto.
Jednocześnie można sobie wyobrazić, że trudno
jest wzbudzić fascynację wśród odwiedzających,
nie mających bezpośredniego związku z powojenną
historią miasta. W muzeum, pełnym pamiątek
i dokumentów, brakuje opisów i tabliczek informacyjnych.
Nawet jeśli wystawa dociera do ludzi, to nie
zawsze do nich trafia, właśnie ze względu na braki
w systematyzacji i kontekstualizacji historycznej.
Przykładem niech będą wycieczki klasowe, gdzie
reakcję na zbiory muzeum można określić mianem
neutralnej po negatywną. Heinrich Kudoweh komentuje
to w ten sposób, że dzisiejsza generacja ma
przede wszystkim inne zainteresowania, daleko odbiegające
od historii. W odniesieniu do nauczycieli
stwierdza, że są oni przedstawicielami pokolenia
‘68, które z definicji sceptycznie reaguje na eksponaty
pokazywane w muzeum: „Dzisiejsi nauczyciele
to tzw. generacja 68, która i tak wszystkiemu zaprzecza.
(…) Wszystko wymazuje z pamięci. Wszystko,
co niemieckie, było złe. (…) Wspomnienia obozów
koncentracyjnych, prześladowań i mordów nie pozwalały
na poruszanie tych kwestii, lepiej było milczeć.
Tylko nieliczni chcieli wiedzieć, jak dokładnie
było”. Z drugiej strony, po obejrzeniu zbiorów, nasunęła
nam się myśl, że ludzie nie znający uczucia
bycia wypędzonym czy wysiedlonym mogą odnieść
wrażenie, że tutaj ktoś nie do końca pogodził się
z biegiem historii.
Ponieważ od 1991 roku, a zwłaszcza po przystąpieniu
Polski do Unii Europejskiej w 2004 r.,
obiektem zainteresowania stała się kompletna historia
Legnicy, „Zbiory Legnickie” mogą przyczynić
się do wypełnienia białych plam w historii miasta.
Gerhard Kaske mówi: „Zbiory Legnickie to dobro
kultury, wkład w historię”. Z tego względu miasto
Wuppertal powinno zaangażować Legnicę bezpośrednio
w projekt. Jeżeli współpraca historyków się
powiedzie, będzie można utworzyć polsko-niemiecką
platformę, która umożliwi nowy wgląd w historię
miasta. Dzięki temu czasy, kiedy Niemcy i Polacy
patrzyli z osobnej perspektywy na sytuację po 1945
r. – i gdzie często kwestia „winy” permanentnie wisiała
powietrzu – ostatecznie odejdą do lamusa. Po-
„Heimatbrief”. Jest to ukazujący się co dwa miesiące zeszyt,
który relacjonuje pracę poszczególnych kół roboczych i porusza
historyczne tematy o przeszłości miasta i powiatu.